Алматы қаласы Білім Басқармасы

Алматы мемлекеттік бизнес колледжі

Тақырып: «Бизнес-жоспардың үлгі құрылымы.

Бизнес-жоспардың жеке бөлімшелерінің сипаттамасы»

«Ұйым экономикасы» пәні бойынша

сабақтың әдістемелік өңдемесі

Дайындаған арнайы экономикалық

пәндер оқытушысы: __________

Чайнусипова Д.Е.

Алматы, 2019 ж.

МАЗМҰНЫ

1. Атаулы санат

2. Сабақ жоспары:

   1. Сабаққа дейін:

1. Cабақ мақсаттары.

2. Сабақ түрі және әдісі.

3. Алғышарттары-білім, ептілік және дағдылар.

4. Пәнаралық байланыс.

5. Сабақ қорытындысының талдамасы және бағасы.

6. Қажетті материалдар-оқушыларға арналған әдебиет, ОТҚ, сабақты дидактикалық қамтамасыз ету.

7. Сабақтың негізгі кезеңдері және олардың уақыт бойынша ұзақтығы.

8. Оқыту үшін топтастыру.

9. Болжалды нәтижені суреттеу.

1. Сабақ кезінде-сабақ барысы:

   1. Ұйымдастыру кезеңі.

   2. Оқу материалын баяндау.

   3. Оқытылатын материалды тексеру.

   4. Сабақ нәтижесін бағалау.

2. Cабақтан кейін.

1. Пайдаланған әдебиеттер.

2. Қосымшалар.

1. Атаулы санат

Мамандық: 0518000 – «Есеп және аудит»

Біліктілік:

Топ: 2 есеп А

Оқу пәні: Ұйым экономикасы

Бөлім: күндізгі

Сабақ тақырыбы: «Бизнес-жоспардың үлгі құрылымы.

Бизнес-жоспардың жеке бөлімшелерінің сипаттамасы»

2. Сабақ жоспары

2.1.Сабаққа дейін: Кәсіпорынның қызмет ету тиімділігі көптеген жағдайлармен анықталады. Олардың ішінде: сураныс және ұсыныс, онтайлы технологияны таңдау және өндірісті ұйымдастыру уақытылы және ұтымды ресурстық қамтамасыз ету, негізгі және айналым капиталдарының мөлшері, өнімді сату ныспандарымен әдестері және т.б . ескере отырып, «нені, қанша, қандай сапада және қай уақытта өнім өндіру және қызмет көрсету керектігін» бекіту дұрыстығы. Жоспарлау және болжау кәсіпорынды басқарудың маңызды құрамдас бөліктері болып табылады, оларсыз кәсіпорынның жемісті жұмыс істеуі мүмкін емес.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның тиімді қызметі айтарлықтай дәрежеде оларды өздерінің дамуының алыстағы және жақындағы даму перспективасын қаншалықты дұрыс болжай алатындығына яғни, болжау – бұл болашақ жағдайды ғылыми негізде көре білу немесе статистикалық, экономикадық және әлеуметтік мәлеметтер негізінде құбылыстарды көру. Демек, нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның тиімді қызметі кәсіпорынның даму жоспарын, өндірістік бағдарламарды, дамудың әлеуметтік – экономикалық болжауларын дайындағанда ғана мүмкін болады.

Көптеген алдынғы қатарлы өнеркәсіптік елдердің компанияларының тәжірибесі көрсетіп, отырғандай, нарық жағдайындағы катаң бәсеке кезінде шаруашылық – өндірістік қызметі жоспарлау олардың өмір сүруінің, экономикалық өсіунің және гүлдеуінің маңызды шарты болып табылады.

Жоспарлау және болжау мынаған мүмкіндік береді:

• Кәсіпорынның болашақ даму перспективасын болжау;

• Кәсіпорынның барлық ресурстарын неғұрлым ұтымды пайдалану,

• Банкроттық тәуекеліне бармау;

• Кәсіпорында ғылыми – техникалық саясаты неғұрлым мақсатты бағытта және тиімді жүргізу;

• Шығарылатын өнімді уақытында жанарту және модернизациялау, нарық контьютурасына сәйкес оның сапасын айрттыру;

• Өндіріс тиімділігін арттыру және кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту.

Болашақ комерциялық шаралардың барлық негізгі аспектілері жазылатын, фирманың мәселелері талданатын және оларды шешу әдісі көрсетілетін құжат бизнес –жоспар болып табылады.

Дұрыс құралған бизнес – жоспар мыңандай сұрақтарға жауап береді: қандай да бір істі қолға алудын керегі бар ма, әлдежоқ па? Белгілі бір жобалар мен шараларды жан – жақты негіздеуге, мақсаттарға қол жеткізу үшін мінез – құлық сратегиясы мен тактикасын өзгертуге, жобалар мен шараларды жүзеге асырудың қаржылық нәтижелерің атқаруға мүмкіндік береді. Ол несие және шетел инвестицияларын алуда манызды рөл атқаруы мүмкін. Бизнес – жоспарсыз шетел инвестицияларын алу мүмкін емес.

Жоспарлау тәжірбесі бизнес –жоспардың бірнеше түрлерін бөліп қарастырады. Бизнес – жоспардың 4 түрі бар:

1. Шаруашылық субъектісінің ішкі бизнес – жоспары.

2. Айналым құралдарын толықтыру мақсатында несие алу үшін қажет бизнес жоспар.

3. Инвестициялық бизнес – жоспар.

4. Қаржылық сауықтырудың бизнес – жоспары .

Бизнес – жоспар әрқашан әлдекімге арналған болады. Ол әріптес, инвестор, жоғары тұрған басшылық немесе мемлекттік басқару органдары болуы мүмкін, сондықтан кез – келген жағдайда бизнес –жоспары оның кімге бағытталған туралы қызығушылықтар есепке алыну керек

Cабақ мақсаттары және міндеттері:

Әдістемелік мақсат: Сұрақ-жауап, іскерлік ойындар, топпен жұмыс, өз бетінше жұмыс, баяндау, пікірлесу, тапсырма беру әдісін тиімді пайдалана отырып дамыта оқыту т.б.

Үйретушілік мақсат: Білімгерлерге жоспарлау – кәсіпорынның уақыт бойынша мақсаттары мен міндеттері үнемі бекітілетін және талқыланатын, оларға қол жеткізу стратегиясы мен саясаты анықталатын, кәсіпорын экономикасын жүргізудің әртүрлі жақтарын көрсететін көрсеткіштері егжей – тегжей үйлестірілген жоспар жасауға шешім қабылдаудың үздіксіз процесі. Бірақ болжау мен жоспарлау осы қызметтерді атқару үшін олар ғылыми қағидалармен әдістер бойынша құралу керек.

Жоспарлау процесінде негізгі теориялық ережелерге сүйені керек, оларға келесілер жатады: жоспарлау үздіксіздігі ғылымилығы, кәсіпорынның барлық ресурстарын ұтымды пайдалану бағытын ұстану, алдыңғы қатарлы буындар қағидалары және оларды жүзеге асырыудың алғы шарттары, өзара байланыс және үйлестіру қағидасы.

Кәсіпорында жоспарлаудың әртүрлі әдістерінің қолданылуын, әртүрлі әлеуметтік-қоғамдық құбылыстардың орташа дамуы мен нақты бір уақыттардағы деңгейін көрсету – зерттеуге алынған құбылыстар бірліктерінің сандық деңгейін асырмай да, кемітпей де көрсетіп беруге мүмкіншілік беретіні туралы малғұмат беру.

