№ 16 КОЛЛЕДЖ МКҚК

САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ЖҮЙЕСІ

«Келісемін»

Әдіскер________ Е.Мырзабеков

«_____» _______________ 20 ___ ж.

БАЯНДАМА

Балық шаруашылығы

Данасы:________________________________________

Енгізілген мерзімі:_______________________________

Пайдалану мерзімі: ______________________________

Қызмет бабында пайдаланылатын басылым

Шардара

АЛҒЫ СӨЗ

1 Әзірлегендер: ТТ-57 Рысбеков А

2 Бірінші рет енгізілді

Осы баяндама №16 колледждің рұқсатынсыз толық немесе жартылай қайталауға, көбейтуге және таратуға болмайды

МАЗМҰНЫ

Балық шаруашылығы – халық шаруашылығының балық аулау, тасымалдау, қорғау және өсірумен, өңдеумен, су өсімдіктерін жинаумен шұғылданатын саласы. Балық шаруашылығы бағалы тағамдар, балық ұны, майы, теңіз өсімдіктерінен йод, маннит, агар, т.б. емдік заттар, мал азығы мен техникалық өнімдер өндіреді. Қазақстанда 1919 жылы Гурьев (қазіргі Атырау) қаласында Жайық – Жем балық аулау және аңшылық басқармасы, Арал қаласында Түркістан өлкелік балық шаруашылығы басқармасы ұйымдастырылды. Кейін бұл сала тұтынушыларға тағамдық белоктың 20%-ын беретін, қуатты аулау кемелерімен жабдықталған, өндірістік процестері механикаландырылған аса іргелі тамақ индустриясына айналды.^[1]

Балық шаруашылығы бағалы тұқымдық балықтарды өсіріп, көбейтетін балық питомниктері, тауарлы-көл және тоған шаруашылықтары, машина-мелиоративтік станциялары, арнайы оқу орындары, балық сататын фирмалық дүкендері жұмыс істейді. Қазақстанның мыңдаған ірілі-ұсақты көлдері мен өзендері балық шаруашылығы қызмет етеді. Олардың жалпы аумағы 7,5 млн. га шамасында есептеледі. Су айдындарының ең ірілері: Каспий теңізі, Балқаш, Алакөл, Зайсан көлдері, Қапшағай, Бөген, Бұқтырма бөгендері, Жайық, Ертіс, Есіл өзендері. Дүние жүзі бойынша ауланған бекіре балықтарының 90%-ы Қазақстан балық шаруашылығының үлесіне тиеді. Қазіргі кезде республикада экологияның нашарлауына байланысты су айдынын қорғау, оларды ұдайы мелиорациялау, кәсіптік балықтардың сапасын жақсарту, балық өсіру жұмыстары жүргізілуде. Бұл міндет Қазақ балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына және балық қорғау ұйымдарына жүктелген.

Мазмұны

• 1 Балық шаруашылығы секторлары

• 2 Дүниежүзілік өндіріс

• 3 Коммерциялық балық аулау

  • 3.1 Балық фермалары

  • 3.2 Балық өңдеу

  • 3.3 Өңдеу тәсілдері

• 4 Дереккөздер

Балық шаруашылығы секторлары

• Коммерциялық сектор құрамына: жабайы аулау мен өсіру, және сол өнімді сату мақсатымен тасымалдаумен айналысатын жеке тұлғалар мен кәсіпорындар кіреді. Сонымен қатар, жоғарыда аталғанға қоса «теңіз өнімдерінің өнеркәсібі» ретінде аталып, інжу сияқты азық-түлікке жатпайтын заттарды да өндіреді.

• Дәстүрлі сектор: байырғы адамдардың дәстүрлеріне байланысты шығаратын өнімдерімен байланысты жеке кәсіпкерлер мен кәсіпорындар жатады.

• Рекреациялық сектор: алынған балық өнімдерін сату мақсатымен емес, спорт немесе демалу мақсатында қолданатын жеке кәсіпкерлер мен кәсіпорындар кіреді.

Дүниежүзілік өндіріс

Балық жинаумен коммерциялық балық аулау және аква мәдениет айналысады.

Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының (ААҰ) мәліметтеріне сәйкес, 2005 жылы әлемдік жиынның 93.3 миллион тоннасы жабайы балықтың коммерциялық аулауынан тұрса, 48.1 миллион тоннасы балық фермаларымен өндірілген. Сонымен қатар, жабайы алқада 1.3 миллион тонна су өсімдіктері (теңіз балдырлар және т.б.) жиналып, 14.8 миллион тонна аква мәдениетпен өндірілген. Жабайы табиғатта жеке тұлғалармен ауланған балық жеке саны (балық фермаларының немесе теңіз омыртқасыздары есептемегенде) жылына 0.97-2.7 трлн-ға бағаланды(балық фермалары мен теңіз омыртқасыздарын санамағанда). Қазіргі кезде дүниежүзі бойынша ауланатын балық пен өндірілетін теңіз өнімдері жылына 100 млн т-ға жетіп отыр. Оның 9/10-ын теңіздер мен мұхиттардан, ал қалған бөлігі тұщы сулардан ауланады. Балықтың және басқа теңіз өнімдерінің маңыздылығы олардың құрамындағы жануарлар нәруызының (белок) мөлшері мал мен құс етінен кем түспейтіндігіне байланысты артып отыр. Сондықтан қазіргі таңда дүниежүзілік су айдындарында 20—30 мыңға дейінгі ірілі-ұсақты балық және басқа да теңіз өнімдерін аулайтын кемелер жүзіп жүр. Олардың басым көпшілігі ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерімен жабдықталған балық аулаудан бастап, дайын өнімдер шығаруға дейінгі (әртүрлі консервілер дайындау, кептірілген балық және т.б.) іс-әрекеттерді толық жүзеге асырады.^[2]

Исландияның балық аулау флоты бір мың кемеден тұрады, ал жылдық орташа ауланатын балық мөлшері 1,7 млн т, жан басына шаққанда 7 т-дан асады. Бұрын ірі исланд майшабағы мен нәлім аулайтын болса, қазір балық ұны жасалатын мойваны көбірек аулайды. Балық аулап, оны өңдеу жұмыстарымен елдің еңбекке жарамды халқының 40%-ы айналысады. Ел экспортының 3/4-ін балық пен теңіз өнімдері құрайды.

Балық аулау теңіз жағалық елдерінің барлығында таралғанымен, дүниежүзінде ауланатын балықтың жартысынан астамы алты елдің — Жапония, Қытай, АҚШ, Чили, Перу және Ресейдің үлесіне тиеді. Балықтар материктік қайрандар мен жылы және суық мұхит ағыстары түйіскен аудандардан көбірек ауланады. Ертеректе балық аулаудың негізгі ауданы Атлант мұхитының солтүстігінде болса, қазір Тынық мұхитының солтүстігіне ауысты ("Материктер мен мұхиттар географиясынан" балық аулаудың негізгі аудандарын еске түсіріңдер). Балықтар мен теңіз организмдері популяциясынын азаюы дүниежүзілік балық аулау кәсіпшілігін солтүстік аймақтан оңтүстікке, яғни тропиктерге ығыстырды.

Дүниежүзіндегі ауланатын балық пен теңіз өнімдерінің 15 млн т-сы қолдан өсіру — марикультура арқылы алынады. Балықты қолдан өсіру Қытайда бұдан 4 мың жыл бұрын басталған, бұл ел әлі күнге дейін әлемдік біріншілікті бермей келеді. Марикультура өнімінің 4/5-ін Азия елдері өндіреді.^[2]

Коммерциялық балық аулау

Әлем бойынша балық өнімдерін шығарудан алда келе жатқан елдер қатарына Қытай Халық Республикасының (Гонконг және Тайвань қоспағанда), Перу, Жапония, Америка Құрама Штаттары, Чили, Индонезия, Ресей, Үндістан, Таиланд, Норвегия және Исландия жатады. Жоғарыда айтылған елдер әлемдегі өндірістің жартысынан көбін өндірсе, Қытай елі жалғыз әлемдік өндірістің үштен бірін құрайды.

Балық фермалары

Аква мәдениет су организмдерін өсірумен айналысады. Сондай-ақ, балық аулау “aquafarming” ретінде белгілі, акваөсіруден айырмашылығы, ол бақыланатын жағдайларда су жануарларын өсіру болып табылады. Мари мәдениет аква мәдениетің теңіз ортасында өсірілетін баламасы болып табылады қатысты. Акваөсірудің ерекше түрлеріне агламәдениет (қоңыр балдырлар / теңіз балдырлары және өзге де балдырлар өндіру) қамтиды; балық шаруашылығы; асшаяндарды өсіру, ұлулар және өсіп келе жатқан қопсытылған інжу жатады.

Балық шаруашылығы, әдетте азық-түлік мақсатында, танк немесе жабық бассейн коммерциялық балық фермаларында өсіруді қамтиды. Балық фермаларында өндірілетін балық түрлеріне: карп, лосось, тилапия, сом және треска жатады. Коммерциялық балық операциялармен жабайы балық арттыру талаптар таралған балықты шектен тыс аулау келтірген. Балық шаруашылығы, балық және балық ақуыз өсіру нарықтық сұраныстың балама шешімін ұсынады.