ФАКТЧЕКИНГ ПЕН МЕДИАСАУАТТЫЛЫҚТЫҢ ҚОҒАМДАҒЫ РӨЛІ: ҚАЗАҚСТАН ТӘЖІРИБЕСІ

Қазіргі ақпараттық дәуірде қоғамның негізгі ресурсы – ақпарат. Әлеуметтік желілердің дамуы, жедел жаңалық тарату алаңдарының көбеюі, блогерлік контенттің кеңеюі ақпараттық кеңістіктегі бәсекені бұрынғыдан да күрделендірді. Мұндай жағдайда жалған ақпараттың таралу қаупі артып, ақпаратқа деген сенім деңгейі төмендейді. Осыған байланысты фактчекинг пен медиасауаттылық кез келген қоғам үшін стратегиялық маңызы бар бағытқа айналып отыр. Қазақстан да бұл үрдістен қалыс қалған жоқ: мемлекет, медиа институттар, үкіметтік емес ұйымдар және жастар контенттің сапасын арттыруға бағытталған түрлі бастамаларды қолға ала бастады.

Фактчекинг – ақпараттың шынайылығын тексеру, мәліметтің дереккөзі мен дәлдігін анықтау әдісі. Бұл – әлемдік медианың дамыған елдерінде қалыптасқан кәсіби стандарт, сонымен қатар жалған ақпаратпен күресудің ең тиімді жолдарының бірі.

Қазіргі таңда жалған ақпараттар қоғамдық пікірді қалыптастыруға, дауыс беру нәтижелеріне, саяси процестерге, тіпті адамдардың денсаулығына ықпал ете алады.Сондықтан фактчекинг:

-ақпараттың сапасын арттырады;

-қоғамның критикалық ойлауын дамытады;

-әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етеді;

-медиаға деген сенімділікті күшейтеді.

Қазақстанда фактчекинг мәдениеті соңғы жылдары қарқынды дамып келеді. Елде жаңалықтарды тексерумен айналысатын тәуелсіз алаңдар пайда болды. Бұл орталықтар жалған ақпаратты анықтап қана қоймай, халыққа медиа мәдениеті туралы түсінік береді, тренингтер мен оқыту бағдарламаларын ұйымдастырады.

Медиасауаттылық – ақпаратты дұрыс түсініп, талдап, бағалап, оның әсерінен қорғана білу қабілеті. Әлемдік тренд көрсеткендей, цифрлық сауаттылығы жоғары елдерде фейк жаңалықтарға сену деңгейі өте төмен.

Медиасауаттылықтың негізгі компоненттері:

-Ақпаратты сұрыптау дағдысы

-Дереккөзді талдау

-Контенттің жасалу технологиясын түсіну

-Манипуляция әдістерін тану

-Онлайн қауіпсіздік мәдениеті

Қазақстандағы медиасауаттылық бастамалары:

Қазақстанда медиасауаттылық мектеп оқушылары, студенттер, журналистер және мемлекеттік қызметкерлер арасында жүйелі түрде енгізіліп келеді. Түрлі тренингтер, семинарлар, онлайн курстар, білім беру платформалары арқылы халықтың ақпараттық қауіпсіздік деңгейін арттыруға бағытталған жұмыстар жүргізілуде. Әлеуметтік желілердің кең таралуына байланысты жастар медиасауаттылық бағдарламалары ерекше маңызды болып отыр.

Соңғы жылдары Қазақстан заңнамасы ақпараттық қауіпсіздікті күшейтуге бағытталды. Жалған ақпарат таратуға қатысты жауапкершілік күшейтіліп, медиа саласына жаңа талаптар енгізілді.Қазіргі журналистика дереккөзбен жұмыс істеудің жаңа стандарттарына көшті.

Қазақстан медиа ұйымдары:

-фактчекинг бөлімдерін құруда;

-ресми мәліметтер базасын пайдалану тәжірибесін арттыруда;

-аудиториямен ашық байланыс форматын енгізуде.

Бұл өзгерістер журналистиканың сапасын жаңа деңгейге көтеруге ықпал етуде.

Қазақстан жастары онлайн платформаларды белсенді пайдаланатындықтан, медиасауаттылықты дамыту жұмыстары оқу орындарында, колледждерде және университеттерде кең көлемде жүргізілуде. Бұл – жаңа буынның ақпараттық иммунитетін қалыптастырудағы маңызды қадам.

Жалған ақпараттың таралуына әсер ететін негізгі факторлар:

-жылдам таралатын әлеуметтік желілер;

-блогерлік контенттің көптігі;

-эмоцияға құрылған тақырыптар;

-ақпаратты тексеруге уақыт бөлмеу;

-ақпараттық мәдениеттің төмендігі.

Фейктердің басты қауіптілігі – олар қоғамда дүрбелең тудырады, адамдардың басын адастырады, мемлекеттік институттарға деген сенімді төмендетеді. Сондықтан фейкпен күресу – ақпараттық қауіпсіздіктің басты бағыттарының бірі.

Фактчекинг пен медиасауаттылықты дамытудың болашағы

Қазақстанда бұл бағыттарды дамыту үшін:

-білім беру жүйесіне медиа сауаттылық пәндерін толық енгізу;

-ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын күшейту;

-жастар арасында контент талдаудың жаңа дағдыларын қалыптастыру;

-медиа мамандарды халықаралық стандарттарға сай дайындау;

-цифрлық платформаларда ақпаратты тексерудің автоматтандырылған жүйелерін енгізу қажет.

Бұл шаралар елдегі ақпараттық мәдениетті күшейтіп, фейктерге қарсы иммунитетті нығайтады.

Қорытынды

Қазіргі заман – ақпарат үшін күрес дәуірі. Жалған ақпараттың ағыны күшейген сайын, қоғамның медиасауаттылығы да, фактчекинг институттары да соған сәйкес дамуы керек. Қазақстан тәжірибесі көрсеткендей, ақпараттың шынайылығын қамтамасыз ету – тек журналистердің ғана емес, әрбір азаматтың жауапкершілігі. Ақпараттық мәдениеті жоғары қоғам – тұрақты, саналы және қауіпсіз қоғам.