Дойбы ойынының адам ағзасына пайдасы

Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті

«Дене мәдениеті және информатика» кафедрасы

Реферат

Тақырыбы:«Дойбы ойынының адам ағзасына пайдасы»

Орындаған: ДШжС білім беру бағдарламасы 3 курс студенті

Ибаев Н.Р

Тексерген: PhD, қауымдыстырылған профессор Меңдіғалиева А.С

Орал 2024 жыл

Жоспар

Кіріспе………………………………………………………………….1

1.Дойбы ойынының ережесі…………………………………………………………………2

2.Дойбы және оның шығу тарихы………………………………………………………………….3

3.Әлем, Қазақстан чемпиондары…………………………………………………………...4

4.Дойбы ойынының мақсаты…………………………………………………………………5

5.Дойбы ойынының адам ағзасына пайдасы………………………………………………………………....6

Қорытынды.......................................................................…...................8

Пайдаланылған әдебиеттер……………………………………………9

Кіріспе.

Дойбы атауының шығу тегі

Дойбы ойынының да тарихы өте ертеден басталатын өнер өнер беуге толық дәлел бар. Мысалы, Ертедегі Египетте, гректерде және славян халықтары ескерткіштерінен дойбы өнеріне арналған немесе бұл ойынды бейнелейтін суреттер кездестіруге болады дейді тарихшы-археологтар. Ал орта ғасырлық рыцарларға арналған занды, дойбы өнерін меңгеру міндетті делінген көрінеді. Тіпті - “дамка” – сөзінің мағынасы әйелдер жүрегіне жол табу деген сөз емес пе екен деген болжам бар. Себебі дойбы ойыны барысында дамка дәрежесіне көтерілген ойын тасының құдіреті бәрімізге мәлім, ол ең беделді, қайда қалай журем десе де құқықты ой.

1.Қазақстандық дойбышылар

1994 жылы Реседің астанасы Мәскеуде болған “Думанды дойбы” жарысына қатысты. Бұл Әлем біріншілігіне 12 елдің жасөспірімдері мен қыздары қатынасты. Жарыс корытындысында Шымкент қаласындағы № 25 Тұрар Рысқұлов атындағы мектептің түлектері Қазақстан намысын қорғаған болатын. Құрамында Нұрбол Үсенов, Нұрбол Нұрмаханов, Ербол Үсенов, Динара Дүйсенбаева өнер керсеткен қазақстандықтар бесінші орынға шықты. Спорт шебері дойбы спорты өнерінің білікті маманы Жандос Үсенов жетекшілік ететін жерлестеріміз басқа әріптестеріне қарағанда, үш жас кіші. Демек олар әлі деүш жыл Әлем біріншілігіне қатыса алады. Демек олардың Әлем чемпионы атануға мумкіндіктері мол.Әлем біріншілігін ұйымдастырушылар ең болашағы мол команда деп есептеп, қазақстандықтарга арнаулы жүлде табыс етті.

2.Дойбы үстел ойыны

Әр спорт ғана ұялы емес екенін біледі, бірақ, сондай-ақ үстел ойындары - дойбы және шахмат. тарихы , олардың шығу тегі сонау өткен жатыр. Кейбір тарихшылар олар Троя он жылдық қоршауда кезінде жауынгер грек Palamedes ойлап деп санайды, және басқа да осы ежелгі мысырлық тегіне көңілді сенемін. Қазба жұмыстарының нәтижесінде, археологтар Патриархы, Швеция, Норвегия және басқа да көптеген елдердің аумағында тордан немесе шаршы және дөңгелек үгіндісімен тақталармен пайда жиындарда ұқсас тапты.[1]

1. Дойбы ойынының ережесі

Дойбы арнаулы тақтада ойналады. Ол тақта көлемі 8х8=64 тең шаршыдан тұрады. Әрбір жеке шаршылар ақ және қара түске боялады. Дойбылар осы шаршылардың қара түстілеріне тігіледі. Тақтаны алға дұрыс қою үшін, біріне-бірі қарсы отырған ойыншылардың оң қолына тақтаның ақ түске боялған шаршысы келуге тиіс. Дойбы тақтасында сегіз көлденең қатар бар да, сегіз тік қатар бар. «Қатар» дегеніміз – ақ және қара түске боялған шаршылардың тік немесе көлденең тізбегі. Диаграмма дегеніміз – дойбы тақтасының қағазға түскен суреті.Дойбы тақтасындағы сегіз тік қатар: а, в, с (оқылуы а, бэ, цэ, дэ, е, эф, жэ, аш) деген латын әріптерімен белгіленіп, сегіз көлденең жатқан қатар бірден сегізге дейінгі реттік санымен таңбаланады. Мұны дойбы тақтасының нотациясы деп атайды.Тақтаға мұндай белгілер қою тастардың қай жерде тұрғандығын және қандай жағдайда екендігін қағаз бетіне түсіруге, сонымен қатар оқуға мүмкіндік береді

1-сурет Дойбы ойыны

Дойбыны әрқашан екі адам ойнайды. Кейде бірнеше адамның екі жаққа бөлініп ойнауларына да болады.Дойбы ойнаушылар столдың екі жағына қарама-қарсы отырады да, дойбы тақтасын алдарына дұрыстап жазып қойып, әрқайсысы өз жағынан бірінші қатардан бастап үшінші қатарға шейін (үшінші қатарды қоса ) қара түсті шаршыларға он екі тас тігеді. Екі жақтың тастарын бірінен-бірін ажырату үшін бір жақтың тасы ақ, екінші жақтың тасы қара түсті болады. Бұларды қысқаша «аяқ жағы», «қара жағы» дейді. Ақ тастарды тақтаның нотациясы басталған жаққа тігедіКімнің ақ тастармен, кімнің қара тастармен ойнауын жеребе тастау арқылы шешеді. Ойыншылар дойбыны кезекпен жүріп отырады. Ойынды әрқашан ақ тастардың иесі бастауға тиіс. Дойбы тасын жүру дегеніміз – алдыңғы қатарда тұрған бір тасты алға қарай қиғаш жылжытып қою. Дойбы тастары қарама-қарсы жақтың бірінші қатарына жетіп, биге айналғанша, «жай тастар» деп аталады. Жай тас алға қарай бір шаршыға ғана жүреді. Тасты кейін қарай жүруге болмайды.[2]

