Баяндама тақырыбы: «Су - тіршілік көзі: оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру»

(Исакова Райгул Рысбаевна, география пәнінің мұғалімі, педагог - модератор, «М. Горький атындағы жалпы орта білім беретін мектеп» КММ, Шардара қаласы, Түркістан облысы)

Аннотация. Баяндамада судың табиғи ресурс ретіндегі өмірлік маңызы және оның оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру үдерісіндегі рөлі қарастырылады. Оқушыларда су ресурстарына ұқыпты қарау дағдыларын дамытуға бағытталған педагогикалық тәсілдер мен оқыту әдістері сипатталады. Автор экологиялық мазмұнды оқу-тәрбие үдерісіне енгізудің және балаларды жобалық-зерттеу жұмыстарына белсенді тартудың қажеттілігін атап өтеді. Сондай-ақ экологиялық жауапкершілік пен табиғатты қорғау мәдениетін қалыптастыруға ықпал ететін практикалық тапсырмалар үлгілері келтіріледі.

Кілт сөздер: су, экологиялық мәдениет, оқушылар, экологиялық білім, тұрақты даму, жобалық оқыту, су ресурстары.

Су - табиғаттың ең қымбат сыйларының бірі, Жер бетіндегі тіршіліктің негізі. Онсыз адамзаттың, өсімдіктер мен жануарлар әлемінің өмір сүруі және экожүйелердің жұмыс істеуі мүмкін емес. Соған қарамастан, адамзат соңғы онжылдықтарда тұщы су тапшылығы, су қоймаларының ластануы және суды тиімсіз пайдалану сияқты мәселелермен жиі бетпе-бет келіп отыр.

Ғаламдық экологиялық сын-қатерлер жағдайында өскелең ұрпақтың суды тіршіліктің қайнар көзі ретінде түсініп, оған ұқыпты қарау дағдыларын қалыптастыру, экологиялық мәдениетті және табиғи ресурстарға жауапкершілік сезімін тәрбиелеу ерекше маңызға ие.

Қазіргі мектеп тек білім беріп қана қоймай, табиғат пен қоғам игілігі үшін әрекет ете алатын тұлға тәрбиелеуі тиіс. Сол себепті экологиялық білім беру оқу-тәрбие үдерісінің ажырамас бөлігіне айналуда. Бұл бағыттағы басты мақсат – суды үнемдеп пайдалану мәдениетін қалыптастыру, яғни тұрақты дамудың негізгі тетігін меңгерту.

Су экологиялық білім жүйесінде ерекше орын алады. Ол әр балаға жақын және түсінікті құбылыс: оқушылар күн сайын суды тұрмыста пайдаланады, өзен мен көлдерді, жаңбыр мен қарды көреді. Мұндай табиғилық судың мәнін эмоционалды тұрғыда қабылдауға қолайлы жағдай жасайды. Судың қасиеттерін, табиғаттағы және шаруашылықтағы рөлін зерттеу арқылы адам оның қаншалықты маңызды әрі осал екенін ұғынады.

Педагогикалық тәжірибе көрсеткендей, экологиялық тәрбиенің нәтижелі болуы үшін оқушылар тек теориялық біліммен шектелмей, практикалық іс-әрекетке белсенді қатысуы қажет. Сондықтан су тақырыбы бойынша жұмыс зерттеу, бақылау, жобалау және әлеуметтік белсенділік элементтерін қамтуы тиіс.

Экологиялық мәдениетті қалыптастырудың тиімді тәсілдері:

1. Интеграциялық тәсіл. Суды әртүрлі пәндерде қарастыруға болады: география, биология, химия, физика, технология. Мысалы, биология сабақтарында судың тірі ағзалар үшін маңызы, химияда - оның құрамы мен қасиеттері, географияда - әлемдегі су ресурстары мен олардың таралуы, технологияда - тұрмыста суды үнемдеу жолдары талқыланады. Мұндай пәнаралық байланыс судың ғаламдық жүйе ретіндегі маңызын кешенді түсінуге мүмкіндік береді.

2. Жобалық-зерттеу қызметі. «Біздің үйіміздегі су», «Таза өзен - таза ар-ождан», «Біз қанша су жұмсаймыз?» сияқты жобалар оқушыларды нақты тәжірибелік әрекетке тартады: суды тұтыну көлемін есептеу, су көздерінің жағдайын талдау, су үнемдеу бойынша буклеттер мен плакаттар жасау. Мұндай жұмыс барысында оқушылар пассивті тыңдаушы емес, зерттеуші рөлін атқарады.

3. Экологиялық модельдеу және проблемалық оқыту. Сабақ барысында оқушыларға нақты өмірлік сұрақтар қоюға болады: «Егер біздің өңіріміздегі өзен тартылып қалса, не болар еді?» немесе «Үй жағдайында суды қалай үнемдеуге болады?» Мұндай тапсырмалар сын тұрғысынан ойлауды және шешім қабылдау қабілетін дамытады.

