Қазақ тілі

Уақыты: 16.03.17

Кабинет: 30

Мұғалім: Муратова С.Н.

Сабақтың атауы

Еліктеуіш және бейнелеуіш сөздер

Сабақтың жабдығы

Тақта, флипчарт, оқулық, сұрақтарға жауап беру, салыстыру, постер қорғау, дәптермен жұмыс, рефлексия жасау

Жалпы мақсаттар

Сабақ үстінде еліктеу сөздің мағыналық түрлері туралы мәлімет бере отырып, жаттығу ішінен ажырата білуге көмек беру.

Оқыту  нәтижесі

Еліктеу сөздердің түрлерін ажырата алады, жасалу жолын түсінеді, топпен жұмыс істеп, ойларын еркін жеткізеді, жаттығу жұмыстары арқылы оқушы ойын дамытады, теориялық білімін жетілдіреді.

Сілтеме оқулық

6 сынып, Алматы «Атамұра» 2015 ,С.Исаев, Ж. Дәулетбекова

Қолданылған әдістер мен тәсілдер

Диалогты оқыту: сұрақ қою (өрмекшінің торы әдісі бойынша), әңгімелесу;

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету: сөйлем құрау;

Ынтымақтастық және топтағы бірлескен жұмыс;

Сурет салу.

Ресурстар

Флиптчарт, түсті қағаз, маркерлер, оқулық, жіп

Сабақтың мазмұны

Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс - әрекеті

Қызығушылығын ояту.

Киіз үйдің бейнесін көрсетіп, бір-бірімен топтасады.

Білу

1.Сынып ішінде белгіленген үш оқушының білім алу үрдісіндегі іс-әрекетін сырттай бақылайды.

2.Уақытты қадағалайды .

3.Топтардың жұмыс нәтижелерін тыңдайды.

4. Топ арасындағы байланысты назарда ұстап, үнемі байланыс болуын қамтамасыз етеді.

5. Өрмекшінің торы әддісімен сұрақ қою арқылы өткен сабақта алған білімдерін тексереді.

Ашық сұрақтар қою.

1. Еліктеу сөз дегеніміз не? Мысалдар келтір.

2. Еліктеу сөздердің құрамына, тұлғасына қарай бөліну түрлерін ата.

6. Берілген мысалдар арқылы ой қорытып, еліктеуіш сөздің ережесін түсіндіру, меңгерту.

Қатты желден ағаш бұтақтары шарт-шұрт сынды.

Әкесінің қасына ере келген жалба-жұлба қара баланы көріп, үйдегілер таңырқай қарады. Сейіт күтпеген сөзге селт етті.

Топқа бөлу
• «Суреттерді таңдау» (Ұлттық киімдер, ұлттық ойындар, ұлттық ойындар) әдісімен сынып оқушыларын топқа бөлу

1.Оқушылар тапсырманың мәнін түсіне отырып, жаңа білім мазмұнын игереді.

2. Уақытпен санасады.

3.Сұрақтарға жауап береді, мысал келтіреді, өзін –өзі бағалайды.

4. Берілген мысалдар арқылы ой қорытып, еліктеуіш сөздің ережесін түсінеді, меңгереді.

5. Топқа бөлінеді.

Түсіну

Еліктеу сөздер — табиғат құбылыстары мен жан-жануарларда болатын әр алуан дыбыстарға және олардың сын-сипат, қимыл-әрекеттеріне еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер (тарс-тарс, салдыр-гүлдір, дыр-дыр, гүрс, шолп), бейнелеуіш сөздер (жалт, жарқ, лып, маймақ, көлбең. ербең-ербең) болып екіге бөлінеді.

Еліктеуіш сөздер - табиғатта заттардың қозғалуы, бір-бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты алуан түрлі қимыл, амал-әрекеттердің нәтижесінде пайда болған дыбыстарға еліктеу арқылы жасалатын сөздер. Мысалы: Мылтық тарс етті; қарға қарқ етті деген сөйлемдерді алсақ, ондағы тарс деген сөз мылтықтың атылуынан туған дыбыстың атын білдірсе, қарқ деген сөз қарғаның дыбыстау мүшесінен (қарқылдауынан) шыққан дыбыстың атын білдіреді.

Еліктеуіш сөздер Көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалсады. Мысалы: тырс етті, сарт етті, қыңқ етпеді, қор ете қалды т.б.

Еліктеуіш сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайда көмекші етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың амалын білдіреді. Мысалы: тарс-тұрс етті, шаң-шұң болды, бырт-бырт шайнады, пыр-пыр ұйықтады т.б.

