«Дене тәрбиесіндегі ұлттық ойындар арқылы баланың физикалық қасиеттерін дамыту»

Кіріспе

Мектепке дейінгі кезең – баланың дене дамуы қарқынды жүретін, қозғалыс белсенділігі жоғары кезең. Баланың қимыл-қозғалысын жетілдіру үшін дене тәрбиесі сабақтарының тиімді әрі қызықты ұйымдастырылуы аса маңызды. Осы ретте қазақтың ұлттық ойындары – эстетикалық, тәрбиелік, танымдық, әрі қозғалыс белсенділігін арттыратын тамаша құрал.

Ұлттық ойындар ғасырлар бойы халық тәжірибесінде қалыптасқан, баланың денесін ширатып, мінезін тәрбиелеп, оның рухани әлемін байытатын құндылықтар. Дене тәрбиесінде ұлттық ойындарды қолдану — балалардың төзімділігін, ептілігін, шапшаңдығын, күшін дамытудың ең табиғи әрі тиімді әдісі.

Ұлттық ойындардың педагогикалық мәні

1. Қимыл-қозғалыс белсенділігін арттырады

Ұлттық ойындар табиғи қозғалысқа негізделген: жүгіру, секіру, лақтыру, тепе-теңдік сақтау. Бұл баланың денсаулығын нығайтады, қимыл дағдыларын қалыптастырады.

2. Физикалық қасиеттерді жан-жақты дамытады

Әрбір ұлттық ойын белгілі бір физикалық қасиетті жетілдіруге бағытталған:

• Шапшаңдық

• Ептілік

• Төзімділік

• Күш

• Координация

3. Эмоциялық жағымды орта қалыптастырады

Ойын барысында балалар қуанады, бір-бірімен жарысады, көңіл-күйі көтеріледі. Бұл дене тәрбиесі сабақтарының әсерін күшейтеді.

4. Рухани-адамгершілік бағыт береді

Ұлттық ойындар:

• достыққа, ұйымшылдыққа;

• әділдік пен сыйластыққа;

• батылдыққа, табандылыққа тәрбиелейді.

Бұл қасиеттер баланың тұлғалық дамуына оң ықпал етеді.

Баланың физикалық қасиеттерін дамытатын ұлттық ойындар

Төменде балабақша жасындағы балаларға ыңғайланған, қимыл белсенділігі жоғары ұлттық ойындар топтастырылды.

1. Шапшаңдықты дамытуға арналған ойындар

«Қуыр-қуыр, қуырмаш»

• Балалар тез қимылдап жауап береді

• Ұсақ моторикамен қатар шапшаң реакцияны дамытады

«Ақ серек – көк серек»

• Жүгіру, қарсы жақтан қашу элементі бар

• Жылдамдық пен тез бағыт ауыстыруды дамытады

«Тақия тастамақ»

• Баланың байқампаздығын және тез бұрылып–жүгіру қабілетін арттырады

2. Ептілікті дамытуға арналған ойындар

«Ұшты-ұшты»

• Қимылдарды дұрыс іліп әкету, ережені сақтау

• Зейін мен қозғалыс дәлдігін дамытады

«Соқыр теке»

• Кеңістікті бағдарлау

• Ептілік пен тепе-теңдік

«Асық ату» (жеңілдетілген нұсқа)

• Нысанаға дәл тигізу

• Саусақ ептілігі мен көру-қимыл координациясы дамиды

3. Төзімділікті дамытуға арналған ойындар

«Көкпар» (жеңілдетілген, жас ерекшелігіне сай нұсқасы)

• Ұзақ қимылдау, жүгіру

• Тыныс алу жүйесін шынықтырады

«Қарагөз»

• Белгілі бір қашықтыққа жүгіру

• Жүрек-қан тамыр жүйесін нығайтады

4. Күшті дамытуға арналған ойындар

«Арқан тартыс»

• Қол, иық, арқа бұлшық еттерін дамытады

• Топпен жұмыс істеуге үйретеді

«Қол күрес» (балабақшаға бейімделген)

• Қол бұлшық еттерінің күшін арттырады

• Өз күшін дұрыс қолдануға үйренеді

5. Тепе-теңдікті дамытуға арналған ойындар

«Теңге ілу» (кеңейтілген нұсқа)

• Алға еңкею, жерден зат алу

• Тепе-теңдік пен қозғалыс үйлесімділігін дамытады

«Орамал тастау»

• Жылдам бұрылу, тоқтау

• Денені басқару қабілетін қалыптастырады

Дене тәрбиесінде ұлттық ойындарды тиімді қолдану әдістемесі

1. Жас ерекшелігіне сай бейімдеу

Балалар үшін ойынның:

• ұзақтығы,

• қимыл қарқыны,

• ережесі,

• қауіпсіздік элементтері
  қарастырылуы тиіс.

2. Ойын алдында жаттығу жасау

• Жаттығулар бұлшық етті дайындайды

• Жарақатты болдырмауға көмектеседі

3. Педагогтың ұйымдастырушы рөлі

Тәрбиеші:

• Ойын шартын түсіндіреді

• Қауіпсіздік ережелерін сақтатады

• Балаларды әділ бөлуді қадағалайды

4. Ойын барысын біртіндеп күрделендіру

Мысалы:

• жүгіру жылдамдығын арттыру

• ара қашықтықты ұлғайту

• жаңа шарт енгізу

5. Ойыннан кейін рефлексия

Балалардан сұрау:

• «Қай қимыл қиын болды?»

• «Нені үйрендің?»

• «Ойын несімен ұнады?»

Бұл әдіс балалардың өз әрекетін түсінуіне көмектеседі.

Ұлттық ойындардың дене тәрбиесіне тәрбиелік әсері

1. Жеңіске қуану, жеңіліске сабырмен қарау

2. Достық пен ұйымшылдықты қалыптастыру

3. Ережені сақтау, тәртіпке бағыну

4. Батылдық, төзімділік, қайсарлық қалыптастыру

5. Халық мұрасына деген құрмет сезімін ояту

Бұл қасиеттер бала тұлғасының қалыптасуына тікелей әсер етеді.

Қорытынды

Ұлттық ойындар – баланың физикалық қасиеттерін жан-жақты дамытатын әрі ұлттық құндылықтарды сіңіретін тиімді құрал. Дене тәрбиесі сабақтарында ұлттық ойындарды жүйелі қолдану:

• қозғалыс дағдыларын күшейтеді;

• бұлшық ет жүйесін дамытады;

• зейін, ептілік, шапшаңдық, күш, төзімділік секілді қасиеттерді қалыптастырады;

• балалардың қызығушылығын арттырып, сабаққа жағымды эмоциялық орта қалыптастырады.

Ұлттық ойын — тек ойын ғана емес, ол баланың денесін шынықтырып, рухын тәрбиелейтін халықтық педагогиканың асыл мұрасы. Сондықтан әр тәрбиеші дене тәрбиесі процесінде ұлттық ойындарды кеңінен қолдануы қажет.