"Аяз би" ертегісін сатылай кешенді талдау 5-сынып

Сабақтың тақырыбы: «Аяз би» ертегісіне сатылай кешенді талдау.

Сабақтың мақсаты: білімділік - оқушылардың ертегіні қаншалықты меңгергенін анықтау, бас кейіпкердің бойындағы қасиеттерді нақтылап көрсету; дамытушылық - оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырып, еркін, тиянақты сөйлеу қабілеттерін, сатылай кешенді талдау дағдыларын дамыту,әдеби-теориялық білімдерін кеңейту; тәрбиелік - жақсыдан үйреніп жаманнан жиренуге, адамгершілікке, адал да әділ болуға тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: қорытынды сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу, іздену, талдау, сәйкестендіру, топпен жұмыс,сатылай кешенді талдау.

Сабақтың көрнекілігі: оқулық, слайд, оқушылардың тақырыпты түсіну деңгейлерін анықтауға арналған тапсырмалар.

Пәнаралық байланыс: ән, қазақ тілі, тарих,бейнелеу өнері, биология

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Сәлеметсіздер ме, оқушылар?

Әзірміз бе, сабаққа?

Әдебиет – сөз өнері

Сай келейік талапқа.

Бар ма үйден дайындық?

Тапсырмаңыз дұрыс па?

Оқымасаң уайым қып,

Тығылмаңыз қуысқа!

Ойымызды айтайық,

Білімімізді байқайық.

Тексеруші ұстаздар,

Қалсын бір сәт марқайып. -Балалар, сабағымыздың басын бір- бірімізге деген жылы лебізбен, бүгінгі сабақта бәрімізге күш-қуат беретін сөздермен бастасақ деп отырмын, ол үшін тақтаға назар аударайық. Қане, қандай сөз берілген ? -Дұрыс. СӘТТІЛІК. Бұл сөз - әрбір адамға, оның өміріндегі әр кезеңде қажет болатын сөз екен.Ал енді осы сөздің лексикалық мағынасын қалай түсінесіңдер, ойларыңды ортаға салып көріңдер. -Ендеше, жанымыздағы көршімізге осы сөздің әрбір әрпінен басталатын қошемет сөздер айтып шығайық

-Жақсы, балалар, біз бір-бірімізбен таныстық, бір-бірімізге қошамет сөздер айтып, көңіл-күйімізді көтердік. Ендеше бүгінгі сабағымызға оралайық.

ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау. -Қазір бізде қай сабақ? -Ал жалпы әдебиеттің неше түрі бар?

-Ауыз әдебиетінің қандай түрлері бар? -

Біз әдебиеттің қай түрін өтіп жатырмыз?

-Ертегінің неше түрі бар?

-Үйде қандай ертегі оқып келдік?

-«Аяз би» ертегісі ертегінің қай түріне жатады?,

-Неге «Аяз би» ертегісін шыншыл ертегі дейміз?

-Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Аяз би» ертегісіне сатылай кешенді талдау.

-Алдымен біз топқа бөлінейік. Ол үшін қазір әр бала мұғалім үстелінен бір-бірден қиылған қағаз кесіндісін алады. Бұл қағаздарда «Аяз би» ертегісіндегі

хан мен қойшы шал арасындағы диалогтан үзінділер келтірілген. Хан сөзінен үзінді алып шыққан оқушылар бір топқа, қойшы шал сөзінен үзінді алып шыққан оқушылар екінші топқа бөлінеміз.

1-топ: «Ата, мына таудың басын қырау шалғалы неше жыл болды?», « Бұл таудың етегін қырау шалғалы неше жыл болды?», «Таудың басынан бұлақ аққалы неше жыл болды?», «Ата, өзіңіз нешеусіз?», «Баба, менің қырық асыранды қазым бар ...»

2-топ: «Бір жиырма жыл болған шығар», «Он бес жыл болды», «Оған да бір он жыл болған шығар», «Ой, шырағым-ай, жатқанда екеуміз, тұрғанда төртеуміз», «Адамына тап болсаң айтқаныңнан да артық етер».

-Сонымен бізде екі топ пайда болды, яғни бірінші топ «Хан» тобы болса, екінші топ «Қария» тобы деп аталады.

ІІІ. ББҮ кестесін толтыру.

Әр топқа ББҮ кестесі сызылған парақшалар таратылады.

Білемін +	Білгім келеді?	жаңа ақпарат Ү

Мағынаны тану.

1-топ

-Қазір тақтадағы ертегінің мазмұнына сай құрылған жоспар тарауларына назар аударыңыздар.

-Жоспар тараулары дұрыс орналасқан ба?

Ендеше сіздер жоспар тарауларын дұрыс орналастыруларыңыз қажет.

№ 2,3 слайд

1 . Жаманның жақсы мен жаманды айыра білуі.

2 . Жаманның сертке берік болуы.

3 . Жаманның Барсакелмеске баруы.

4 . Құстың, адамның, шөптің жаманын табуға

ханның уәзірлерін жұмсауы.

5 . Хан тағына отырған Жаман.

6 . Ханның Жаманды уәзір етуі.

7. Меңдінің Жаманды таңдауы.

8 . 40 уәзірдің хан мен Жаманды араздастыруы.

9 . Хан жұмбағын шеше алмаған уәзірлердің

Жаманға келуі.

10. Ханның Жаманды сағынуы.

2-топ

Берілген мақал-мәтелдерді жоспардың тарауларына сәйкестендіру.

4- слайд

Есірген хан елді ермек етер.

. Құстың, адамның, шөптің

жаманын табуға ханның

Ащы менен тұщыны татқан білер.

уәзірлерін жұмсауы.

Жаманның жақсы мен

Ақыл - ердің қорғаны.

жаманды айыра білуі.

