Футбол

Батыс Қазақстан инновациялық технологиялық университеті

Дене мәдениеті және информатика кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:«футбол»

Орындаған:Дене шынықтыру және спорт білім беру бағдарламасының 3 курс студенті Гафурин Марат ФКс-311

Тексерген: PhD, қауымдастырылған профессоры Мендіғалиева.А.С.

Орал 2024ж.

Жоспар:

1.Кіріспе................................................

Негізгі бөлім.

1. Футбол ойыны..............................................3

2. Футбол ойынының шығу тарихы.....................................4

3. Футбол ойынының техникасы мен тактикасы................5

4. Футбол ойыны жайлы қызықты мәліметтер............................................6

5. Футбол ойынының адам өміріне пайдасы.........................7

6. Футбол сабақтарындағы ойындар, ойындық жаттығулар...............................................8

Қорытынды..........................................................................9

Пайдаланылған әдебиеттер..........................................10

Кіріспе

Спорт — бұл адамның физикалық және психологиялық даму деңгейін арттыру, оның жалпы денсаулығын нығайту, сонымен қатар, әлеуметтік қатынастарды қалыптастыру мен нығайту мақсатында жүргізілетін арнайы қозғалыс белсенділігі мен жаттығулар жиынтығы. Спорттың негізгі ерекшеліктерінің бірі — оның адам ағзасына әсер етуі, физикалық күш-қуатты арттыру, қозғалыс дағдыларын жетілдіру, сондай-ақ үйлесімді дамуды қамтамасыз ету. Спорт адамның дене бітімін және күш-жігерін шыңдаумен қатар, оның эмоциялық және рухани жағдайына да әсер етеді, себебі спорт жаттығулары мен жарыстары барысында адам өзін өз мақсаттарына жету жолында сынайды, психологиялық төзімділік пен стресске қарсы тұру қабілеттерін дамытады.Спорттың құрылымы мен түрлері әртүрлі болып келеді. Оның ішінде командалық спорт түрлері (мысалы, футбол, баскетбол, хоккей) мен жеке спорт түрлері (жүгіру, теннис, бокс) айрықша орын алады. Спорттық іс-әрекеттердің негізгі мақсаты — адамның физикалық мүмкіндіктерін жетілдіру ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік өзара әрекеттесуді қалыптастыру, тәртіп пен еңбекқорлықты дамыту. Спорттың тағы бір маңызды аспектісі — оның жарыс формаларында жүзеге асуы, яғни спортшының немесе команданың жарыстарға қатысуы арқылы өзінің біліктілігі мен күшін басқа қатысушылармен салыстыруы.Ғылыми тұрғыдан спорттың әртүрлі аспектілерін зерттейтін бірнеше бағыттар бар. Олардың ішінде физиология, психология, биомеханика, медицина, сондай-ақ спорттық педагогика мен менеджмент салалары маңызды орын алады. Спорттық физиология адам ағзасының спорттық жүктемелерге қалай жауап беретіні туралы зерттейді, ал биомеханика спортшының қозғалысын, бұлшықеттер мен буындардың жұмысын талдайды. Психология спортшының психикалық жағдайы мен мотивациясын зерттеп, оның жарыс кезіндегі әрекеттерін және мақсатқа жетудегі көңіл-күйін түсіндіреді. Спорттық медицина физикалық жаттығулардың әсерінен пайда болатын жарақаттар мен ауруларды алдын алу және емдеу мәселелерімен айналысады.Сонымен қатар, спорт әлеуметтік құбылыс ретінде адамның қоғамдағы орны мен рөлін нығайтуға ықпал етеді. Спорт жарыстары арқылы адамдар бір-бірімен қарым-қатынас жасайды, ұлттық, халықаралық деңгейде өзара түсіністік қалыптасады, сондай-ақ ұлттар мен мемлекеттер арасындағы бейбітшілік пен ынтымақтастықты арттырады. Спорт сонымен қатар, экономикалық тұрғыдан да үлкен маңызға ие, себебі ол спорттық индустрияның дамуына, әртүрлі іс-шараларды ұйымдастыруға, туристік тартымдылықтың артуына және жұмыс орындарының пайда болуына әсер етеді.Жалпы алғанда, спорттың қоғамдық және ғылыми маңызы зор. Оның адамдардың денсаулығы мен әл-ауқатын жақсартуға, жеке тұлғаның психофизикалық дамуына, сондай-ақ әлеуметтік және мәдени қатынастардың қалыптасуына ықпал ететін кешенді әсері бар[1].