Дамытушылық мақсат: Білімгерлердің сабаққа белсенділіктерін арттыру мақсатында ізденуге, ой-өрісін, еркін сөйлеуін дамытып, қосымша материал пайдалануға дағдыландыру. Бизнес-жоспар құру арқылы өз бизнесінің бастамасын, есеп шығару арқылы білім-білік дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік мақсат: Қоғамның белсенді тұлғасы болып қалыптасуына, өз мамандығына деген жауапкершілікке, ұқыптылыққа, шыдамдылыққа, адамгершілікке, қазіргі заманға сай ақпаратты толық меңгеруге тәрбиелеу.

Сабақ кезеңдеріне қойылатын міндеттер:

1.Бизнес-жоспарды құру мақсаты.

2. Бизнес-жоспардың кім үшін құрылатындығын түсіну

3. Бизнес-жоспардың негізгі тарауларының сипаттамасы

Сабақ түрі: Білімді, іскерлікті тәжірибеде қолдану.

Сабақ әдісі: Топтастыру әдісі, формативті бағалау әдісі, CLIL әдісі, «ой қозғау» ББҮ кестесі.

Алғышарттар:

Топтастыру әдісі: Еркін ойлауға, ойды жинақтауға, тақырыпты ашуға бағытталған әдіс.

Формативті бағалаудың алғышарттары:

1. Оқушылардың оқу мақсаттарын білу және түсіну;

2. Кері байланыстың тиімді тәсілінің қолданылуы;

3. Өздігінен білім алуға деген белсенділіктің болуы;

4. Бағалау критейрилерімен таныс болуы;

5. Өз жұмысына талдау жасай білуі (рефлексия).

CLIL әдісі: Кіріктірілген білім беру бағдарламасын табысты жүзеге асыру үшін белсенді оқыту, командалық оқыту, пәндік-тілдік кіріктірілген оқыту (CLIL), т.б. озық педагогикалық әдістерді қолдану.

«Ой қозғау» ББҮ кестесі. Тақырып бойынша сызбаны толтыру, білетінін, үйренгісі келетінін, не үйренгенін ортаға салу.

Тапсырмаларды орындау барысында үйренушілерге қажетті білім:

Пән – Кәсіпорын экономикасы

Тақырыбы: Кәсіпорынның бизнес-бизнес жоспары

Тапсырмаларды орындау барысында үйренушілерге қажетті ептілік:

• Кәсіпорынның болашақ даму перспективасын болжау;

• Кәсіпорынның барлық ресурстарын неғұрлым ұтымды пайдалану,

• Банкроттық тәуекеліне бармау;

• Кәсіпорында ғылыми – техникалық саясаты неғұрлым мақсатты бағытта және тиімді жүргізу;

• Шығарылатын өнімді уақытында жаңарту және модернизациялау, нарық контьютурасына сәйкес оның сапасын арттыру;

1. Тапсырмаларды орындау барысында үйренушілерге қажетті дағдылар:

• Жобаның мәні (қызмет түрі)

• Жобаның негізделу (сұраныс пен ұсыныстың жағдайы).

• Қамтамасыз етілуі (өндірістік, маркетигтік және ұйымдастыру жоспарлары).

Жобаны жүзеге асыру үшін қажетті қаражатты.

• Жобаны жүзеге асырудан алынатын қаржылық нәтиже.

Пәнаралық байланыс

Пән – Кәсіпорын экономикасы

Тақырыбы: Кәсіпорынның бизнес-жоспары

1. Cабақ қорытындысының талдамасы және бағасы.

Бизнес-жоспарды құраушылар, олардың өздеріне құрастыру процесі пайдалы, себебі ол өндірісті дұрыс жолға салуда, маркетингті ұйымдастыруда, басшылықты ұйымдастыра отырып, бақылау жасауға , серіктестерді іздестіру мәселелерін ойластырып шешуге мүмкіндік береді.

Кәсіпорын қызметкерлері дайындыққа қатыса алады, құжатпен танысу оларға кәсіпорын дамуының стратегиялық бағытымен өсу тактикасымен танысуға мүмкіндік береді.

Әлеуетті инвессторлар, оларды жобаның аса сенімді келешегі бар екеніне, ойластырылғанына және өтелімділігіне сендіру қажет.

(Үйренушілердің сабақты меңгергендігінің дәлелі сабақтың әр кезеңінде нәтиже алуға бағытталған белсенді әрекет. Үйренуші тәжірибеде қолдана алатындығының дәлелі).

2. Қажетті материалдар

Үйренушілерге арналған әдебиет:

• Т.Түсіпбекова, Г. Теңізбаева «Кәсіпорын экономикасы» 56-62 бет

• А.Д. Үмбетәлиев «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» Үмбетәлиев «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» 358-369 бет

• К.Ж. Оразалин «Кәсіпорын экономикасы» 28-39 бет

Оқытудың техникалық құралдары:

• Компьютер;

• Мультимедиалық проектор;

• Интербелсенді тақта;

• ЖК және арнайы бағдарламалар.

Сабақты оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыз ету:

• Тірек конспектілер (ағылшын және қазақ тілінде);

• Тақырыпқа арналған слайд (ағылшын, орыс және қазақ тілінде);

• Cөз жұмбақтар,

• Глоссарий;

• Тапсырмалар, есеп шығаруға арналған әдістемелік негіздер.

7. Сабақтың негізгі кезеңдері және олардың ұзақтығы

(барлық кезеңдерді ұйымдастыру сәтінде көрсету)

Сабақ кезеңі	Уақыты	Тапсырма түрі	Әдіс
Ұйымдастыру кезеңі	5 мин	Амандасу. Психологиялық икемдеу	Оқытушының алғы сөзі
		Түгендеу	Журнал
		Сабаққа дайындықтарын тексеру	Сұрау
Тақырып бойынша оқу материалын баяндау:	50мин	Топқа бөлу ««Бизнес-жоспардың үлгі құрылымы мен жеке бөлімшелерінің сипаттамасы» бөлісуі	Топтастыру әдісі, «Ой қозғау»
		Тапсырмалар: «CLIL әдісі» ағылшын тілінде бизнес-жоспар құрылымының анықтамасы.	Тірек конспект ағылшын тілінде
		Сергіту жаттығулары, бизнес-жоспарыдың үлгі құрылымын құру, есеп шығару.	Тапсырмалар: берілген сөз жұмбақтар, кесте сызбалары, есептер жинағы
Сабақты бағалау	20мин	Тірек сөздер арқылы тақырыпты бекіту, тақырып бойынша сызбаны толтыру, білетінін, үйренгісі келетінін,не үйренгенін ортаға салу, сұрақтарға жауап беру	Формативті бағалау, ББҮ кестесі,
Үй тапсырмасы	15 мин	Бизнес-жоспар құру

3. Оқыту үшін топтастыру

• Жеке жұмыс түрі;

• Жалпы топтық жұмыс түрі;

• Шағын топтардағы жұмыс.

2. Сабақ барысында

Сабақ барысы

3. Ұйымдастыру кезеңі

Амандасу. Психологиялық икемдеу;

Сабақта жоқ білім алушыларды журнал бойынша түгендеу;

Үйренушілердің сабаққа дайындығын тексеру.

2.2.2. Оқу материалын баяндау

1- тапсырма

«Ой қозғау» (ми шабуылы):

Білімгерлердің «Бизнес-жоспардың үлгі құрылымы. Бизнес-жоспардың жеке бөлімшелерінің сипаттамасымен» бөлісу.

2. 2 тапсырма

Сергіту жаттығулары: Тақырып пен байланыстырылып жасалған «сөзді тап» немесе сөзжұмбақ түріндергі тапсырма.

Тапсырмалар (Тақтада көрсетілген және сызбада берілген бизнес жоспар бойынша үлгі құрылымды толтыру)

2.2.3. Оқытылатын материалды тексеру

Бизнес жоспар құру

I топ тапсырмасы: қалдықтарды қайта өңдеу «Пластмасса»

II топ тапсырмасы: қалдықтарды қайта өңдеу «Шыны ыдыс»

2.2.4. Сабақ нәтижесін бағалау

Тірек сөздер, сөз жұмбақ, бизнес жоспар құру арқылы тақырыпты бекіту – студенттерге сұрақ қою арқылы тақтаға «сызба» құрады: Бизнес-жоспардың үлгі құрылымы. Бизнес-жоспардың жеке бөлімшелерінің сипаттамасы.

