библиографиялық көрсеткіш

Композитор, КСРО халық артисі

Мұқан Төлебаевтың туғанына

110 жыл

Мұқан Төлебаев қазақтың аса көрнекті композиторы, қоғам қайраткері, КСРО-ның халық артисі, Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ҚазССР-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері.

Мұқан Төлебаев 1913 жылы 13 наурызда бұрынғы Талдықорған облысы, Бөрлітөбе ауданында дүниеге келген. М.Төлебаев орта мектеп бітірген соң Алматы педагогикалық училищесінде оқиды. Осы кезде аудандық «Жұмысшы жастар» театрын ұйымдастырады.

1934 жылы Алматыда өткен халық өнерпаздарының бүкіл қазақстандық 1-слетіне қатысып әнші ретінде көзге түседі.

Мәскеу консерваториясы жанындағы қазақ опералық студиясында оқыған. 1942-1944 жылдары қазақтың халық аспаптар оркестрінің дирижері қызметін атқарады 1941-1945 жж. Е.Брусиловскийден сабақ алған.

Мұқан Төлебаев - қазақтың белгілі музыка шебері, ұлттық композитор. Ол «Аманкелді» операсының (Е.Брусиловскиймен бірлесіп), ҚазССР Мемлекеттік гимнінің (Е.Брусиловский мен Л.Хамидимен бірлесіп) әуенін жазған автор. Қазақтың музыкасына аса бағалы мұра ретінде қосылған оның «Біржан мен Сара» операсының орны бөлек. М.Төлебаев оркестрлік және камералық шығармалар, 50-ден астам өлеңдер мен романстар жазды, халық әндерін өңдеді, М.Әуезов атындағы қазақ драма театрының спектакльдеріне, фильмдерге арнап музыка жазды.

1942 жылдан КСРО Композиторлар одағының мүшесі. 1948 ж. Қазақстан Композиторлар одағы басқарма мүшесі. 1956-1960 жылдары Қазақстан Композиторлар одағы басқармасының төрағасы қызметін атқарды.

Мұқан Төлебаев соғыста алған жарасы қатерлі ісікке айналып 47 жасында дүниеден озған.

Мұқан Төлебаев = Мукан Тулебаев = Mukan Tulebaev : Альбом-кітап (100 жылдығына орай) / Құраст. Нұрғиян Кетегенова. – Алматы: Таймас, 2013. - 176 б.

Композитор Мұқан Төлебаевтың 100 жылдығына арналып шығарылған бұл кітапта композитордың өмірі мен шығармашылығы және Мұқан Төлебаевтың шығармашылығына қатысты отбасы, жеке мұрағатынан алынған суреттер енгізілген.

Төлебаев М. Қазақ халық аспаптар оркестріне лайықталған шығармалары. 1-кітап / Мұқан Төлебаев. – Алматы: Алматы-Болашақ, 2014. - 200 б.

Бұл кітап, Қазақстан Республикасын-дағы бүгінгі таңда жұмыс істейтін мемлекет тарапынан құрылған 18 кәсіптік және 60-қа жуық әуесқой халық аспаптар оркестрлерінің репертуарларына пайдалану мақсатында ұсынылып отыр.

Т өлебаев М. Қазақ халық аспаптар оркестріне лайықталған шығарма-лары / Мұқан Төлебаев. – Алматы: Алматы-Болашақ, 2019. - 600 б.

Бұл кітап, негізінен Қазақстан республикасындағы мемлекет тарапынан құрылған 18 кәсіби және 60-қа жуық әуесқой халық аспаптар оркестрлерінің репертуарларына пайдалану мақсатында ұсынылып отыр. Сондай-ақ Мұқан Төлебаевтың 34 шығармасы халық аспаптар ансамбльдерінің қолдануларына, арнаулы оқу орындарының музыка мамандарына, дирижерларға, жалпы әнсүйер қауымға арналады.

Ақмұрзаева Ә. Өмірдастан-әндастан: Деректі повесть / Әмина Ақмұрзаева. – Алматы: Жалын, 1987. – 232 б.