Негізгі бөлім

1.1Футбол ойыны

Футбол — бұл екі команда арасында арнайы алаңда өтетін, әрқайсысы 11 ойыншыдан тұратын командалар арасында доппен ойнайтын командалық спорт түрі. Футболдың мақсаты — қарсылас команданың қақпасына допты енгізу және өзінің қақпасын қорғау. Ойын арнайы ережелерге сәйкес жүргізіледі, оларды Футболдың халықаралық федерациясы (FIFA) мен басқа да спорттық ұйымдар белгілейді.Футбол алаңы – тік төртбұрышты, ұзындығы 90-120 метр, ені 45-90 метр болатын алаң. Ойынның негізгі құралдары — футбол добы мен арнайы киімдерден тұрады. Ойыншылар тек аяқтарымен допты ұрып, ойнау арқылы оның қозғалысын бағыттайды, бірақ кейбір жағдайларда (мысалы, қақпашы үшін) қолды қолдануға рұқсат етіледі. Ойынның ұзақтығы — 90 минут, екі таймға бөлінеді (әрқайсысы 45 минут). Ойыншының мақсаты — қарсылас команданың қақпасына гол соғу, ал қорғаушының мақсаты — өз қақпасын қорғап, гол соғуды болдырмау.Футбол ережелері бірқатар маңызды аспектілерден тұрады, соның ішінде допты ойынға енгізу, офсайд ережесі, фолдар мен пенальти сияқты жағдайлар бар. Ойын кезінде әртүрлі тактикалық құрылымдар мен стратегиялар қолданылады, олар команданың ойын мәнерін және нәтижесін айқындайды.Футбол әлемде ең танымал спорт түрі болып табылады, және оның тарихы 19 ғасырдың екінші жартысына қарай Англияда қалыптаса бастады. Қазіргі уақытта футбол әлемдік мәдениет пен спорттың маңызды бөлігіне айналған. Әлемдік деңгейде ең маңызды футбол бәсекелері қатарында Әлем чемпионаты (FIFA World Cup), құрлықтық чемпионаттар (мысалы, Еуропа чемпионаты), ұлттық чемпионаттар (Англия Премьер-Лигасы, Испания Ла Лига және басқалар) бар[2]

1.2Футбол ойынының шығу тарихы

Футбол тарихы XII ғасырдан басталады. Алғаш рет Англияда дамыды. Саяхатшы Гастон де Фуа өз заманында футболды бар ынтасымен бақылап, «Ағылшындар футболды ойын деп есептесе, онда төбелесті не дейді?» деп жазып кеткен екен. Футболға қарсылық көрсеткендер болды.Мысалы , шіркеудегі діндарлар, феодалдар футболға тыйым салынуын талап еткен екен.Өйткені, бүгінгі күнге дейін футбол өте қауіпті ойын саналып келеді.1313 жылы белгілі феодал Эдуард II қала ішінде футбол ойнауға шектеу қойған.Тіпті, 1314 жылдың 13 ақпанында король Лондон қаласында футболға қарсы шаралар қолданған деседі.1389жылы Ричард II пашта сарайы маңында доп тепкендерді өлім жазасына кескен.Патшаға бірнеше мәрте рұқсат сұрап барған футбол жанкүйерлері әрдайым жағымсыз жауап алып отырған.Футболға тыйым салған патшалар тізімі төмендегідей: Генрих IV 1399-1401, Генрих, V 1413 - 1433 ж, Генрих VI 1449-1451 ж, Эдуард IV 1471 ж, Генрих VII 1491 ж, ал Генрих VIII ойыншыларға шектеу қойып қана қоймай, алаң иелеріне тыйым салып, салық салған. Бұндай қатаң қағидаларға мойымаған халық футбол ойнаудан бас тартқан жоқ. Тек 1908жылы футбол олимпиадалық ойындар тізімінен орын алды.Ал, 1863жылы Лондонда футболдың жаңашарттары белгіленді.Жобаға енгізілген ережелерді арнайы комиссия жіті қараған.1872жылдан бастап футболдан халықаралық кездесулер өткізілді. Доданы Англия мен Шотландия футболшылар ашты.Ойынды бар ынтасымен тамашалаған жанкүйерлер үшін ойын сәтсіз аяқталды.Өйткені, алғашқы кездесуде есеп ашылған жоқ.Ежелгі Шығыс елдерінде (антикалық дәуірде Мысыр, Қытай,) (Грекия, Рим), тіпті Франция, Италия, Англияда футболға ұқсас ойын болған.Ежелгі Мысырдағы футбол тектес ойын біздің эрамызға дейін 1900 жылы танылған[3].