Сұрақтарға жауап береді:

1. Бизнес жоспар дегеніміз не?

2.Бизнес-жоспар болжалды қаржылық нәтижесі көрсетілген қанша тарауға бөлінген негізгі бөлімнен тұрады?

Сабақтан кейін

Рефлексиялық эссе жазу «Бизнес-жоспар» жайлы қаншалық түсіндіңіз 3-5 сөйлем арқылы немесе 3 негізгі термин арқылы өз ойын жазу, ББҮ кестесін толтыру.

1. Үй тапсырмасы

• Т.Түсіпбекова, Г. Теңізбаева «Кәсіпорын экономикасы» 56-62 бет

• А.Д. Үмбетәлиев «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» Үмбетәлиев «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» 358-369 бет

• К.Ж. Оразалин «Кәсіпорын экономикасы» 28-39 бет

1. Пайдаланған әдебиеттер

Негізгі әдебиет

• Т.Түсіпбекова, Г. Теңізбаева «Кәсіпорын экономикасы» Астана-2010ж

• А.Д. Үмбетәлиев «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» Үмбетәлиев «Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік» Алматы – 2009ж

• К.Ж. Оразалин «Кәсіпорын экономикасы» Алматы- 2011ж

1. Тақырыптар бойынша оқу әдістемелік кешені;

2. Пән бойынша портфолио, дәріс жазбалары, тәжірибелік сабақтарды жүргізуге арналған тапсырмалар

3. « Ұйым экономикасы» пәніне арналған есептер жинағы (қазақ және орыс тілінде)

4. « Ұйым экономикасы» пәніне арналған тесттер жинағы.

САБАҚТЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КАРТАСЫ

Пән: Ұйым экономикасы

Мерзімі: Топ : 2 есеп және аудит Сабақтың № 11

Сабақтың тақырыбы: Ұйым қызметін жоспарлау және болжау.

Бизнес жоспардың үлгі құрылымы. Бизнес жоспардың жеке бөлімшелерінің сипаттамасы.

Сабақтың мақсаты: Болашақ комерциялық шаралардың барлық негізгіаспектілері жазылаты, фирманың мәселелері талданатын және оларды шешу әдісі көрсетілетін құжат бизнес –жоспар болып табылады.

Дұрыс құралған бизнес – жоспар мыңандай сұрақтарға жауап береді: қандай да бір істі қолға алудын керегі бар ма, әлдежоқ па? Белгілібір жоьалар мен шараларды жан – жақты негіздеуге, мақсаттарға қол жеткізу үшін мінез – құлық сратегиясы мен тактикасын өзгертуге, жобалар мен шараларды жүзеге асырудың қаржылық нәтижелерің атқаруға мүмкіндік береді. Ол несие және шетел инвестицияларын алуда манызды рөл атқаруы мүмкін. Бизнес – жоспарсыз шетел инвестицияларын алу мүмкін емес екендігін түсіндіру.

а) білімділік: тақырыпты сөйлесу әрекеттерімен байланыстырып, экономика туралы алған білімдерін тиянақтап,бекіту.

ә) тәрбиелік: білім алушылардың ұйым экономикасы пәніне деген қызығушылықтарын оятып,тапсырма ретінде алған өзіндік жұмыс арқылы бизнесте бизнес жоспарды дұрыс құруға тәрбиелеу мен қатар экономика саласын жетік меңгеруіне тәрбиелеу

б) дамытушылық: білім алушылардың білімін нақтылап, өз бетінше жұмыс істеуге дағдылау.

Сабақтың типі: тәжірибелік сабақ

Сабақтың қамтамасыздандырылуы:

А) оқу-көрнекілік құралдар:

Г.И.Әбдікерімова «Кәсіпорын экономикасы», А.В. Сидиров «Ұлттық экономика»,

К.Ж.Оразалин «Кәсіпорын экономикасы», Д.Я.Қуатова «Кәсіпорын экономикасы»;

Б) үлестірмелі материалдар: сызбалар, кестелер ;

В) ТОҚ: интерактивті тақта және маркерлік тақта

Пәнаралық байланыс: экономика негіздері, бухгалтерлік есеп, макро-микро экономика

Өз бетінше жұмыс: ақпарат жинау және өңдеу: « Бизнес жоспар құру» 15 мин.

Сабақтың әдіс- тәсілдері: «Ой қозғау», интербелсенді тәсілдер, тірек сөздер, Сын тұрғысынан ойлау тәсілі,CLIL әдісі.

Сабақтың өту барысы. Ұйымдастыру кезеңі

Ұйымдастыру сәті – 5 мин. Оқушылармен амандасу, түгендеу.

Оқушылардың біліктілігімен дағдысын тексеру - 20 мин

• Жоспарлау түрлерін ажырату

• Бизнес – жоспарды құру мақсаты

Жаңа тақырыптың мазмұны мен жүйесі – 30 мин

Жоспар:

• Бизнес- жоспардың кім үшін құрылатындығын түсіну

• Негізгі тауарлардың сипаттамаларын білу

Жаңа материалды бекіту, біліктілік пен дағдыны қалыптастыру 10 мин

• Шаруашылық субъектісінің ішкі бизнес – жоспары.

• Айналым құралдарын толықтыру мақсатында несие алу үшін қажет бизнес жоспар.

• Инвестициялық бизнес – жоспар.

Сабақтың қортындысы:

Рефлексия: Бүгінгі сабақта не түйдік? Не үйрендіңіздер?

Бағалау – 5мин: Сабаққа қатысып тапсырманы орындаған оқушыларды бағалау

Үй тапсырмасы – 5 мин: Кесте құрастыру: «Сызба: «Кәсіпорын қызметін жоспарлау және болжау»;

Пайдаланылған әдебиет: Т.Түсіпбекова, Г. Теңізбаева «Кәсіпорын экономикасы»

Оқытушының қолы _________________ Чайнусипова Д.Е

Қосымша 1

Business plan and sections

The business plan is an important document, which deals with the main issues of entrepreneurial activity, which is an entrepreneur's key issues that can be analyzed and addressed.

Here are the results:

• Buying and selling deal;

• Goods, where the purchase and sale prices are estimated;

• Loss and final results;

• Number of employees;

• scale of transport;

• Advertising;

• The preparation of commercial documents is clearly defined.

In addition to the business plan takes into account:

• purchase of goods for further sale;

• collecting and paying services from organizations;

• warehouses and dwellings for goods storage, trade outlets;

• Sales forms;

• Basis for obtaining loans and other borrowed funds;

• Compensation of taxes and other mandatory payments to state and financial institutions.

The business plan consists of several parts:

1. The first part of any business plan - it is an image of a product (service), that is, an entrepreneur produces or offers.

The section should answer these questions:

• What kind of consumption does your product (service) satisfy?

• What are the benefits to your product (service)?

• How does your product (service) differ from the competitor's goods?

A useful effect determines why this is so.

2. The second part of the business plan – analyze market sales, why it is necessary to study the market of goods and services. It is necessary to analyze the potential of the consumer in the business, their tastes, demands, monetary opportunities and deficiencies.

The following cases should be emphasized in expertise:

• How much will your customers use, how often or rarely do they relate to your business relationship?

• Who are the people who buy your products or what are their interests?

• How much time did you spend selling the whole product or for a service?

• How do customers rate the price level of your product?

3.The third part of the business plan is devoted to determining the competence of competitors, where you need to look for answers to:

• Who is your competitor today and what is his job: stable, progressive or regressive?

