Әлеуметтік инженерия: хакерлер психологияны қалай пайдаланады

Кіріспе

Ақпараттық технологиялар дамыған сайын киберқауіпсіздік мәселесі де өзекті бола түсуде. Технологиялық қорғаныс жүйелері қаншалықты мықты болса да, адам факторын айналып өту қиын. Осыны пайдаланып, хакерлер әлеуметтік инженерия (social engineering) деп аталатын әдісті қолданады. Бұл — техникалық құралдардан гөрі, адам психологиясына әсер ету арқылы ақпарат ұрлаудың әдісі.

1. Әлеуметтік инженерия дегеніміз не?

Әлеуметтік инженерия — бұл манипуляция мен алдау арқылы адамдардан құпия ақпарат алу, жүйеге кіру немесе зиянды әрекет жасау тәсілі. Бұл шабуыл түрі адамның сенгіштігіне, қорқынышына немесе көмектесуге деген табиғи ниетіне сүйенеді.

2. Хакерлер қолданатын әдістер

а) Фишинг (Phishing)

Ең кең таралған әдіс. Пайдаланушыға электрондық пошта, SMS немесе мессенджер арқылы жалған хабарлама жіберіледі. Онда банк, мемлекеттік орган немесе танымал сервис атынан жіберілгендей болып көрінеді. Хабарламада сілтемеге кіру немесе жеке деректерді енгізу сұралады.

ә) Вишинг (Vishing)

Бұл — телефон арқылы алдау. Алаяқ өзін банк қызметкері немесе қауіпсіздік маманы ретінде таныстырып, пайдаланушыдан жеке мәліметтерді сұрайды.

б) Спирфишинг (Spear phishing)

Нақты бір адамға бағытталған фишинг. Шабуылдаушы жәбірленуші туралы алдын ала ақпарат жинап, сенімді әрі нақты хабарлама жасайды.

в) Претекстинг (Pretexting)

Бұл әдісте шабуылдаушы жалған жағдай ойлап табады — мысалы, техникалық қолдау маманы немесе әріптес ретінде сөйлеседі. Мақсаты — құрбаннан құпия ақпарат алу.

3. Психологиялық тәсілдер

Хакерлер адамдардың төмендегідей психологиялық әлсіз тұстарын пайдаланады:

• Сенімділік – адамдар көбіне сұралған ақпаратты тексермей береді.

• Қорқыныш – «Тіркелгіңіз бұғатталады» сияқты хабарламалар.

• Асығыстық – шұғыл әрекет етуді талап ететін хабарламалар.

• Басшылыққа бағыну – «Бас директордың» атынан келген өтініштер.

• Көмектесуге деген ұмтылыс – көмек сұраған «әріптеске» сену.

4. Қалай қорғануға болады?

• Электрондық пошта мен хабарламалардағы сілтемелерді мұқият тексеру.

• Құпия мәліметтерді телефон арқылы бермеу.

• Бейтаныс адамдардан келген хабарламаларға сақтықпен қарау.

• Екі факторлы аутентификация (2FA) қосу.

• Киберқауіпсіздік бойынша тұрақты оқыту және тренингтер.

Қорытынды

Әлеуметтік инженерия — бұл кибершабуылдың ең "адамға жақын" түрі. Хакерлер техникалық жүйелерді бұзбай-ақ, адам сенімін пайдалану арқылы өз мақсатына жетеді. Сондықтан технологиялық қорғаныспен қатар, ақпараттық сауаттылық пен психологиялық сергектік те өте маңызды. Әрбір адам киберқауіпсіздіктің басты буыны екенін ұмытпау керек.