Кітап қазақ-совет музыкасының классигі, Совет одағының халық артисі, СССР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, аса көрнекті композитор Мұқан Төлебаевтың өмірі мен творчествосына арналған.

Мұнда композитордың туып-өскен ортасы, балалық және азаматтық кемел шағы, өнерпаз ретінде қалыптасу, өсу кезеңі баяндалады.

Ақмұрзаева Ә. Өмірдастан-әндастан: Деректі повесть / Әмина Ақмұрзаева. – Алматы: Арда, 2013. – 256 б.

Кітап қазақ-кеңес музыкасының классигі, Кеңес одағының әртісі көрнекті композитор Мұқан Төлебаевтың өмірі мен шығармашылығына арналған.

Кітапта композитордың туып-өскен ортасы балалық және азаматтық кемел шағы, өнерпаз ретінде қалыптасу, өсу кезеңі баяндалады. Кітап көпшілік оқырман қауымға араналады.

А пырбайқызы Н. Жайсаң жан / Наушарбан Апырбайқызы. – Талдықорған: Офсет, 2008. –

260 б.

Кітапта КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлықтың иегері, қазақ жерінде өзіндік із қалдырған айтулы азамат Мұқан Төлебаевтың балалық, жастық шағы көркем кестеленеді. Оның туған жері, өскен ортасы, өнер жолы шынайы баяндалады. Кітап көпшілік оқырмандарға арналған.

Әуелеп ұшқан ән-ғұмыр. Крылатая муза Мукана. Памяти великого композитора. Сборник статей, воспоминаниий, посвяще- ний. – Алматы: Онер, 2003. - 296 с.

Данный сборник статей, посвященный памяти Мукана Тулебаева к его 90-летию со дня рождения, с большой любовью составлен вдовой композитора Даригой Тулебаевой. В него вошли воспоминания, юбилейные статьи и посвящения, опубликованные в разные годы известными людьми. Книга адресована широкому кругу читателей.

Ә уенмен әлем тербеген: Фотоальбом / Құрастырған Вика Төлебаева. – Алматы: Жете, 2013. – 156 б.

«Әуенмен әлем тербеген» фотоальбомына қазақ халқын әлемге танытқан ұлы комозитор Мұқан Төлебаевтың ғұмырбаяны, айтулы шығармашылығынан сыр шертетін суреттер топтастырылған. Мұқан Төлебаевтың шығармашы-лығына қатысты отбасы, жеке мұрағаты және мемлекеттік мұрағаттан алынған суреттер енгізілді.

Жетісу. Энциклопедия. – Алматы: Арыс, 2004 . – 712 б. + 48 б. түрлі-түсті суретті жапсырма.

Кітапта Жетісу өлкесінің бағзы заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихы, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық құрылымы, табиғи және қазба байлықтары, жер-су аттары мен жан-жануарлары, танымал тұлғалары туралы сан алуан мағлұмат берілген. Кітап көпшілік оқырман қауымға арналған.

Жер жаннаты Жетісу: көркем безендірілген фотокітап. Жетісудың тарихи-мәдени ескерткіштері мен мұражайлары = История Жетысу – Памятники культуры и музеи = Monuments and museums. – Алматы: Золотая книга, 2011. – 348 б.

Фотокітап Алматы облысының саяси, экономикалық және мәдени өміріне арналған. Көпшілік оқырмандарға ұсынылады.

Жұбанов А. Өскен өнер: мақалалар мен зерттеулер / А.Жұбанов; Баспаға дайындаған, жауапты редакторы Ғ.А.Жұбанова. – Алматы : Ғылым, 1985. – 248 б.

Бұл кітапқа қазақ музыка мәдениетінде өшпес із қалдырған айтулы композитор, асыл азамат, үлкен ғалым, талантты дирижер Ахмет Қуанұлы Жұбановтың әр кезеңде жазылған зерттеулері мен ғылыми –сын мақалалары еніп отыр. Халық жүрегінің терең түкпірінен орын алған аяулы ұлдары мен қыздары Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, К.Байсейітова, Д.Нұрпейісова, М.Төлебаев, Қ.Жандарбеков және басқалары туралы ыстық лебіздер өте қызық әрі әсерлі.