2.Дойбы және оның шығу тарихы

- Дойбы ең алғаш Мысыр жерінде 3500 жыл бұрын пайда болған деген болжам бар. Қазіргі заманғы зерттеушілер дойбының таралу тарихы мен жолдарын әлі күнге дейін толық дәлелдеп, ғасырлар қойнауында жасырын жатқын сырды әлі де толық таба берген жоқ. Зерттеулерге қарағанда кәдімгі дойбы ойыны орта Азияға Х ғасырларда жеткен көрінеді. Ал, қазақ даласына дойбы XYIII ғасырда сауда жолдары арқылы келген, қазақтың батыс аймақтарында «шатраш», басқа аймақтарда «дойбы» деп аталған деген деректер де бар. Қазақ жерінде қалыптасқан өзіндік ережесі бар бұл ойынды ұлы Абай бабамыз құмарта ойнаған, дәріптеген, қазақи атаулар енгізген,  сондықтан да дойбыны қазақтың ұлттық ойындарының қатарына қосқанның еш оғаштығы жоқ. Кейбір мәліметтерге  қарағанда Абайдың атасы Өскенбай, өз әкесі Құнанбай, атақты Кемпірбай ақын және олардың көптеген замандастары дойбынын құмарта ойнаған. Абайдың Жидебайдағы мұражайында ұлы ақынның дойбысы әлі күнге дейін сақтаулы тұр.  Сан ғасырлық даму кезеңін,  өзіндік эволюция дәуірін  бастан кешіріп, бүгінге жеткен бұл ойынның алуан түрі пайда болып, өзіндік теориясы, жеке - жеке ойнау ережесі қалыптасты.  Дойбылар сұрыпталып емес, бір-бірімен иық тіресе қатар жарыса әлемдік сыпат алып бара жатқандығына сәйкес  жаһандық ақпараттық даму кезеңінде қызығушылық танытушылардың да саны артуы.

3. Ақтөбе қаласында ерлер, әйелдер, 23 жасқа дейінгі жастар, 20 жасқа дейінгі аға ұлдар мен қыздар арасында "64" дойбыдан Қазақстан Республикасының чемпионаты өтті

Чемпионат Ақтөбе қаласында 2022 жылдың 24 сәуірі мен 4 мамыры аралығында, зияткерлік спорт түрлері бойынша облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебінің ғимаратында (ӘАЖ бойынша БЖСМ) мүкәммал ұсыныла отырып өтті.Чемпионатқа 10 өңірден 80 шашист қатысты: Нұрсұлтан қ., Алматы қ., Шымкент қ., Түркістан облысы, Маңғыстау облысы, Қостанай облысы, Батыс Қазақстан облысы, Қарағанды облысы, Павлодар облысы, Ақтөбе облысы.[3]

2-сурет Дойбы ойынын чемпионаты

4.Шахмат ойынының мақсаты:

Партияны жеңу - қарсыласта бірде-бір дойбы қалмаған кезде, қарсыластың дойбысы бұғатталған немесе қарсылас өзінің жеңілгенін мерзімінен бұрын мойындаған.Ойынға қатысушылардың кез келгенін ұтып алу мүмкін болмаған жағдайда, партия тең аяқталды деп есептеледі.

3-сурет Дойбы тақтасы

5. Дойбы ойынының адам ағзасына пайдасы?

Шахмат та, дойбы да күшті интеллектуалды дамуды қамтамасыз етеді: олар аналитикалық және дерексіз ойлауды үйретеді, логиканы, кеңістіктік қиялды дамытады, есте сақтаудың әртүрлі түрлерін керемет жаттықтырады Дойбы ойнау логикалық ойлауды тапқырлықты дамытады абстрактілі ойлау қабілетін дамытады санада әрекет ету қабілетін дамытады ең бастысы есте сақтау қабілетін дамытады.Дойбы балалардың психикалық дамуының құралы [4]

Қорытынды.

Дойбы ойыны жалпы интелектуалды ойындардың бірі.Адамның ойлау қабілетіне пайдасы көп.Дойбы ежелден келе жатқан ойындардың бірі.Бұл ойын адамдардың логикасымен ойлау қабілетін арттырады. Негізгі дойбы ойынының мақсаты қарсыласты жену болып табылады.Бұл ойынды кез келген адамға үйретсеңіз оны тез меңгеріп алады.Дойбы ойынын меңгеру арқылы шахматқа өткен өнер иелері шахмат тәжі иегері болған,

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1Әдебиет: Қобланов Ж.Н., Ысқақов Ж.Ж. Спорт терминдерінің сөздігі мен тарихы. -Алматы, 2002. -281 б

ttps://kk.designhomebox.com/17283660-how-to-play-checkers-checkers-rules

2Барский Ю. П., Городецкий В. Б. Сеня, батыл және дойбы. Дойбы ережелері. Кішкентай балаларға арналған кітап. М.: Владос, 1998

3 «Білім шапағаты», 2009 – 2023

4Қазақстан Республикасының дойбы федерациясы