Мұғалімнің жазбалары

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
1. Ы. Алтынсариннің өмір жолы
2. Дүние қалай етсең табылады?

3. Бес жолды өлең

Зымыран сұрақтар
1. Ыбырай Алтынсариннің өмір сүрген жылдары? (1841 - 1889)
2. Ыбырай Алтынсарин қайда дүниеге келген? (Қостанай облысы Затобол ауданында)
3. Ыбырай кімнің тәрбиесінде болады? (атасы Балғожа бидің)
4. Ыбырай қандай игі іс атқарды? (1864 жылы мектеп ашады)
5. 1864 жылы ашылған мектебінде Ыбырай қанша бала оқытты? (14 бала)
6. Бала оқытқанына қатты қуанған Ыбырай бір хатында не деп жазған? (Он төрт бала оқытамын. Бала оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай тиістім. Балалар да менің айызымды қандырып, оқуды тез меңгеріп алды)
7. Ыбырайдың табиғат лирикасына арнаған өлеңін ата. (Өзен)

2) «Топтастыру» стратегиясы
- Абай Құнанбаев туралы не білесіздер?

Ұлы ақын Аудармашы Ойшыл Сазгер Ұстаз Кемеңгер Сыншы Қоғам қайраткері Табиғат жыршысы Саясаткер Шешен Ағартушы Әділ би Қазақ әдебиетінің көшбасшысы

Жаңа сабақ.
Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев 1845 жылы бұрынғы Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келген. Абай жас кезінде - ақ ерекшеленіп, ауыз әдебиетін ертегі - аңыздарды, ескі әңгімелерді, жыр - қиссаларды ерекше ден қойып тыңдайтын болған. Әжесі Зере мен анасы Ұлжан - жас Абайдың әдебиетке құмарлығын оятқан жандар.
Ауыл молдасынан сауат ашқан Абай 10 жасында Семейге оқуға келеді. Басында Ғабул - Жаппар, кейін Ахмет - Ризаның медресесінде білім алған Абай өте үздік оқиды.
Абайдың 45 қара сөздері бар. Қызметі: қазақ халқының данышпаны, ұлы ақын, кемеңгер ойшыл, жазба әдебиетінің негізін салушы, ағартушы-ұстаз, әділ би, заңгер, қоғам қайраткері.
Поэмалары:«Масғұт», «Ескендір», «Әзімнің әңгімесі»(аяқталмаған)
1884 - 1890 жылдардағы табиғаттың төрт мезгіліне арналған «Қыс», «Жаз», «Күз», «Жазғытұрым» өлеңдерін жазады.

Өлеңнің шығу тарихынан. - 1884 жылы Семей өңірінде қыс қатты болып ел жұтаған, мал қырылған кез екен. Қыста жауған қар сәуір айында бір-ақ еріген. Абай атамыз бұл өлеңді сол кезеңде жазған. Сондықтан ақын қысты «Ақ киімді, денелі, ақ сақалды” зор тұлғалы адам ретінде сипаттаған.

Қызығушылығын ояту:

— Жыл мезгілдерін ата.
— Кімге қай жыл мезгілі ұнайды?
— Мына көріністе жылдың қай мезгілі бейнеленген? (қыс суреттері)
— Қыс айларын ата.
— Қыс дегенде көз алдымызға не елестейді?
боран, қар, аяз, суық, мұз

Поэзия минуты. — Жақсы, балалар,енді Абай атамыз қысты қалай суреттеген екен, оқулықта берілген мәтінді интербелсенді тыңдатамын. Оқушы «Қыс» өлеңін мәнерлеп оқиды. Өлеңді тыңдап болған соң, оқушыларға мынандай сұрақ қойылады.

Осы өлеңде не туралы айтылғанын анықтау.

Зерделі сұрақ-дәлелді жауап
1. Өлеңде ақын қысты кімге теңеген?

 2.Оны ақын қалай бейнелеген?

3.Соқыр, мылқау дейтін себебі не?
4. Шалдың киімдері қандай? 
5. Ақын суреттеп отырған шалды кімге ұқсатуға болады? 
6. Түсі суық, басқан жері сықырлап келіп қалды өлең жолдарындағы түсі суық дегенді қалай түсінесіңдер? 
7. Өлеңдегі шалдың мінезі қандай? (Ол қатал,соқыр-мылқау адам сияқты)
8. Өлеңдегі кәрі құданы қалай сипаттайды?
9. Ақын қысты қалай суреттеген? Өлеңнен тауып оқы.

Оқушыларды жаңа сөздермен таныстырамын.

— Өлеңде түсініксіз сөздер бар ма?

Ұшпа – шашыранды бұлт

Шидем – қойдың жабағысынан сыртын қаптап тіккен киім.

Қондыбай, Қанай – кедей ауылдың аттары.

