Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті

«Дене мәдениеті және информатика» кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Баскетболдың адам ағзасының физикалық дамуы мен физиологиялық көрсеткіштеріне әсері

​

Орындаған: «Дене шынықтыру және спорт» білім беру бағдарламасының 3 курс студенті Гнедко Али

Тексерген: PhD, қауымдастырылған профессоры Мендигалиева А.С

Орал-2024 жыл

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Баскетболдың отаны Америка Құрама Штаттары болып есептелінеді. Алғашқы ойын 1891 жылы Массачусетс штатының Спрингфилд қаласында құрылған Христиан жастар қауымдастығының оқу жаттығу орталығында ұйымдастырылған. Сол кезде Канададан қоныс тепкен жас мұғалім, доктор Джеймс Нейсмит гимнастика түрін ары қарай жетілдіру мақсатында жаңа ойын түрін ойлап тауыпты деседі.

Баскетболдың этимологиясы (basket – себет, boll -доп) деп жіктеледі. Алғашында ойынды футбол добымен өткізген. Арада бір жыл өткен соң Джеймс Нейсмит арнайы доппен қоса, баскетболдың алғашқы 13 ережесін ойлап тапқан.

1893 жылы баскетболға қызығушылар саны бірден көбейген. Ал, 1894 жылы жаңа ойынға қызығып, әуестенушілер айтарлықтай артқан.Баскетбол (ағылш. basketball, basket — себет (торқалта), ball — доп) — ептілікті қажет ететін қызу тартысты спорт ойын.

1-сурет Баскетбол добы

Негізгі бөлім

1.Баскетболдың адам ағзасына әсері:

Баскетбол-әлемдегі ең танымал спорт түрлерінің бірі, ол өзінің серпінділігімен, ойын-сауығымен және физикалық және тактикалық элементтердің ерекше үйлесімімен миллиондаған адамдарды тартады. Бұл спорт дененің әртүрлі физиологиялық жүйелеріне әсер ете отырып, адамның физикалық дамуына белсенді ықпал етеді. Қозғалыстарды, төзімділікті, күш пен жылдамдықты үйлестірудің жоғары дәрежесін қажет ететін командалық ойын ретінде баскетбол денсаулыққа пайдалы және күнделікті тапсырмаларды сәтті орындау үшін қажетті дағдыларды дамытуға қабілетті әмбебап қасиеттерге ие.Көптеген адамдар гиподинамиямен және онымен байланысты денсаулық проблемаларымен бетпе-бет келетін қазіргі қоғам жағдайында баскетбол физикалық белсенділіктің тәсілі ретінде ерекше маңызға ие болады. Бұл ойын үлкен бұлшықет топтарының тұрақты жұмысын қажет етеді, жүрек-қан тамырлары мен тыныс алу жүйесінің дамуына ықпал етеді, икемділікті, ептілікті және жалпы физикалық төзімділікті жақсартады. Сонымен қатар, баскетбол шешім қабылдау жылдамдығы, стратегиялық ойлау және командалық өзара әрекеттесу қабілеті сияқты танымдық қабілеттерді ынталандырады.Баскетболдың физикалық дамуға және физиологиялық көрсеткіштерге әсерін зерттеудің өзектілігі оның адам денсаулығын сақтаудағы маңызды рөліне байланысты. Көптеген адамдар отырықшы өмір салтын ұстанатын қазіргі әлемде семіздік, жүрек-қан тамырлары патологиясы, позаның бұзылуы және дененің жалпы тонусының төмендеуі сияқты физикалық белсенділіктің болмауымен байланысты аурулардың өсуі байқалады. Баскетбол, әртүрлі жас топтарында қолдануға болатын спорт түрі ретінде, осы аурулардың алдын алудың тиімді құралы болып табылады.Баскетбол балалар мен жасөспірімдерде негізгі физикалық дағдылар қалыптасып, дене белсенді дамып келе жатқан кезде ерекше мәнге ие болады. Баскетбол сияқты командалық ойындарға қатысу қимылдарды үйлестіруді жақсартуға, бұлшықеттер мен буындарды нығайтуға, тепе-теңдік пен икемділік сезімін дамытуға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл спортпен шұғылдану жас ұрпақтың командада жұмыс істеу дағдыларын қалыптастырады, тәртіп пен өзіне деген сенімділікті дамытады, бұл олардың әлеуметтік бейімделуіне оң әсер етеді.Ересектер мен қарт адамдарға арналған баскетбол ойынының физиологиялық аспектілерін зерттеу де маңызды. Халықтың осы санаты үшін баскетбол дене шынықтыруды сақтаудың, тірек-қимыл аппараты мен жүрек-қантамыр жүйесіндегі жасқа байланысты өзгерістердің алдын алудың тамаша тәсілі, сондай-ақ психоэмоционалды жағдайды нығайту құралы бола алады.Баскетболдың адамның физиологиялық жағдайына әсері туралы мәселе спортшылар жоғары физикалық белсенділікке тап болатын кәсіби спорт үшін де маңызды. Осы жүктемелерге бейімделудің физиологиялық механизмдерін зерттеу жаттығу процесін оңтайландыруға, жарақаттанудың алдын алуға және спорттық өнімділікті арттыруға мүмкіндік береді.

