Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі

Мектеп: №189 орта мектеп

Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы. Орфография

Мұғалімнің аты-жөні: Әбдиева Ақкенже Шайхықызы

Сынып: 8

Қатысқан оқушылар саны:

Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы

Түркі жазба ескерткіштері – ортақ мұра

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары

8.1.1.1 - мәтіннен алынған дәйексөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау

8.4.1.1 - тақырып бойынша бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазу

Сабақтың мақсаттары

Барлық оқушылар:

Берілген мәтіннің жалғасын болжайды.

Оқушылардың басым бөлігі:

Дәйексөздермен берілген үзінділер арқылы тақырыпты талдап, орфографиялық норманы сақтай отырып болжам жасайды.

Кейбір оқушылар:

Мәтінде көтерілген мәселені болжап, мәнін анықтайды, өмірмен байланыстыра алады.

Бағалау критерийлері

Үзінді, дәйексөздер негізінде көтерілетін мәселені болжайды

Бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды нормаға сай жазады.

Сабақта қамтылатын құндылықтар

Көне ескерткіштердің құндылығын дәріптеу арқылы тарихқа деген құрмет сезімін ояту

Жоспар

Жоспарланатын уақыт

Жоспар бойынша орындалуы тиіс іс-әрекеттер

Дереккөздер

Басы

7 минут

Психологиялық ахуал қалыптастыру:

«Көрші» әдісі арқылы сыныпта психологиялық ахуал қалыптастыру.

Мақсаты: әрбір қатысушының сол топтың бір мүшесі екендігін сезінуі, бір-біріне жылылық сыйлау. Оқушылар бір-біріне қарап әрекет етеді.

Нұсқаулық:

Көршіңді оң жақтан құшақта,

Көршіңді сол жақтан құшақта.

Оң жақтағы көршіңе бір жымиып,

Сол жақтағы көршіңе бір жымиып,

Бүгінгі тренинг барысы,

Біз үлкен отбасы.

«Көрші» әдісі арқылы оқушылардан қазақ халқының қандай тілдер тобына жататытын, мемлекетіміздің түркі тілдес көршілерін атауларын, түбі бір түркі ел екендігімізді сұраймын.

Сыныпты «Мозайка» әдісі арқылы топқа бөлемін. Мозайка Орхон- Енисей ескерткіш суреттерінен құрастырылады. Ол үшін сурет қиындыларын құрастыру арқылы топқа бірігеді. Интербелсенді тақтаға үш сурет көрсетіледі, оқушылар мозайка суреттері арқылы интербелсенді тақтада көрсетілген үш суретті құрастырумен үш топқа бірігеді.

Мұғалім оқу мақсаттары мен бағалау критерийлерін айтады және оқушылар сабақ барысында «Руна таңбалары» стикерлерін тапсырмаларды дұрыс орындау арқылы, сұрақтарға дұрыс жауап беру арқылы жинай алатындарын айтамын. Сабақ соңында жинаған стикер саны арқылы сыныбымыздың «Білімпаз» оқушыларын анықтайтынымызды айтамын.

суреттер

А 4 парағы, .

Интер

белсенді тақта

«Руна таңбалары»

Сабақтың ортасы

7минут

10минут

8 минут

5 минут

Тыңдалым алды: (Сыныппен жұмыс)

1-тапсырма:

Белсенді оқу әдісі:

«Болжау»әдісі арқылы дәйексөзге болжам жасап, сабақ тақырыбы мен мақсатын анықта.

Болмасын деп байлығы басқаға азық,

Кеткен бабам тарихын тасқа жазып.

(Б.Бәйітұлы)

Топ мүшелері осы дәйексөз бойынша ой қозғайды және әр топ оқушылары мозайка қима суреттерін дәйексөзбен байланыстырып, мағынасын ашады. Мұғалім тарапынан қойылған сұрақтарға жауап береді.

«Ой қозғау» сұрақтарын жеңілден күрделіге қарай оқушылардың деңгейлерін ескере отырып, сұрақтарды саралап ауызша қою.