Бейнелеуіш сөздер—табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Мысалы: Аттылар бұрылып келіп, дөңгелене отырған жиынға жапыр-жұпыр сәлем берісіп амандасып қалды. Бұл мысалдағы жапыр-жұпыр сөзі бірнеше адамның (аттылардың) бірінен соң бірі сақтамай-ақ тез сәлем беруін білдіріп тұр.

Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалт ете түсті, жалт қарады, т.б. бейнелеуіш сөздер қайталанып, қосарланып, көмекші етістікпен тіркесіп жұмсалады. Мысалы: маң-маң басты, қызараң-қызараң етті, т.б.

1 - топ
Етістіктерге тиісті еліктеуіш сөздер тауып, байланыстыр.
Сынды, ұйықтау, шайнау, секіру, күлу, жүру.
2 - топ
Берілген еліктеу сөздерді етістіктермен тіркестір.
Бұрқ - сарқ, сатыр - сұтыр, шиқ - шиқ, зу - зу, зыр - зыр, гүрс, сарт - сұрт, қытыр - қытыр
3 - топ
Қатты қорыққан кездегі қозғалыс(селк)
Қазанның жай қайнауы(бүлк)
Жіңішке дауыстың естілуі(шіңк)
Жөтелдің түрі(күрк)
Тамшының дыбысы(тырс)
Күлкінің түрі(кеңк)
Қасыңнан бірнәрсе тез өте шықты(зу)

Топта «Еліктеуіш сөздер» тақырыбын талқылайды, жіктейді, сипаттайды, түсіндіреді, жалпылайды, мысалдар келтіреді, карточка дайындайды.

Өз сөзімен баяндайды, қысқаша түсіндіреді.

Қолдану

Оқулықпен жұмыс істеуін бақылайды.

Шығармашылық деңгейдегі жұмыс береді.

232-жаттығу Еліктеуіш сөздерді тауып, қандай сөздермен тіркесіп тұрғанын айтады.

233-жаттығу. Шығармашылық деңгей. Еліктеуіш сөздерді пайдалана отырып, осы сәттегі табиғат құбылыстарын суреттеп шығарма жазады.

234-жаттығу Дене тәрбиесі сабағында жасалатын қимылдарды бейнелеуіш сөздермен бере отырып әңгіме құраңдар.

Тақырыпқа байланысты тапсырмаларды орындау
Әр топ берілген еліктеуіш сөздерді қолдана отырып сөйлем құрастыру.
Шарт - шұрт, бұрқ - бұрқ, сақ - сақ, сылқ - сылқ, дүңк - дүңк, күтір - күтір

Жаттығу жұмысы тапсырмасынан еліктеу сөздерді табады. Қандай сөздермен тіркесіп тұрғанын анықтайды. Өздері мәтіннен таба отырып, қаншалықты меңгергендігін пайымдайды. (жеке, жұппен, топпен)

Сергіту сәті

«Өзіңді тап» ойыны.

..... сабақта ыржың-ыржың күледі.

...... тық-тық етіп қаламмен ойнайды.

...... дене шынықтыру сабағында бұрқ-сарқ ренжіді.

Оқушылар сөйлемдерді тыңдап, кім туралы айтылып жатқанын табады.

Талдау

Әр топқа жануарлардың жүріс-тұрысын қимылмен көрсету тапсырмасы беріледі. Басқа топтар оны тауып, бейнелеуіш сөздерді қолдану керек.

1 –топ «Өгіз бен бақа»

2 –топ «Қарға мен түлкі»

3–топ «Аққу, шортан, һәм шаян»

Жануарларды бейнелеп салып, құрамында бейнелеуіш сөздері бар сөйлем құрайды.

Жинақтау

Сөйлейтін сандар
54 – 81 – 21 – 45 – 35 – 49 – 48 – 63 - 40
і --- т — е -- к — л — ш — у — і -- е
3*7= 5*9= 6*8=
7*5= 9*9= 7*9=
6*9= 8*5= 7*7=

Сандарды есептеп, сөз құрайды.

Бағалау

«Екі жақты күнделік» әдісімен алған білімдерін жинақтап, бағалайды
Бүгінгі сабақта не білдім?

Не білгім келеді?

Сұрақтарға жауап береді.

Үй тапсырмасы

Үй тапсырмасын беру, түсіндіру. 205 беттегі 1-тапсырма, 206 беттегі 2-тапсырма

Оқулықтағы тапсырмаларды орындайды. Күнделіктеріне жазып алады.

Кері байланыс

Оқушылардан сабақ ұнағанын, ұнамағанын сұрайды.

Оқушылар сұраққа жауап беріп, қызыл, сары, жасыл түсті стикерлерді көрсету арқылы ойларын қорытындылайды.