Мемлекеттік коммуналдық кәсіпорын шаруашылық жүргізу құқығымен

« Өзбекәлі Жәнібеков атындағы №11 мектеп-лицейі »

Сахаба Жеңісбек

ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ МҰҒАЛІМІНЕ АРНАЛҒАН ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЭЛЕМЕНТТЕРІМЕН ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

Астана 2025

КІРІСПЕ

Әдістемелік құралдың мақсаты мен міндеттері. Бұл әдістемелік құрал дене шынықтыру пәнін оқытуда ұлттық құндылықтарды енгізудің тиімді тәсілдерін көрсету мақсатында жасалған. Мұғалімдерге ұлттық ойындарды, салт-дәстүрлерді және мәдени элементтерді сабақта пайдалану жолдарын үйрету, оқушыларды ұлттық рухта тәрбиелеу.

Ұлттық құндылықтардың дене шынықтыру сабағындағы рөлі. Дене шынықтыру сабағында ұлттық құндылықтарды қолдану – бұл оқушыларға дене тәрбиесін бере отырып, оларды ұлттық мәдениетке, дәстүрлер мен тарихқа құрметпен қарауға үйретеді. Ұлттық құндылықтар адамның тұлғалық қасиеттерін дамытуға, өз ұлтын құрметтеуге бағыттайды.

Дене тәрбиесінің қазіргі қоғамдағы маңызы: Қазіргі заманда денсаулық сақтау, дене шынықтыру және спорттың рөлі өте маңызды. Ұлттық құндылықтар арқылы тәрбиелеу жастардың бойында денсаулыққа жауапкершілік сезімін, бірлікті, ұлттық сананы қалыптастырады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1-тарау: Дене шынықтыру пәні және ұлттық құндылықтар

Дене шынықтыру пәнінің негізгі міндеттері мен мақсаты: Дене шынықтыру пәнінің басты мақсаты – денсаулықты нығайту, дене қабілеттерін дамыту және спорттық дағдыларды меңгерту. Сонымен қатар, осы пән арқылы оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру, оларды ұлттық мәдениетке баулу.

Ұлттық құндылықтар дегеніміз не? Ұлттық құндылықтар – бұл әрбір халықтың тарихы, салт-дәстүрлері, мәдениеті, тілінің ерекшеліктері мен дүниетанымы. Қазақ халқының ұлттық құндылықтары, оның ішінде еңбекқорлық, қайсарлық, үлкенге құрмет көрсету сияқты қағидаттар дене шынықтыру сабағында да тәрбиелік мәнге ие.

Қазақтың ұлттық ойындары мен спорт түрлері. Қазақ халқының ұлттық ойындары – бұл халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан, дене шынықтыру мен мидың дамуына ықпал ететін ойындар. Мысалы, көкпар, асық, ат үсті ойындары, тоғызқұмалақ. Бұл ойындар дененің күш-қуатын арттырып қана қоймай, оқушыларға ұлттық мәдениетті түсінуге көмектеседі.

Ұлттық құндылықтардың дене шынықтыру сабағындағы тәрбиелік мәні**: Ұлттық құндылықтар дене шынықтыру сабағында оқушыларға ұлттық ойындарды ұсыну арқылы тәрбиелік ықпал етеді. Сонымен қатар, ұлттық салт-дәстүрлер арқылы рухани байлықты, ұлттың тарихын сақтау және оған құрметпен қарауды үйретеді.

2-тарау: Ұлттық ойындар және олардың дене тәрбиесі пәнінде қолданылуы.

Қазақ ұлттық ойындары: бәйге, көкпар, асық ойындары, арқан тарту, тоғызқұмалақ, т.б.: Қазақтың ұлттық ойындары – бұл тек дене шынықтыру ғана емес, рухани тәрбие құралы да болып табылады. Мысалы, көкпар ойынының дене күшін дамытуға, бәйге жарыстарының жылдамдық пен төзімділікті арттыруға әсері бар. Тоғызқұмалақ ойыны ойлау қабілетін дамытады.

