БАЛАЛАРДЫҢ БАЛАБАҚШАҒА БЕЙІМДЕЛУІ: ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ТАЛДАУ

Балабақшаға бару – мектепке дейінгі жастағы баланың әлеуметтік-эмоциялық дамуы үшін аса маңызды кезеңдердің бірі. Бұл өзгеріс баланың үйреншікті ортадан жаңа, құрылымы мен талаптары басқа ортаға көшуін білдіреді. Сондықтан бейімделу процесі көптеген балалар үшін эмоционалдық күйзеліс тудыруы мүмкін. Психологтың рөлі – осы кезеңде баланың ішкі ресурстарын қолдап, ата-ана мен педагогтарға ғылыми негізделген көмек көрсету.

Психологияда бейімделу (адаптация) – баланың жаңа ортаға, адамдарға және іс-әрекет жағдайына эмоционалдық, әлеуметтік және физиологиялық тұрғыдан икемделуін білдіреді.

Бала балабақшаға алғаш келгенде ол: жаңа тәрбиешіні, жаңа құрдастарды, жаңа күн тәртібін, жаңа талаптарды қабылдауы тиіс. Бұл өзгерістер ми жүйесінің, эмоциялық реттелудің және әлеуметтік дағдылардың жеткілікті даму деңгейін талап етеді.Зерттеулерге сәйкес, 3–5 жас арасында баланың эмоциялық тұрақтылығы әлі де қалыптасу үстінде болады, сондықтан орта ауысуы күйзеліс реакцияларын күшейтеді.

Балаларда бейімделудің үш түрі байқалады:

1) Жеңіл бейімделу (1–2 апта)

Бала қысқа уақыт жылайды.

Тәртіп пен тәбет шамалы ғана өзгереді.

Тәрбиешіге тез жақындайды.

2) Орташа бейімделу (3–4 апта)

* Таңертең ата-анадан ажырау қиын.

* Ұйқы және тамақтану уақытша бұзылады.

* Үйге келгенде эмоционалдық «жабысып жүру» байқалады.

* Құрдастармен қарым-қатынас біртіндеп қалыптасады.

3) Қиын бейімделу (1 айдан ұзақ)

* Ұзақ жылау, қорқыныш, мазасыздық.

* Соматикалық белгілер: іш ауруы, бас ауруы, тәбеттің толық төмендеуі.

* Әлеуметтік ортадан қашқақтау.

* Бұл жағдайда психологтың жүйелі жұмысы қажет.

3. Бейімделу процесіне әсер ететін факторлар

1. Жанұялық тәрбие стилі

* Гиперқорғаныштық тәрбие – ажырау үрейін күшейтеді.

* Демократиялық тәрбие – баланың дербестігін арттырады.

2. Баланың жас ерекшелігі

3 жас – ең қиын кезең, өйткені бөліну үрейі жоғары.

3. Жеке психологиялық ерекшеліктер

* Интроверт балалар баяу бейімделуі мүмкін.

* Темпераменті «инертті» балаларда стресс ұзақ сақталады.

### **4. Бұрынғы әлеуметтену тәжірибесі**

Құрдастарымен ойнауға дағдыланған балалар тез бейімделеді.

### **5. Тәрбиешімен эмоционалдық байланыс**

Балаға жылы, тұрақты қарым-қатынас – бейімделудің негізгі шарты.

# **4. Психологтың бейімделу кезеңіндегі міндеттері**

### **1) Диагностика**

* Бейімделу деңгейін бақылау картасы

* Бала темпераментін анықтау

* Эмоциялық жай-күйін бағалау (ойындық диагностика)

### **2) Жеке және топтық түзету жұмыстары**

* Эмоциялық релаксация жаттығулары

* Саусақ ойындары

* Арт-терапия (сурет салу, құм терапиясы)

* «Ажырасуды жеңілдету» ойындары

### **3) Ата-анамен жұмыс**

* Психологиялық кеңес

* Бейімделу ережелерін түсіндіру

* Күн тәртібін қалыптастыру бойынша ұсыныстар

### **4) Педагогтармен жұмыс**

* Тәрбиешінің эмоционалдық қолдау көрсету тәсілдерін үйрету

* Баламен тіл табысу әдістерін көрсету

* Қиын жағдайларды бірлесіп талдау

# **5. Бейімделуді жеңілдету жолдары**

### **1. Таныстыру кезеңін ұйымдастыру**

* Алғашқы күндері баланы 1–2 сағатқа әкелу.

* Ата-ананың топта қысқа уақыт болуына рұқсат (кей әдістерде).

### **2. Ритуалдарды қалыптастыру**

* Таңертеңгі қоштасу ритуалы

* Қайта қауышу ритуалы

Ритуалдар баланың қауіпсіздік сезімін арттырады.

### **3. Баланың жеке затын алып жүруіне рұқсат**

Сүйікті ойыншық – психологиялық «көпір».

### **4. Мадақтау және позитивті қолдау**

Балабақшадағы шағын жетістіктерін мақтау.

### **5. Үйде дайындық**

* Ұйқы режимін қалыптастыру

* Балабақша тәртібіне жақын режим

* Өзін-өзі күту дағдыларын үйрету

Қорытынды

Балабақшаға бейімделу — баланың өміріндегі эмоционалдық жағынан күрделі, бірақ қажетті кезең. Бұл процесс табысты өтуі үшін бала, ата-ана, тәрбиеші және психолог арасындағы тығыз байланыс пен өзара түсіністік қажет. Психологтың кәсіби қолдауы балада жағымды эмоционалдық тәжірибе қалыптастырып, оның болашақ әлеуметтік дамуына оң әсер етеді.