Игіман Ж. Қанатталды: Деректі хикая, поэма, ой-толғау / Жомарт Игіман. – Алматы: Арда, 2013. – 168 б., жапсырмалы.

Кітапта дара дарын Мұқан Төлебаевтың бітім-болмысын ашуға игі талпыныс жасалынған. Арманшыл да мақсатшыл жас Мұқанның білім, өнер жолындағы алған асуларын, білікті өнер қайраткерінің жеткен жетістіктерін саралаудағы авторлық ізденіс көркемдік шешімін тапқан.

К енжетаев К. Асылдар мен Ардақтылар: Естеліктер / Кәукен Кенжетаев. – Алматы : Өнер, 2002. – 296 б. + 2 б. қосымша.

Талантты опера әншісі әрі режиссер, ҚР халық әртісі, Ш.Айтматов атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты, профессор Кәукен Кенжетаев Қазақтың Абай атындағы опера және балет театрының ең алғашқы құрылған күнінен бастап бүгігінге дейін жүріп өткен жолымен таныстырады. К.Байсейітова, Ш. Бейсекова, Қ.Жандарбеков, Қ.Байсейітов, М.Төлебаев, К.Қуанышбаев, С.Қожамқұлов, Е.Өмірзақов, Ә.Үмбетбаев, Ғ.Құраманғалиев, Б.Төлегенова, Е.Серкебаев және басқалардың өнер жолындағы биіктері жайлы кең мағлұмат алуға болады.

Кетегенова Н. Мукан Толебаев. Жизнь и творчество: монография Н.С. Кетегенова (2-е доп., изд. под ред. А.С. Нусуповой, к. иск.) / Нургиян Кетегенова. – Алматы: Таймас, 2013. – 352 с.

Книга посвящена жизни и творчеству Мукана Толебаева, выдающегося казахского композитора ХХ в. С его именем связан начальный период становления и развития советского профессионального музыкального

искусства Казахстана.

Композиторы Казахстана. Творческие портреты. Т 1. - Алматы: Алматы-Болашак, 2012. – 360 с.

Книга посвящена жизни и творчеству известных композиторов Казахстана. Сборник статей в 3-х томах содержит очерки о более шестидесяти профессинальных композиторах разных поколений, сыгравших важную роль в становлении и развития музыкальной культуры республики.
Предлагаемое издание адресуется широкому кругу читателей.

Қазақ композиторлары / Құраст. Қуат Әбілұлы Бағысбек. – Алматы: Әдебиет әлемі, 2013 .- 288 б.

Кітапта қазақ композиторларының өмір жолы, шығармашылық жетістіктері берілген.

Қазақ халқының тарихи тұлғалары: Қысқаша анықтамалық / Құраст. Ә.Көпіш. – Алматы : Өнер баспасы, 2016. 2 – кітап. – 368 б.

Бұл қысқаша анықтамалықта тарихи тұлғаларды рухани жадымызда иеленген орнына және өмір сүрген кезеңдеріне қарай жүйелеп, жеке тарауларға топтастырылған. Анықтамалықтың 2 – кітабында тарихымыздың ХІХ, ХХ және ХХІ ғасырында өмір сүрген ұлттық қайраткерлер, ақын-жазушылар, ғалымдар, сәулетші-архитекторлар мен өнер тарландарының өмірі туралы мағлұматтар берілді.

Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық

анықтамалық. – Алматы. Аруна, 2005. – 656 б.

«Қазақ мәдениеті» энциклопедиялық анықтамалығында еліміздің мәдени өміріндегі оқиғалар мен құбылыстар, бейнелеу және қол өнері, театр мен кино өнері, көне заманнан келе жатқан сәулет өнері және археологиялық ескерткіштер, өнертану терминдері туралы анықтамалық мақалалар әліпби тәртібімен жүйеленіп берілген. Төл мәдениетіміздің дамуына зор үлес қосқан тұлғалар туралы өмірбаяндық мақалалардың да танымдық-тағлымдық маңызы мол.

Қазақстан = Казахстан: Фотоальбом. - Алматы: Жазушы, 1973.- 168 б.