1. Ежелгі кезеңдердегі доппен ойындар:

Футболдың шығу тарихы алғашқы адамзат мәдениеттеріндегі доппен ойындардан басталады. Ежелгі Қытайда, Грекияда, Римде және басқа да өркениеттерде доппен ойнау түрлі формада жүзеге асқан. Мысалы:

• Қытайда б.з.д. 3 ғасырда «Цюйцзю» деген ойын болған, онда ойыншылар аяқтарымен допты белгілі бір алаңға бағыттауға тырысқан.

• Грекияда «эпискерос» деп аталатын ойын болған, оның ережелері футболға ұқсас болды, бірақ бұл ойында қолды пайдалану да мүмкін еді.

• Римде «харпастум» ойыны тараған, онда да допты пайдалану, алайда оФйын ережелері әлі нақты құрылмаған.

Бұл ойындардың әрқайсысы футболдың қалыптасуына белгілі бір әсерін тигізгені сөзсіз, өйткені олар ұқсас элементтерді қамтыған.

2. Орта ғасырдағы доппен ойындар:

Орта ғасырларда Еуропаның көптеген аймақтарында үлкен алаңдарда ойнайтын, нақты ережелерге негізделмеген доп ойындары кеңінен таралған. Ұлыбританияда, әсіресе, «кафф» немесе «түрлі доп ойыны» сияқты ойындар болған. Бұл ойындарда екі топ арасында түрлі ережелер мен шарттар бойынша доп ойнау жүзеге асқан, алайда олар көбінесе хаостық сипатқа ие болды.

3 Футболдың заманауи нұсқасының қалыптасуы:

Футболдың қазіргі нұсқасы XIX ғасырдың ортасында Англияда дамыды. Англияда мектептер мен университеттерде әртүрлі ережелермен доп ойнау кең таралған, бірақ олардың арасында үлкен айырмашылықтар болған. Осы кезеңде футболдың заманауи ережелері ретке келтіріліп, орталықтандырылған басқару жүйесі құрылды.

• 1863 жылы Англияның Футбол қауымдастығы (The Football Association) құрылып, футболдың алғашқы ресми ережелері қабылданды. Бұл құжат футболдың қазіргі нұсқасының негізін қалады және ойынның стандартты ережелерін белгіледі.

• 1863 жылы қабылданған «Футбол ережелері» («Laws of the Game») халықаралық деңгейде қолданылатын ережелердің қалыптасуына ықпал етті, бұл ойынның біріздендірілген және ұйымдасқан түрде дамуына жол ашты.

4. Футболдың халықаралық деңгейде таралуы:

Футболдың әлемдік таралуы XIX ғасырдың соңында, әсіресе Британ империясының ықпалы артуымен байланысты болды. Британдық теңізшілер, саудагерлер мен миссионерлер футболды басқа елдерге жеткізіп, оны жергілікті халық арасында насихаттады. Футболдың халықаралық деңгейде танылуы, 1904 жылы Халықаралық футбол федерациялары ассоциациясы (FIFA) ұйымының құрылуына негіз болды. Бұл ұйым футболдың әлемдік деңгейде ұйымдастырылуы мен реттелуін қамтамасыз етті.

