Тақырыбы: «Ағаш өнері» Күні:26.03.2025 ж

Кіріспе

Ағаш өнері – адамзат мәдениетінің маңызды салаларының бірі. Бұл өнер ағашты өңдеп, одан әртүрлі бұйымдар, әшекейлер, жиһаздар және сәулеттік элементтер жасауға бағытталған. Ағаш өнерінің тарихы тереңде жатыр және ол әр дәуірде өзіндік стильдері мен ерекшеліктерімен танылған.

Негізгі бөлім

1. Ағаш өнерінің тарихы

Ағаш өңдеу – ежелгі кәсіптердің бірі. Алғашқы қауымдық кезеңде адамдар ағаштан еңбек құралдарын, қарулар мен тұрмыстық бұйымдар жасаған. Орта ғасырларда ағаш шеберлері үйлерді безендіру, мүсін жасау және сәндік элементтерді дайындауда ерекше шеберлік танытты. Қазақ халқы да ағаштан әртүрлі заттар жасаған, әсіресе киіз үйдің сүйегі, жиһаздар, музыкалық аспаптар осы өнердің жарқын мысалы болып табылады.

2. Ағаш өңдеу тәсілдері

Ағаш өнерінде бірнеше негізгі тәсілдер қолданылады:
- Ою-өрнек салу – ағашқа ұлттық нақышта оюлар түсіру.
- Кесіп өрнектеу – ағашты ойып, әртүрлі бейнелер жасау.
- Жону және қашау – ағаштан дөңгелек немесе күрделі пішінді бұйымдар жасау.
- Күйдіру – ағаштың бетін күйдіріп, суреттер мен оюлар салу.
- Бояу және лактау – ағаш бұйымдарының беріктігін арттыру және әсемдік беру.

3. Қазақ халқының ағаш өнері

Қазақ шеберлері ағашты тұрмыстық бұйымдар жасауға кеңінен қолданған. Ең танымал бұйымдардың қатарына:
- Киіз үй сүйегі (кереге, уық, шаңырақ);
- Ағаштан жасалған ыдыс-аяқтар (ожау, тостаған, астау);
- Музыкалық аспаптар (домбыра, қобыз, жетіген);
- Жиһаздар (сандық, төсек, есік, орындық).

1. Ағаш түрлері және олардың қолданылуы

Ағаш өнерінде әртүрлі ағаш түрлері қолданылады. Олардың қасиеттеріне қарай белгілі бір мақсатта пайдаланылады:

• Қайың – жеңіл әрі берік, жиһаз, музыкалық аспаптар, ыдыс-аяқ жасауға жарамды.

• Емен – өте қатты әрі төзімді, есік-терезе, еден, жиһаз жасауға қолданылады.

• Шырша және қарағай – жұмсақ, оңай өңделеді, құрылыс материалдары мен ою-өрнек салуға ыңғайлы.

• Жөке ағашы – жұмсақ, ою-өрнек және ұлттық бұйымдар жасауға тиімді.

• Ағаш шырыны бар тұқымдар (арша, балқарағай) – жағымды иіс шығаратындықтан, киіз үй сүйегіне және сәндік бұйымдарға пайдаланылады.

2. Қазақ ағаш шеберлерінің дәстүрлері

Қазақ халқының ағаш өңдеу шеберлігі ғасырлар бойы дамып келген. Қазақ ұсталары арнайы құралдар арқылы ағашты жонып, қашап, өрнектеп, одан тұрмысқа қажетті бұйымдар жасаған.

• Жиһаздар: сандық, жүкаяқ, кебеже, асадал.

• Құрал-саймандар: арба, ер-тоқым, ескек, есік.

• Музыкалық аспаптар: домбыра, қобыз, шаңқобыз, жетіген.

• Ұлттық нақыштағы ою-өрнектер: «қошқар мүйіз», «түйе табан», «гүл ою» өрнектері қолданылған.

3. Ағаш ою және оның мағынасы

Ағашқа салынатын оюлар белгілі бір символдық мәнге ие болған:

• Қошқар мүйіз – байлық пен молшылықтың белгісі.

• Гүл ою – табиғаттың сұлулығын бейнелейді.

• Түйе табан – мықтылық пен тұрақтылықтың символы.

• Сынық мүйіз – үйлесімділік пен өмірлік күшті білдіреді.

4. Ағаш өнерінің заманауи дамуы

Қазіргі кезде ағаш өңдеу саласы жаңа технологиялармен ұштасып жатыр:

• Лазерлік кесу және өрнектеу – күрделі нақыштар мен өрнектер жасауға мүмкіндік береді.

• 3D модельдеу – ағаш бұйымдарының дизайнын алдын ала жасап, дәлдікпен кесуге көмектеседі.

Экологиялық таза өнімдер жасау – пластиктен гөрі табиғи ағаш бұйымдарына сұраныс артып келеді.

Қазіргі таңда ұлттық ағаш өнері жаңғырып, сәндік бұйымдар мен кәдесыйлар жасау кеңінен дамып келеді. Бұл тек ұлттық мұраны сақтап қалу ғана емес, сонымен қатар кәсіпкерлік саласының да дамуына ықпал етеді.

Қорытынды

Ағаш өнері – ғасырлар бойы дамып келе жатқан маңызды мәдени мұра. Ол тек әдемілік үшін ғана емес, тұрмыста қолданылатын пайдалы бұйымдар жасау үшін де қажет. Бүгінде ағаш шеберлері бұл дәстүрді жалғастырып, ұлттық өнерді сақтауға және дамытуға үлес қосуда.