Аутист балалармен жүргізілетін педагогикалық-психологиялық жұмыстар

Аутизм — бұл адамның әлеуметтік қарым-қатынастарда, тіл дамуы мен мінез-құлқында қиындықтарға тап болуына әкелетін нейробиологиялық бұзылыс. Аутист балалардың қажеттіліктері мен даму ерекшеліктері әртүрлі болуы мүмкін, бірақ оларға арналған педагогикалық және психологиялық қолдау аса маңызды. Педагогикалық-психологиялық жұмыстардың дұрыс ұйымдастырылуы аутист балалардың әлеуметтік интеграциясын жеңілдетіп, олардың білім алуына және өмірде өз орнын табуына ықпал етеді. Бұл баяндамада аутист балалармен жүргізілетін педагогикалық және психологиялық жұмыстардың ерекшеліктері мен маңызы қарастырылады.

1. Аутист балалардың ерекшеліктері

Аутист балалардың негізгі ерекшеліктері мен сипаттары мыналар болуы мүмкін:

- Әлеуметтік қарым-қатынас қиындығы: Аутист балалар басқа адамдармен байланыс орнатуда қиындықтарға ұшырайды, олар көзқарас алмастыруда, эмоцияларды түсінуде және өз сезімдерін білдіруде қиындық көреді.

- Қайталау әрекеттері мен қызығушылықтары: Олар белгілі бір әрекеттерді жиі қайталайды немесе бір нәрсеге шектелген қызығушылық танытады.

- Тіл дамуының ерекшеліктері: Кейбір аутист балалардың тіл дамуы қалыпты деңгейде болуы мүмкін, бірақ олардың тілдік қарым-қатынасы шектеулі немесе ерекше түрде дамуы мүмкін.

- Сезімталдық: Олар кейде жарыққа, дыбысқа немесе басқа да сезімталдыққа жоғары деңгейде сезімтал болуы мүмкін.

2. Педагогикалық жұмыс

Аутист балаларды оқыту ерекше тәсілдер мен әдіс-тәсілдерді талап етеді. Педагогикалық жұмыс барысында негізгі мақсат — әр баланың жеке мүмкіндіктеріне сәйкес білім беру және әлеуметтік интеграциялау.

2.1. Жеке бағдарлы оқыту

Аутист балаларға білім беру кезінде әр баланың жеке ерекшеліктерін ескеру өте маңызды. Әр оқушының оқу процесі мен дағдыларына қарай бағдарлама жасалып, оған арнайы әдістер мен құралдар қолданылады. Бұл жеке жұмыс кезінде баланың қызығушылығын арттыруға, оның әлеуетін толық көрсетуге мүмкіндік береді.

2.2. Визуалды құралдар мен құрылым

Аутист балаларға бағытталған оқу процесі визуалды құралдарды пайдалану арқылы жеңілдетіледі. Суреттер, карточкалар, жазбалар және басқа да көрнекі материалдар арқылы ақпаратты беру, тапсырмаларды түсіндіру тиімді болмақ. Сонымен қатар, күнделікті өмірде балаларға жүйелі және құрылымдық тәсілдер арқылы тапсырмалар беріледі. Мұндай тәсілдер балаларға тәртіп пен жоспарды түсінуге көмектеседі.

2.3. Қайталау және жүйелілік

Аутист балалар үшін қайталау мен тұрақтылық маңызды. Бір тапсырманы бірнеше рет қайталау, нақты тәртіпті сақтау олардың оқуын жеңілдетеді. Оқытушы балаларды бірізділікпен және жүйелі түрде жұмыс істетуге тырысады, бұл олардың сенімділігін арттырып, оқу процесінде өзін жақсы сезінуіне мүмкіндік береді.

2.4. Әлеуметтік дағдыларды дамыту

Аутист балалар үшін әлеуметтік дағдыларды дамыту өте маңызды. Олар жиі достарымен немесе топпен жұмыс істегенде қиындықтарға тап болады. Педагогтар мен мамандар балалардың қоғамда өзін еркін сезінуі үшін түрлі әлеуметтік жаттығулар, ойындар мен тапсырмаларды ұйымдастырады. Бұл оларға басқа адамдармен байланыс орнатуды үйретеді.

3. Психологиялық жұмыс

Аутист балаларды психологиялық тұрғыдан қолдау олардың эмоционалдық жағдайын жақсартып, мінез-құлқын қалыптастыруға, өз-өзін түсінуге және қоғамға бейімделуге мүмкіндік береді.

3.1. Эмоционалдық қолдау

Аутист балалардың эмоциялық жағдайы көбінесе тұрақсыз болуы мүмкін, сондықтан психологиялық қолдау олардың өзін-өзі бағалауы мен сенімділігін арттыруға бағытталуы тиіс. Балаларға психологиялық тұрғыдан көмек көрсету үшін арнайы тренингтер, ойын терапиясы және релаксация әдістері қолданылады. Бұл әдістер оларды эмоцияларын басқаруға және стресс жағдайларынан шығуға үйретеді.

3.2. Қарым-қатынас дағдыларын дамыту

Аутист балалардың қарым-қатынас жасау қиындықтары болғандықтан, олармен жеке психологиялық жұмыста қарым-қатынас дағдыларын дамытуға назар аударылады. Психологтар балалармен әңгімелесу арқылы олардың өз ойларын түсінікті түрде білдіруіне және басқа адамдардың эмоцияларын түсінуіне көмектеседі. Әлеуметтік дағдылар мен коммуникация дағдыларын дамыту — маңызды қадам болып табылады.

3.3. Отбасымен жұмыс

Аутист балалардың отбасыларына психологиялық қолдау көрсету өте маңызды. Отбасылар көбінесе өз балаларымен қарым-қатынаста қиындықтарға тап болады, сондықтан оларға арнайы кеңес беру және тренингтер ұйымдастыру қажет. Ата-аналар мен туыстарға аутист балаларды қалай түсінуге және оларға қалай қолдау көрсетуге болатындығы туралы ақпарат беріледі.

3.4. Мотивацияны арттыру

Аутист балалардың оқуға деген мотивациясын арттыру мақсатында психологтар жеке және топтық мотивациялық жаттығулар жүргізеді. Бұл жаттығулар баланың өзін-өзі бағалау деңгейін арттыруға және олардың оқу мен даму жолында күш-қуат алуына көмектеседі.

4. Қорытынды. Аутист балалармен жүргізілетін педагогикалық-психологиялық жұмыс олардың әлеуметтенуіне, оқуға деген қызығушылығын арттыруға және толыққанды азамат болып қалыптасуына көмектеседі. Бұл балалардың дамуында ерекше тәсілдер мен әдістер қажет болғандықтан, педагогтар мен психологтар бірлесіп жұмыс істеп, балалардың жеке ерекшеліктеріне назар аударып, әрбір баланың өзін-өзі дамытуына мүмкіндік туғызады. Инклюзивті білім беру жағдайында аутист балаларды қолдау — қоғамның барлық мүшелерінің тең мүмкіндіктерге ие болуын қамтамасыз етеді, бұл жалпы білім беру жүйесін жақсартуға ықпал етеді.

Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Қызыл жұлдыз ауылы,

Намазбай Ақшабаев атындағы орта мектебінің

педагог-психологы Азбергенова Сандугаш Жаксыбековна