1. Бұл ескерткіштер неліктен көне түркі ескерткіштері деп аталады?

2. Өзің тұратын аймақта қандай ескерткіштер бар ?

3. Ол ескерткіштердің құпиясы неде?

4. Егер бұл таңбалар тасқа қашалмаса, бүгінгі күнге жетер ме еді?

5. Жазуды оқи алмасаң да , тастағы бейнелер арқылы қандай ақпарат алуға болады?

6.Түркі ескерткіштері неліктен ортақ мұра деп аталады ?

Дескриптор:

Дәйексөз арқылы тақырыпты болжайды.

Бағалау:

«Шапалақ ұру» және «Руна таңбалары» стикерлер арқылы бағаланады.

Тыңдалым кезі: топтық жұмыс

2-тапсырма. (Сараланған тапсырма)

Белсенді оқу әдісі«Ойлан, жұптас, бөліс»әдісі.

Мәтіннен берілген үзінділердітопта оқиды.Жұп болып талқылайды, сұрақтар құрастырады. Сұрақтарға өмірмен байланыстыра отырып, жауап береді.

С деңгей

1.Берілген мәтіннің жалғасын болжайды.

В деңгей

2.Тақырыпты талдап, орфографиялық норманы сақтай отырып болжам жасайды.

А деңгей

3.Мәтінде көтерілген мәселені болжап, мәнін анықтайды, өмірмен байланыстыра алады

1-топ Мәтіннен үзінді

Орхон-Енисей жазбалары – Түркі халықтарының көне дәуірдегі ұзақ ғасырлық мәдениетімен тарихы тұрғысынан баға жетпес құнды дүние. VII-VIII ғасырларда жазылған, Орхон және Енисей өзен бойларында табылған. Енисей жазбаларының жалпы саны - 85 айналасында. Олардың ішінде кішігірім жазбалармен қатар ірі мәтіндер кездеседі. Енисей ескерткіштері көлемі жағынан негізінен шағын болып келеді. Ең үлкені 10-15 жолдан, ең кішісі 1-2 жолдан ғана тұрады. Түркі жазбаларының ішіндегі ең маңыздысы – Орхон жазба мұралары.

2-топ Мәтіннен үзінді

Орхон өзенінің бойынан табылған бұл ескерткіштердің ішінде тасқа қашалып жазылған 3 тарихи  мұра ерекше аталады. Оның біріншісі - 732 жылы өлген хан інісі Күлтегінге, екіншісі – 735 жылы өлген Білге қағанға, ал үшіншісі – Тоныкөкке арналған ескерткіштер. Орхон жазбаларында Түрік қағанаты дәуіріндегі елдің білім, дүние танымы, түркі халықтарының тарихы мен тағдыры, қарым-қатынастары, жеңістері мен өкініштері, отаншылдық, ерлік, бірлік, намыс туралы түсінігі, наным-сенімі тәуелсіздік аңсары, осы жолдағы атқарған қызметтері жазылған. Жырларының негізіне түрік руларын біріктіру, нығайту, сыртқы жаулардан қорғау идеясы алынған. 

3-топ Мәтіннен үзінді

Орхон жазуының мәдени мұраларының бірі – Күлтегін ескерткіші. Биіктігі -3,5 метр, төменгі ені -1,32 метр, жоғарғы жағының ені –1,22 метр. Биіктеген сайын жіңішкере береді, жоғарғы бөлігі өрнектелген. Тастың төрт жағы бірдей жазылған. Батысқа қараған бетінде қытай жазуы, қалған қабырғасы бірдей көне түркі жазумен толған. Жырлары түркі ұлтының тарихымен Күлтегіннің батырлығын бейнелейді. Күлтегін ескерткіші Түркі халықтарының баға жетпес мәдени байлығы. Ескерткіштің моделінің 2001 жылы 18 мамырда Астанадағы Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия Мемлекеттiк Университетiнiн бас ғимаратына орналастыруы Қазақ халқының арғы аталары Көне Түріктердің төл жазбаларының қаншалықты құнды мұра екендігін дәлелдей түседі.