• What is the difference between your product (service) and the competitor's product?

• What opportunities and methods would you use if there were new competitors in the market?

• In what and how could you compete with your competitor?

4.The fourth part of the business plan is the marketing plan.

The main marketing formula: "We need to produce what sells, rather than produce that can be produced"

There is how the marketing service looks:

• Schedule of product distribution: individually, through wholesalers and stores?

• Pricing: how do you determine the price of your product, what income would you expect, how much would you low the price if you could afford losses and earn enough money?

• Advertising: how much would you spend on it, what form and how would you advertise your business?

• How to encourage customers: how can you attract new customers - how to expand sales, improve productivity, improve product quality, customer service and guarantees?

• How positive feedback has been formed between consumers about your business: how do you and your business have access to your product (service)?

5.The fifth part of the business plan is a production plan, an image of the entire production process.

The main task is to provide the necessary goods (services), as required by the enterprise, to ensure its high quality.

6.The sixth part of the business plan is an organizational plan. It shows how each person organizes his business, and how plans the ways of his continuous and successful functioning.

This section should address these issues:

• What do you like about the successful completion of the business?

• What are the circumstances that you attract for professionals in your business: a permanent job, an agreement or a joint venture?

• What are the principles and conditions for encouraging any employee to pay?

7.The seventh section of the business plan is a financial plan that includes:

• identification of funding sources;

• forecast the sales volume required for the company's operations;

• balance of cash and receipts;

• schedule of income and expenses;

• total balance of assets and liabilities of the organization;

• Ways to reduce costs.

This table presents the first business plan for doing business.

Қосымша 2

Бизнес жоспар және оның бөлімдері

1. Бизнес жоспар бұл кәсіпкерлік қызметтің негізгі мәселелері қамтылған, яғни кәсіпкердің өзекті мәселелерді талданып, оны шешу жолдары қарастырылған маңызды құжат.
Міне осылардың қорытындысында:

• сатып алу - сату мәмілесін жүргізу;

• тауарларды көтере сатып алу және сату бағалары бойынша есеп айырысулар;

• шығын мен ақырғы нәтижелер;

• жұмысшылардың саны;

• көлік жұмысының ауқымы;

• жарнама;

• коммерциялық құжаттарды дайындау жұмыстары нақтылы айқындалады.

Бизнес жоспарда бұлардан басқа мыналар қарастырылады:

• тауарларды алдағы уақытта сату үшін көтере сатып алу;

• ұйымдардан қызмет көрсету туралы міндеттемелерді жинау және оларға төлем жасау;

• тауарларды сақтайтын қоймалар мен тұрғын үйлер жалдау, өнімдерді өткізетін сауда орындары;

• тауарларды өткізу нысандары;

• несие және басқа қарыз қаражаттарын алудың негіздері;

• мемлекеттік және қаржы мекемелеріне салық және басқада міндетті төлемдерді өтеу.

Бизнес жоспар бірнеше бөлімдерден тұрады:
Кез келген бизнес жоспардың бірінші бөлімі - бұл өнімді (қызметті) бейнелеуден тұрады, яғни кәсіпкер қандай өнім өндіреді немесе ұсынады.

Бөлімде мына сұрақтарға жауап берілуі тиіс:

• сіздің өніміңіз (қызмет) қандай тұтынуды қанағаттандырады?

• сіздің өніміңізден (қызмет)қандай пайдалы тиімділік алуға болады?

• сіздің өніміңіздің (қызмет) бәсекелестің тауарынан қандай айырмашылығы бар?

Пайдалы тиімділік бұл не үшін қолданылатынын анықтайды.

2. Бизнес жоспардың екінші бөлімі – сату нарығын сараптау, ол үшін тауар және қызмет нарығын зерттеу керек. Бизнестегі тұтынушының әлеуетін, олардың талғамын, сұранымын, ақшалай мүмкіншіліктерін және кемшіліктерін талдау қажет.

Сараптау жұмыстарында мына жағдайларға баса назар аудару керек:

• сатып алушылар сіздің тауарыңызды қандай көлемде пайдаланады, үнемі ме, әлде сирек пе, қызмет бабында олар сізбен қандай қарым –қатынаста?

• сіздің тауарыңызды сатып алатындар анық кімдер немесе оларды не қызықтырады?

• өнімнің барлық партиясын сату үшін немесе қызметтің бір түрін көрсетуде сіз қанша уақыт жұмсадыңыз?

• сатып алушылар сіздің тауарыңыздың баға деңгейіне қалай қарайды, қалай бағалайды?

3. Бизнес жоспардың үшінші бөлімі бәсекелестердің мүмкіндіктерін анықтауға арналады, мұнда мына сұрақтарға жауап іздеу керек:

• бүгінгі сіздің бәсекелесіңіз кім және оның ісі қандай дәрежеде: тұрақты,өрлеуде немесе төмендеуде?

• сіздің тауарыңыздың (қызмет)бәсеклестің тауарынан қандай айырмашылықтармен сипатталады?

• нарықта жаңа бәсекелестер пайда болған жағдайда, сіз қандай мүмкіндіктерді, әдістерді қолданар едіңіз?

• сіз қандай жағдайда және қай жағынан бәсекелесіңізді басып озар едіңіз?

4. Бизнес жоспардың төртінші бөлімі – бұл маркетинг жоспары.

Маркетингтің басты формуласы «Не өндірілетін өнімді емес, сатыла алатын өнімді өндіру керек»

Бұдан маркетинг қызметінің мына төмендегі мазмұны туындайды:

• сіздің тауарыңызды тарату кестесі: өздігінше, көтерме ұйымдар мен дүкендер арқылы?

• баға белгілеу: сіз тауарыңыздың бағасын қалай анықтырар едіңіз, қандай көлемде табыс кутесіз, бағаны қандай шекте төмендетесіз, егер сізге шығынды өтеушілікке мүмкіндік берсе және жеткілікті табыс әкелсе?

• жарнама: сіз бұған қанша қаражат бөлер едіңіз, өз бизнесіңізді қандай нысанда және қандай құралдармен жарнама жасар едіңіз?

• тұтынушыдарды ынталандыру жолдары: сіз жаңа сатып алушыдарды қалай және неңің есебінде тарта аласыз – сату өрісін кеңейту, өндірісті арттыру, өнімнің сапасын жетілдіру, клиенттерге қосымша қызмет көрсету және кепілдіктерді ұсыну?

• сіздің бизнесіңіз жөнінде тұтынушылардың арасында оң пікір қалай қалыптасты және қолдау тапты: өзіңіздің тауарыңыздың (қызмет) және кәсіпорныңыздың тұрақты қызметіне қалай және қандай жолдармен қол жеткізудесіз?

5. Бизнес жоспардың бесінші бөлімі – өндіріс жоспары, барлық өндірістік процестің бейнесі.

Негізгі міндеті – кәсіпорынның жағдайына қарай, қажет кезінде қажетті тауарды (қызмет) нақты өндіру, оның жоғары сапалылығын қамтамасыз ету.

6. Бизнес жоспардың алтыншы бөлімі – ұйымдық жоспар. Мұнда әркімнің өз ісін кіммен бірге ұйымдастыратыны айқын көрсетіледі және оның үздіксіз, табысты атқарымдылығын ретке келтіру жолдары нақтылы қарастырылып, жоспарланады.

Бұл бөлімде мына мәселелері шешу керек:

• сізге істі табысты аяқтауда қандай мамандар ұнайды?

• сіз мамандарды кәсіпкерлік жұмысыңызға қандай жағдайларға тартасыз: тұрақты жұмысқа ма, келісім бойынша ма, әлде бірлесіп қызмет атқару мақсатында ма?

• кәсіпорынның кез келген жұмыскеріне жалақыны қалай төлейсіз, ынталандыруда қандай принциптер мен шарттар ұсынылады?

