БАСҚАРУ ІСІНДЕГІ ТҰЛҒА ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ РӨЛІ ЖӘНЕ ОНЫ МЕҢГЕРУДІҢ КӘСІБИ МАҢЫЗЫ

Магистратураға түсудің негізгі себебі – өз саламды тереңірек түсіну, академиялық білімімді кеңейту және болашақ кәсіби бағытқа нақтырақ көзқарас қалыптастыру болды. Магистратурада оқи бастаған сәттен бастап білім беру процесінің талаптары бакалавр деңгейінен әлдеқайда жоғары екенін бірден байқадым. Әсіресе оқу жылының басында ғылыми жетекші таңдау тапсырмасының берілуі мен үшін күтпеген нәрсе болды, себебі оқуды енді ғана бастаған адамнан ғылыми бағыт айқындауды сұрау алғашында маған күрделі көрінді. Бірақ уақыт өте келе бұл талаптың себебі түсінікті бола бастады: магистратура – нақты ғылыми мақсаты бар, зерттеу бағытын алдын ала белгілей алатын студенттерге арналған орта екен. Әр семестр аяқталғанша мақсаттар қойып, зерттеу жоспарын құру қажеттілігі де маған жаңаша көзқарас қалыптастырды. Егер осы талаптар болмағанда, оқу барысында жасалу керек жұмыстардың көлемін алдын ала түсінбей, Диссертация жазу кезеңінде қиындыққа тап болуым анық еді. Сондықтан магистратураға түсу арқылы ғылымға жақындау, ғылыми ойлау тәсілін қалыптастыру мен үшін маңызды қадамға айналды.

Басқару психологиясы пәндерінің ішінде маған ең әсер еткен әрі өзіме жақын келген тақырып – тұлға психологиясы және басқарушы тұлғасының ерекшеліктері болды. Бұл дәрістерде адамның қандай тұлға екенін анықтауда тек сыртқы көрініс немесе жеке пікір емес, оның құндылықтары, мінездік ерекшеліктері, ішкі мотивтері және тұрақты мінез-құлық модельдері шешуші рөл атқаратыны түсіндірілді. Жеке адамның қандай құндылықтарға мән беретіні, қандай жағдайларда өзін қалай ұстайтыны туралы ақпаратты жүйелі түрде талдау, адамның тұлғалық типіне баға беру – басқару ісінде шешім қабылдауға едәуір көмектесетінін байқадым. Адамды түсіну тек өмірде ғана емес, ғылыми ортада да, ұжым ішінде де өте қажет қасиет екеніне көзім жетіп келеді. Өйткені тұлғаны дұрыс бағалай алу – оның қандай жұмысқа бейім екенін, қандай жүктеме көтере алатынын, қандай жағдайда мотивациясы төмендейтінін алдын ала анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл тақырыптың тағы бір маған берген пайдасы – өзін-өзі тану. Ғылыми жұмысқа кіріскен сайын өзімнің мінездік ерекшеліктерімді, қай тұста күшті жақтарым бар екенін және қай бағыттарда даму керектігін айқындауға тырыстым. Тұлға типтерін анықтауға арналған психологиялық модельдер мен тесттер арқылы өзіме жаңа қырларымды аштым, мысалы шешім қабылдау кезінде қандай факторларға сүйенетінімді немесе жоспарлау барысында қандай қателіктер қайталанатынын түсіне бастадым. Мұндай талдау тек басқару психологиясы үшін емес, жалпы кәсіби дамуға да пайдалы екенін сезіндім. Себебі адам өзін жақсы түсінсе, жұмыста да, өмірде де дұрыс шешім қабылдай алады.

Тұлға теорияларының басқару ісіндегі рөлі ерекше деп ойлаймын, өйткені кез келген ұйымдағы негізгі ресурс – адам. Ұйымдағы қарым-қатынас, міндеттердің бөлінуі, командалық жұмыс тиімділігі – осының бәрі адамдардың мінез-құлық ерекшеліктерін түсінумен тікелей байланысты. Тұлға психологиясы бір адамның неге белгілі бір жағдайларда белсенді болатынын, ал басқа кезде керісінше пассивті екенін түсіндіруге мүмкіндік береді. Басқарушы үшін бұл білім өте маңызды, себебі әр қызметкерге бірдей талап қою нәтиже бермейді. Сондықтан басқару барысында әр адамның құндылығы, ішкі мотиві және мінездік құрылымы ескерілгенде ғана тиімділік артады.

Өмірде алған білімімді алдымен адамдармен қарым-қатынас жасауда қолдана бастадым. Әртүрлі тұлға типтерін түсіне алған соң, қарым-қатынаста артық эмоция, түсініспеушілік, қажетсіз дау азаяды. Адамның қандай құндылықты маңызды санайтынын байқасам, оған сол бағытта сөйлегенде диалог әлдеқайда жеңіл өтетінін көрдім. Бұл отбасыда да, достық қарым-қатынаста да, жұмыс ортасында да пайдалы болып шықты. Егер болашақта басқарушылық қызмет атқаратын болсам, осы білім командада рөлдерді дұрыс бөлуде, әр мүшенің қабілетін бағалауда және олардың жұмыс істеу стилін түсінуде маңызды көмегін тигізетіні анық. Тұлға психологиясы – тек теория емес, нақты өмірде, нақты қарым-қатынаста тікелей қолданылатын практикалық құрал екенін сезініп жүрмін.

Қуанышбек Б.А.
1 курс магистранты

Болтаева А.М.
психология ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