Бастауыш сыныпта Әл-Фарабидің шығармашылығын бастауыш сыныпта оқытудың кейбір жолдары.

Бастауыш сыныпта Әл-Фарабидің шығармашылығын бастауыш сыныпта оқытудың кейбір

жолдары.

6В01301 – Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі

мамандығы,3 курс студенті Рахатова Г.Ж

Ғылыми жетекші: аға оқытушы Илиясова Р.К.

Әбу Насыр Әл-Фараби- шығыстың ұлы ғалымы біз үшін Аристотелден кейінгі екінші ұстаз.Бәріміз білетіндей әлемге әйгілі ойшыл,пәлсапашы,әлеуметтанушы,математик,физик,астроном,ботаник,логика,лингвист,музыка зерттеушісі.Туған жері Отырар қаласы(фараб),әскербасының отбасында дүниеге келген.Жеті жұрттын тілін білген Әл-Фараби жер бетінднгі материалдық денелерді былай қойғанда ғарышты зерттеген.Ешқандай технология дамымаған заманда ғарышты зерттеу оңай болмаған.Осыдан-ақ оның жанкештілігін аңғаруға болады.Жан жақты болғаны сонша көптеген салаларда ізденіп,артында мол мұра қалдырды.Мен Әл-Фарабидің жетістіктерін баяндауда осы жоспарды басшылыққа аламын.Қазіргі қолда бар мағлұматқа қарағанда ұлы бабамыздың ғылымға белгілі(зерттелген-зерттелмегенін қосқанда) 70-ке тарта шығармасы бар көрінеді.Олардың толық немесе үзінді түріндегісі кезіндегі КСРО халықтары тілдеріне бірсыпырасы аударылған.Олар мыналар:Ғылымдардың шығуы,Ғылымдар энциклопедиясы немесе тізбегі,Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары туралы кітап,Мәселелердің түпкі мазмұны,Жұлдыз бойынша болжаулардың дұрысы мен терісі туралы,Вакуум туралы трактат,Музыканың ұлы кітабы(кіріспесі қазақ тілінде аударылған),Евклидтің бірінші және бесінші кітаптарына түсініктеме,Философияны оқып-үйрену үшін алдын ала не білу қажеттігі жайлы,Порфирийдің Философияға кіріспе атты кітабына түсініктеме,Химия өнерінің қажеттігі жайлы,Птолемейдің Алмагесіне түсініктеме және қосымша кітап,Платон мен Аристотельдің көзқарастарының ортақтығы жайлы,Философиялық сұраулар және оған жауаптар,Бақытқа жету туралы,Адам ағзалары жөнінде Аристотельге қарсы шығушы Галенді бекерге шығару трактаты,Ақылдың мәні туралы,Түсініктемелер,Философияның дінге қатысы,Әріптер туралы кітап,Логикаға кіріспе трактат,Геометриялық трактат т.б.

Ұстаздық әдеп жайында сөз ететін болсақ шығыс ойшылдарының гумандық ой пікірлеріне аса қатты назар аударамыз.Әсіресе басында айтып өткенімдей екінші ұстаз,ғұлама ғалым,ұлы ойшыл Әл-Фарабидің еңбектеріндегі педагогикалық көзқарастар қанша ғасыр өтсе де өз құндылығын жоғалтқан жоқ.Әл-Фарабидің айтуы бойынша нағыз ұстаз ғана айтқанын екі еткізбейтін,ешкім шағым жасауға батылы бармайтын,білімі телегей-теңіздей,ақыл-ой парасаты да,ерік-жігеріне де ешкім тең келе алмайтын адам.Осындай қасиеттері бар ұстаз ғана шәкіртке үлгі-өнеге көрсетеді,ол халықты соңына ертіп,оның мұң-мұқтажын талап-тілегін орындай алады.

Әл-Фарабидің гуманитарлық-педагогикалық мұрасы педагогика саласы бойынша әртүрлі қырынан қаралып жүрген мәселелердің бірі.Оның сан-салалы шығармалары жайында жазылған еңбектері де,ол туралы айтылып келе жатқан пікірлер де баршылық,Фараби мұрасын зерттеуші өзбек ғалымы М.М.Хайруллаевтың айтуынша,ойшыл бабамыздың шығармаларын барыншы толық тізімін,яки 160 еңбектің атауын түрік ғалымы А.Атештің еңбетерінен табасыз.Әл-Фараби трактаттарының қолжазбаларын Кайр,Дамшық,Бейрут,Ыстамбұл,Лейден,Париж,Мадрид,Лондон,Тегеран,Нью-Йорк және басқа да қалалардың кітапханаларын кездестіруге болады.Әл-Фараби өзінің педагогикадағы ой пікірлерін,жетістіктерін жаңғырта отырып өзінің данышпандық ой пікірлерін еске ала отырып сонымен қатар халық данышпандығы туғызған ой пікірлерге шығыс мәдениетінің озық үлгілеріне ден қоя отырып және де саралай отыра өзінің түпнұсқалық педагогикалық тұжырымдамасын жасады.Оның педагогикалық тұжырымдамасы әдіснаманы,дидактиканы,тәрбие теориясы мен әдістемені бірге қамтитын ауқымды,іргелі жүйе болып табылады.