5. Футболдың әлемдік спортқа айналуы:

XX ғасырда футбол әлемдегі ең танымал және кең таралған спорт түріне айналды. 1930 жылы әлем чемпионаты (FIFA World Cup) алғаш рет ұйымдастырылып, футболдың халықаралық маңыздылығы одан әрі артты. Қазіргі уақытта футбол — тек спорттық іс-шара емес, сонымен қатар әлемдік мәдениет пен экономикада маңызды орын алатын құбылысқа айналған.[4]

1.3 Футбол ойынының техникасы мен тактикасы

Футбол техникасы мен тактикасы ойыншылардың жеке шеберлігін және команда ішіндегі үйлесімділігін қалыптастырады. Бұл элементтер футболшының доппен жұмыс істеу шеберлігінен бастап, ойынның жалпы стратегиясын іске асыруға дейінгі барлық аспектілерді қамтиды. Футбол техникасы: Футбол техникасы ойыншының доппен және алаңда қозғалыс жасау дағдыларын білдіреді. Ол негізгі 4 элементтен тұрады:

1Допты басқару:

Тоқтату: Допты бақылауға алу үшін қолданылады. Аяқтың ішкі, сыртқы жағын, табанды немесе дененің басқа бөліктерін қолдануға болады.Айдау: Допты алаң бойымен бақылап жылжу. Бұл дриблинг деп аталады.Берулер: Қысқа (пас) немесе ұзақ қашықтыққа доп беру (ұзын пас).

2.Атулар:

Қақпаға соққы жасау. Бұл дәлдік пен күшті үйлестіруді қажет етеді.Шалқалай секіріп, немесе айналып соғу (удар “ножницами”, “банан” соққысы).

3 Қозғалыс:

Жылдамдықпен жүгіру, кенет тоқтау немесе бағытты өзгерту.Серіктеске тиімді орын табу (позициялық қозғалыс).

4.Қорғау мен тартып алу:

Допты қарсыластан тартып алу әдістері.

Денені дұрыс пайдаланып қарсыласты ығыстыру.

Футбол тактикасы

Тактика – бұл команданың өзара әрекетін үйлестіру және матч барысында белгілі бір стратегияларды орындау жоспары.

1. Жеке тактика:

• Ойыншының өз позициясында тиімді әрекет ету дағдылары. Мысалы, қорғаушының қарсылас шабуылшыны қамтуы, немесе шабуылшының қақпаға жақындау жолдарын табуы.

2. Топтық тактика:

• 2-3 ойыншы арасындағы өзара әрекет. Мысалы, “қабырға ойыны” (допты серіктеске беру және қарсыластың артынан жылдам өту).

3. Командалық тактика:

• Команданың жалпы ұйымдасуы. Әр позициядағы ойыншылардың үйлесімді жұмыс істеуі.

4. Тактикалық схемалар:

• 4-4-2: 4 қорғаушы, 4 жартылай қорғаушы және 2 шабуылшы.

• 4-3-3: 4 қорғаушы, 3 жартылай қорғаушы, 3 шабуылшы.

• 3-5-2: 3 қорғаушы, 5 жартылай қорғаушы және 2 шабуылшы.

5. Қысым көрсету:

• Жоғары қысым: Қарсылас команданың қақпасына жақын аймақта шабуыл жасау.

• Орташа қысым: Орталық алаңда допты тартып алу.

• Төмен қысым: Қақпаға жақын аумақта қорғаныс ұйымдастыру.

Футбол техникасы мен тактикасының үйлесімділігі:Техникасы жақсы дамыған ойыншы тактикалық схемаларды тиімді жүзеге асыра алады. Команданың нәтижесі жеке шеберлік пен үйлесімді әрекеттерге тәуелді. Қазіргі заманғы футболда тактика икемді болып, матчтың жағдайына қарай жылдам өзгеруі керек.Техника мен тактика үйлескен кезде, команда сәтті нәтижеге қол жеткізеді[5]

1.4 Футбол ойыны жайлы қызықты мәліметтер

1. Әлемдегі ең көп көрілетін спорттық оқиға

Футболдан Әлем чемпионаты (FIFA World Cup) — әлемдегі ең көп көрілетін спорттық іс-шара. Әрбір төрт жылда өтетін бұл турнирге миллиардтаған адам қатысып, тікелей эфирде көреді. 2018 жылғы Әлем чемпионатында ғана 3,5 миллиард адам футболды көрді.