Ойындардың дене шынықтыру сабағындағы тиімділігі. Ұлттық ойындар арқылы оқушылардың денсаулығын нығайтып, оларды топтық жұмысқа, ұжымдық рухқа тәрбиелей аламыз. Сонымен қатар, ойындар түрлі қимыл-қозғалыстар мен спорттық дағдыларды дамытуға ықпал етеді.

Ойындар арқылы ұлттық құндылықтарды оқушыларға жеткізу жолдары. Оқушыларға ұлттық құндылықтарды жеткізудің тиімді әдісі – бұл ойындар барысында ұлттық дәстүрлерді, тарихты түсіндіру. Ойынның ережелері мен мазмұны ұлттық мәдениетті насихаттайды, ал сабақтың атмосферасы оқушылардың патриоттық сезімін оятады.

Ойындарды сабаққа енгізудің әдістемесі. Ойындарды дене шынықтыру сабағына енгізу барысында олардың түрлері мен мазмұнын таңдау қажет. Сабақтың тақырыбы мен мақсатына сәйкес ойындарды қолдану, ойынның құрылымын жоспарлау, оқушыларды белсенді қатыстыру арқылы тиімді нәтижеге қол жеткізуге болады.

3-тарау: Ұлттық құндылықтарды насихаттау әдістері.

Құндылықтар туралы әңгімелер мен тарихи деректерді қолдану. Дене шынықтыру сабағында ұлттық құндылықтарды насихаттау үшін, қазақ халқының спорттық жетістіктері мен дәстүрлері туралы әңгімелер жүргізуге болады. Мысалы, қазақ халқының батырларының күресі немесе ата-бабаларымыздың ұлттық ойындарға қатысуы туралы әңгімелесу.

Ұлттық салт-дәстүрлер мен мерекелердің маңызы. Сабақ барысында ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді атап өту арқылы оқушыларға еліміздің тарихы мен мәдениетін таныстыруға болады. Осылайша, олар ұлттық құндылықтарды терең түсінеді.

Қазақ халқының дене тәрбиесіндегі тәжірибесі мен білімдері. Қазақ халқының дене тәрбиесіне қатысты тәжірибесін мұғалімдерге таныстыру маңызды. Мысалы, көшпелі өмірдің дене шынықтыруға, батырлыққа және жеңіске деген құштарлыққа қалай әсер еткені жайлы айту.

Оқушыларды тәрбиелеуде ұлттық құндылықтарды енгізу. Ұлттық құндылықтарды оқу бағдарламасына енгізу оқушылардың бойында ұлттық рухты қалыптастырады. Мұғалімдер ұлттық құндылықтарды әр сабағында, әртүрлі жаттығулар мен ойындар арқылы оқушыларға жеткізе алады.

4-тарау: Дене шынықтыру сабағында ұлттық құндылықтарды қолданудың практикалық әдістері.

Ұлттық ойындарды қолдану тәсілдері. Дене шынықтыру сабағында ұлттық ойындарды қолдану арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыруға болады. Ойындардың ережелерін түсіндіру, командаларға бөліп жарыстар ұйымдастыру, жаттығулар барысында ұлттық дәстүрлерді қолдану – бәрі оқушылардың назарын аударады.

Құндылықтарды дәріптейтін тақырыптық сабақтар мен тренингтер. Ұлттық құндылықтарды дәріптейтін арнайы сабақтар ұйымдастыруға болады. Мысалы, "Қазақтың ұлттық ойындары" немесе "Ерлік пен батырлық" тақырыбында тренингтер өткізу, оқушыларды осы құндылықтарды білуге және сақтауға тәрбиелеу.

Ұлттық киімдер мен заттарды қолдану арқылы сабақ өткізу. Сабақ барысында ұлттық киімдер, қазақтың музыкалық аспаптары немесе басқа да ұлттық заттарды қолдану арқылы оқушыларды ұлттық мәдениетпен таныстыру. Бұл әдіс сабаққа ерекше атмосфера қосады және оқушылардың қызығушылығын арттырады.