Ғұлама өзінің трактаттарында әдіснамалық, тәрбиелік, дидактикалық әдістемелік жүйелерін ұсынды. Әл-Фарабидің гуманистік идеяларға толы педагогикалық көзқарастары ғұламаның «Мемлекеттік қайраткердің нақыл сөздері», «Бақыт жолын сілтеу», «Азаматтық саясат», «Риторика», «Поэзия өнері» сияқты көптеген трактаттарында сипатталған. Бұл еңбектерде оқытудың мақсаты мен әдістемесі, білімнің беріктігі, жүйелілігі, оқытудың қолжетімділігі, көрнекілігі қам- тылған, білім алушының белсенділігі мен мақ- Ізгілендіру әл-Фарабидің педагогикалық идеясының өзегі болған. Ғұлама білім берудің ізгілендіру ұстанымына негізделуі қажет екендігін өз уақытында ғылыми тұжырымдалған ойпікірлерімен айқындап кеткен. Ал, бүгінгі таңда әл-Фарабидің көрегендігі мен ғұламалылығы дәлелденіп, он ғасыр өтсе де, жаңа білім беру парадигмасы ретінде ізгілендіру танылып отыр. Демек, әл-Фарабидің философиялық, саяси-этикалық, музыкалық мұраларынан ұғатынымыз мемлекет халықтың, жеке адамның рухани болмысының толыққандылығымен, тереңдігімен нығаяды (Сарбасова, 2008; Ұлы ойшыл ғұлама..., 2019) [3; 9].

Жалпы педагогиканың бір саласы болып табылатын тәрбие теориясының әдіснамасын әл-Фарабидің тәрбиенің заңдылықтарын, ұстанымдарын, мақсатын, мазмұнын, әдістерін, құ- ралдарын, нәтижесін тұжырымдамалық тұрғыдан негіздейтін жетекші педагогикалық ой-пікірлері айқындайды. Тәрбиелеу – халықтардың бойында білімге негізделген этникалық ізгіліктер мен өнерлерді дарыту. Тәрбиелеу – жеке адамның кісілігін қалыптастыру деп көрсетеді. Ол тәрбие әрекетінде қатты әдіс (қатаңдық) пен жұмсақ әдісті (жұмсақтықты) ұштастыра білуді ұсынады. Тәрбие тәжірибе және іс-әрекет арқылы беріледі деді әл-Фараби (аль-Фараби, 2016) [4].

Әл-Фарабидің дүниетанымдық пайымы бойынша ақылдың төрт тұғыры болып табылатын топырақ, ауа, от, су ізгі мемлекетте әділ заң (құқықтық мемлекет), ақыл, парасат (ақылды мемлекет), дәулет, байлық (бай-қуатты мемлекет), қанағатшылдық (өмір сүру салты) арқылы толық жүзеге асады деген сенімде болды.

Әл-Фараби қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары арқылы жасөспірімдер тәрбиесінің тұтас тұжырымдамаларын ұсынған. Сол себепті алдымен «Қайырымды қала» идеалы – гуманистік және адамгершілік бағдар екендігін жүйелеп, 2­суретте көрсеттік (2-сурет. ӘлФарабидің тәрбие идеалы).

1-кесте.Тәрбие ұғымының мазмұны.

Ашық сабақ «жалғаулардың орналасу тәртібі»

Сабақтың тақырыбы: Отырарлық ғалым Әбу Насыр Әл-Фараби. Жалғаулардың орналасу тәртібі

Сабақтың мақсаты: Әбу Насыр Әл-Фараби туралы ой пікірлерін қалыптастыру, грамматика бойынша білімдерін пысықтау.

Білімділік міндеті: Әбу Насыр Әл -Фарабидің білімдар, ақылгөй, данышпан, ойшыл, зиялы ірі тұлға екенін студенттерге жеткізу, зат есімнің жалғаулары бойынша білімдерін толықтыру.