2. Ең ұзын футбол матчы

1912 жылы Англияда Данди Хиберниан мен Албион Роверс командалары арасында 3 күнге созылған футбол матчы ойнаған. Матч 3 кезеңнен тұрып, барлығы 19 сағатқа созылған.

3. Футболды алғаш рет ұйымдастырған ел

Футболдың қазіргі заманғы ережелері алғаш рет Англияда 1863 жылы жазылып, қабылданды. Бұл дағды әлемдегі барлық елдерге таралып, футболды халықаралық деңгейде ұйымдастыруға мүмкіндік берді.

4. Ең көп гол соққан ойыншы

Жюст Фонтен (Жан Жюст Фонтен) 1958 жылғы Әлем чемпионатында 13 гол соғып, бір әлем чемпионатында ең көп гол соққан ойыншы атанған. Бұл рекорд бүгінге дейін ешкім бұза алмай келеді.

5. Футболдың ең көп көрілген матчтары

"Классико" — Реал Мадрид мен Барселона командаларының арасындағы матчтар әлемде ең көп көрілетін спорттық оқиғалардың бірі болып табылады. Бұл матчтар әлемнің әр түкпірінде миллиондаған жанкүйерлердің назарын аударады.

6. Ең қымбат футболшы

2021 жылы француз футболшысы Неймар өзінің ауысымымен әлемдегі ең қымбат футболшы болды. Пари Сен-Жерменге (PSG) Барселонадан ауысуы үшін 222 миллион еуро төленген. Бұл рекордты әлі ешкім бұзған жоқ.

7. Футболдың алғашқы "тек қана аяқпен ойнау" ережесі

Футбол ойынының алғашқы түрлерінде ойыншылардың қолдарын қолдануға рұқсат етілді. Дегенмен, 1863 жылы Англияда футболдың «Қауымдастық ережелері» қабылданып, тек аяқпен ойнау туралы ереже бекітілген.

8. Әлемдегі ең үлкен футбол алаңы

Әлемдегі ең үлкен футбол алаңы — Рунгнакид алаңы, Солтүстік Кореяда орналасқан. Оның ұзындығы — 450 метр, ені — 225 метр. Бұл алаңда бір уақытта 1000-ға дейін ойыншы ойнай алады, алайда бұл алаңда ресми ойындар өтпейді.

9. Футболдағы ең жылдам гол

2017 жылы Рикардо Олдони атты футболшы Туркменстанның чемпионатында ойнап, ойынның басталғанына небәрі 2.8 секунд өткенде гол соқты. Бұл әлемдегі ең жылдам гол ретінде тіркелген.

10. Әлемдегі ең ұзақ футбол матчы

Ең ұзақ футбол матчының ұзақтығы 35 сағатқа созылған. Бұл матч 1981 жылы АҚШ-та өткізілген, екі команда арасындағы кездесу 2 күнге созылып, барлық ережелер мен шарттарға сәйкес жалғасқан.

11. Бір матчта ең көп гол соққан ойыншы

Сандерланд мен Портсмут арасындағы 1913 жылғы матчта Грэм Ли (Sunderland) 10 гол соқты. Бұл футбол тарихындағы ең көп гол соққан ойыншының бір матчтағы көрсеткіші.

12. Футболдың алғашқы Әлем чемпионаты

Әлем чемпионатының алғашқы турнирі 1930 жылы Уругвайда өтті. Бұл турнирге тек 13 команда қатысты, және Уругвай жеңіске жетті. Ол кезде чемпионат әлі халықаралық деңгейде өте танымал болмаған еді.

13. Ең ұзақ уақыт бойы гол соқпай ойнаған қақпашы

Бразилиялық қақпашы Марсело футбол тарихында ең ұзақ уақыт бойы гол соқпай ойнаған қақпашы ретінде танымал. Оның рекорды — 1322 минут (шамамен 22 сағат), яғни бұл бір матчта кем дегенде 14-15 гол жібермей қорғану керек деген сөз.

14. Футболшылардың денсаулығы

Футбол — әлемдегі ең көп жарақат алатын спорт түрлерінің бірі болып табылады. Әсіресе, тізе, бұғана және бұлшықеттерге зақым келу жағдайлары жиі кездеседі.