7. Бизнес жоспардың жетінші бөлімі – қаржылық жоспар, бұған кіретіндер:

• қаражат көздерін анықтау;

• ұйымның қызметіне қажетті сату көлемін болжау;

• ақшалай шығындар мен түсімдердің балансы;

• табыс және шығындардың кестесі;

• кәсіпорынның актив және пассив балансының жиынтығы;

• шығынды аз жұмсауға қол жеткізу жолдары.

Төмендегі кестеде кәсіпкерлікпен айналысу үшін қажетті алғашқы жасалатын жоспардың бағдарламасы келтірілген.

Қосымша 3

Сабақты қортындылау:

Сергіту жаттығулары: Тақырып пен байланыстырылып жасалған «сөзді тап» немесе сөзжұмбақ түріндергі тапсырма.

1. Дұрыс жауабын таңдаңыз.

Статистикалық, әлеуметтік, экономикалық және бас­қа зерттеулер негізінде болашақта оқиғалар мен құбылыстардың ықтимал дамуының ғылыми негізделуі - бұл:

A) жоспарлау;

Б) болжау;

B) бизнес-жоспар;

Г) жоспарлауәдісі;

Д) жоспарлауқағидасы.

2. Дұрысжауабын таңдаңыз.

Кәсіпорында жоспарлаупроцесінде басшылыққа алатын негізгі теориялык ережелер:

A) жоспарлауқағидасы;

Б) жоспарлау әдісі;

B) жоспарлау әдісі түрлері;

Г) жоспарлау мәні;

Д) жоспарлау ережесі.

3. Дұрысжауабын таңдаңыз.

Өндірістік бағдарлама, еңбек және кадрлар бойыншажоспар, өндіріс шығындары және өнім сатуды жоспарлауды дайындау кезінде қолданылатын жоспарлау әдісі:

A) баланстық әдіс;

Б) нормативтік әдіс;

B) бағдарламалық-мақсатты әдіс;

Г) техника-экономикалық факторлар бойынша жоспарлау әдісі;

Д) дұрыс жауабы жоқ.

4. Дұрысжауабын таңдаңыз.

Кәсіпорында ұзаң мерзімді, орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлар дайындалуы керектігін білдіретін жоспарлау қағидасы:

А) жоспарлау үздіксіздігі;

Б) ғылымилығы;

В) кәсіпорынның барлық ресурстарының пайдаланылу ұтымдылығы;

Г) алдыңғы қатарлы буындар қағидасы және оларды жүзеге асыру алғышарты;

Д) өзара байланыс және үйлестіру қағидасы.

5. Дұрыс жауабын таңдаңыз.

Бизнес-жоспардың басты мақсаты, бұл - :

A) өнімнің жоспарланған көлемін шығару;

Б) кәсіпкерлік қызметті кеңейту;

B) пайда табу;

Г) барлық жауаптар дұрыс;

Д) Б жәнеВжауаптары дұрыс.

6. Дұрысжауабын таңдаңыз.

Бизнес-жоспардың сіз өз ісіңізді кіммен ұйымдастырылады жатқаныңыз және оныңұдайы жемісті қызмет етуін қалай жоспарлайтыныңыз туралы сөз болатын тарауы:

A) өндіріс жоспары;

Б) ұйымдастырушылық жоспар;

B) маркетинг жоспары;

Г) қаржылық жоспар;

Д) сату нарығын талдау.

7. Дұрысжауабын таңдаңыз.

Бизнес-жоспардың негізгі тарауы:

A) кәсіпкерлік мәміленің мақсаттары мен міндеттері және оның тиімділігі;

Б) әрекет жоспары (бағдарламасы) және ұйымдастырушылық шаралар;

B) түйіндемені (резюме) жалпылау, бизнес-жоспардың негізгі өлшемдері мен көрсеткіштері;

Г) қаржылық жоспар;

Д) маркетинг жоспары.

8. Дұрысжауабын таңдаңыз.

Кәсіпорын болашағын көре білу, оның экономикадағы және елдің қоғамдық-экономикалық құрылымындағыорны мен рөлі, сонымен қатар осы жаңа жағдайдың негізгі жолдары мен қол жеткізу құралдарын анықтау:

A) тактикалық жоспарлау;

Б) стратегиялыкжоспарлау;

B) маркетингтік жоспарлау;

Г) ұзақ мерзімді жоспарлау;

Д) қысқа мерзімді жоспарлау.

9. Дұрыс жауабын таңдаңыз.

1 жылдан 3 жылға дейінгі кезеңге даму жоспары, бұл - :

A) стратегиялық жоспарлау;

Б) ұзақ мерзімді жоспарлау;

B) орта мерзімді жоспарлау;

Г) қысқа мерзімді жоспарлау;

Д) ағымдағы жоспарлау.

10. Дұрыс жауабын таңдаңыз.

Алдағы 3-5 жылға даму жоспары, бұл - :

A) стратегиялық жоспарлау;

Б) ұзақ мерзімді жоспарлау;

B) орта мерзімді жоспарлау;

Г) қысқа мерзімді жоспарлау;

Д) ағымдағы жоспарлау.

Қосымша 4

ФИРМАНЫҢ БИЗНЕС ЖОСПАРЫ : МӘНІ,ҚҰРЫЛЫМ, НЕГІЗГІ БӨЛІМДЕРІНІҢ МАЗМҰНЫ

БИЗНЕС ЖОСПАР – кәсіпорынынның мақсаттары қарастырылып, олардың негізделуі, оларға жету жолдары, мақсатқа жету үшін қажеті қаражатпен қаржының жұмыс көрсеткіштері көрсетілген құжат. Ол бірнеше жылға бөлініп жасалады.

БИЗНЕС ЖОСПАРДЫ ҚОЛДАНУШЫЛАР

БИЗНЕС ЖОСПАРДЫ КӨРСЕТІЛГЕНЖОБАЛАРДЫҢ МАЗМҰНЫ

Құраушылар, олардың өздеріне құрастыру процесі пайдалы, себебі ол өндірісті дұрыс жолға салуда, маркетингті ұйымдастыруда, басшылықты ұйымдастыра отырып, бақылау жасауға , серіктестерді іздестіру мәселелерін ойластырып шешуге мүмкіндік береді. Кәсіпорын қызметкерлері дайындыққа қатыса алады, құжатпен танысу оларға кәсіпорын дамуының стратегиялық бағытымен өсу тактикасымен танысуға мүмкіндік береді. Әлеуетті инвессторлар, оларды жобаның аса сенімді келешегі бар екеніне, ойластырылғанына және өтелімділігіне сендіру қажет.

Жобаның мәні (қызмет түрі). Жобаның негізделу (сұраныс пен ұсыныстың жағдайы). Қамтамасыз етілуі (өндірістік, маркетигтік және ұйымдастыру жоспарлары). Жобаны жүзеге асыру үшін қажет қаражат. Жобаны жүзеге асырудан алынатын қаржылық нәтиже.

