АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН СӨЗДІКТІ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ДАМЫТУ, ГРАММАТИКАНЫ МЕҢГЕРУІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ

Омарова Гульмира Мукановна

Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Айнабұлақ ауылы

"Айнабұлақ ауылының №31 ЖББ мектебі" КММ

Ағылшын тілі пәні мұғалімі

Оқушылардың сөздік қорын дамыту ағылшын тілін сәтті үйренуде шешуші рөл атқарады. Сөздік қорын байытудың тиімді әдістерінің бірі-сөздікті пайдалану. Бұл әдіс жаңа сөздерді үйренуге көмектесіп қана қоймай, олардың грамматикалық және лексикалық ерекшеліктерін терең түсінуге ықпал етеді.

Ағылшын тілі сабақтарында сөздікті қолдану оқушылардың тәуелсіздігін, егжей-тегжейге назар аударуын және аналитикалық ойлауын дамытады. Қазіргі сөздіктерде тек аудармалар ғана емес, сонымен қатар айтылу, грамматикалық формалар, синонимдер, антонимдер, қолдану мысалдары және тіпті идиоматикалық өрнектер туралы ақпарат бар.

Сөздерді өз бетінше зерттеу: оқушылар сөздердің мағынасын іздеуді үйренеді, бұл олардың ақпарат дағдыларын жақсартады.

Контекстті түсінуді нығайту: сөздіктер сөзді ғана емес, оны сөйлемде қолдануды да үйренуге көмектеседі.

Грамматиканы меңгеру: сөздің грамматикалық формалары туралы ақпарат (сөйлеу бөлігі, ауытқу, конъюгация) грамматикалық ережелерді жақсы меңгеруге ықпал етеді.

Сөйлеуді байыту: оқушылар синонимдерді, антонимдерді және фразалық етістіктерді үйренеді, бұл олардың сөйлеуін әр түрлі етеді.

Оқытуда сөздікті қолдану әдістемесі:

Жаңа сөздерді енгізу:

Мұғалім оқушыларға жаңа сөздердің тізімін ұсынады. Оқушылар сөздікпен мағыналарды, транскрипцияларды және қолдану мысалдарын табу арқылы жұмыс істейді. Келесі кезеңде олар осы сөздермен сөйлемдер жасайды.

Тақырыптық зерттеу:

Сөздік қорын бекіту үшін тақырыптық тапсырмаларды қолдануға болады. Мысалы, "тамақ" тақырыбын зерттегенде оқушылар тамақ өнімдеріне, пісіру процестеріне және т. б. қатысты сөздерді іздейді және үйренеді.

Грамматикалық дағдыларды дамыту:

Оқушылар сөздікті етістік формаларын (тұрақты емес етістіктер, конъюгация), сондай-ақ сын есімдер мен үстеулердің қалыптасуын үйрену үшін пайдаланады.

Мысалы, шақтарды зерттеу кезінде оқушылар етістіктердің формуласы қалай өзгеретінін атап өтеді.

Ойынның жұмыс формалары:

Кроссвордтар, сөздік ойындар және мағынаны сәйкестендіру тапсырмалары оқушыларға сөздік қорын бекітуге көмектеседі.

"Кім тезірек мән табады?"оқушыларды сөздікпен бәсекеге қабілетті түрде жұмыс істеуге ынталандырады.

Үй тапсырмасы:

Оқушылар сөздіктен жаңа сөздерді қолдана отырып, шағын әңгімелер жасайды.

Белгілі бір сөздердің синонимдері мен антонимдерінің тізімін жасауға арналған тапсырмалар олардың мағыналарын терең түсінуді дамытады.

Грамматика және сөздік

Грамматика лексикамен тығыз байланысты. Сөздікпен жұмыс жасай отырып, оқушылар:

-белгілі бір сөздермен қолданылатын предлогтарды зерттеу;

-сөздің әр уақытта қалай өзгеретінін талдаңыз;

-сөздіктегі мысалдарды зерттей отырып, мақалалардың қолданылуын бекіту.