Дамытушылық міндеті: студенттердің ойлау қабілеттерін дамыту, грамматикалық ерекшеліктерін қалыптастыру, ойларын еркін жеткізуге және сауатты болуға дағдыландыру.

Тәрбиелік міндеті: студенттерді адамгершілікке, ізгілікке баулу. Өнер адамын, елін, тарихын, тілін құрметтей білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдіс-тәсілі: СТО (сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегиялары)

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, география, орыс тілі.

Сабақтың барысы:

Көрнекілік: Ғалымның суреті, еңбектер жиынтығы, слайдтар

І.Ұйымдастыру кезеңі.

А) Студенттермен амандасу.

Ә) Студенттердің сабаққа қатысуын тексеру.

Б) Студенттердің зейіндерін  сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. Зат есімнің жалғаулары. Түркістан қаласы

М. Жұмабаевтың «Түркістан» өлеңін жаттау

1.«Жедел жауап» Сұрақтар беру.

1.Зат есім дегеніміз не?

2.Зат есім қалай түрленеді?

3.Қазақ тілінде қанша түрлі жалғау бар?

4.Көптік жалғауларды ата?

5.Септіктердің сұрақтарын ата?

6.Жіктік жалғаулар қандай зат есімге жалғанады?

2. «Адасқан жалғаулар» ойыны

«Туған жер... жуас.. да тәтті.                   -ы,  -дің,

Туған жер...  ауас... да шипа,                   - дің,- ы,  -ын,- ы, -тың,- ын,- ін,- ы, -ын, -ы,- тің,-                                                                   
Жеті атас... білген ұл                                  

Жеті жұрт... қам жер.                                -пен,-ға,-дан,-на

Өз... ғана білген ұл

Құлағ... мен жағ... жер.

Намыс...жоқ жігіт... намыс…не ісі бар?

Жақсы жақын көп

Жақсы…   үйрен, жаман… жирен»

ІІІ. Жаңа сабақ. Отырарлық ғалым Әбу Насыр Әл-Фараби. Жалғаулардың орналасу тәртібі                   

Слайд арқылы Әбу Насыр Әл -Фараби өмірі шығармашылығынан ақпараттар беру.

Кіріспе.

Пай! Пай! Пай! Киелі неткен жер,

Батырлар дүрілдеп өткен жер.

Тұлпарлар дүрілдеп төккен тер,

Ғашықтар бір- бірін өпкен жер.

Сарылып сал- сері кеткен жер

Бас иіп, иіспен топырағын

Тағзым жасамай өтпеңдер!

1. Мәтінмен танысу:  Әл-Фараби 870 ж. Арыс өзенінің жағасында орналасқан Фараб шаһарында дүниеге келген. Оның туған жері – ежелгі қазақ қаласы Отырарды Арабтар (Фараб) деп атаған, Қазіргі орны Оңтүстік Қазақстан облысы, Шәуілдір ауданының аумағы.

Ғалым білімнің әр түрлі салаларын қамтитын 160 трактат жазды. Исламмен, араб халифатымен байланысты барлық қалаларда болған. Ол сарайлық әбігершіліктен алыс өмір сүруді жөн көріп, ғұмырының соңғы жылдарын мен Шамда (Дамаскіде) өткізеді.

Әл Фарабиді неміс шығыстанушылары ұлы, бірегей тұлға деп атап көрсетеді. Ғалым-энциклопедист, ғұлама көзі тірі кезінде-ақ Аристотельден кейінгі «Екінші ұстаз» атанған. Оны астрономия, логика, музыка теориясы, математика, этика, медицина, психология, құқық қызықтырды.

 2. Сөздікпен жұмыс

Әбігершілік — бір нәрсеге мазасыздану, әбігерге түсу (беспокойство)

Тұжырым — белгілі бір ойды қорытындылау(вывод)

Шығыстанушы — шығыс халқын зерттеуші (востоковед)

Бірегей — ерекше, айрықша (уникальный)

Шаһар — қала (город)

Аристотель — грек елінің ұлы ғалымы

Шам — қазіргі Сирия мемлекетінің астанасы Дамаск қаласының көне атауы.

3. Мәтіннен жалғауларды тауып, түрлеріне ажырату.

4.Тақтамен, дәптермен  жұмыс: Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойып жазу.

Ұлы данышпан   ….. туған.

… Арыс өзенінің бойында орналасқан.

Арабтар Отырарды  …. атаған.

Отырар,… ең ірі қалалардың бірі.

Семантикалық карта

	Мысалдары	жұрнақ	көптік	септік	тәуелдік	жіктік
1	Балам
770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз! Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі. Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз! Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз! Жариялау Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз! Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз! Жариялау Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Биология пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