Аннотация

Биология пәнін оқытуға арналған жасанды интеллект (ЖИ) құралдары

Жамбыл облысы, Тараз қ,

«Астана» көпсалалы колледжінің

биология пәнінің оқытушысы

Г.А.Сейлбекова.

Бұл зерттеу биология пәнін оқыту процесінде жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын пайдаланудың мүмкіндіктері мен перспективаларын талдауға арналған. Зерттеу ЖИ құралдарының оқытуды жекелендіру, интерактивтілік, бағалауды автоматтандыру және виртуалды оқыту ортасын құру сияқты аспектілерін қамтиды. Сонымен қатар, ЖИ негізіндегі платформалардың биологиялық процестерді модельдеу, генетикалық ақпаратты талдау және эксперименттік деректерді интерпретациялаудағы рөлі қарастырылады. Зерттеу барысында ЖИ құралдарын енгізудің артықшылықтары мен кемшіліктері, сондай-ақ білім беру саласында ЖИ-ді тиімді пайдаланудың әдістемелік ұсыныстары ұсынылады.

Негізгі мәселелер:

• Биология пәнін оқытуда ЖИ технологияларын пайдаланудың қажеттілігі мен мақсаттары.

• ЖИ құралдарының биологиялық білімді меңгеруге әсері (жекелендіру, қызығушылықты арттыру, қолжетімділікті қамтамасыз ету).

• ЖИ негізіндегі виртуалды зертханалардың және модельдеу платформаларының мүмкіндіктері.

• ЖИ көмегімен бағалау және кері байланыс берудің тиімділігі.

• Биологиялық зерттеулерде ЖИ пайдаланудың перспективалары (геномды талдау, ақуыздарды болжау, дәрілік заттарды іздеу).

• ЖИ құралдарын енгізудің этикалық және әлеуметтік аспектілері (деректердің құпиялылығы, білімге қолжетімділік).

• Биология пәнінің мұғалімдерін ЖИ технологияларын пайдалануға даярлау мәселелері.

Зерттеу әдістері:

• Әдебиеттік шолу (ғылыми мақалалар, зерттеулер, әдістемелік құралдар).

• Сауалнама жүргізу (биология мұғалімдері мен студенттер арасында).

• Тәжірибелік оқыту (ЖИ құралдарын пайдалану және нәтижелерін бағалау).

• Кейс-стади (ЖИ технологияларын қолданудың нақты мысалдары).

• Салыстырмалы талдау (дәстүрлі және ЖИ негізіндегі оқыту әдістерін салыстыру).

Күтілетін нәтижелер:

• Биология пәнін оқытуда ЖИ құралдарын пайдаланудың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау.

• ЖИ негізіндегі оқыту әдістерінің оқушылардың білім сапасына әсерін бағалау.

• Биология пәнінің мұғалімдері үшін ЖИ құралдарын тиімді пайдалану жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды әзірлеу.

• Биологиялық білімді меңгеруге және ғылыми зерттеулерге арналған ЖИ технологияларын дамытудың перспективаларын айқындау.

Түйін сөздер: жасанды интеллект, биология, оқыту, білім беру, виртуалды зертхана, жекелендірілген оқыту, автоматтандырылған бағалау, геномды талдау, биотехнология.

Мақсатты аудитория: биология мұғалімдері, оқытушылар, әдіскерлер, білім беру саласының мамандары, студенттер және ЖИ технологияларының білім берудегі рөліне қызығушылық танытатын барлық адамдар

Биология пәнін оқытуға арналған жасанды интеллект (ЖИ) құралдары

Жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласында, соның ішінде биология пәнін оқытуда да үлкен өзгерістер әкелуде. ЖИ құралдары оқыту процесін жекелендіруге, автоматтандыруға және қызықтырақ етуге мүмкіндік береді. Төменде биология пәнін оқытуға арналған ЖИ құралдарының бірнеше мысалы келтірілген:

1. Жекелендірілген оқыту платформалары:

• Knewton: Бұл платформа оқушылардың білім деңгейін және оқу стилін талдау арқылы әрбір оқушыға жеке тапсырмалар мен материалдар ұсынады. Knewton биология курстарын бейімдеуге және оқушылардың қиындық тудыратын тақырыптарға көбірек көңіл бөлуге көмектеседі.

• Third Space Learning: Бұл платформа математикаға бағытталған болса да, оның технологиясын биологияға да қолдануға болады. Ол оқушыларға онлайн режимінде жеке мұғаліммен жұмыс істеуге мүмкіндік береді, мұғалім ЖИ көмегімен оқушының білім деңгейін анықтайды және оған сәйкес тапсырмалар береді.