Мысалы, to run етістігін үйрену кезінде оқушылар мыналарды біле алады:

оның формалары (run-ran-run);

фразалық етістіктер (run into, run out of);

тұрақты өрнектерде қолдану (run a business, run entrands).

Тәжірибеде іске асыру

Сабақтарда мұғалім сөздікпен жұмысты әртүрлі іс шараларға біріктіре алады:

-мәтіндерді оқу, содан кейін жаңа лексиканы талдау;

-сөздердің мағынасын табу және түсіндіру қажет тапсырмаларды орындау;

-сөздікте кездесетін сөздердің грамматикалық ерекшеліктерін талқылау.

Сонымен қатар, аудио айтылым және интерактивті жаттығулар сияқты қосымша мүмкіндіктерді ұсынатын электрондық сөздіктер мен мобильді қосымшаларды пайдалану ұсынылады.

Ағылшын тілі сабақтарында сөздікті қолдану оқушылардың сөздік қорын дамытудың және грамматиканы меңгерудің әмбебап және тиімді құралы болып табылады. Бұл әдіс тілдік интуицияны, тәуелсіздікті дамытуға және тілді терең зерттеуге ықпал етеді. Сөздікпен үнемі жұмыс істеу тіл үйрену процесін қызықты және нәтижелі іс-әрекетке айналдырады, ағылшын тілін сәтті меңгерудің негізін қалады.

Ағылшын тілін үйрену сөздік қорын кеңейту және грамматикалық ережелерді меңгеру шешуші рөл атқаратын кешенді тәсілді қажет етеді. Сөздікті қолдану әдісі-бұл лексикалық қорды байытуға ғана емес, сонымен қатар грамматиканы терең түсінуге ықпал ететін тиімді құралдардың бірі.

Лексикалық қорды кеңейту

Сөздік оқушыларға жаңа сөздерді, олардың мағыналарын, синонимдерін, антонимдерін, қолдану мысалдарын табуға көмектеседі, бұл бай лексикалық багажды құрайды.

Контекстті түсіну

Сөздіктегі мысалдарды талдау сөздердің мағынасын жақсы игеруге және оларды әртүрлі жағдайларда қолдануға ықпал етеді.

Көптеген сөздіктерде сөз формалары (мысалы, етістік), шақ, предлогтар туралы ақпарат бар, бұл оқушыларға тілдің грамматикалық аспектілерін үйренуге көмектеседі.

Тәуелсіздікті дамыту

Сөздікке үнемі жүгіну оқушыларды сұрақтарға өз бетінше жауап табуға үйретеді, олардың өзін-өзі оқыту дағдыларын қалыптастырады.

Мұғалім оқушыларға белгілі бір тақырыптар бойынша сөздіктен сөздерді таңдауды ұсынуы мүмкін (мысалы," табиғат"," мектеп","тамақ"). Бұл жаңа материалды құрылымдауға және оны іс жүзінде бекітуге көмектеседі.

Тапсырманың мысалы: сөздіктен "тамақ" тақырыбындағы 10 сөзді тауып, олардың транскрипциясын, аудармасын жазып, олармен сөйлемдер құрыңыз.

Жаңа сөзді үйрену кезінде оқушылар назар аударуы керек:

-айтылуы және транскрипциясы.

-сөйлеу бөлігі.

-қолдану мысалдары.

-синонимдер мен антонимдер.

Мұндай талдау сөздің грамматикалық сипаттамаларын жақсы есте сақтауға және түсінуге ықпал етеді.

Сөздіктерде көбінесе түсіну қиын, бірақ үйрену үшін маңызды тұрақты өрнектер мен фразалық етістіктерге арналған бөлімдер болады.

Мысал: get етістігі бар 5 фразалық етістікті табыңыз, олардың мағынасын түсіндіріңіз және мысалдар келтіріңіз.

Сөздікті пайдалануды ойын тапсырмалары арқылы әртараптандыруға болады:

Word hunt: оқушылар шектеулі уақыт ішінде белгілі бір санат бойынша мүмкіндігінше көп сөз табуы керек.