Дескриптор:

1. Мәтін жалғасын болжап аяқтайды.

2. Түпнұсқаны өз болжамдарымен салыстырады.

Бағалау:Ауызшакері байланыс;«Екі жұлдыз , бір тілек», «Руна таңбалары» стикерлері арқылы

Тыңдалымнан кейін:жеке жұмыс

3-тапсырма. (Сараланған тапсырма)

Белсенді оқу әдісі ( жеке жұмыс)

«Көне түркі жазбалары» тақырыбындағы аудиожазбаны тыңдай отырып, Түртіп алу” әдісі арқылы бас әріппен жазылатын құрама- күрделі атауларды табады.

Мақсаты: Мұғалім сынып арасында жүріп оқушылардың аудиожазбаны мұқият, ықтиярлықпен тыңдауларына ықпал етеді, тапсырманы орындауларын қадағалайды.

Аудиожазба түрінде берілген мәтін:

Орхон ескерткіштері. Монғолиядағы Орхон, Селенг, Тола өзендерінің бойынан және Ресейдегі Минусинск ойпатынан табылған ескерткіштер жатады. Қолданылған мезгілі 7-8 ғасырлар. Ескерткіштердің жалпы саны 30 шақты. Алайда ең көлемді, ұзақ мәтінді жазбалар осы топқа жатады. Бұның ішінде тарихи құндылығы жағынан «Құтлығ қаған», «Білге қаған», «Күлтегін», «Тоныкөк», «Күлі Чор» және «Мойын Чор» ескерткіштерінің орны ерекше. Яғни Көне Түркі жазулары 5-8 ғасырлар аралығында Сібір, Монғолия, Шыңжаң, Қазақстан, Қырғызстан және Оңтүстік Ресей жерінде кеңінен қолданылғаны туралы қорытынды шығаруға болады. Бұл көрсетіліп отырған тарихи мезгіл (5-8 ғасырлар) мен оның таралған үлкен аймағы Ұлы Түркі қағандығы, одан бөлінген Батыс және Шығыс Түркі, Түргеш, Хазар қағандықтары мен Көк Түркілер(Екінші Түркі қағандығы) мемлекеттерінің аумағы мен өмір сүрген дәуіріне сәйкес келеді.

С. Аудиожазбаны мұқият тыңдайды.

В. Жалқы есімдерді (бас әріппен жазылатын атауларды) орфографилық нормаға сай жазады.

А.Бас әріппен жазылу ережесі арқылы түсіндіреді.

Дескриптор

1. Тыңдалымнан жалқы есім, бас әріппен жазылатын күрделі-құрама сөздерді табады.

2. Бас әріппен жазылу себебін түсіндіреді.

Бағалау : өзара бағалау ( бір- бірінің жазғанын тексереді)

Сабақты қорытындылау:

«Шеңбердегі доп»әдісі

Шарты: Оқушылар шеңберлене отырып, бір-біріне кішкене допты лақтырады. Доп қолына тиген оқушы бүгінгі жаңа білім туралы бір сөйлем айтады. Дұрыс сөйлем айтқан оқушы стикер арқылы бағаланады.

Мақсаты: оқушылар бүгінгі сабақты бір-бір сөйлеммен қорытындылайды.

слайд

қазақ тілі 8-сынып 9- бет

Әдістер жинағы

Әдістер жинағынан

Интернет желісінен

Әдістер жинағы

Интернет желісінен

Әдістер жинағы

доп

Сабақтың соңы

3минут

.

«БББ»стратегиясы арқылы оқушылардың сабақтаналған білімдерін анықтап, жаңа сабаққа бағыт-

бағдар аламын.

Бағалау: Ауызша кері байланыс беру арқылы.

Үйге тапсырма:

1-топ. Көне түркі ескерткіштері деректерін жинау.

2-топ. Көне түркі ескерткіштерін зерттеген қазақ ғалымдары туралы мәлімет қарастыру.

3-топ. Көне түркі ескерткіштері туралы көрген көрсетілімдерге (ғаламтор желісінен) мәлімет жазу.

А4 парағы