Жаттығу мен ойын барысында қазақ мәдениетін көрсету. Сабақта ұлттық мәдениетті көрсету үшін ойындардың ережелерін қазақ тілінде түсіндіру, қазақ әндері мен биін қосу, сондай-ақ қазақ тарихы мен мәдениетіне қатысты бейнемазмұндарды көрсету тиімді болады.

5-тарау: Оқушылардың ұлттық құндылықтарды қабылдауы мен дене тәрбиесіне әсері.

Оқушылардың ұлттық құндылықтарды қабылдауы. Оқушылардың ұлттық құндылықтарды дұрыс қабылдауы олардың жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына әсер етеді. Бұл – олардың отанға деген сүйіспеншілігін, ұлттық тарихқа құрметін оятады.

Дене тәрбиесі мен ұлттық құндылықтардың денсаулыққа әсері. Ұлттық ойындар мен жаттығулардың денсаулыққа пайдасы зор. Олар тек физикалық тұрғыдан ғана емес, рухани тұрғыдан да жастарды тәрбиелеуге ықпал етеді.

Ұлттық құндылықтар мен ұлттық бірлікке тәрбиелеу. Ұлттық құндылықтарды дене шынықтыру сабағында енгізу арқылы оқушыларды ұлттық бірлікке, достыққа, ынтымақтастыққа тәрбиелеуге болады. Бұл олардың қоғамда өз орнын табуға және ұлттың болашағына жауапкершілікпен қарауға көмектеседі.

ҚОРЫТЫНДЫ

Ұлттық құндылықтарды дене тәрбиесі пәнінде қолданудың тиімділігі. Ұлттық құндылықтар мен дене тәрбиесінің үйлесімі оқушыларға жан-жақты дамуға көмектеседі. Бұл олардың денсаулығын нығайтып, мәдениетке деген құрметін арттырады.

Ұлттық құндылықтардың оқушыларға беретін рухани және физикалық пайдасы. Ұлттық құндылықтар оқушыларды рухани тұрғыдан байытады, олардың моральдық тұрғыдан өсуіне әсер етеді. Сондай-ақ, физикалық дамуына және қоғамда үйлесімді болуына ықпал етеді.

Мұғалімдердің дене шынықтыру сабақтарында ұлттық элементтерді енгізудің маңыздылығы. Мұғалімдер ұлттық элементтерді сабақтарға енгізу арқылы тек физикалық емес, рухани тәрбие бере алады, бұл оқушылардың санасын кеңейтіп, оларды отансүйгіштікке тәрбиелейді.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақтың ұлттық ойындары мен спорт түрлері / Ж. Қасымбеков, А. Әлімбекова. — Алматы: "Өнер" баспасы, 2014.

2. Дене шынықтыру және спорт педагогикасы / К. Жүнісбеков. — Алматы: "Қазақ университеті" баспасы, 2011.

3. Қазақ халқының дәстүрлері мен салттары / А. Құдайбергенов. — Астана: "Фолиант" баспасы, 2013.

4. Ұлттық тәрбие және жастар / С. Сейітов. — Алматы: "Білім" баспасы, 2015.

5. Қазақ мәдениеті және дене тәрбиесі / Т. Омаров. — Алматы: "Алматы кітап" баспасы, 2017.

6. Дене шынықтыру пәнінің әдістемесі / Л. Қалиева, Ә. Жанәділ. — Астана: "Елорда" баспасы, 2018.

7. Спорттық білім беру және тәрбиелеу / М. Өмірбек. — Алматы: "Дарын" баспасы, 2016.

8. Қазақтың ұлттық құндылықтары / Р. Ахметова. — Алматы: "Ұлағат" баспасы, 2012.