Guess the word: бір оқушы сөзді суреттеу арқылы жасайды, ал қалғандары болжауы керек.

Сөздікке негізделген грамматикалық жаттығулар

Оқушылар сөздікті қолдана отырып, уақытты, конъюгацияны және құрылысты үйрене алады. Мысалы:

Сөздіктен 5 тұрақты емес етістікті тауып, олардың формаларын жазып, әр түрлі шақтарда сөйлемдер құрыңыз.

Таңдалған етістікпен предлогтарды қолдану мысалдарын зерттеу.

Әдісті практикалық іске асыру

Мұғалім сабақ аясында сөздікпен жұмыс істеуге белгілі бір уақыт бөле алады. Мысалы, тақырып бойынша жаңа сөздерді үйрену үшін 10-15 минут.

Оқушылар сөздікті жобаларды дайындау, сөйлемдер құрастыру немесе грамматикалық формаларды үйрену үшін қолдана алады.

Cambridge Dictionary, Merriam-Webster немесе Lingvo сияқты қолданбаларды пайдалану оқушыларға ақпаратқа, сондай-ақ айтылу және тесттер сияқты қосымша мүмкіндіктерге ыңғайлы қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Сөздікті қолдану әдісі-тілдік дағдыларды жан-жақты дамытуға ықпал ететін әмбебап құрал. Сөздік жұмысты оқу процесіне біріктіру арқылы оқушылар өздерінің сөздік қорын байытып қана қоймай, грамматикалық ережелер мен олардың қолданылуын жақсы түсінеді. Бұл әдіс оқушылардің тәуелсіздігін, қызығушылығын және ағылшын тілін үнемі жетілдіруге деген ұмтылысын қалыптастырады.

Ағылшын тілін оқытудың негізгі міндеттерінің бірі-сөздік қорын кеңейту және грамматикалық дағдыларды қалыптастыру үшін берік негіз құру. Сөздікті қолдану тілді меңгеру процесін жеделдетіп қана қоймайды, сонымен қатар оқушыларға сөздерді және олардың грамматикалық ерекшеліктерін зерттеуге жүйелі көзқарас қалыптастыруға көмектеседі.

Сөздік тек аударма кітабы емес. Бұл көмектесетін көп функциялы құрал:

Сөздердің полисемиясын түсіну: ағылшын тіліндегі көптеген сөздердің бірнеше мағынасы бар. Мысалы, light – жарық сөзі "жарық" немесе "жеңіл"дегенді білдіруі мүмкін.

Айтылымды үйрену: сөздіктердегі транскрипция дұрыс айтылуды меңгеруге көмектеседі.

Грамматикалық ерекшеліктерді меңгеру: сөздіктер сөйлеу бөліктері, етістік формалары, қолдану ережелері туралы ақпарат береді.

Сөздікті қолданатын сабақ мысалы

Тақырыбы: "Саяхат және көлік"

Мақсаты: сөздік қорын дамыту және сөздерді контекстік қолдану арқылы грамматиканы үйрену.

Дайындық кезеңі:

Оқушыларға саяхатқа қатысты сөздердің тізімі ұсынылады (to travel, journey, trip, ticket, luggage).

Олар сөздерді сөздіктен табады, олардың мағыналары мен қолдану мысалдарын жазады.

Грамматикалық жұмыс:

Оқушылар сөздердің қайсысы зат есім, етістік, сын есім екенін атап өтеді.

Мұғалім бұл сөздерді сөйлемдерде қолдану ережелерін түсіндіреді:

Мысалы, саяхат пен саяхат арасындағы айырмашылық.

Саяхат (етістік): мен саяхатқа баруды жақсы көремін.

Journey (зат есім): the journey was long and tiring.

Практикалық тапсырма:

Оқушылар үйренген сөздері бар сөйлемдер жасайды.

Мысалы:

She packed her luggage and bought a ticket for the train.

Traveling by plane is faster than by car.

Ойын бекіту:

Тапсырма карталары жасалады, онда оқушылар синонимдерді, антонимдерді таңдауы немесе үйренген сөздерді пайдаланып қысқа әңгімелер құрастыруы керек.