Өлеңге сатылай кешенді талдау жүргізу
1. Авторы - А. Құнанбаев – қазақ халқының ұлы ақыны, ойшыл - философы, композитор әрі аудармашы, реформатор.
2. Тақырыбы - қыс мезгілінің ерекшелігі, ащы аяз, долы боран кезіндегі ауыл, ел өмірі.
3. Жанр түрі - табиғат лирикасы ,өлең. Бұл өлең табиғат лирикасына жатады. Себебі, ақын табиғаттың қытымыр қаталдығына қарсы тұруын өз көңілі, сезімі арқылы білдіреді.
4. Идеясы дегеніміз----- ақынның айтар ойы мен мақсаты. Өлеңнің идеясы – қыс сипатын күшейтіп суреттеп, адамдарды табиғаттың долы күшіне қарсы тұра білуге шақырады.
5. Шумақ дегеніміз----- аяқталған синтаксистік біртұтас ойды білдіреді. Өлең 5 шумақтан тұрады.
6. Тармақ дегеніміз - өлеңнің әр жолы. 22 тармақты
7. Бунақ дегеніміз - белгілі дауыс ырғағымен бөлінуі. 2-3, 3-3 бунақты
8. Буын саны - дауысты дыбыс санына байланысты. Өлең 11 буынды.
9. Ұйқас түрі.
Ұйқас дегеніміз - өлеңнің бітім, мазмұнымен тамырлас келіп, оған әуен, ерекше сөз беріп тұратын өлең тармақтарындағы сөздердің үндестігі екендігін айтып кетеді. Бұл өлең қара өлең (а-а-б-а) және кезекті ұйқаспен жазылған (а-б-в-б)
10. Әдеби теориялық ұғымдар:
Троп немесе құбылту түрлері
Эпитеттер - ақ киімді, денелі ақ сақалды, ақ қырау, кәрі құда, ақ орда, жас балалар, қайран жылқы, кәрі шал.
Кейіптеу - Ақ киімді денелі ақ сақалды,
Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды
Үсті-басы ақ қырау, түсі суық
Басқан жері сықырлап келіп қалды.
Демалысы - үскірік аяз бен қар
Кәрі құдаң қыс келіп әлек салды.
Теңеу - ұшпадай, бұлттай.
11. Сөздікпен жұмыс.
Ұшпа-бұлт (жеке, шоқ бұлт),
бурадай—түйенің долданып, ашулануы.
12. Өлеңнің тәрбиелік мәні. Қазақ ауылының тұрмыс – тіршілігі. Шидем мен тондарын қабаттап кисе де, долы боранға тура қарай алмаса да, мал соңында қар жамылып, мұз жастанған жылқышылардың ерлігіне риза боласың, үлгі аласың. Суықтан, аштықтан әлі құрыған жылқыларды ауыз салмақ болған аш қасқырларға жем қылмай, сақтанып, елге сойып беруге ақыл етеді.

Ойтолғаныс. Дәптермен жұмыс. Дәптерлеріне топ ішінде ақылдаса отырып тақырыпшаларға сай үзінді жазып шығады:

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға,өздерінің үйренген білімдерін тексеруге арналған «3минуттық эссе» жазғызамын.

«Қыс» өлеңінен қандай әсер алдым?

«Еркін жазу» стратегиясы бойынша
1 – топ: Қысқы еңбек

2 – топ: Қысқы ойын

3 – топ: Қысқы мерекелер

Қосымша (уақыт қалса)

«Венн диаграммасы» арқылы мен салыстырамыз, антонимдік жұп арқылы

Ал, енді балалар мына бір жұмбақтарды шешіп көрейік:
1. Қыста бар да, жазда жоқ.(қар)

2. Құлағы мен көзі жоқ,
Жоқ тіпті қол мен аяғы.
Бірақ ғажап өнерпаз,
Мәнерлеп ою ояды.(аяз)
3. Көлге жапқан қақпақ
Сіресіп тұр –
Қатты –ақ.(мұз)
4. Қанаты жоқ - ұшады.
Аяғы жоқ - желеді.
Аузы жоқ – ұлиды.(боран)

Қорытынды. 

Тест тапсырмасы
1. Абай қай жылы туған?
А. 1845 жылы
В. 1904жылы
С. 1945жылы
Д. 1888жылы

2. Абай қай жерде дүниеге келді?
А. Қызылорда қаласында
В. Семей облысы. Шыңғыстау тауының бөктері.
С. Торғай облысында
Д. Батыс Қазақстан облысында

3. Абайдың әжесінің аты кім?
А. Ұлжан
В. Зейнеп
С. Ақлима
Д. Зере

4. Семейдегі Абай оқыған медресе қалай аталған?
А. Ахмет- Риза.
В.Бекен болыс
С. Ауыл молдасынан
Д.Омбыдағы Кадет корпусы

5. Абайдың неше қара сөзі бар?
А. 31
В. 26
С.46
Д.45

6. «Ақ киімді денелі ақ сақалды» қай өлеңнен үзінді?
А. «Жаз»
В. «Қыс»
С. «Күз»
Д. «Жазғытұрым»

7. Абайдың неше поэмасы бар?
А. 2
В.6
С. 4
Д.3

Өзара бағалау