Биология пәнін оқытуда эксперименттер жүргізудің білім сапасын арттырудағы тиімділігі.

Аннотация

Биология пәнін оқытуда эксперименттер жүргізудің білім сапасын арттырудағы тиімділігі.

Жамбыл облысы, Тараз қ,

«Астана» көпсалалы колледжінің

биология пәнінің оқытушысы

Г.А.Сейлбекова.

Бұл зерттеу биология пәнін оқытуда эксперименттік әдістерді қолданудың оқушылардың білім сапасына әсерін талдауға бағытталған. Эксперименттік жұмыстар теориялық білімді практикамен байланыстыруға, ғылыми әдістерді меңгеруге, сыни ойлауды дамытуға және зерттеу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында биологиялық эксперименттердің оқушылардың қызығушылығын арттыру, білімді тереңдету, есте сақтауды жақсарту және проблемаларды шешу қабілеттерін дамытудағы рөлі қарастырылады.

Негізгі мәселелер:

• Биологиялық эксперименттердің оқыту әдісі ретіндегі дидактикалық мүмкіндіктері.

• Эксперименттердің оқушылардың білім сапасына әсері (білімді тереңдету, есте сақтауды жақсарту, ғылыми әдістерді меңгеру, сыни ойлауды дамыту, проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыру).

• Биология пәнінде қолданылатын эксперименттердің түрлері және мысалдары.

• Эксперименттік жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемелік ерекшеліктері.

• Оқушылардың эксперименттік дағдыларын бағалау әдістері.

• Эксперименттік жұмыстарды жүргізу кезіндегі қауіпсіздік шаралары.

Зерттеу әдістері:

• Әдебиеттік шолу (ғылыми мақалалар, зерттеулер, әдістемелік құралдар).

• Сауалнама жүргізу (мұғалімдер мен оқушылар арасында).

• Эксперименттік оқыту (эксперименттік және бақылау сыныптарын салыстыру).

• Бақылау (сабақтарды бақылау және оқушылардың белсенділігін бағалау).

• Тесттік тексеру (оқушылардың білімін тексеру).

• Статистикалық талдау (алынған деректерді талдау).

Күтілетін нәтижелер:

• Биология пәнін оқытуда эксперименттік әдістерді қолданудың тиімділігін дәлелдеу.

• Эксперименттік жұмыстардың оқушылардың білім сапасына әсерін бағалау.

• Биологиялық эксперименттерді ұйымдастырудың әдістемелік ұсынымдарын әзірлеу.

• Оқушылардың эксперименттік дағдыларын дамытуға бағытталған практикалық кеңестер беру.

Түйін сөздер: биология, оқыту, эксперименттер, білім сапасы, ғылыми әдістер, сыни ойлау, зерттеу дағдылары.

Мақсатты аудитория: биология мұғалімдері, әдіскерлер, білім беру саласының қызметкерлері, студенттер және биология пәнінің оқытылуына қызығушылық танытатын барлық адамдар.

Биология пәнін оқытуда эксперименттер жүргізудің білім сапасын арттырудағы тиімділігі