9. Ұлттық ойындар мен спорттың тәрбиелік мәні / А. Мәмбетов. — Астана: "Шабыт" баспасы, 2014.

10. Қазақтың батырлық дәстүрлері мен дене шынықтыру / Н. Байтұрсынов. — Алматы: "Қазақ әдебиеті" баспасы, 2019.

11. Дене шынықтыру мұғалімінің оқу құралы / А. Жұмабаев. — Алматы: "Қазақ университеті" баспасы, 2015.

12. Қазақ халқының тарихы мен мәдениеті / М. Жолдасбеков. — Алматы: "Атамұра" баспасы, 2013.

Қосымша 1

Әдіс: Қазақтың ұлттық ойыны «Көкпар» арқылы топтық ынтымақтастықты дамыту

Мақсаты:

- Оқушылардың топтық ынтымақтастығын дамыту.

- Қазақ халқының ұлттық құндылықтарын дене тәрбиесі сабағында таныстыру.

- Дене шынықтыру мен ептілікті жақсарту.

Әдістемелік сипаттама:

1. Ойынның таныстырылымы

«Көкпар» — қазақ халқының көне ұлттық ойыны. Бұл ойын батырлықты, жылдамдықты, ептілікті және командалық жұмысты талап етеді. Оқушыларға осы ойынды түсіндіріп, оның тарихы мен қазіргі замандағы маңыздылығы туралы әңгімелеп беруге болады.

2. Ойынды сабаққа енгізу

Сабақтың басында оқушыларды екі топқа бөлеміз. Әр топтың мақсаты — белгіленген нысанаға (көкпардың орнына арнайы резеңке доп) алдыңғы қатардағы қарсыластарының алаңына жетіп, оны алып шығу. Ойынның негізгі мақсаты — ептілік, жылдамдық және командалық ынтымақтастықты дамыту.

3. Ойынның құрылымы

- Жаттығу кезеңі: Оқушыларға ойынның негізгі ережелері түсіндіріліп, дайындық жаттығулары жүргізіледі. Бұл кезеңде командалар бір-бірімен жарысқа түседі және көкпарды басқару әдістері мен командалық тактиканы үйренеді.

- Ойын кезеңі: Оқушылар екі топқа бөлініп, көкпарды белгілі бір алаңда қозғалып, қарсыластарын қақпанына апаруға тырысады. Бұл жаттығу кезінде командалық бірлік, жылдамдық және ептілік қажет болады.

- Қорытынды кезеңі: Ойын аяқталғаннан кейін, жеңіске жеткен топ анықталып, оларды марапаттаймыз. Оқушыларға көкпардың қазақ мәдениетіндегі маңыздылығын түсіндіру үшін ұлттық дәстүрлер мен батырлық туралы әңгіме жүргізіледі.

4. Ұлттық құндылықтардың енгізілуі

- Ойын барысында көкпардың қазақ мәдениетіндегі орны мен тарихын түсіндіріп, ұлттық ойындардың ұлтты біріктіруші күші туралы айтылады.

- Командалық жұмыс пен ынтымақтастықты дамыту арқылы оқушыларды ұжымдық рухта тәрбиелеуге болады.

- Қазақтың батырлық дәстүрі мен ерлік үлгілерін сабақ барысында қолдану оқушылардың ұлттық тарихқа деген қызығушылығын арттырады.

Нәтиже:

- Оқушылардың физикалық дайындығы артады, жылдамдық, күш пен ептілік қалыптасады.

- Ұлттық ойындар арқылы олар қазақ мәдениетімен танысып, ұлттық құндылықтарды терең түсінеді.

- Топтық ынтымақтастық пен бірлік сезімін күшейтіп, ұжымдық жұмыс дағдылары қалыптасады.

Бұл әдіс арқылы оқушылар тек дене тәрбиесінің негіздерін үйреніп қана қоймай, ұлттық құндылықтарды меңгеріп, қазақтың батырлық дәстүрлеріне деген құрметін арттырады.