ЖУМАБЕКОВА САЛТАНАТ НУРГАЛИКЫЗЫ

Ахмет Байтұрсынов атындағы №1 мектеп-лицейінің инклюзияны қолдау кабинетінің

Педагог-ассистенті

Түркістан қаласы

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға қалай ынталандыруға болады?

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға ынталандыру: тәсілдер мен әдістер

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балалар (ЕБҚБ) – психо-физикалық немесе эмоционалды-әлеуметтік дамуы бойынша ерекшеліктері бар балалар. Оларға қатысты білім беру тәсілдері мен әдістері ерекше назар аударуды қажет етеді, себебі олардың даму траекториясы мен оқуға деген ынтасы, мотивациясы, қабілеттері мен қажеттіліктері әрқашан ерекше болады. Осы тұрғыдан алғанда, ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға ынталандыру — көп қырлы және терең психологиялық, педагогикалық тәсілдерді талап ететін күрделі процесс.

Мақалада ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға ынталандырудың негізгі әдістері мен тәсілдері қарастырылады. Бұл әдістер тек балалардың оқу процесіне қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың әлеуетін толық ашуға, өзіне деген сенімділігін қалыптастыруға және жеке тұлғасын дамытуға да ықпал етеді.

1. Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға ынталандырудың психологиялық негіздері

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың психологиялық ерекшеліктері олардың мотивациясын қалыптастыруда басты рөл атқарады. Бұл балалардың оқу процесіне қатысуына әсер ететін бірқатар психологиялық факторлар бар:

1. Оқуға деген сенімсіздік: Көптеген ерекше қажеттілігі бар балаларда оқу барысында кездесетін қиындықтар себебінен өздеріне деген сенімсіздік пайда болуы мүмкін. Олар қателіктер жасау немесе басқа балалардан артта қалу туралы алаңдауы мүмкін. Сондықтан, оларды оқуға ынталандыру үшін өзіне деген сенімділікті арттыру маңызды.

2. Сезімталдық пен эмоционалдық реакциялар: Ерекше балалардың эмоциялық тұрақсыздығы мен сезімталдығы жоғары болуы мүмкін. Олар өздерін жиі түсінбейді немесе басқа балалармен салыстырып көреді, бұл олардың оқу процесіне қатысуға деген ынтасын төмендетуі мүмкін. Сондықтан эмоционалдық қолдау мен оң кері байланыс аса қажет.

3. Когнитивтік ерекшеліктер: Бұл балаларда когнитивті даму мен танымдық процестердің әртүрлі жылдамдығы болуы мүмкін. Кейбіреулерге оқуды түсіну мен игеруде қосымша уақыт пен ресурстар қажет болуы мүмкін. Осыған байланысты білім беру процесі олардың жеке мүмкіндіктеріне қарай реттелуі тиіс.

2. Жеке тәсілдер мен дифференциация

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың әрқайсысының ерекше қасиеттері мен қабілеттері бар. Осы балаларды оқыту кезінде жеке тәсілдер мен дифференциация ерекше маңызға ие.

1. Жеке оқыту жоспары: Әрбір ерекше қажеттілігі бар балаға жеке оқыту жоспары жасалуы тиіс. Бұл жоспарда баланың ерекше қажеттіліктері мен қабілеттері ескеріледі. Оқу жоспары баланың оқу процесіне белсенді қатысуына мүмкіндік беретіндей түрде құрылуы қажет. Сонымен қатар, оқу бағдарламасы баланың танымдық деңгейіне сәйкес болу керек.

2. Дифференциалды әдістер: Әр түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдану арқылы ерекше балалардың қызығушылығын арттыруға болады. Бұл балалар үшін тапсырмалардың күрделілігі, уақыт шектеулері, оқу материалдары арнайы бейімделуі тиіс. Мысалы, визуализация, көрнекі құралдар, қысқа әрі түсінікті нұсқауларды қолдану оқыту процесін жеңілдетеді.

3. Қосымша қолдау мен көмек көрсету: Ерекше қажеттілігі бар балаларға қосымша көмек көрсету маңызды. Бұл көмек арнайы педагогтардың, логопедтер мен психологтардың көмегі болуы мүмкін. Сондай-ақ, үйде ата-аналар мен мұғалімдер арасында тығыз байланыс орнату баланың оқу мотивациясына оң әсер етеді.

3. Эмоционалдық және әлеуметтік қолдау

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың оқуға деген ынтасын арттыруда эмоционалдық және әлеуметтік қолдау өте маңызды. Мұндай қолдау баланың оқу процесіндегі сенімділігін қалыптастыруға және өзіндік бағасын жоғарылатуға мүмкіндік береді.