Сөздік арқылы грамматиканы үйрену әдістері

Етістіктер мен олардың формаларын зерттеу:

Оқушылар тұрақты емес етістіктердің кестелерін олардың формаларын зерттеу арқылы талдайды (мысалы: write — wrote — written).

Олар әр түрлі уақытты қолдана отырып, сөйлем құрастыру тапсырмаларын орындайды.

Фразалық етістіктермен жұмыс:

Сөздіктерде фразалық етістіктері бар бөлімдер бар, бұл оқушыларға олардың мағыналары мен қолданылуын білуге көмектеседі.

Мысалы: be up to — шара қолдану. clean up — ретке келтіру және тағы да басқалары. Мысалға go in — кіру дегенді талдасақ. Жеке аударғанда go-бару, ал in-ішінде дегенді білдіред

Предлогтарды талдау:

Ағылшын тілінде демеуліктердің (предлог) маңызы өте зор. Демеуліктер сөзбен-сөзді байланыстырып тұрады, ол ағылшын тілінде сөз табы ретінде қарастырылады. Олар құрамына қарай жай, күрделі, құрамды немесе топтасқан деп бірнеше топқа бөлінеді. Жай демеулік : to, at, in, with, for, by, since, above, past, near, behind, against, below, among etc. Құрамды демеуліктер : by means of, instead of, in front of, on the right, at the left, in the middle. Күрделі демеуліктер: into, upon, inside, outside, under, opposite, throughout. Демеуліктердің түрлері: орынды көрсететін (prepositions showing places), бағыт пен қозғалысты көрсететін (prepositions which show direction), уақытқа байланысты (prepositions of time), септіктермен байланысты (prepositions for, with/by, of, to, from, about ), себепті білдіретін (prepositions because of, in view of). Демеуліктер сөйлемде зат есім, сын есім, есімдіктің алдында келеді.

Қадамдық игеру:

Бір сабаққа 5-10 жаңа сөзді біртіндеп үйрену оқушыларға материалды шамадан тыс жүктеместен игеруге мүмкіндік береді.

Электрондық сөздіктерді пайдалану:

Lingvo немесе Oxford Dictionary сияқты қосымшалар айтылу мысалдарын, интерактивті жаттығулар мен сөздік ойындарын ұсынады.

Контекстік зерттеу:

Мұғалім жаңа сөздер қолданылатын мәтінді немесе аудионы ұсынады, содан кейін оқушылар оларды контексте талдайды.

Кері байланыс:

Мұғалім қателіктерді түзету және нюанстарды түсіндіру арқылы оқушылардың жаңа сөздерді қалай қолданатынын тексереді.

Сөздік жұмысты үй тапсырмасына біріктіру

Білімді бекіту үшін оқушылар тапсырмаларды орындай алады:

Жаңа сөздерді қоса, сөйлемдер немесе абзацтар жасаңыз.

Мәтіннен түсінбеген сөздерді сөздіктен іздеңіз және олардың мағыналарын жазыңыз.

Синонимдер мен антонимдердің тізімдерін жасаңыз.

Сөздікпен үнемі жұмыс істеудің артықшылықтары

Сөздік қорын жылдам кеңейту:

Сөздікпен үнемі жұмыс істеу оқушыларға аптасына 20-30 сөзге дейін үйренуге көмектеседі.

Тілдің нәзіктіктерін игеру:

Оқушылар тілдің мәдени және грамматикалық ерекшеліктерін жақсы түсінеді.

Тәуелсіздік:

Бұл тәсіл оқушылардың оқу материалдарымен өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын дамытады.

Қорытынды

Ағылшын тілін үйренуде сөздікті қолдану-оқушыларға сөздік қорын кеңейтуге, грамматикалық дағдыларды жақсартуға және тілді меңгеру деңгейін арттыруға көмектесетін қарапайым, бірақ күшті әдіс. Сөздікпен жұмыс істеудің тұрақты тәжірибесі тұрақты тілдік базаны қалыптастырады және оқу процесін қызықты әрі нәтижелі етеді.