№179 жалпы білім беретін мектеп

Химия,биология пәндер мұғалімі

Шералиева Динара Эрнстовна

Эмоционалдық интеллект: Өмірдің әр саласындағы жетістік кілті

Бүгінгі таңда жаһандық өзгерістер мен қарқынды бәсекелестік дәуірінде тек қана жоғары академиялық көрсеткіштер мен техникалық білім емес, сонымен қатар адамдармен қарым-қатынас орнату, өз эмоцияларын басқару және басқалардың сезімдерін түсіну қабілеті – эмоционалдық интеллект (ЭИ) аса маңызды рөл атқарады. Эмоционалдық интеллект – бұл тек қана сезімдерді тану емес, сонымен қатар оларды өзіміздің және айналамыздағылардың игілігі үшін тиімді пайдалану өнері. Бұл қабілет жеке өмірдегі бақыт пен үйлесімділіктің, сондай-ақ кәсіби саладағы көшбасшылық пен жетістіктің негізі болып табылады.

Эмоционалдық интеллекттің тереңіне үңілу: Негізгі құрамдас бөліктер

Дэниел Гоулманның кеңінен танымал теориясы бойынша, эмоционалдық интеллект бес өзара байланысты және бір-бірін толықтыратын негізгі құрамдас бөліктен тұрады:

1. Өзін-өзі тану: Ішкі әлемге саяхат: Бұл бөлік өз эмоцияларыңызды дәл анықтауды, олардың пайда болу себептерін терең түсінуді және әрбір сезімнің сіздің ойларыңыз бен әрекеттеріңізге қалай әсер ететінін бағалауды қамтиды. Өзін-өзі тану тек қана қуаныш пен қайғыны ажырату емес, сонымен қатар қызғаныш, реніш, үрей сияқты күрделі эмоциялардың нюанстарын түсінуді де білдіреді. Мысалы, қатты ашуланған кезде, оның тек сыртқы тітіркендіргіштен ғана емес, сонымен қатар бұрынғы шешілмеген мәселелерден немесе орындалмаған үміттерден туындауы мүмкін екенін түсіну маңызды. Өзіңіздің күшті және әлсіз жақтарыңызды, не нәрсе сізді қуантатынын және не нәрсе көңіліңізді түсіретінін білу – бұл эмоционалдық интеллекттің іргетасы.

2. Өзін-өзі басқару: Эмоциялардың дирижері болу: Бұл құрамдас бөлік пайда болған эмоцияларды, әсіресе стрестік жағдайлардағы импульсивті реакцияларды тиімді басқару қабілетін білдіреді. Өзін-өзі басқару тек қана эмоцияларды басу емес, оларды сау жолмен бағыттауды, яғни қажет болған жағдайда эмоцияны тежеуді немесе оны конструктивті арнаға бұруды қамтиды. Мысалы, жұмыстағы сәтсіздіктен кейін көңілсіздік пайда болса, өзін-өзі басқара алатын адам оны жалқаулыққа салынуға емес, қателіктерді талдап, жаңа шешімдер іздеуге бағыттайды. Шыдамдылық, сенімділік, бейімделгіштік және адалдық – өзін-өзі басқарудың маңызды элементтері.

3. Әлеуметтік тану (эмпатия): Басқа жүректердің үнін есту: Эмпатия – бұл басқа адамдардың эмоцияларын, олардың дүниетанымын және қажеттіліктерін түсіну және оларға жанашырлықпен қарау қабілеті. Эмпатия тек қана сөздерді емес, сонымен қатар ым-ишараларды, дауыс тонын және басқа вербалды емес белгілерді оқуды да қамтиды. Мысалы, әріптесіңіздің көңілсіз екенін байқасаңыз, оның себебін сұрап, қолдау көрсету – эмпатияның көрінісі. Эмпатияға ие болу қарым-қатынасты нығайтуға, сенімділік орнатуға және әртүрлі көзқарастарды түсінуге көмектеседі.

4. Әлеуметтік дағдылар: Қарым-қатынас өнері: Бұл құрамдас бөлік басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасау, ортақ тіл табу, келіссөздер жүргізу, жанжалдарды конструктивті түрде шешу және командада үйлесімді жұмыс істей білу қабілетін қамтиды. Жақсы әлеуметтік дағдыларға ие болу көшбасшылық қасиеттерін дамытуға, басқаларға ықпал етуге және ынтымақтастық орнатуға мүмкіндік береді. Мысалы, күрделі жобаны жүзеге асыру барысында әртүрлі пікірлерді ескере отырып, ортақ шешімге келу – жақсы әлеуметтік дағдының көрсеткіші.

5. Мотивация: Ішкі отты жағу: Бұл бөлік мақсаттарға жету үшін ішкі ынталандыруды, қиындықтарға қарамастан табандылықты сақтауды және оптимистік көзқарасты білдіреді. Мотивация тек сыртқы марапаттарға ғана емес, сонымен қатар ішкі қанағаттану сезіміне де негізделеді. Өз ісіне құштарлықпен қарау, сәтсіздіктерді уақытша кедергі ретінде қабылдау және әрқашан жақсы нәтижеге ұмтылу – жоғары мотивацияның белгілері. Мысалы, үлкен мақсатқа жету жолындағы әрбір кішкентай қадамнан қуаныш алу және алға жылжуды тоқтатпау – ішкі мотивацияның күшін көрсетеді.