15. "Футболдағы өнер"

Футболда "артистизм" немесе өнер көрсетудің белгілі бір элементтері бар. Оған әйгілі "Рональдињо финті", "Месси бұрылыстары" және "Криштиану Роналдуның дриблингтері" кіреді. Бұл ойыншылардың ерекше дағдылары оларды әлемдегі ең танымал футболшылар қатарына қосқан.

Футбол тек спорт емес, ол мәдени құбылысқа айналған, оған қатысушылар мен жанкүйерлер миллиондаған жылдар бойы құмарлықпен қарайды.[6]

1.5Футболдың адам өміріне пайдасы

1. Физикалық денсаулыққа пайдасы

Футбол — бұл физикалық белсенділік пен қозғалысты талап ететін спорт түрі. Ол көптеген физикалық аспектілерді дамытуға көмектеседі:

• Кардиореспираторлық денсаулық: Футбол ойнау жүрек-қан тамырлары жүйесін жақсартады. Ойын барысында жүгіру, секіру, жылдам қозғалу арқылы жүрек жұмысын күшейтіп, қан айналымын жақсартады.

• Төзімділік пен күшті дамыту: Ойын ұзақтығы мен қарқындылығы жоғары болғандықтан, футбол ойнау ағзаның төзімділігін арттырады. Ол дене шынықтыруды, бұлшықеттердің күшін арттыруды, сондай-ақ жылдамдық пен реакцияны жақсартуды көздейді.

• Бұлшықет массасын ұлғайту және икемділікті арттыру: Футбол — барлық дене мүшелерін қатыстырған жаттығу түрі. Әсіресе аяқ, бөксе және іш бұлшықеттері жақсы дамиды. Сондай-ақ, жаттығулардың арқасында дененің икемділігі мен үйлесімділігі артады.

• Салмақты бақылау: Футбол ойнау — калорияларды тиімді жағуға көмектеседі. Бұл салмақты тұрақты деңгейде ұстап тұруға және семіздіктің алдын алуға мүмкіндік береді.

• Сүйек денсаулығы: Футбол сүйек жүйесінің беріктігін сақтайды, себебі жүгіру мен секіру сүйекке тұрақты жүктеме береді.

2. Психологиялық пайдасы

Футбол адамның психикалық денсаулығына да көптеген пайдалы әсерлер береді:

• Стрессті төмендету: Футбол сияқты спорт түрлері адамға эмоционалды түрде жеңілдік береді. Дене белсенділігі кезінде эндорфиндер (бақыт гормондары) бөлініп, бұл стрессті және мазасыздықты азайтады.

• Рухани тұрақтылық: Ойын барысында команда мүшелерімен бірге жұмыс істеу, мақсатқа жету үшін тырысу адамның психикалық тепе-теңдігін сақтауға көмектеседі. Бұл физикалық жүктемелермен қатар, рухани тұрғыдан да адамның өзін жақсы сезінуіне ықпал етеді.

• Өзін-өзі бағалау: Ойынның барысында жақсы нәтиже көрсету, команда үшін маңызды гол соғу немесе маңызды сәтте қорғаныс жасаған сайын ойыншының өзін-өзі бағалауы артады.

• Табандылық пен жауапкершілік: Футболда қиын жағдайларға тап болу немесе жеңіліс көру — адамның табандылығын, сабырлығын дамытуға септігін тигізеді. Бұл дағдылар тек спортта ғана емес, өмірдің басқа да салаларында пайдалы болады.

3. Әлеуметтік пайдасы

Футбол — бұл командалық спорт, оның арқасында әлеуметтік байланыстарды дамыту мүмкіндігі бар:

• Командалық жұмыс пен өзара әрекеттестік: Футболда әрбір ойыншының рөлі маңызды, сондықтан команда мүшелері арасында өзара құрмет пен ынтымақтастық қалыптасады. Бұл командалық рух пен топта жұмыс істеу дағдыларын дамытуға септігін тигізеді.

• Жаңа таныстар мен достар табу: Футбол — көптеген адамдармен қарым-қатынас жасауға және жаңа достар табуға мүмкіндік береді. Әсіресе, командалық ойындар, жарыстар, клубтық іс-шаралар қатысушылардың бір-бірімен жақын танысуына мүмкіндік береді.