Қосымша 5

Бизнес – жоспарының үлгілі құрлымы

Атаулы ( бірнеше) бет – фирма туралы мәлімет, жобаның құны, қаржының қажеттідігі. Кіріспе бөлім – жобаның келешегін негіздеу, инвестицияның қажеттілігі. Өндіріс саласындағы жағдайды талдау – сату қарқыны, бағаның құрылу үрдісі, бәсекелестердің сипаттамалары, тұтынушылардың сипатамалар, ғылым мен техникалық, әлеуметтік факторлардың әсері. Жобаның мазмұны – фирманың негізгі мақсаттары, өнімнің сипаттамасы, фирманың сипаттамсы , оның жобаны жүзеге асыруға дайындығы, жобаның күрделі салымды есептегендегі жалпы құны. Маркетинг жоспары - жобаны жүзеге асыру жолында нарықты зерттеудегі жинақты бағдарлама:өткізілетің өнімнің ассортиментін және жалпы көлемін анықтау, өнімнің өмірлік кезендерден өтуін ескере отырып, жетілдіру бағытын, өнімнің сыртқы түрін, безендірілуін анықтау; баға саясаты, өткізу бағыты, оны ынталандыру; жарнама науқанын, сервисін, маркетингтік бақылау жүйесін жоспарлау. Өндірістік жоспарлау – бұл тараудың мақсаты фирманың қажетті сапада және көлемде тауар өндіре алатынын дәлелдеу. Ұйымдастырушылық жоспары – ұйымдық – құқықтың нысандар сипаты, басқаруды ұйымдастыру құрылымы, басшылар құрамының мінездемесі, жұмысшылармен жұмысы, басқарудың материялдық – техникалық қамтамасыз етілуі, кәсіпорының мекен – жайы. Тәуекелді бағалау -жобаны жүзеге асыруды қиындатуы мүмкін мәселелерді көрсету, ескерту шараларын анықтау, қолайсыз жағдай болған кезде,әрекет жасау тәртібін анықтау. Қаржылық жоспар - табыс пен шығынның ерікті балансы, жылдың аяғында әдеттегі нысанындағы баланс, қаражат көздері және оны қолдану бойынша жоспар. Қосымшалар – дайындық кезінде қолданылатын құжаттар.

Қосымша 6

1-кесте: Кәсіпкерлік қызметтің жоспары

Бизнес жасау мүмкіндігін анықтау және оны бағалау (1)	Бизнес - жоспарды жасақтау (2) 1-ші бөлімге кіріспе	Ресурстың керектігін анықтау (3)	Кәсіпорынды басқару (4)
1. Бизнес жасау мүмкіндігінің ұзақтығы мен мерзімділігі	Бизнесті сипаттау, жоспардың мазмұны. 2-бөлім	1.Керекті ресурстарды анықтау	1.Басқару стилін жасақтау
2.Бизнесті жүзеге асыру нарығы	1.Кәсіпорынды сипаттау (қорытынды)	2. Қолда бар ресурстарды анықтау	2. Басқару жүйесін енгізу
3. Бәсекелестікті талдау	2. Саланы талдау	3.Ресурстың керектігін теңестіру	3. Ұйымдастыру процесін зерттеу
4. Бизнес мүмкіндігін нарыққа, кәсіпорынға бағалылығы	3.Өндіріс жоспары 4. Маркетинг жоспары	4. Керекті ресурстар мен жабдықтаушыларды анықтау	4. Жүйелі түрде талдау жүргізу(күшті және осал жерлері, болашақ қауіптер)
5. Бизнес мүмкіндігіндегі тәуекел мен табыс	5. Қаржы жоспары 6. Ұйымдастыру жоспары 7. Оперативті жоспар	5.Жабдықтаушыларға жақындау қатынастарын жасақтау	5. Табыс факторларын анықтау
6. Мүмкіндіктерді кәсіпкерлік біліммен, дағдымен,тілекпен ұштастыру	8. Тиімділік есебі

Қосымша 7

Бизнес – жоспардың үлгісі

1. Аннотация (Аңдатпа)

Бизнес – жоспардың тақырыбы: _____________________________________________________ _________________________________________________________________________________

Кәсіпорынның атауы_______________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Мекен – жайы ____________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Телефон: _________________________________________________________________________

Бизнес саласы ____________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Қызметтің негізгі түрлері ___________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Басталу мерзімі ___________________________________________________________________

Бизнес- жоспар қандай мерзімге есептеліп жасалған ____________________________________

2. Резюме (Түйіндеме)

(өнімнің негізгі сипаттамасы, негізгі қаржылық нәтижилер, болжау бойынша сату көлемі, тауар өндіруді ұйымдастыруға жұмсалған шығындар, жалпы пайда, рентабельділік деңгейі, жабу мерзімі, басқа келешегі)

1.Қызмет түрлерінің сипаттамасы: __________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Сіздің өніміздің сатылатын орындары немесе қызмет түрлерін көрсету нарықтары (жергілікті, тауарлы нарық және т.б.), тұтынушылар, сіздің өніміңізді сататын сауда кәсіпорындары мен делдардар ______________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Жоспарланған мерзім ішінде саты бойынша Сіздің бизнесіңіздің әлеуетті мүмкіндіктері қандай (жалпы алғанда өнім мен қызмет түрлері бойынша сату көлемі, құрылымы) _________

_________________________________________________________________________________

4.Бизнес жоспардың бүкіл мерзіміне болжамды есеппен сату көлемі мен табыстың жалпы көрсеткіштері. Оны кезең бойынша бөліп көрсету керек. Қажет болса басты мақсатыңызға жетуге қажетті басқа да экономикалық көрсеткіштер ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5.Алға қойған мақсатқа жету үшін Сізгі қанша қаражат қажет? (теңгемен, шетел валютасымен) _________________________________________________________________________________

6.Ол қаражат қайда жұмсалады? _____________________________________________________

_________________________________________________________________________________

7.Инвесторлардың алдындағы Сіздің міндеттемелеріңіз _________________________________

8.Несиелер қашан толық қайтарылады? _______________________________________________

________________________________________________________________________________

3.Кәсіпорынның сипаттамасы

1.Соңғы 3 мерзімге (жыл, тоқсан, ай, декада, күн) негізгі қаржылық көрсеткіштер

Уақыт мерзімі	Сату көлемі	Жалпы табыс	Таза табыс

2.Сіздің бизнесіңіздің негізгі тенденциялары __________________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Сіздің бизнесіңіздің күшті және әлсіз жақары қандай және онымен байланысты салалар?

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________ 4.Менеджмент

1. Бизнесте жұмыс істейтін қызметкерлер туралы мәлімет: ______________________________

Қызметкерлердің аты –жөні _________________________________________________________

Жасы____________________________________________________________________________

Мекен- жайы______________________________________________________________________

Телефон _________________________________________________________________________

Оның бизнестегі орны қазіргі уақытта және болашақта__________________________________

_________________________________________________________________________________

Жалақысы: қазір ______________________болашақта ___________________________________

Жұмыс істеу тәжірибесі____________________________________________________________

2.Басқарушылық персонал үшін жоспарланып отырған қосымша жағдайлар (жеңілдіктер, қосымша ақы, жолдамалар және т.б)__________________________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Ұжымды басқарудағы әлсіз топтар (олармен жасалатын іс шаралар) _____________________

_________________________________________________________________________________

4.Қызметкерлердің саны қалай өзгереді? ______________________________________________

_________________________________________________________________________________

5.Өнімнің сипаттамасы

(Сапа деңгейі, ерекше орау, ерекше рәсімдеу, қосымша қызмет немесе тауарлар жинағы, кеңес алу мүмкіншілігі, сатылғаннан кейінгі қызмет көрсету, сауда желісінің масштабтары, жабдықтаушының мүмкіншілігі, басқа да мүмкіншіліктер)

1.Сіздің өніміңіз (қызметіңіз). Оның сипаттамасы ______________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

2.Өніміңіздің ерекшелігі ___________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Сіздің бәсекелестеріңіз? Сіздің өніміңіз қаншалықты бәсекеге қабілетті? _________________

_________________________________________________________________________________

4.Жаңа өнім мен қызмет түрлерін шығарасыз ба? ______________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

6.Маркетинг жоспары

(Баға құрылу мақсатын анықтау, жарнама, сұранысты талдау, шығындарды талдау, бәсекелестердің тауарларына сұраныс пен бағаларын талдау, баға құрылу тәсілін, бағаны бекіту, мемлекеттің бағаға ықпалы)

1.Сіздің нарығыңыз қандай (өсуші, тұрақты,кемімелі)? __________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.Басқа нарықтар бар ма, бар болса, олардың мүмкіндіктері қандай? ______________________