Баскетболдың отаны Америка Құрама Штаттары болып есептелінеді. Алғашқы ойын 1891 жылы Массачусетс штатының Спрингфилд қаласында құрылған Христиан жастар қауымдастығының оқу жаттығу орталығында ұйымдастырылған. Сол кезде Канададан қоныс тепкен жас мұғалім, доктор Джеймс Нейсмит гимнастика түрін ары қарай жетілдіру мақсатында жаңа ойын түрін ойлап тауыпты деседі. [1]

2.Баскетболдың әртүрлі жас топтарының физикалық дамуындағы рөлі:

Баскетболдың этимологиясы (basket – себет, boll -доп) деп жіктеледі. Алғашында ойынды футбол добымен өткізген. Арада бір жыл өткен соң Джеймс Нейсмит арнайы доппен қоса, баскетболдың алғашқы 13 ережесін ойлап тапқан.1893 жылы баскетболға қызығушылар саны бірден көбейген. Ал, 1894 жылы жаңа ойынға қызығып, әуестенушілер айтарлықтай артқан.Баскетбол (ағылш. basketball, basket — себет (торқалта), ball — доп) — ептілікті қажет ететін қызу тартысты спорт ойын. Оған бес ойыншыдан тұратын екі команда қатысады. Баскетбол алаңының қарама-қарсы екі шетіне орнатылатын қалқаны бар тағандарға сақина бекітіледі. Ойынның мақсаты- допты қарсыласының сақинасына түсіріп, ұпай жинау. Ойыншылар допты лақтыруға, пас жасауға, домалатуға немесе жерге жиі-жиі ұрып дриблингпен алып жүруіне болады. Доп өзіне тигеннен кейін ойыншы онымен тек екі қадам ғана аттай алады. Баскетболды таза 20 минуттан екі тайм ойнайды. Таймдардың арасындағы үзіліс 10 минуттан тұрады. Ойынның басталуында төреші алаңның қақ ортасында командалардың екі ойыншысының арасында тұрып допты жоғарыға лақтырады. Олар секіріп, допты командасындағы әріптестеріне тартып әперуге тырысады. [2]

3.Баскетболдың физиологиялық аспектілері:

Баскетбол-адам ағзасына кешенді әсер ететін спорт түрі. Ойын барысында дененің барлық дерлік жүйелері қатысады: жүрек-қан тамырлары, тыныс алу, жүйке және тірек-қимыл жүйесі. Жылдам қозғалу, секіру, лақтыру және команданың өзара әрекеттесуімен байланысты ойынның жоғары қарқындылығы айтарлықтай энергия шығындарын және дененің физиологиялық резервтерін жұмылдыруды қажет етеді.Баскетбол жүрек-қантамыр жүйесіне айтарлықтай әсер етеді, оны нығайтады және функционалдық көрсеткіштерді жақсартады. Ойын кезінде жүрек соғу жиілігі жоғарылайды, бұл қан айналымын жақсартуға және қан тамырларының серпімділігін арттыруға көмектеседі. Тұрақты жаттығулар жүрек көлемінің ұлғаюына, оның сору функциясының жақсаруына және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупінің төмендеуіне әкеледі.Баскетбол ойнау қандағы холестерин деңгейін төмендетуге, артериялардың жағдайын жақсартуға және атеросклеротикалық бляшкалардың пайда болуына жол бермейді. Ойынға белсенді қатысу тіндердің оттегімен қанықтыру процесін ынталандырады, бұл дененің жалпы төзімділігі мен стресске төзімділігін арттыруға көмектеседі.Баскетбол ойыны кезінде оттегінің шығыны артады, бұл тыныс алу жүйесін белсендіреді. Қарқынды физикалық белсенділік өкпенің өмірлік қабілетін арттыруға, тыныс алу бұлшықеттерін нығайтуға және газ алмасуды жақсартуға көмектеседі. Баскетбол гипоксияның алдын алудың тиімді құралы болып табылады, өйткені тұрақты жаттығулар дененің оттегін тиімді пайдалану қабілетін дамытады.Баскетбол сүйектердің, буындардың және бұлшықеттердің күйіне оң әсер етеді. Секіру, күрт жеделдету және бұрылу сүйек тінін нығайтуға және оның тығыздығын арттыруға көмектеседі, бұл әсіресе остеопороздың алдын алу үшін маңызды. Тұрақты жаттығулар буындардың икемділігін жақсартады, олардың қозғалыс амплитудасын арттырады және дегенеративті өзгерістер қаупін азайтады.Бұлшықет жүйесі де айтарлықтай жүктеме алады. Баскетбол ойыны баяу және жылдам бұлшықет талшықтарын дамытады, бұл күш, жылдамдық пен төзімділікті арттырады. Сонымен қатар, жаттығулар қимылдарды үйлестіруді, тепе-теңдік сезімін және өзгеретін ойын жағдайларына тез бейімделу қабілетін жақсартады.Баскетбол жүйке жүйесіне белсенді әсер етеді, танымдық қабілеттерін дамытады және психоэмоционалды жағдайды жақсартады. Ойын спортшылардан жоғары шоғырлануды, реакция жылдамдығын, стресстік жағдайларда шешім қабылдауды және командалық серіктестермен үйлестіруді талап етеді.Баскетболмен үнемі айналысу көңіл-күйді көтеретін және стресс деңгейін төмендететін эндорфиндердің пайда болуына ықпал етеді. Сонымен қатар, командада ойнау қарым-қатынас дағдыларын, жауапкершілік сезімін және өзіне деген сенімділікті дамытады. [3]

