Цифрлық карталар мен геоақпараттық жүйелерді мектепте қолдану

Автор: Қамбарұлы Батыржан

Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжинеринг университетінің 4 курс студенті

АННОТАЦИЯ

Бұл мақала мектептегі география сабақтарында геоақпараттық жүйелердің (ГАЖ) және цифрлық картографиялық құралдарды қолданудың теориялық негіздері мен практикалық маңыздылығын жан-жақты қарастырады. Жұмыста ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) білім беру процесіндегі рөлі және ГАЖ-дың оқушылардың кеңістіктік ойлау қабілетін дамытуға ықпалы талданады. Автор «Яндекс Карта конструкторын» қолдана отырып, оқушының үй-мектеп маршрутын картографиялауға негізделген төрт кезеңді практикалық зерттеудің тәжірибесін сипаттайды. Алынған нәтижелер қарапайым және қолжетімді цифрлық құралдардың оқытудағы жоғары тиімділігін көрсетеді.

КІЛТ СӨЗДЕР:

Геоақпараттық жүйелер (ГАЖ), цифрлық карталар, картографиялық сауаттылық, деректерді талдау, практикалық зерттеу.

КІРІСПЕ

Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаты – ақпараттық қоғамның талаптарына сәйкес келетін, сыни ойлайтын және инновациялық шешімдер қабылдай алатын тұлғаны қалыптастыру. Бұл тұрғыда, география пәнінің оқытылу әдістемесіне заманауи технологияларды, әсіресе АКТ және Геоақпараттық жүйелерді (ГАЖ) енгізу – өзекті міндет болып табылады. Дәстүрлі оқыту әдістері тек білімді беруге бағытталса, цифрлық технологиялар оқушылардың өздігінен зерттеу, талдау және шығармашылықпен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға жағдай жасайды[2].

Мақаланың мақсаты – география сабақтарында ГАЖ және цифрлық карталарды қолданудың педагогикалық тиімділігін теориялық тұрғыдан негіздеу және Яндекс Карта конструкторы секілді қолжетімді құралдар арқылы оқушының күнделікті маршрутын картографиялаудың нақты практикалық тәжірибесін ұсыну[1].

1. География сабақтарында АКТ қолданудың педагогикалық рөлі

АКТ құралдары географияны оқытудың мазмұнын байытып қана қоймай, оқыту формасын түбегейлі өзгертеді. Олар оқу процесіндегі келесі маңызды функцияларды орындайды:

Көрнекілік пен түсініктілік: анимациялар, 3D модельдер және виртуалды турлар арқылы күрделі процестерді көрнекі түрде түсіндіру.

Интерактивтілік: онлайн карталар мен геопорталдар арқылы оқушылардың өз бетінше кеңістіктік деректерді іздеуіне, өзгертуіне және талдауына мүмкіндік беру.

Дербес зерттеу: оқушылардың деректерді жинау, өңдеу және ұсыну жұмыстарын жеке немесе топпен ұйымдастыруға жағдай жасау, осы арқылы зерттеушілік құзыреттілігін арттыру. Бұл әдістер оқушылардың пәнге деген мотивациясын күшейтіп, олардың ақпаратты сыни тұрғыдан қабылдау қабілетін жақсартады.

2. Геоақпараттық жүйелердің (ГАЖ) теориялық мәні және дидактикалық артықшылықтары

ГАЖ – бұл кеңістіктік (географиялық) деректерді жинау, сақтау, басқару, талдау және визуалды көрсетуге арналған кешенді бағдарламалық-аппараттық және әдістемелік құрал.

ГАЖ-дың негізгі артықшылықтары:

Кеңістіктік ойлауды дамыту: ГАЖ оқушыларға карталарды тек ақпарат көзі ретінде ғана емес, сонымен қатар талдау құралы ретінде қолдануға үйретеді.

Көпқабатты талдау: әртүрлі деректер қабаттарын біріктіріп, күрделі географиялық құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды түсінуге болады.

Деректермен жұмыс дағдылары: оқушылар нақты деректерді (координаталар, статистикалық мәліметтер) жүйелеуді, оларды цифрлық форматқа ауыстыруды және интерпретациялауды үйренеді.

Практикалық қолданыс: ГАЖ оқушыларға қала жоспарлау немесе туристік маршруттарды құру сияқты нақты өмірлік мәселелерді шешуге мүмкіндік береді[5].

ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ: ГАЖ-ды оқу процесіне интеграциялау тәжірибесі

Зерттеу жұмысы орта мектептің оқушысымен география сабағында жүргізіліп, төрт кезеңді құрылымда іске асырылды.

1-кезең: Теориялық және әдістемелік дайындық

Негіздеме: ГАЖ-дың педагогикалық негіздері зерттелді.