• Келіссөздер мен коммуникация: Ойын барысында түрлі жағдайларды шешу үшін ойыншылар арасындағы коммуникация өте маңызды. Бұл дағдылар өмірде, жұмыс орнында және басқа да әлеуметтік қарым-қатынастарда пайдалы болады.

4. Жан-жақты дамуға ықпалы

Футбол тек физикалық немесе әлеуметтік дамуды ғана емес, сондай-ақ жеке тұлғаның жан-жақты дамуын да қолдайды:

• Қарым-қатынас дағдыларын дамыту: Команда мүшелерімен дұрыс байланыс орнату, келісімге келу, бір мақсат үшін бірігу — бұл дағдылар футболдың арқасында дамиды.

• Логикалық ойлау мен шешім қабылдау: Ойын барысында ойыншылар тез әрі дұрыс шешім қабылдауға мәжбүр болады. Бұл шешімдер ойынның әр сәтінде қабылданып, ойыншының стратегиялық ойлау қабілетін арттырады.

• Мақсат қою мен оны іске асыру: Футболда жеңіске жету үшін жоспар құру және мақсатқа жету үшін қажырлы еңбек ету қажет. Бұл дағдылар өмірдің басқа салаларында да қолдануға болады.

5. Жалпы денсаулықты нығайту

Футбол ойнау жалпы денсаулықтың жақсаруына әсер етеді:

• Иммунитетті күшейту: Дене белсенділігі иммун жүйені нығайтады, бұл адамның вирустар мен инфекцияларға қарсы күресу қабілетін арттырады.

• Ұйқының жақсаруы: Футбол сияқты физикалық жүктеме ұйқының сапасын жақсартады, өйткені дене энергиясын сарқып, тынығуға мұқтаж болады. Бұл ұйқының терең және қалпына келтіруші болуына ықпал етеді.

• Тамақтану мен салмақ бақылау: Футбол салмақты ұстап тұруға және артық майлардан арылуға көмектеседі. Сонымен қатар, дененің физикалық белсенділігі дұрыс тамақтанумен үйлескенде тиімді болады.

Футбол — тек спорттық ойын ғана емес, ол адамның денсаулығын, психологиялық жағдайын, әлеуметтік байланыстарын нығайтуға және жан-жақты дамуына ықпал ететін қуатты құрал. Ойын физикалық денсаулықты жақсарту, эмоционалды жағдайды тұрақтандыру, әлеуметтік байланыстарды орнату және өмір сүру сапасын арттыру үшін маңызды факторларға айналады. Футбол адамның жан-жақты дамуына, тұлғалық өсуіне және жалпы өмір сапасын жақсартуға ықпал етеді[7]

6. Футбол сабақтарындағы ойындар,ойындық жаттығулар

Футбол сабақтарындағы ойындар мен ойындық жаттығулар — футболшының техникалық және тактикалық дағдыларын дамытып, командада үйлесімділікті арттыруға арналған маңызды әдіс-тәсілдер. Бұл жаттығулар ойыншының қозғалыс жылдамдығын, бақылау дағдыларын, реакциясын, және командалық жұмысын жақсартуға көмектеседі. Ойындық жаттығулар қызықты әрі тиімді болуы мүмкін, өйткені олар футболшыларды оқу кезінде әрі ойнауға, әрі үйренуге ынталандырады.

Міне, футбол сабақтарында қолдануға болатын бірнеше тиімді ойындар мен ойындық жаттығулар:

1. "Допты ұстау" (Keep Away)

Бұл жаттығу футболшылардың допты бақылау қабілетін және жылдам реакциясын дамытады.

• Мақсаты: Бір топ ойыншы допты ұстап, қарсылас команданың қолынан шығармауға тырысады.

• Құралдар: Бір доп.

• Ережелер:

  • Екі топқа бөлінеді: бір топ допты ұстап қалуға тырысады, ал екінші топ оны тартып алуға тырысады.

  • Ойыншылар тек аяқтарымен допты қозғалтатын болады.

  • Допты алып кеткен команда жеңіске жетеді.

• Пайдасы: Бұл жаттығу ойыншылардың допты жақсы қабылдауы, дриблинг жасау қабілеті, сондай-ақ қысқа қашықтыққа пас беру мен жылдамдықты арттыруға көмектеседі.