• Quizlet: Quizlet - есте сақтауға арналған құрал. Ол ЖИ көмегімен оқушыларға сөздіктерді, терминдерді және биологиялық ұғымдарды жаттауға көмектесетін флэш-карталарды, тесттерді және ойындарды ұсынады. ЖИ оқушының жауаптарын талдау арқылы оған қай тақырыптарды қайталау керектігін айтады.

2. Виртуалды зертханалар және модельдеу:

• Labster: Labster - виртуалды зертханалық тәжірибелерді ұсынатын платформа. Ол оқушыларға қауіпсіз және интерактивті ортада әртүрлі биологиялық эксперименттерді жүргізуге мүмкіндік береді. ЖИ студенттердің әрекеттерін талдау арқылы оларға кері байланыс береді және тәжірибенің нәтижелерін түсінуге көмектеседі.

• BioDigital Human: Бұл құрал адам ағзасының 3D моделін ұсынады. Оқушылар ағзаның әртүрлі жүйелерін зерттеп, олардың қалай жұмыс істейтінін көре алады. ЖИ пайдаланушыларға анатомияны және физиологияны оңай түсінуге көмектесетін қосымша ақпарат және түсіндірмелер ұсынады.

• PhET Interactive Simulations: Колорадо университеті ұсынған бұл сайтта биология, химия және физика бойынша тегін интерактивті модельдеулер бар. Олар оқушыларға биологиялық процестерді көрнекі түрде түсінуге көмектеседі.

3. Автоматтандырылған бағалау және кері байланыс:

• Gradescope: Gradescope - тапсырмаларды, тесттерді және эсселерді автоматты түрде бағалауға мүмкіндік беретін платформа. ЖИ оқушылардың жауаптарын талдау арқылы қателіктерді анықтайды және оларға кері байланыс береді.

• Turnitin: Turnitin плагиатты анықтауға арналған құрал, бірақ ол сонымен қатар оқушыларға өз жұмыстарын жақсартуға көмектесетін кері байланыс береді. ЖИ грамматикалық қателіктерді, стильдік кемшіліктерді және сілтемелердің дұрыстығын тексереді.

4. Сұрақтарға жауап беретін жүйелер және чатботтар:

• IBM Watson: IBM Watson сияқты ЖИ жүйелері биологиялық сұрақтарға жауап беруге және оқушыларға ақпарат табуға көмектеседі. Олар биологиялық мәтіндерді талдау арқылы жаңа білімді анықтай алады.

• Чатботтар биологиялық ұғымдарды түсіндіруге, терминдерді анықтауға және тесттерді өткізуге көмектеседі. Олар оқушыларға кез келген уақытта және кез келген жерде көмек көрсете алады.

5. Гендік инженерия және биотехнологиялық құралдар:

• Benchling: Benchling - ғалымдарға гендік инженерия және биотехнологиялық эксперименттерді жоспарлауға және жүргізуге көмектесетін платформа. Ол ЖИ көмегімен деректерді талдауды автоматтандырады, болжамдар жасайды және эксперименттердің нәтижелерін жақсартуға көмектеседі.

• CRISPR design tools: ЖИ CRISPR технологиясын қолдану үшін ДНҚ-дағы мақсатты аймақтарды анықтауға және жобалауға көмектеседі.

Артықшылықтары:

• Оқытуды жекелендіру

• Қызығушылықты арттыру

• Уақытты үнемдеу

• Қашықтан оқытуды қамтамасыз ету

• Бағалауды автоматтандыру

Кемшіліктері:

• Құны қымбат болуы мүмкін

• Мұғалімдерді оқыту қажеттілігі

• Техникалық ақаулар

• Деректердің құпиялылығы

Жасанды интеллект биология пәнін оқытуда үлкен әлеуетке ие. ЖИ құралдары оқытуды жекелендіруге, қызықтырақ етуге және мұғалімдердің уақытын үнемдеуге мүмкіндік береді. Алайда, ЖИ енгізу кезінде құнды, қолжетімді және қауіпсіз құралдарды таңдау маңызды. Болашақта ЖИ биология пәнін оқытудың ажырамас бөлігіне айналып, оқушыларға ғылымды тереңірек түсінуге және жаңалықтар ашуға көмектеседі деп күтілуде.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Қайдаров Ә. «Биологияны оқыту әдістемесі». Алматы: Қазақ университеті,

2015

Төлегенов Н. «Жасанды интеллект және оның білім беру саласындағы

қолданылуы». Алматы: ҚазҰУ, 2017

ҚазҰУ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ғылыми-

зерттеу жұмыстары.

Ә. Қайдаров, Н. Төлегенов, С. Нұрғалиев. Биология, педагогика және

жасанды интеллект туралы қазақ тілінде жазылған кітаптар мен оқу

құралдары.