Эмоционалдық интеллекттің өмірлік маңызы:

• Жеке өмірдегі үйлесімділік: ЭИ салауатты және берік қарым-қатынас орнатуға, туындаған келіспеушіліктерді конструктивті түрде шешуге және жалпы психологиялық әл-ауқатты жақсартуға көмектеседі. Өз эмоцияларын терең түсінетін және басқара алатын адамдар стресті тиімді жеңеді, өзіне сенімді болады және өмірден көбірек қанағат алады. Мысалы, жұбайлар арасындағы эмоционалдық интеллект өзара түсіністікті арттырып, қарым-қатынастың ұзақ әрі бақытты болуына ықпал етеді.

• Кәсіби жетістіктерге жол: Жұмыс орнында ЭИ тиімді көшбасшылықтың, нәтижелі командалық жұмыстың және клиенттермен сыйластыққа негізделген ұзақ мерзімді қарым-қатынастың кепілі болып табылады. Эмоционалдық интеллекті жоғары қызметкерлер әдетте өз әріптестерімен жақсы тіл табысады, өзгерістерге тез бейімделеді және қиын жағдайларда сабырлылық танытады, бұл олардың кәсіби өсуіне зор ықпал етеді. Мысалы, жоба жетекшісінің жоғары эмоционалдық интеллекті команда мүшелерінің арасындағы ынтымақтастықты күшейтіп, ортақ мақсатқа жетуге көмектеседі.

• Физикалық және психикалық саулық: Эмоциялық интеллект психикалық тұрақтылыққа және физикалық денсаулыққа тікелей әсер етеді. Өз эмоцияларын дұрыс басқару және стресті тиімді жеңу арқылы иммунитетті нығайтуға, жүрек-қан тамырлары ауруларының, депрессияның және басқа да денсаулық мәселелерінің алдын алуға болады. Мысалы, үнемі күйзелісте жүретін адамдармен салыстырғанда, өз эмоцияларын басқара алатын адамдардың қан қысымының тұрақты болуы және ұйқысының жақсырақ болуы мүмкін.

Эмоционалдық интеллектті қалай дамытуға болады? Қадамдық нұсқаулық:

Эмоционалдық интеллект – бұл туа біткен қасиет емес, ол үздіксіз жұмыс пен өзіндік даму арқылы қалыптасатын және жетілдірілетін қабілет. Оны дамыту үшін төмендегі қадамдарды ұстануға болады:

• Өзін-өзі бақылауды күшейту: Күнделікті өміріңізде пайда болатын әрбір эмоцияға назар аударыңыз. Олардың қашан, қандай жағдайда пайда болғанын және сіздің реакцияңыз қандай болғанын жазып отырыңыз. Бұл сіздің эмоционалдық үлгілеріңізді түсінуге көмектеседі.

• Эмпатия қабілетін жаттықтыру: Айналаңыздағы адамдардың сөздеріне, ым-ишараларына және дауыс тонына мұқият болыңыз. Олардың орнына өзіңізді қойып көріңіз және олардың не сезіп жатқанын түсінуге тырысыңыз. Әсіресе, пікіріңіз басқаша болған жағдайларда, олардың көзқарасын қабылдауға тырысыңыз.

• Тиімді қарым-қатынас дағдыларын меңгеру: Ашық және шынайы сөйлесуді үйреніңіз. Өз ойларыңыз бен сезімдеріңізді басқаларға құрметпен жеткізіңіз және олардың пікірін мұқият тыңдаңыз. Келіспеушіліктер туындаған жағдайда, оларды өзара тиімді шешім табуға бағыттаңыз.

• Кері байланысқа ашық болыңыз: Сіздің әрекеттеріңіз бен эмоцияларыңыз басқаларға қалай әсер ететіні туралы пікір сұраудан қорықпаңыз. Сындарлы ескертулерді қабылдап, оларды өсу үшін пайдаланыңыз.

• Сабырлылық пен шыдамдылықты дамытуға ұмтылыңыз: Қиын және күтпеген жағдайларда ашуға берілмеуге және импульсивті әрекеттерден аулақ болуға тырысыңыз. Терең тыныс алу, медитация немесе басқа да релаксация әдістері сізге эмоцияларыңызды басқаруға көмектеседі.

• Өз мотивацияңызды арттырыңыз: Өзіңізге шынайы мақсаттар қойыңыз және оларға жету жолындағы әрбір жетістігіңізді атап өтіңіз. Сәтсіздіктерден сабақ алып, алға қарай ұмтылыңыз. Өзіңізді ынталандыратын кітаптар оқыңыз, семинарларға қатысыңыз және позитивті адамдармен араласыңыз.

Қорытынды ой:

Эмоционалдық интеллект – бұл тек қана жеке бастың қасиеті емес, сонымен қатар адамдар арасындағы үйлесімді қарым-қатынастың, кәсіби жетістіктердің және жалпы өмір сапасының маңызды факторы. Оны дамытуға инвестиция салу – бұл өзіңізге және болашағыңызға жасаған ең құнды салымдардың бірі. Өз эмоцияларыңызды түсінуге, басқалардың сезімдерін ескеруге және тиімді қарым-қатынас орнатуға ұмтылу арқылы әрбір адам өзінің әлеуетін толық аша алады және өмірдің барлық саласында үлкен жетістіктерге жете алады.