МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН БАЛАЛАРДЫҢ БІЛІМ БЕРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Қазіргі таңда инклюзивті білім беру жүйесі әлемдік педагогика мен психологияның басты бағыттарының біріне айналды. Мектепке дейінгі ұйымдарда ерекше білім беруді қажет ететін балаларға (ЕББҚ) жағдай жасау — олардың дамуы мен әлеуметтенуінің негізгі шарты. Ерекше балалардың білім алу қажеттіліктері олардың психофизиологиялық ерекшеліктерімен тікелей байланысты. Сондықтан білім беру процесін жоспарлау мен ұйымдастыру жеке тәсілдерді, арнайы әдістемелерді және психологиялық-педагогикалық қолдауды талап етеді.

Ерекше білім беруді қажет ететін балалар ұғымы. ЕББҚ балалар — дамуында түрлі бұзылыстары бар немесе оқу мен қарым-қатынас процесінде тұрақты қиындық көретін балалар. Оларға мыналар жатады:

* есту қабілеті бұзылған балалар;

* көру қабілеті бұзылған балалар;

* сөйлеу тілінде ауытқуы бар балалар;

* зияттық дамуында тежелуі бар балалар;

* психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балалар;

* тірек-қимыл қозғалысы бұзылған балалар;

* аутизм спектріндегі балалар;

* мінез-құлқы мен эмоциялық ерік-жігер сферасы бұзылған балалар.

Бұл балалардың дамуы жалпы бағдарламаға сәйкес жүрмейтіндіктен, оларға жеке білім беру бағдарламасы (ЖББ), түзету-педагогикалық қолдау және мамандар командасы қажет.

2. Мектепке дейінгі ерекше білім берудің нормативтік негіздері

ЕББҚ балаларға арналған білім беру Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңымен, инклюзивті білім беруді дамыту тұжырымдамасымен және мектепке дейінгі ТПМД (түзете-дамыта оқыту) стандарттарымен реттеледі. Бұл құжаттарда:

* балалардың тең құқықтары;

* ерекше қажеттіліктерін ескере отырып білім беру;

* маманды-педагогикалық қолдау;

* ата-анамен серіктестік;

* арнайы жағдай жасау міндеттері айқын көрсетілген.

3. Ерекше балалармен жұмыс істеу қағидаттары**

1) Жеке тәсіл (индивидуализация)

Әр балаға жеке оқу бағдарламасы, жеке мақсаттар және жеке қарқын таңдалады.

2) Қолжетімді білім беру

Тапсырмалар баланың даму деңгейіне, қабілетіне сай бейімделеді.

3) Кешенді қолдау

Психолог, логопед, дефектолог, тәрбиеші, әлеуметтік педагог және ата-ана бірлесіп жұмыс істейді.

4) Оң эмоциялық климат

Баланың өзін қауіпсіз сезінуі — негізгі шарт.

5) Инклюзивті ортада әлеуметтену

ЕББҚ балалар құрдастарымен бірге ойнап, қарым-қатынас жасау арқылы әлеуметтік тәжірибе жинақтайды.

4. Мектепке дейінгі ерекше білім берудің негізгі бағыттары

4.1. Танымдық дамыту ерекшеліктері

ЕББҚ балалардың көпшілігінде:

* зейіннің тұрақсыздығы,

* есте сақтаудың баяулығы,

* логикалық ойлау деңгейінің төмендігі байқалады.

Сондықтан:

* қысқа, көрнекілікке негізделген тапсырмалар;

* ойын технологиялары;

* сенсорлық даму әдістері қолданылады.

4.2. Сөйлеуді дамыту ерекшеліктері

Сөйлеу тілі бұзылған балалармен логопед:

* дыбыстарды қою;

* фонематикалық қабылдауды дамыту;

* сөздік қорды молайту;

* байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру жұмыстарын жүргізеді.

Қолданылатын әдістер:

логопедиялық жаттығулар, артикуляциялық гимнастика, нейрожаттығулар.

4.3. Әлеуметтік-эмоциялық даму**

ЕББҚ балалардың көпшілігі эмоцияны қиын білдіреді немесе реттей алмайды.

Психолог:

* эмоциялық интеллект дамыту ойындарын;

* релаксациялық жаттығулар;

* арт-терапия, құм терапиясы;

* әлеуметтік дағдыларды үйрету тренингтерін жүргізеді.

4.4. Қимыл-қозғалыстық дағдыны дамыту**

Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалармен:

* ЛФК

* моторика дамыту жаттығулары

* физиотерапиялық жаттығулар жүргізіледі.

Ұсақ моторика ойындары (мозаика, құм, су, бисер) сөйлеу мен ойлауды дамытуға да әсер етеді.

5. Оқу процесін ұйымдастыру ерекшеліктері**

1) Құрылымдалған орта**

* Заттар қолжетімді жерде болуы

* Түсінікті визуалды белгілер

* Режимдік сызбалар

— әсіресе аутизм бар балалар үшін тиімді.

2) Топтағы бала санының аз болуы

Түзету топтарында әдетте 8–12 бала болады.

3) Бейімделген оқу материалдары

* ірі суреттер,

* тактильді материалдар,

* дыбыстық карточкалар,

* арнайы ойындар.

4) Уақытты бейімдеу**

Сабақ ұзақтығы қысқа, бірақ жиі өткізіледі.

6. Мамандардың өзара әрекеттестігі**

ЕББҚ баламен жұмыс істейтін *команда*:

* **дефектолог** – түзету сабақтары

* **логопед** – сөйлеуді дамыту

* **психолог** – эмоциялық қолдау, диагностика

* **тәрбиеші** – күнделікті педагогикалық процесс

* **массажист, ЛФК маманы** – моторика

* **әлеуметтік педагог** – әлеуметтік көмек

* **ата-ана** – негізгі серіктес

Командалық жұмыс нәтижесінде баланың барлық даму саласы бірдей қолдауға ие болады.

7. Ата-анамен жұмыс**

Ата-аналармен:

* консультация

* тренингтер

* психологиялық қолдау

* үй тапсырмаларын орындауға нұсқаулық

* отбасылық қатынас мәдениетін дамыту жұмыстары жүргізіледі.

Ата-ана мен педагогтың бірлескен еңбегі — баланың дамуының 50% жетістігі.

8. Қорытынды**

Мектепке дейінгі кезеңдегі ерекше білім беруді қажет ететін балалардың білім беру ерекшеліктері олардың психофизиологиялық даму қарқынымен, қажеттіліктерімен және жеке мүмкіндіктерімен тығыз байланысты. Инклюзивті білім беру жүйесінде баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, қолайлы орта құру — оның әлеуметтенуіне, тұлғалық қалыптасуына және әрі қарайғы білім алуында табысты болуына негіз болады.

Мектепке дейінгі ұйымдарда дұрыс ұйымдастырылған түзету-педагогикалық қолдау, мамандар бірлігі және ата-анамен серіктестік ерекше балалардың әлеуетін ашуға, олардың қоғамға толыққанды кірігуіне мүмкіндік береді.