_________________________________________________________________________________

3.Өз нарығыңыздың секторын анықтаңыз? ____________________________________________

_________________________________________________________________________________

4.Сіздің өніміңіз әр түрлі талаптарға бейімделе ала ма? _________________________________

_________________________________________________________________________________

5.Болашақ клиенттеріңізді анықтап және оларды сипаттаңыз _____________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

6.Бес ірі тұтынушыларыңызды іріктеп алып, оларға қанша пайыз өнім сататыңызды анықтаңыз _______________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7.Несиені қанша уақытқа аштыңыз? Несие бойынша төлемдердің пайызы қандай? __________

_________________________________________________________________________________

8.Келесі жарты жылдыққа, жылғы саты жоспарыңыз ___________________________________

_________________________________________________________________________________

9.Бұл болжамды өткен жылғы көрсеткіштермен салыстырыңыз (тоқсан, айлық) _____________

_________________________________________________________________________________

10.Осы мерзімге анық тапсырыстарыңыз бар ма? _______________________________________

_________________________________________________________________________________

11.Сіздің бәсекелестеріңіз және олардың нарықтағы үлесі _______________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12.Өнімнің бағасыю Сіз ол бағаны қалай қойғандығыңызды түсіндіріңіз ___________________

_________________________________________________________________________________

13.Өз өніміңіз бен бәсекелестердің өнімін салыстырып сипаттаңыз _______________________

_________________________________________________________________________________

14.Сіз өз өніміңізді қалай сатасыз (пошта арқылы, агенттер көмегімен,жарнама арқылы) _____

_________________________________________________________________________________

7.Өндірістік жоспар

(Тауарды өндіру орны, өндірістік қуаттылықты анықтау, шикізат, материалдармен жабдықтаушы, қандай құрал талап етіледі, оны қай жерден сатып алу көзделеді, қандай мәселелер туындауы мүмкін, жұмысшылар саны мүмкіншілігін есептеу)

1.Ғимарат. Сатып алынған ба, әлде жалға алынған ба? __________________________________

_________________________________________________________________________________

2.Құрал-жабдықтар ________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Тасымалдаушы көлік құралдары ___________________________________________________

_________________________________________________________________________________

4.Сізге қажетті құрал жабдық және басқа ресурстар

Аталуы __________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

Құны ____________________________________________________________________________

5.Жеткізіп берушілердің сипаттамасы және олардың шарттары __________________________

_________________________________________________________________________________

6.Инвестициялық жоба өндіріс құрылымына кіретін жоспарланып отырған өндірістің құрылымы _______________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

7.Технологиялық схемасы __________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

8.Жұмысшылардың операцияларды орындаудағы еңбек сыйымдылығы, енбекақысының тарифы __________________________________________________________________________

9.Персонал құрылымы және персоналға кететін шығындар түрлері _______________________

_________________________________________________________________________________

10.Қажетті материал мен жабдықтаушы бұйымдардың тізімі, олардың саны және құндық көрсеткіштері ____________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11.Өнімді өндіруде және оны сату процесін жүзеге асырғанда қызмет көрсететін өзге ұйымдардың тізімі ________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

12.Жоғарыда көрсетілген позициялар бойынша шығындар ______________________________

_________________________________________________________________________________

8.Ұйымдастырушылық жоспар

( Серіктестер сипаттамасы, орындалатын тапсырмалар, құрылым бөлімшелердің өзара қарым-қатынасы, меншіктің құқықтық нысаны, артықшылықтары мен кемшіліктері)

1.Жобаны жүзеге асыруға қатысатын негізгі кәсіпорын бөлімшелерінің тізімі және атқаратын қызметі _________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

2.Бөлімшелердің бір бірімен байланысы ______________________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Басқарушы топтың міндеттерін бөлу ________________________________________________

_________________________________________________________________________________

4.Басқарушы топ мүшелерінің толық мінездемесі, аты жөні, кәсіпорынның жетістіктеріне қосқан үлесі біліктілігі, тәжірибесі, басқарушының еңбекақысын тағайындау _______________

_________________________________________________________________________________

9.Қаржылық жоспар

( Табыс көлемі, өтелімділік мерзімі, рентабельділік, қайтару мерзімі)

Көрсеткіштер	Өткен мерзімді бағалау	Болашақты бағалау
Кіріс
Жалпы табыс
Таза табыс
Рентабельділік нормасы
Негізгі және айналым Құралдардың құны
Орташа күндік табыс

1.Сіздің несиеңіз және оның пайызы. Сіздің несие берушілеріңіз және демеушілеріңіз (қазіргі кезеңде және болашақта) ___________________________________________________________

________________________________________________________________________________

2.Несие алу үшін кепілдікке қандай мүлік қоя аласыз?__________________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Өнімнің (қызмет түрлерінің) қымбаттауына әкелетін сату көлемінің төмендеу немесе шығындардың өсуі жағдайында Сіздің қорларыңыз қандай? _____________________________

_________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

4.Сіздің бизнесіңіздің қысқа мерзімді мақсаты қандай?_________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Сіздің бизнесіңіздің болашақтағы мақсаты қандай?___________________________________

10.Жобаның тәуекелділігін талдау

( Табиғи, саясаттық, несиелік, валюталық, заңдылық, алыпсатарлық, басқалар)

1.Сатылған өнім үшін төлемақының кешігу уақыты ____________________________________

_________________________________________________________________________________

2.Запастарды қалыптастыру шарттары (шикізаттың, материал және қажетті бұйымдардың өндірістік қорлары) капиталды қалыптастыру шарттары ________________________________

_________________________________________________________________________________

3.Инфляция көрсеткіштері __________________________________________________________

______________________________________________________

Тапсырма: Осы үлгіні қолдана отырып, өнімді өндіру бойынша бизнес жоспар құрыңыздар.

Ескерту: Егер Сіз өз өніміңізді сата алмасаңыз, ендеше бизнес жоқ деген сөз. Сіз өз нарығыңызды терең білуіңіз керек.

Қосымша 8

Business- plan layout

1. Abstract (Annotation)

Business plan theme:

_____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________

Name of the enterprise:

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Adress

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Phone number

_____________________________________________________________________________

Business industry

_________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Main activities

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Start Date

_____________________________________________________________________________

What is the business plan is calculated for a period of _____________________________________________________________________________

2. Summary (Resume)

(The main features of the product, the main financial score, sales forecasting, production costs, gross profit organization, the level of profitability, closing time, other prospects)

1. Characteristics of the service:

____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Your product sales points or service markets (local, commodity markets, etc.), consumers, trading companies and mediators _____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. What are the potential opportunities for your business at the planning stage (total sales and structure of products and services)

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

4. Total sales and profitability indicators for the entire period of the business plan. It is necessary to distinguish it step by step. Other economic indicators necessary to achieve your goal, if necessary _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. How much do you need to achieve your goals? (in tenge, in foreign currency)

_____________________________________________________________________________

6. Where will the funds go?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

7. Your commitment to investors

_____________________________________________________________________________

8. When will the credits be refunded completely?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Characteristics of the enterprise

1. The main financial indicators for the last 3 years (year, quarter, month, ten, day)

Time period	Sales volume	General income	Net income

2. What is the main tendencies of your business?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. What are your strengths and weaknesses in your business, what is involved with them?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________4.Management

1.Information about the employees who work in the business:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Employee names

_____________________________________________________________________________

Age

_____________________________________________________________________________

Address

_____________________________________________________________________________

Phone number

_____________________________________________________________________________

Their place in the business now and in the future

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Salary: Now ______________________in the future ___________________________________

Work experience

_____________________________________________________________________________

2. Additional conditions for the supervisory staff (discounts, surcharges, pickets, etc.)

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Low-risk groups (actions with them)

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. How will the number of employees change?