Ханның Жаманды

уәзір етуі.

Кедейлігіне қарама, кісілігіне қара.

Меңдінің Жаманды таңдауы.

Сертке берік бол, досыңа серік бол.

Жаманның сертке

берік болуы.

40 уәзірдің хан мен

Арсыз адам жала жауып аздырады.

Жаманды араздастыруы.

Ж аманның Барсакелмеске баруы

Жігітті намыс өлтіреді.

.

Хан жұмбағын шеше

Алдыңа келсе атаңның құнын кеш.

алмаған уәзірлердің

Жаманға келуі.

Ханның Жаманды сағынуы.

Ескі дос естен кетпес.

Ханның Жаманды сағынуы.

Ақылды жетер мұратқа, Ақылсыз қалар ұятқа.

Хан тағына отырған Жаман

ІІІ. Ертегінің композициялық құрылысына сатылай кешенді талдау.

І нұсқа

3-слайд

Ертегінің басталуы Ақылы асқан Мадан деген ханның болуы.

Ертегінің дамуы Құстың, адамның, шөптің

жаманын табуға ханның

уәзірлерін жұмсауы;

Жаманның жақсы мен

жаманды айыра білуі;

хан сынағынан сүрінбей

өтуі.

Ертегінің байланысы Жаманның ханға уәзір

болуы;

Меңдінің жұмбағын шешіп,

қызға үйленуі.

Ертегінің шиеленісуі Қырық уәзірдің ханды

Жаманмен араздастыруы;

Жаманның Барсакелмеске

сапары;

Жаманның хан өтірігіне

жауабы;

Ертегінің шарықтау Ханның Жаманды Ақша-

шегі ханның еліне көшіріп салуы;

Жаманды сағынған ханның

уәзірлерін жазалауға тапқан

ақылы;

Ертегінің шешімі Жаманның арсыз уәзірлерді

хан жазасынан құтқаруы;

Жаманның хан тағына

отыруы.

Ертегінің Қарапайым адамның өмірді

қорытындысы тануы, өмірлік тәжірибесінің

молдығы мен зеректігінің

арқасында басына бақ қонуы.

Ертегіге сатылай кешенді талдау.

ІІ нұсқа

4-слайд

Кейіпкерлері

Мадан хан

Жаман - Аяз Би

Қырық уәзір

Меңді қыз

Қой жайып жүрген шал

Портрет - адамның бет-пішінін бейнелеу,

түр-тұлғасын таныту.

Жаман - үстінде жыртық тоны, басында тері

тымағы бар, ұсқынсыз адам.

Теңеу- көркемдеп суреттеуде затты,құбылысты

екінші зат, құбылыспен салыстырып

бейнелеу.

Сексеуілдің шоғындай, тәрелкедей

болып уатылғанша, пышақтай болып

басы кесілгенше,гауһар тастай.

Мағынасы жуық сөздер:ақылды, данышпан;

ұсқынсыз, жаман, сиықсыз, адам көргісіз;

бай, мырза; көзіккен, көз тиген; араздасты -

райық, арасына от жағайық; айып, қате;

іргеңді көтер, көш;

Қарама-қарсы мәндес сөздер: жоқ- бар,

ұшпаған-қонбаған , қыз- ұл, оң қол- сол қол,

жаман-жақсы, күндіз-түнде;

Мақал-мәтелдер:

«Адам тілі тас жарар, тас жармаса бас жарар»;

«Сөз тапқанға қолқа жоқ»;

«Қылыш үстінде серт жүрмейді»;

«Аға өлсе -іні мұра»;

«Біреуге ор қазба, өзің түсерсің»;

«Аяз әліңді біл, құмырысқа жолыңды біл»

ІҮ. Бекіту.

Топтастыру стратегиясы бойынша ертегінің кейіпкерлері Жаман мен қырық уәзірге мінездеме береміз.

1-топ: Жаманға мінездеме береді

5-слайд

шыншыл

сертке берік

қарапайым

кішіпейіл

ақылды

Жаман

тапқыр

кешірімді

адал

әділ

6-слайд

2-топ: Қырық уәзірге мінездеме береді

күншіл

екіжүзді

кекшіл

арам ойлы

жағымпаз

Қырық уәзір

ақылдары аз

іштері тар

Ү.Қорытынды.

-Міне, балалар, топтастыру стратегиясынан байқағанымыздай, Жаман осы қасиеттерінің арқасында Аяз би атанып, уәзірлер өз қателіктеріни мойындауға мәжбүр болған екен. Сабағымызды қорыту үшін «Аяз әліңді біл, Құмырысқа жолыңды біл» деген даналық сөздің шығу себебіне ой толғап көрейік.

Постер құру

Бізге жеткен деректерге қарағанда Аяз би Майқы бидің заманында өмір сүрген екен. Майқы би Аяз би сияқты дана билеріне өзінің оң жағынан орын береді екен. Аяз бидің Құмырысқа деген әрі би, әрі батыр жан серігі болцпты. Қайда барса да екеуі жұбын жазбай жүреді екен. Бұлар Майқы бидің сенімді билері болған, қазылық құрып, ел мен ел арасындағы елшілік, бітімшілікпен айналысады. Майқы би екі бидің шалыс басқан жерлері болса ескерту жасап, бағыт беріп тотырған көрінеді.

Орынсыз ауыз ашсаң,

Екі би басарсың шоқ,

Аяз би, әліңді біл,

Құмырсқа, жолыңды біл, - деп әркез тәртіпке шақырып отырған деседі.

-Ал енді , балалар, ББҮ кестесінің қалған екі бөлігін толтырайық.

ББҮ кестесін толтыру.

Білемін +	Білдім	Жаңа ақпарат Ү

ҮІ. Үйге тапсырма.

.