4. Цифрлық технологияларды пайдалану. Интерактивті карталар, онлайн-сұрақнамалар, су ресурстары туралы деректерді визуализациялау - балаларға судың нақты жағдайын көруге және адам әрекетінің әсерін бағалауға мүмкіндік береді. Сандық құралдар экологиялық білімге қызығушылықты арттырады және оқу үдерісін заманауи етеді.

Экологиялық мәдениет - бұл тек білім ғана емес, сонымен бірге құндылықтар, сенімдер және мінез-құлық үлгілері. Оны қалыптастырудың ең тиімді жолы - жеке тәжірибе арқылы үйрету. Сондықтан оқушылардың практикалық белсенділігіне ерекше мән беріледі: су айдындарын тазалау акцияларына қатысу, жергілікті өзендердің жағдайын бақылау, экологиялық байқаулар мен форумдарға қатысу.

Мектептерде «Су - тіршілік көзі» атты экологиялық апталықтар мен жобалар ұйымдастыру пайдалы. Мысалы:

• сурет пен эссе байқауы «Су тамшысы - өмір әлемі»;

• «Суды аялай біл!» атты акция және мектептегі су тұтыну есебі;

• «Біздің құдық суының сапасы» атты зерттеу жұмысы;

• жергілікті су нысандарының интерактивті картасын жасау.

Мұндай іс-шаралар оқушылардың жауапкершілік сезімін, табиғатқа деген қамқор көзқарасын және экологиялық бастамаларға деген мақтаныш сезімін дамытады.

Экологиялық мәдениетті қалыптастыру үдерісіндегі басты тұлға - мұғалім. Оның кәсіби және экологиялық құзыреттілігі, жеке ұстанымы мен үлгісі оқушылардың көзқарасына тікелей әсер етеді. Мұғалім өзі экологиялық құндылықтарды бойына сіңіріп, теорияны өмірмен ұштастыра білуі және балаларды нақты әрекетке ынталандыруы керек.

Қазіргі заман мұғалімі оқытудың әртүрлі түрлерін тиімді пайдалана алады: интерактивті сабақтар, экскурсиялар, зертханалық жұмыстар, пікірталастар, экологиялық конференциялар. Сондай-ақ ата-аналармен бірлесе жүргізілетін экологиялық акциялар да маңызды, себебі отбасылық деңгейдегі экологиялық сана – мектеп тәрбиесінің жалғасы.

Су тақырыбын негіз еткен экологиялық тәрбие беру тәжірибесін белсенді енгізіп жүрген мектептердің жұмысы келесідей оң нәтижелер көрсетті:

• оқушылар суды ұқыпты пайдалана бастады, үйде және мектепте суды үнемдеуге назар аударды;

• табиғатты тануға деген қызығушылық артты;

• экологиялық сауаттылық деңгейі жоғарылады;

• қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарау дағдысы қалыптасты.

Бұдан бөлек, оқушылар адам мен табиғаттың өзара байланысын терең түсініп, адамның іс-әрекетінің салдарын болжай білуге және экологиялық тұрғыдан дұрыс шешім қабылдауға үйренеді.

Оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру - қазіргі білім беру жүйесінің стратегиялық міндеті. Су - табиғаттағы өмірдің бастауы ретінде экологиялық тәрбие берудің қуатты құралы. Суды зерттеу, бақылау және практикалық іс-әрекет арқылы балалар әрбір табиғи ресурстың құндылығын түсініп, Жердің болашағы үшін жеке жауапкершілігін сезінеді.

Бүгінгі таңда адамзат судың жетіспеушілігі қаупімен бетпе-бет келіп отыр. Сондықтан білім беру жүйесінің мақсаты – тек білім беріп қана қоймай, экологиялық ойлау мен белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыру. Тек суды тіршілік көзі ретінде қадірлей білетін ұрпақ тәрбиелеу арқылы ғана қоғамның тұрақты дамуы мен адамның табиғатпен үйлесімді өмір сүруі қамтамасыз етіледі.

Интернет көздерінің тізімі

https://tr-page.yandex.ru/translate?lang=ru-kk&url=https%3A%2F%2Finfourok.ru%2Fformirovanie-ekologicheskogo-myshleniya-na-urokah-geografii-4745919.html География сабағында экологиялық ойлауды қалыптастыру

https://ust.kz/word/sy_resyrstarynyng_ekologiyalyq_problemalary-335263.html Су ресурстарының экологиялық проблемалары

https://bilimland.kz/kk/plans/3029 СУ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ

https://kopilkaurokov.ru/geografiya/uroki/su_resurstarynyn_ekalogiialyk_problemalary Су ресурстарының экалогиялық проблемалары

https://www.gov.kz/memleket/entities/sko-tabigat/press/news/details/458147 Су ресурстарының сарқылуы маңызды экологиялық проблема болып табылады