Баскетболдың әртүрлі жас топтарының физикалық дамуындағы рөлі

Баскетбол-балалар мен жасөспірімдер үшін дене тәрбиесінің тамаша құралы. Бұл жаста тірек-қимыл жүйесі белсенді түрде қалыптасады, күш, ептілік, жылдамдық және төзімділік сияқты негізгі физикалық қасиеттер дамиды. Баскетбол сабақтары үйлесімді физикалық дамуға, иммунитетті нығайтуға және жалпы белсенділікті арттыруға ықпал етеді.Баскетбол балалардағы Сколиоздың алдын-алу және дұрыс қалыпта қалыптастыруда ерекше рөл атқарады. Ойынға қатысу сонымен қатар балаларда командада жұмыс істеу, серіктестерді құрметтеу және олардың әрекеттері үшін жауапкершілік сияқты әлеуметтік дағдыларды дамытады.Ересектер үшін баскетбол фитнес пен денсаулықты нығайтудың тиімді құралына айналады. Тұрақты жаттығулар салмақты азайтуға, бұлшықеттер мен буындарды нығайтуға, жалпы төзімділікті арттыруға және гиподинамиямен байланысты созылмалы аурулардың дамуына жол бермейді.Сонымен қатар, баскетбол психоэмоционалды жағдайды жақсартуға көмектеседі. Ересектер үшін бұл денсаулықты сақтаудың жолы ғана емес, сонымен қатар күнделікті алаңдаушылықтан бас тарту, стресс деңгейін төмендету және әлеуметтік байланыстарды нығайту мүмкіндігі.Баскетболдың қарқынды жүктемесі егде жастағы адамдар үшін қол жетімді болмауы мүмкін, бірақ баяу баскетбол сияқты бейімделген ойын түрлері физикалық белсенділікті сақтау үшін пайдалы болуы мүмкін. Мұндай сабақтар жүрек-қантамыр жүйесін нығайтуға, қозғалыстарды үйлестіруді жақсартуға, остеопороздың алдын алуға және буындардың қозғалғыштығын сақтауға көмектеседі. [4]

4.Баскетбол ойынының қәзіргі қоғамға әсері:

Кәсіби спорт және физиологиялық бейімделуКәсіби баскетболда жүктеме әуесқойларға қарағанда едәуір жоғары. Бұл спортшылардан күш, төзімділік, жылдамдық пен үйлестіруді дамытуға бағытталған арнайы дайындықты қажет етеді. Қозғалыс қарқыны мен бағытының үнемі өзгеруіне байланысты ойынның ерекшелігі спортшылардың тірек-қимыл жүйесі мен жүйке жүйесіне жоғары талаптар қояды.Кәсіби баскетбол тізе мен Тобықтың зақымдануы, байламдар мен бұлшықеттердің созылуы, көгеру және сыну сияқты жарақат алу қаупін тудырады. Жарақаттанудың алдын алу үшін бұлшықеттерді жылытуға, созуға және нығайтуға арналған арнайы бағдарламалар, сондай-ақ заманауи спорттық жабдықтар мен қорғаныс құралдары қолданылады.Кәсіби баскетболдың негізгі міндеттерінің бірі-денені жоғары физикалық белсенділікке бейімдеу. Бұған аэробты және анаэробты төзімділікті жақсарту, тез қалпына келтіру қабілетін дамыту және стресске төзімділікті арттыру кіреді. Спорттық медицина мен физиотерапия әдістерін қолдану спортшыларға оңтайлы форманы сақтауға және жарақат алу қаупін азайтуға көмектеседі.4. Баскетбол аурудың алдын алу құралы ретіндеБаскетбол сабақтары бірқатар аурулардың алдын алуда маңызды рөл атқарады:- Жүрек-қан тамырлары аурулары. Тұрақты жаттығулар жүректі нығайтады, холестеринді төмендетеді және қан қысымын қалыпқа келтіреді.- Семіздік. Баскетбол калорияларды жағуға көмектеседі, метаболизмді жақсартады және салмақты басқаруға көмектеседі.- Позаның бұзылуы. Ойын арқа бұлшықеттерін дамытады және дұрыс қалыпқа ықпал етеді.- Когнитивті