Бұл мақалада биология пәнін оқытуда түрлі әдіс-тәсілдерді қолданудың тиімділігі көрсетілді. Атап айтқанда, биология пәнін оқыту үрдісінде эксперименттер жүргізудің білім сапасын қаншалықты арттыруға септігін тигізетіні анықталды. Қазіргі таңда жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес оқытушы сабақ өтуде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып білім беруі дәстүрлі оқыту жүйесіне қарағанда білім сапасын біршама арттыратыны белгілі. Биология пәні табиғат, тірі ағзалар туралы ғылым саласы болғандықтан, бұл пәнді оқытуда тәжірибе қою, эксперимент жүргізу әдісін қолдана отырып, шынайы биологиялық процессті көру арқылы білім алу маңызды әдіс болып есептеледі. Сондықтан мақалада биология пәнінде жүргізуге болатын эксперименттер мен зерттеу нысандарының дұрыс таңдапалынуы,, тәжірибе қоюда маңызды талаптар, оқытушы мен оқушының эксперимент жүргізудегі іс-әрекеті, эксперимент жүргізудің нақты кезеңдері мен шарттары көрсетілді. "Өсімдіктер" бөлімі бойынша бірнеше эксперименттердің жүргізілуі мен күтілетін нәтижесін атап көрсетеді. Сонымен қатар, оқушыларға жүргізілген эксперименттер нәтижелерінің білім сапасына әсерінің қаншалықты деңгейде өзгергенін зерттейді. Биология пәніндегі жаңа ақпараттарды игеруде және алған білімді өмірде қолдана білуде эксперименттер жүргізу арқылы сабақ өтудің жақсы көрсеткіштерге жеткізетіні анықталды. Мәселен, оқушылар лабораториялық құрал-жабдықтарды қолдануды үйрене отырып, «Өсімдіктер» бөлімі бойынша зерттеу нысандарын дұрыс таңдай білді, зерттеу нысандарына тәжірибе қою барысында биология пәніне қызығушылықтары артып, білім сапасына оң әсерін берді. Гидропоника саласы бойынша қойылған эксперименттер оқушыларда жаңа биологиялық салаларды меңгеруге, тәжірибе жүзінде сынап көруге мүмкіндік берді

Биология - тірі организмдердің құрылысын, функцияларын, дамуын, шығу тегін және қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін зерттейтін ғылым. Биологияны оқытуда эксперименттер жүргізу білім сапасын арттырудың маңызды және тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Бұл мақалада биология пәнінде эксперименттер жүргізудің білім сапасын арттырудағы тиімділігі, оның артықшылықтары және мысалдары қарастырылады.

Оқушыларға тағы бір маңызды түсіндірілуі қажет фактордың бірі-эксперимент нәтижесін нақты тәжірибе жүргізгеннен кейін тәжірибенің қорытындысы ретінде өзіндік ой қалыптастыруға дағдылау. Себебі, көбіне оқушылар тәжірибе нәтижелерін қолда бар теориялық іліммен тұжырымдамалайды, ал негізінде керісінше эксперимент нәтижесіне қарап, табиғи процесске назар аударып қорытынды шығару маңызды. Мысал ретінде көрсетсек, оқушылар «пиязшық жанып жатыр, себебі құмырадада оттегі бар» деп емес, керісінше, тәжірибеге қарап, «пиязшық жанып жатыр, яғни құмырада оттегі газы бар деген сөз» деп қорытындылау керек.Оқушылар химиялық, физикалық құбылыстарды теория жүзінде білмей тұрып ақ биологиялық эксперименттерді өсімдіктерге жүргізу арқылы көптеген өсімдік тіршілігіндегі күрделі табиғи процесстерді зерттеп, меңгере алады. Алайда, білім деңгейі бұл жағдайда кейбір күрделі эксперименттерді ұғынуға кедергі келтіреді. Себебі, биологиялық эксперименттер өсімдіктердің ішкі күрделі механизмдерін толық түсіндіре алмайды, мысалы, оқушылар үшін өсімдіктерде сілтінің көмірқышқыл газын қалай сіңіріп алатынын елестетуі қиын, ал бұл процессті ұғынбай, фотосинтез үдерісінде көмірқышқыл газының қаншалықты қажеттілігін түсіну қиын, эксперименттен анықтау толықтай түсінікті болмайды. Сол секілді, су бетініңмай қабатымен жабылуы, оның булануына жол бермейтінін, құрылғысы бар табақшадан судың булануы құрылғы мен ондағы өсімдік жапырағының салқындауын жүзеге асыра алатын қабілетке ие екенін түсіне алмайды (тәжірибе жүзінде).Сондықтан оқушыларға күрделі эксперименттерді қоймай, жас ерекшеліктеріне және тез түсініп, қорытынды жасай алуға мүмкіндік беретін эксперименттерді ұсыну маңызды.

Эксперименттердің маңызы:

Биологиялық эксперименттер – оқушылардың теориялық білімдерін практикамен байланыстыруға, ғылыми әдістерді меңгеруге, сыни ойлауын дамытуға және зерттеу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқыту әдісі. Эксперименттер арқылы оқушылар биологиялық құбылыстарды тікелей бақылап, деректер жинап, талдап, қорытынды жасайды.