1. Қолдау көрсету және түсіністік: Ерекше балаларды оқытуда ең алдымен, оларды түсіну маңызды. Мұғалімдер мен ата-аналар балалардың эмоциялық жағдайларын бақылап, оларды әрдайым қолдап отыруы тиіс. Баланың қателіктері мен сәтсіздіктеріне түсіністікпен қарап, оны сынға емес, қолдауға бағытталған кері байланыс беру керек.

2. Ойын элементтерін пайдалану: Ойын әдісі балалар үшін өте тиімді болып табылады. Ерекше балаларды оқуға ынталандыруда ойын элементтері қолдану оқу процесін жеңілдетеді әрі қызықты етеді. Бұл балалардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға, топтық жұмысқа бейімделуге және оқуға деген ынтасын арттыруға көмектеседі.

3. Жақсы мысал болу: Балалар көбінесе мұғалімдер мен ата-аналарының іс-әрекеттерін қайталайды. Егер олар оқу мен білімге деген құрметті көрсе, онда олар да осы тәртіпті қабылдайды. Мұғалімдер мен ата-аналар оқуға деген қызығушылықты дамыту үшін өздерін үлгі ретінде көрсетуі тиіс.

4. Оқу мотивациясын арттырудың практикалық тәсілдері

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға ынталандырудың практикалық әдістері олардың қызығушылықтарын ескеріп, білім беру процесін әртүрлі бағытта ұйымдастыруды талап етеді.

1. Қызығушылықтар мен хобби негізінде оқыту: Баланың жеке қызығушылықтарын және хоббиін зерттеп, осы тақырыптарды оқу процесінде қолдану мотивацияны арттырады. Мысалы, егер бала сурет салуға қызықса, математикалық есептер мен тапсырмаларды суреттер арқылы көрсету немесе әдеби оқуларды иллюстрациялау оқуға деген ынтаны арттыруы мүмкін.

2. Позитивті бекіту мен марапаттар жүйесі: Қателіктерді түзеткеннен кейін балаға оң бағалар мен марапаттар беру оның өзіндік бағалауын жоғарылатуға және оқуға деген ынтасын арттыруға септігін тигізеді. Бірақ бұл марапаттар баланың нақты жетістіктеріне негізделіп, тым жиі немесе орынсыз берілмегені жөн.

3. Оқу процесін ойын мен тәжірибе арқылы ұйымдастыру: Оқу ойындар мен тәжірибелік әрекеттер арқылы ұйымдастырылған кезде балалардың қызығушылығы мен ынтасы артады. Бұл әдіс әсіресе, ерекше балаларға өте пайдалы, себебі ойын арқылы оқыту балалардың есте сақтау қабілетін жақсартады және олардың қызығушылығын арттырады.

5. Инклюзивті білім беру және қоғамдағы қолдау

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқытуда инклюзивті білім беру жүйесі маңызды рөл атқарады. Мұнда балалар тек арнайы мектептерде ғана емес, жалпы білім беру мекемелерінде де оқи алады. Мұндай ортада балалардың арасында айырмашылық жоқ, барлығы бірдей мүмкіндіктерге ие болады.

1. Инклюзивті білім беру қағидаттары: Ерекше балаларды жалпы білім беру жүйесіне енгізу және олардың арасында тең мүмкіндіктер жасау — олардың оқу мотивациясын арттырады. Бұл балалар қоғамда өздерін толыққанды тұлға ретінде сезініп, оқуға деген ынтасы жоғарылайды.

2. Қоғамдық қолдау жүйелері: Ерекше қажеттілігі бар балаларды оқытуда тек мектеп емес, қоғам да маңызды рөл атқарады. Мектептер мен қоғамдық ұйымдар балаларды қолдайтын арнайы бағдарламалар мен жобаларды ұйымдастырып, олардың білім алуға деген мотивациясын арттыра алады.

Қорытынды

Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды оқуға ынталандыру – күрделі әрі көп қырлы процесс. Бұл балаға жеке көзқарас, эмоциялық қолдау, дұрыс ұйымдастырылған оқу бағдарламасы, ойын элементтері мен мотивациялық әдістер арқылы жүзеге асады. Ең бастысы, ерекше балаларды оқыту процесінде олардың жеке қажеттіліктерін ескере отырып, оларға өз-өзіне деген сенімділік беру және оқу нәтижесіне жетуге деген ынтасын арттыру маңызды. Әрбір бала өз мүмкіндігін аша алатын жағдайға ие болуы тиіс, ал бұл процесс ата-аналар мен мұғалімдердің бірлескен жұмысын талап етеді.