Бұл кітапта қазақ республикасының күнделікті өмірі мен қол жеткен табыстары туралы фотосурет тілімен сыр шертеді.

Қазақстан композиторлары = Композиторы Казахстана. Анықтамалық. Справочник / Құраст. Қуат Бағысбек. – Алматы: Sansam, 2011. – 216 б.

Бұл анықтамалықта Қорқыт атадан бастап, бүгінгі күнгі авторларға дейін қазақтың музыка шығармашылығындағы тұлғалар қамтылған.

В книге охвачены все известные личности, творившие на поприще музыкальной культуры, начиная от Коркыт ата до сегодняшних авторов.

Қазақстан композиторлары = Композиторы Казахстана, Творческие портреты. Том второй. - Алматы: Алматы-Болашак, 2017. – 624 с.

Настоящая книга подолжает серию творческих портретов композиторов Казахстана, созданную под руководством профессора Н.Кетегеновой. В статьях рассматривается как биографичес-кая канва, так и проводится анализ творчества казахстанских композиторов.

Предлагаемое издание адресуется широкому кругу читателей.

Қазақстан. Ұлттық энциклопедия / Бас ред. Б. Аяған. – Алматы : Қазақ энциклопедия-сы, 2006. – 704 б.

Латиф Хамиди : Эссе-естеліктер / Құрастырған А.Қ. Омарова. – Алматы : Өнер, 2006. – 200 б. + 16 б. жапсырма . - (Әйгілі адамдар).

Қазақстан музыкалық өнерінің үлкен жанашыры, композитор, педагог-ұстаз Латиф Хамиди өзінің бар саналы ғұмырын қазақ өнерін насихаттап, дамытуға жұмсады. Халықтың рухани қазынасына айналған әндері, опералары әлі де сахнада орындалуда. Туғанына 100 жыл толуына байланысты шығарылған бұл кітапқа композитордың әр жылдары мерзімді басылымдарда жарияланған мақалалары мен замандастарының, шәкірттерінің эссе-естеліктері енгізіліп отыр.

Н ұржеке-ұлы Б. Шығармалары.

9-том: Келбет / Б.Нұржеке-ұлы . – Алматы : Жалын, 2012. – 400 б.

Жазушының кезекті томына қазақ елінің арғы- бергі өнер саңлақтары жайында жазылған зерттеулері мен танымдық мақалалары жинақталды.

Әсет, Сара, Күләш, Қаныбек, Жамал Мұқан, Дәнеш, Бердібек, Мұқағали сынды ел есінен кетпейтін өнер майталмандарының өмірі мен өнердегі ерекшеліктерін жазушы деректер мен естеліктерге сүйене отырып, қызықты әңгімелейді, сондай-ақ тіл мен әдебиет мәселелерін де тебірене талдайды.

Н ұржеке-ұлы Б. Өнер мен өмір: Әңгімелер жинағы / Б.Нұржеке-ұлы. – Алматы : Жалын, 2018. – 608 б.

Жазушының бұл жинағына өнер және өнерпаздар туралы жазған әңгімелері, естеліктері және зерттеулері топтастырылды.

Ұлттық өнердің өсіп-өркендеуіне зор үлес қосқан Сегіз сері, Ақын Сара, Ә.Найманбайұлы, Ж.Жабаев, К.Әзірбаев, К.Байсейітова, Қ.Байсейітов, М.Төлебаев, Ж.Омарова, Р.Есімжанова т.б. жайында тың ойлар мен пікірлер айтылады.

Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. / Құраст. Б. Тоғысбаев, А. Сужикова. – Алматы: Алматыкітап, 2008. – 376 б.

Бұл кітап Қазақ хандығының қалай күшейгені, елін, жерін қалай көбейтіп, кеңейткені туралы айта келіп, еркіндік, азаттық үшін қаншама ғасыр жанқиярлық жұмыс жүргізген ұлы адамдардың өмірі, ол адамдар туралы ел аузында қалған аңыз, әңгімелер туралы сыр шертеді.

Төлебаева М. Мәнді ғұмыр - мәңгі саз: Деректі хикаят, хаттар, естеліктер / Майра Төлебаева. – Алматы: Арда, 2013. - 216 б., жапсырмалы.