5. Product Description

(Quality level, custom packaging, special design, additional product or product bundle, the possibility of consulting, after-sales service, the scale of the trading network, the supplier's capabilities and other functions)

1. Your product (service). Description

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Characteristics of your products _____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. What are your competitors? How competitive is your product?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Can you produce new products and services?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

6.Marketing plan

(Definition of pricing, advertising, demand analysis, cost analysis, analysis of demand and prices for competitors' products, pricing method, price fixing, state influence on prices)

1. What is your market (growing, stable, disadvantaged)?

____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Are there other markets, and what are their capabilities?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3.What is the sector of your market

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Can your product adapt to different requirements?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Identify and describe your future clients

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

6. Select the top five customers and determine how many percent of the products you sell them _____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. How long have you opened your loan? What is the percentage of payments on loans?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

8. Annual plan for the next half-year

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

9. Comparing this forecast with the indicators of the previous year (quarterly, monthly)

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

10. Do you have clear orders for this date?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

11.Your competitors and their market share

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Product price. Explain how you put that price

_____________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________

13. Describe the products of your product and your competitors

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

14. How you sell your product (via mail, through agents, advertisement)

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

7. Production plan

(Place of production, determination of productive capacity, supply of raw materials, supplies, what equipment is required, where to buy it, what problems may arise, calculation of the number of employees)

1. Building. Is it purchased or rented?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

2. Equipment

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Carrier vehicles

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. The equipment and other resources you need

Title __________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Price

____________________________________________________________________________

5. Characteristics of suppliers and their conditions

_____________________________________________________________________________

6. The structure of the planned production, included into the structure of production investment project

_______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

7.Technical scheme

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________8. Labor force, employment rate for employees' operations _____________________________________________________________________________

9. Personnel structure and types of expenses for personnel

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. The list of necessary materials and supplies, their quantity and cost indicators _____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11. List of other organizations that provide services in the production and sale of products _____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

12. Expenses listed above

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

8. Organizational plan

(Partners description, task assignments, relationships between structural units, legal form of ownership, advantages and disadvantages)

1. List of the main divisions of the company involved in the project implementation and its activities _________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

2. Relationship between departments

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Distribution of objectives of the Task Force _____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

4. Full characteristics of the members of the Management Board, the name, the contribution of the enterprise to the achievements, the experience, the salary of the managers

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

9.Financial plan

(Revenue volume, maturity, profitability, maturity date)

Indicators	Assessment of the past period	Evaluating the Future
Income
General income
Net income
Profitability rate
Basic and circular Cost of tools
Average daily income

1. Your loan and its interest. Your lenders and sponsors (at present and in the future)

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

2. What kind of property can you deposit for a loan?

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. What are your stocks in the event of a decrease in sales or increase in costs that lead to a rise in productivity?

_____________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. What is your short-term objective of your business?__________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. What is the future purpose of your business?

10. Risk analysis of the project

(Natural, political, credit, currency, legality, speculation, etc.)

1. Payment delay delay for the product

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

2. Conditions for the formation of quarries (production resources of raw materials, materials and articles)

_____________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

3. Indices of inflation

Task: Build a business plan for this product using this model.

Note: If you can not sell your product, then you do not have a business. You need to know your own market.

Қосымша 9

Vocabulary

Қаржылық жоспар – финансовый план – finance plan

Сатылым жоспары – план продаж – sales plan

Өндіріс жоспары – производственный план – industrial plan

Технологиялық жабдықтар – техническое оборудование – technical equipment

Инвестиция – инвестиция – investment

Жобалық қаржыландыру – проектное финансирование – project finance

Айналым қаражаты – оборотные средства – working capital

Ұйымдастыру шығыны – организованный расход – handling cost

Жалпы құн – единая стоимость – default value

Ұйымдық қызмет – организованная служба – corporate services

Шикізат – сырье – commodity material

Экономикалық мақсат – экономическая цель – economical goale

Нарықтық орта – рыночная среда, сфера – market environment

Стратегиялық бағыт – стратегическое направление – strategic lines

Маркентингтік зерттеу – маркетинговое исследование – marketing study

Инновациялық жоба – инновационный проект – innovative project

Коммерциялық құпия-коммерческая тайна-commercial secrecy

Айналым коэф-оборотный коэф-reversing ratio

Адам ресурсы-человеческий ресурс-human resource

Несиелік қатер-кредитная угроза- credit risk

Ақшалай табыс – денежный доход – cash income

Ашық инфляция – открытая инфляция – open inflation

Мамандырылған банк – специализированный банк – specialized bank

Мемлекеттік бюджет – государственный бюджет – state budget

Сұранымды қанағаттандыру – удовлетворение спроса – meeting demand

Тұтынушылық шығын – потребительский расход – consumer expenditure

Экономикалық цикл – экономический цикл – economic cycle

Салық – налог – tax

Бәсекелес мүмкіндігі – способности соперника – ability of rivals

Баға саясаты – политика цен – price policy

Өнім өндіру – производство продукта – produce products

Қаржы көзі – источник финансов – source of finance

Қосымша 10

Кәсіпорын қызметін жоспарлау және болжау

Жоспарлау – кәсіпорынның уақыт бойынша мақсаттары мен міндеттері үнемі бекітілетін және талқыланатын, оларға қол жеткізу стратегиясы мен саясаты анықталатың, кәсіпорын экономикасын жүргізудің әртүрлі жақтарын көрсететін көрсеткіштері егжей – тегжей үйлестірілген жоспар жасауға шешім қабылдаудың үздіксіз процесі.

Жоспарлау түрлері

Жоспарлау әдістері

Баланстық – халық шарашылығы деңгейінде кеңінен пайдаланылатын баланстын мынадай түрлері құрылады:Материялдық, еңбек және қаржылық. Нормативтік әді, оның иәні –жоспарлау кезінде кәсіпорын ресурстарын пайдаланунормалары мен нормативтерінің бүкіл жүйесі қолданылады. Бағдарламалық – мақсатты әдіс,көбінесе ҒТП жоспарлау кезінде қолданылады. Техника – экономикалық факторлар бойынша жоспарлау әдісі, көбінесе кәсіп орының өндіріс шығындары мен өнімін сату,кәсіорының өндіріс шығындары менөнімін сату, кәсіпорынның экономикалық және әлеуметтік даму жоспарының өндірістік бағдарламасы мен басқада тауарларын жоспарлау кезінде қолдаеылады.

Қамту дәрежесі бойынша: Шаруашылық субъектісінің барлық қызмет саласын қамтитың жалпы жоспары; Қызметтіңбелгілі бір саласын қамтитын жеке жоспарлау. Жоспарлау мазмұны бойынша: Статегиялық жоспарлау (жаңа мүмкіндіктерді іздеу); Тактикалыұқ жоспарлау( белгілі бір алғышарттарды құру); Жедел жоспарлау (мүмкіндіктерді жүзеге асыру Жоспарлаумәні бойынша: Мақсатты жоспарлау (мақсаттарды анықтау) Құралдарды жоспарлау ( материялдық ресурстар, жабдықтар,қаржылар, ақпараттар); Бағдарламалық жоспарлау (өндіріс және сату бағдарламаларын жоспарлау); Іс – әрекеттерді жоспарлау ( арнайы сатулар, көп деңгейлі маркетинг). Қызмет ету салалары бойынша; Өндірісті жоспарлау, Сатуды жоспарлау; Қызметкерді жоспарлау; Кеңейтілген жалпы жоспарлау. Мерзімі бойынша: Ағымдағыжоспарлау; Қысқа мерзімді жоспарлау, Орта мерзімді жоспарлау; Ұзақ мерзімді жоспарлау; Жоспарлаудың өзгеру мүмкіндігібойынша: Қатан жоспарлау; Икемді жоспарлау.