Құралдарды таңдау: Оқушылардың қолжетімділігі мен қарапайымдылығына сай, «Яндекс Карта конструкторы» негізгі практикалық құрал ретінде таңдалды. Бұл конструктор қарапайым картографиялық операцияларды орындауға мүмкіндік береді.

2-кезең: оқушыға базалық дағдыларды түсіндіру және АКТ-мен жұмыс

Түсінік беру: картаның масштаб, шартты белгілер ұғымдарын түсіндіру.

Интерфейсті меңгеру: оқушыға «Яндекс Карта» конструкторының негізгі функциялары (нүкте, сызық қосу, белгілеу, сақтау) таныстырылды[4].

3-кезең: Практикалық жобалау және карта құрастыру.

Бұл кезеңде ГАЖ технологияларын қолданудың практикалық маңыздылығын көрсету мақсатында оқушымен жеке жобалық жұмыс жүргізілді.

Жобаның тақырыбы: оқушының үйінен мектепке дейінгі қауіпсіз маршрутын цифрлық картаға түсіру.

Тапсырманың қойылуы: маршруттың геодеректерін жинақтау, оны «Яндекс Карта» конструкторына енгізу және қауіпті/қауіпсіз аймақтарды белгілеп, қорытынды карта жасау.

Деректерді жинау: Оқушы маршрутты жаяу жүріп өтті, маңызды нүктелердің координаттарын (үй, мектеп, аялдамалар, қауіпті қиылыстар) смартфон арқылы немесе карта конструкторының құралдарын пайдаланып белгіледі.

Картографиялық жұмыс (Яндекс Карта конструкторында):

Маршрут сызығын салу: оқушы конструктордың "Сызық" құралын пайдаланып, жүрген жолын дәл сызды.

Нысандарды белгілеу: "Нүкте" құралы арқылы қауіпсіз (жарықтандырылған жаяу жүргіншілер өткелі) және қауіпті (қозғалыс көп қиылыс) нысандарды түрлі түсті белгілермен (маркерлермен) көрсетті.

Атрибутивтік деректерді қосу: Әрбір белгіленген нүктеге қысқаша сипаттама (мысалы, "Көлік көп жүретін қиылыс, жылдам жүру қажет") жазылды.

Кеңістіктік талдау элементі: оқушы картаның "Өлшеу" функциясын қолданып, маршруттың жалпы ұзындығын (км) анықтады және оны уақыт бойынша талдады[4].

4. Оқушымен жүргізілген практикалық жұмыстың нәтижесі

Бірлескен жұмыс барысында оқушы:

Геодеректермен жұмыс: нақты координаттық деректерді жинауды және оларды «Яндекс Карта» конструкторына енгізуді үйренді.

Картографиялық сауаттылық: маршрутты (сызық) және маңызды нысандарды (нүкте) белгілеу арқылы қарапайым картографиялық тілді меңгерді.

Практикалық талдау: маршруттың ұзындығын есептеу және қауіпті аймақтарды белгілеу арқылы күнделікті өмірлік мәселелерді шешуге ГАЖ элементтерін қолдануға машықтанды. Бұл тәжірибе оқушының цифрлық сауаттылығын және картографиялық ойлау қабілетін дамытуға тікелей әсер етті[4].

Оқушының жасаған цифрлық картасы:

ҚОРЫТЫНДЫ

Геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) және цифрлық карталарды оқу процесіне енгізу – қазіргі география пәнін оқытудың ең тиімді жолдарының бірі. Яндекс Карта конструкторы сияқты қарапайым, қолжетімді онлайн құралдардың өзі оқушылардың:

Кеңістіктік ойлауын қалыптастырады.

Зерттеу дағдыларын дамытады.

Географиялық құбылыстарды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Оқушымен бірге жүргізілген маршруттық карта жасау тәжірибесі оқулық білімін нақты өмірлік тәжірибемен ұштастырып, пәннің практикалық маңыздылығын ашуға септігін тигізді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

11. Берілдесова, Ф. А. (2018). Географияны оқытудың инновациялық әдістері: ГАЖ технологияларын қолдану. Алматы: Атамұра.

3 2. Кенжебаев, Т. К. (2019). Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) білім берудегі дидактикалық мүмкіндіктері. Қарағанды: ҚарМУ баспасы.

3. Кошкарева, А. В., & Некрасова, Л. А. (2017). Геоинформатика в школьном образовании: теория и практика применения. Москва: Изд-во МГУ.

4. Яндекс Карты: Конструктор Карт. Руководство пользователя. (Онлайн құралды қолдану туралы ресми құжат) (Қолжетімді: 21.11.2025). URL: https://yandex.ru/support/map-constructor/

5. Ахметов, Б. С., & Сәрсенова, Г. Ж. (2022). География сабақтарындағы интерактивті карталардың оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы маңызы. Қазақстанның географиялық мәселелері, № 1(62), 55–61 б.