Бұл кітапта атақты сазгер, КСРО халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың иегері М.Төлебаевтың отбасы туралы тың деректер шынайы баяндалады.

Т өлебаева М. Мәнді ғұмыр - мәңгі саз: Деректі хикаят, хаттар және естеліктер / Майра Төлебаева. – Алматы: Экономика, 2014. - 272 б. + 48 б. жапсырма.

Бұл кітапта атақты композитор, КСРО халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың иегері М.Төлебаевтың отбасы туралы тың деректер шынайы баяндалады. Оның анасы Ақшалқызы Тәжібаланың тағдырымен қоса зайыбы Дариға Төлебаеваның естелігі, Мұқанның жазған хаттары ана тілінде жарияланып отыр.

Мерзімді баспасөз беттеріндегі мақалалар

1. Аманжол Қ. Әуені әлемде әуелеген  / Қ. Аманжол, Н. Әлдібаев // Егемен Қазақстан. – 2013. – 18 маусым (№ 150). - 6 б.

2. Аханбаева А. Дара туған дана / А.Аханбаева // Сарқан. – 2013. - 17 тамыз (№ 32). - 3 б.

3. Бейсембек Т. Мұқан және оның туған топырағы / Т.Бейсембек // Egemen Qazaqstan (Егемен Қазақстан). – 2022. – 9 тамыз (№ 150). - 13 б.

4. Жұмабай Н. Қазақ операсының жауһары «Біржан – Сара» жаңаша сахналанды. / Н. Жұмабай // Egemen

 Qazaqstan (Егемен Қазақстан). – 2018. – 26 сәуір (№ 79).

- 1,10 б.

5. Жұмабай Н. Мұқан мен музыка / Н. Жұмабай. – 2020 // Egemen Qazaqstan (Егемен Қазақстан). – 2020.- 6 қазан (№ 190). – 8 б.

6. Жұматаева А. Мұқан Төлебаев мемориалды музейі жұмыстарының бағыттары / А.Жұматаева // Сарқан. – 2018. – 7 қыркүйек (№ 35). – 8 б.

7. Игіман Ж. Еншісі бөлінбеген елден сәлем / Ж. Игіман // Сарқан. - 2013. - 14 қыркүйек (№ 36). – 1 б.

8. Иманбаева А. Мұқан Төлебаев шығармаларының биік

шыңы / А. Иманбаева // Үш қоңыр. – 2018. – 15 маусым (№ 24). – 3 б.

9. Кетегенова Н. Мәңгілік мұра  / Н. Кетегенова // Егемен 

Қазақстан. – 2013. - 27 қыркүйек (№ 221). – 5 б.

10. Күзембай С. Ұлт өнерінің мақтанышы / С. Күзембай // Егемен Қазақстан. – 2013. – 13 наурыз (№ 85). – 5 б.

11. Күмісбек М. Мұқанның пианиносы / М. Күмісбек // Egemen Qazaqstan (Егемен Қазақстан). – 2022. – 6 желтоқ-сан (№ 233). – 9 б.

12. Қасымова А. Мұқан Төлебаев мұражайы / А. Қасымова // Ана тілі. – 2012. – 8-14 қараша (№ 45). – 12 б.

13. Қосақов А. Өресі биік өнертанушы / А. Қосақов // Egemen Qazaqstan (Егемен Қазақстан). – 2022. – 18 тамыз (№ 157). – 11 б.

14. Қыдырбек Б. Қазақ романсының атасы  / Б. Қыдырбек

 // Қазақ әдебиеті. – 2013. – 21-27 маусым (№ 25). – 3 б.

15. М.Төлебаевтың 100 жылдығына арналған ескерткіш монетаны айналысқа шығару туралы // Егемен Қазақстан. – 2013. - 2 наурыз (№ 79). – 9 б.

16. Мұхамеджанова Л. Жан алауы сөнбейтін тұлға / 

Л. Мұхамеджанова // Егемен Қазақстан. – 2013. – 27 қыр-күйек (№ 221). – 5 б.

17. Мұқан А. Ресейде оқыған қазақ өнерпаздары мұрағатын