құлдырау. Баскетбол мидың белсенділігін ынталандырады және есте сақтау қабілетін жақсартады, бұл әсіресе егде жастағы адамдар үшін маңызды.

Баскетбол-бұл барлық жастағы адамдарға жарамды және денсаулықты нығайтуға, физикалық дамуға және аурудың алдын алуға ықпал ететін жан-жақты спорт түрі. [5]

2-сурет Баскетбол командасы.

Қорытынды

Баскетболдың адам ағзасына әсерін бағаламауға болмайды, өйткені бұл спорт көптеген физиологиялық жүйелерді дамытатын физикалық белсенділікті және когнитивті және әлеуметтік дағдыларды жақсартуға ықпал ететін психологиялық аспектілерді біріктіреді. Баскетбол жүрек-қан тамырлары, тыныс алу, тірек-қимыл аппараты және жүйке жүйелерін пайдаланады, бұл денсаулықты нығайту мен аурудың алдын алудың әмбебап құралы болып табылады.

Баскетболдың ерекше маңыздылығы балалар мен жасөспірімдерде, негізгі физикалық және әлеуметтік дағдылар қалыптасқан кезде көрінеді. Ересектер үшін бұл спорт фитнес пен эмоционалды тепе – теңдікті сақтау тәсілі, ал қарттар үшін жасқа байланысты өзгерістердің алдын алу құралы ретінде қызмет етеді. Кәсіби деңгейде баскетбол спорттық көрсеткіштерді жақсартуға және жарақаттарды азайтуға бағытталған Мұқият физиологиялық дайындықты қажет етеді.

Гиподинамия халықтың денсаулығына елеулі қауіп төндіретін қазіргі қоғам жағдайында баскетбол физикалық белсенділік деңгейін арттырудың тиімді шешімі бола алады. Ойын техникасының әртүрлілігі, қол жетімділігі мен әмбебаптығы бұл спортты әр түрлі жастағы, фитнес деңгейіндегі және денсаулық жағдайындағы адамдарға қолайлы етеді.

Қорытындылай келе, баскетбол тек ойын-сауық және қызықты спорт түрі ғана емес, сонымен қатар денсаулықты нығайтудың, физикалық дамудың және әлеуметтік интеграцияның күшті құралы екенін атап өтуге болады. Баскетболмен үнемі айналысу салауатты өмір салтын қалыптастыруға, өмір сапасын жақсартуға және жалпы белсенділікті арттыруға ықпал етеді, бұл оны қазіргі дене шынықтырудың маңызды элементіне айналдырады.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Ахметов, Э. И. Физиология спорта и двигательной активности. Москва: Академия, 2020. – 320 с.

2.Баранов, А. И., и др. Основы баскетбола: Теория и методика обучения. Санкт-Петербург: Лань, 2019. – 280 с.

3.Шуленин, А. В. Адаптация организма к физическим нагрузкам. Казань: Университетская книга, 2021. – 240 с.

4.Борисова, Н. В. Баскетбол для всех: методическое пособие. Екатеринбург: Спорт и здоровье, 2022. – 200 с.

5.Асафов, Ю. А. Современные методики подготовки баскетболистов. Москва: Советский спорт, 2018. – 350 с

Интернет-дереккөздері

1. Федеральный портал по физической культуре и спорту. Баскетбол как способ укрепления здоровья. Доступно на: https://www.sportportal.ru

2. Национальный центр биомедицинской информации (NCBI). Влияние спорта на здоровье человека. Доступно на: https://www.ncbi.nlm.nih.gov

3. Всемирная организация здравоохранения. Рекомендации по физической активности. Доступно на: https://www.who.int

4. Ассоциация баскетбола. Основы подготовки баскетболистов. Доступно на: https://www.fiba.basketball

5. Подводящие упражнения для освоения техники игры в баскетбол https://pandia.ru/text/78/277/41526.php