Биология пәнінде эксперименттер жүргізудің білім сапасын арттырудағы тиімділігі:

1. Білімді тереңдету және есте сақтауды жақсарту:

   • Эксперименттер теориялық білімді нақты мысалдармен байланыстыруға көмектеседі, бұл оқушылардың материалды терең түсінуіне және есте сақтауына ықпал етеді.

   • Мысалы, “Өсімдіктердің фотосинтезі” тақырыбын оқытуда оқушылар өздері фотосинтез процесін бақылап, оның факторларын зерттей алады.

2. Қызығушылықты арттыру және белсенділікті ынталандыру:

   • Эксперименттер оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады, оларды белсенді қатысуға ынталандырады.

   • Оқушылар өздері эксперимент жүргізуге мүмкіндік алғанда, олардың жауапкершілік сезімі артады және білім алуға деген құлшынысы күшейеді.

3. Ғылыми әдістерді меңгеру:

   • Эксперименттер оқушыларға ғылыми әдістерді қолдануды үйретеді, оларға бақылау жасау, гипотеза құру, эксперимент жоспарлау, деректер жинау, талдау және қорытынды жасау дағдыларын дамытуға көмектеседі.

   • Мысалы, оқушылар “Топырақтың өсімдіктердің өсуіне әсері” тақырыбында эксперимент жүргізу арқылы ғылыми зерттеудің негіздерін меңгереді.

4. Сыни ойлауды дамыту:

   • Эксперименттік деректерді талдау, қателіктерді анықтау және қорытынды жасау оқушылардың сыни ойлау қабілеттерін дамытады.

   • Оқушылар эксперименттің нәтижелерін бағалап, оларды теориялық білімдермен салыстырып, дәлелдер келтіре білуге үйренеді.

5. Проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыру:

   • Эксперименттер барысында оқушылар әртүрлі проблемалармен бетпе-бет келеді және оларды шешу жолдарын іздестіреді.

   • Бұл оқушылардың өздігінен шешім қабылдау және шығармашылықпен ойлау қабілеттерін дамытады.

Биология пәнінде қолданылатын эксперименттердің мысалдары:

• Жасуша құрылысын микроскоппен зерттеу: Оқушылар микроскопты пайдаланып, жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының құрылысын бақылайды.

• Өсімдіктердің фотосинтез процесін зерттеу: Оқушылар жарықтың, көмірқышқыл газының және судың фотосинтезге әсерін зерттейді.

• ДНҚ-ны бөліп алу: Оқушылар жемістерден немесе көкөністерден ДНҚ-ны бөліп алады және оның құрылымын бақылайды.

• Ферменттердің белсенділігін зерттеу: Оқушылар ферменттердің әртүрлі факторларға (температура, pH) тәуелділігін зерттейді.

• Тұқымның өнуін зерттеу: Оқушылар әртүрлі жағдайларда (жарық, су, температура) тұқымның өнуін бақылайды.

• Экожүйелерді құру: Оқушылар шағын экожүйелерді (террариумдар, аквариумдар) құрып, олардың өзара әрекеттесуін зерттейді.

Биология пәнін оқытуда эксперименттер жүргізу - білім сапасын арттырудың тиімді құралы. Эксперименттер теориялық білімді тереңдетуге, қызығушылықты арттыруға, ғылыми әдістерді меңгеруге, сыни ойлауды дамытуға және проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Мұғалімдер биологиялық эксперименттерді оқу процесіне белсенді түрде енгізіп, оқушылардың ғылыми білімге деген қызығушылығын арттырып, болашақ зерттеушілерді даярлай алады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Қайдаров Ә. «Биологияны оқыту әдістемесі». Алматы: Қазақ университеті,

2015

Төлегенов Н. «Жасанды интеллект және оның білім беру саласындағы

қолданылуы». Алматы: ҚазҰУ, 2017

ҚазҰУ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ғылыми-

зерттеу жұмыстары.

Ә. Қайдаров, Н. Төлегенов, С. Нұрғалиев. Биология, педагогика және

жасанды интеллект туралы қазақ тілінде жазылған кітаптар мен оқу

құралдары.