№

Сабақтың кезеңдері

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Ескерту

І

Үй тапсырмасын тексеру

Ереже.Пысықтауыш. Синтаксистік сатылай кешенді талдау.

Мотивация/ой қозғау/ СТО

Топқа бөлу. Махамбеттің өлеңін құрастырып оқу арқылы бөлінеді .

Қорапшадан жереби алу.

Қиындыққа тіреліп, мәселені шешу жолын іздестіреді;

Топтық жұмыс

Проблемалық сұрақ

Үйірлі мүшелердің өзіндік ерекшеліктері, белгілері қандай?

Тақырыпқа шығу

АКТ

Флипчарт №1

Үйірлі бастауыш, баяндауыш, анықтауыш, толықтауышты өттіңіздер. Олай болса, үйірлі тұрлаусыз мүше не қалды, не жетпейді?

Бүгін қандай тақырыпты қарастырамыз?

Қалай ойлайсыңдар, бүгінгі тақырып не жайлы болуы мүмкін?

Оқушылар тақырыпқа шығады

Жұптық жұмыс

Әрбір топтан бір оқушы шығады.

Мақсат қою

• Ендеше, сабақ мақсатын өзіміз шығарып көрейік. Үйірлі пысықтауышты талдау арқылы меңгеру, өзіндік белгілерін танып білу. Басқа үйірлі мүшелерден ажырата білу.

мақсат қояды

ІІ

Жаңа тақырыпты ашу және меңгерту

АКТ

Флипчарт №2 Ақпаратпен жұмыс / «Фишбоун» стратегиясы / балық қаңқасы

І топ

Пысықтауыш – тұрлаусыз мүшенің бір түрі. Етістіктен болған баяндауышты мекен, мезгіл, қимыл-сын, себеп, мақсат жағынан айқындайтын сөйлемнің тұрлаусыз мүшесі пысықтауыш деп аталады. Сұрақтары: Қашан? Қалай? Қайдан? Қашаннан бері? Қанша? Қалай? Қайтіп? Қалайша? Неліктен? Не үшін?

Пысықтауыштың негізгі белгілері: 1) іс-қимылды мезгіл, мекен, мақсат, мөлшер, себеп, сын-қимыл жағынан пысықтап тұрады; 2) Қашан? Қайда? Қалай? Қайтіп? Неге? Не үшін? Неліктен? деген сұрақтарға жауап береді; 3) Байланысу түрлері: қабысу, меңгеру, жанасу.

Пысықтауыш құрамына қарай үшке бөлінеді:

1) дара пысықтауыш;

2) күрделі пысықтауыш;

3) үйірлі пысықтауыш.

Пысықтауыштың құрамына қарай түрлерінің кестесі

Пысықтауыш мағыналық жағынан алты түрге бөлінеді: 1) мезгіл пысықтауыш; 2) мекен пысықтауыш; 3) мақсат пысықтауыш; 4) амал  пысықтауыш; 5) себеп  пысықтауыш; 6) мөлшер пысықтауыш.

Үйірлі пысықтауыш өзара бастауыштық-баяндауыштық қатынаста тұрып, бір ғана сұраққа жауап беріп, пысықтауыш қызметін атқаратын сөздер тобынан тұрады.

ІІ топ

Сөйлемде бір сұраққа жауап беріп, бір ғана мүше бола алатын, бірақ өз ішінде шартты түрде бастауыш, баяндауыш және басқа сөйлем мүшелеріне талданатын сөздер тізбегін үйірлі мүше деп атайды. Үйірлілік – сөйлем мүшелерінің барлығына тән. Үйірлі мүшелі сөйлем түрлеріне қазақ тіл білімінде алғаш зерттеу нысаны етіп алып зерттеген, «үйірлі мүше» деген терминді қазақ тіл білімінде алғаш енгізген Сағи Жиенбаев. Ал Қайырболат Мұқанұлы Есенов үйірлі мүшелі құрылымдарды жай сөйлем құрамындағы күрделенген сөйлемдердің оралымды түрі, оның ішінде қабыспалы оралым ретінде қарастырады. Кейін Төлеубай Рақымжанұлы Қордабаевтың «Үйірлі мүшелі сөйлем мен сабақтас сөйлем арасында мағыналық жағынан да, интонация жағынан да елеулі ерекшеліктері бар» деуіне толықтырулар енгізген дұрыс сияқты. Үйірлі пысықтауыштардың кейбір формаларының сабақтастармен интонациялық ұқсастықтары барын Сағи Жиенбаев дұрыс ескерткен болатын деп жазған.

ҮМ-нің негізгі белгілеріне мыналарды жатқызады:

1) ҮМ-дің тобымен жүріп, бір ғана сұрауға жауап беруі;

2) Жай сөйлем мүшелерінен ҮМ-нің интонациялық ерекшеліктерінің болмауы;

3)  Үйірлі мүшелер көбінесе бар, жоқ, аз, көп тәрізді сөздерге және сын есімдер мен есімше тұлғаларына аяқталады.

Үйірлі пысықтауыш өзара бастауыштық-баяндауыштық қатынаста тұрып, бір ғана сұраққа жауап беріп, пысықтауыш қызметін атқаратын сөздер тобынан тұрады.
Мысалы: Шындық бар жерде /қайда?/ өтірік байқап жүреді.

Шындық жоқ жерде /қайда?/ шіреніп шайқап жүреді

АКТ-мен жұмыс

Флипчарт № 3,4,5,6

Флипчарт № 7 РАФТ статегиясы

Роль

Аудитория

Формат

Тақырып «Табиғат-тәңір сыйы»

Топтық жұмыс

Ақпарат алады

Постерге түсіреді.

Анықтайды

Ажыратады

Саралайды

Жинақтайды

Интербелсенді тақтамен жұмыс

ОЖЕСББ.

ОмО жаңа тәсілдері

ОБжК

АКТ

ТжДО

ІІІ

Бекіту

Тест /10 сұрақ/

Кубизм стратегиясы.

Баяндаңыз. Үйірлі пысықтауыштың ережесін айтыңыз.

Зерттеңіз. Үйірлі мүшелерді зеттеген ғалымдарды атаңыз.

Қолданыңыз. Үйірлі пысықтауышқа мысал келтіріңіз.

Талдаңыз. Көз көрмей көңіл сенбейді

Болжамыңыз. Үйірлі мүшені анықтау болжамыңыз. Өзіндік белгілері.

Салыстырыңыз. Күрделі пысықтауыш пен үйірлі пысықтауышты салыстырыңыз.

Жеке жұмыс

ІҮ

Қорытынды

Rефлексия

Қандай жаңа түсініктермен таныстыңдар?

Қандай тың мәлімет алдым?

Қайған мақсаттарыңызға жеттіңіздер ме?

Оқушының пікірі, сабақ тақырыбының мақсатына жетуі-жетпеуі/

Ү

Бағалау

Өз бағасы, мұғалімнің бағасы.

ОүбжОб

Үй тапсырмасы:

Ереже. 66-67 –беттерді оқу. Көркем әдебиеттен үйірлі пысықтауыш қатысқан 3 сөйлем теріп жазу.