2. "Гол соғу жарысы" (Shooting Race)

Бұл жаттығу футболшылардың қақпашыға соққы жасау дағдыларын жетілдіреді.

• Мақсаты: Әр ойыншы максималды жылдамдықпен допты қақпаға соғуы тиіс.

• Құралдар: 2 қақпа, бірнеше доп.

• Ережелер:

  • Ойыншылар кезекпен алаңның ортасынан қақпаға соққы жасайды.

  • Әр ойыншы тек бір соққы жасайды, содан кейін келесі ойыншы орын алады.

  • Соққы дәлдігі мен күшін есепке ала отырып, кім көп гол соқса, сол жеңіске жетеді.

• Пайдасы: Бұл жаттығу ойыншылардың соққы дәлдігін, күшін және қақпашымен әрекеттесуін жақсартады.

3. "Топты қорғау" (3v3 or 4v4)

Бұл жаттығу командалық жұмыс пен кеңістікті дұрыс пайдалану дағдыларын дамытады.

• Мақсаты: Кішігірім топтарда допты ұстап, қарсыластың қақпасына гол соғуға тырысу.

• Құралдар: 1 футбол алаңы, 2 қақпа, бірнеше доп.

• Ережелер:

  • Ойыншылар үш немесе төрт адамнан тұратын топтарға бөлінеді.

  • Әр топтың мақсаты — допты жақсы бақылап, қысқа пас берулер арқылы қарсыластың қақпасына гол соғу.

  • Қарсыластың қақпасына гол соғуға тырысқан команда жеңеді.

• Пайдасы: Бұл жаттығу командалық үйлесімділікті, қысқа пас беру дағдыларын, қарсыласқа қысым жасау тәсілдерін дамытуға көмектеседі.

4. "Допты ұшақтауды қайталау" (Passing and Moving)

Бұл жаттығу футболшылардың пас беру мен қозғалыс дағдыларын жақсартады.

• Мақсаты: Футболшылар пас беру кезінде дұрыс қозғалып, бос алаңға шығуды үйренеді.

• Құралдар: 2 топ, алаңның ортасынан 2 метр қашықтықта орналасқан қосымша белгілер.

• Ережелер:

  • Ойыншылар екі қатарда тұрады. Бірінші қатардағы ойыншы допты берген кезде, екінші қатардағы ойыншы бос алаңға қозғалып, допты қабылдайды.

  • Допты алу мен пас беру барысында қозғалу керек, әркім өз орнын жақсылап ауыстыруы тиіс.

• Пайдасы: Бұл жаттығу ойыншылардың қозғалыс жылдамдығын арттырады және пас беру мен қабылдау дағдыларын жетілдіреді.

5. "Соққы жасау" (Target Shooting)

Бұл жаттығу футболшылардың қақпаға соққы жасау қабілетін жақсартады.

• Мақсаты: Ойыншылардың гол соғу дәлдігі мен соққы күшін дамыту.

• Құралдар: Қақпа, белгілер (қақпаның әр бөлігіне орналастыру үшін).

• Ережелер:

  • Қақпаның әр бөлігіне (төмен, ортаңғы, жоғары) арнайы белгілер қойылады.

  • Әр ойыншы кезекпен гол соғуға тырысады, бірақ тек белгіленген алаңға соғуы тиіс.

  • Жеңімпаз — ең көп дәл соққы жасаған ойыншы.

• Пайдасы: Бұл жаттығу ойыншылардың дәл соққы жасауды, қақпаны бағдарлауды және позиция таңдауды жақсартады[8].

Қорытынды

Футбол – жай ғана спорт емес, ол мәдениет, өнер және жаһандық бірлік символы. Оның қарапайым ережелері мен әмбебап сипаты адамдарды біріктіріп, әртүрлі елдер мен ұлттар арасында байланыс орнатады.Тарихы тереңде жатқан бұл ойын әлемдегі ең ықпалды құбылыстардың біріне айналды. Футбол тек спортшылардың шеберлігімен ғана емес, жанкүйерлердің қолдауымен, ынтымақтастығымен және спортқа деген сүйіспеншілігімен ерекше.Қазіргі таңда футбол физикалық және рухани даму құралы, сондай-ақ ұрпақтарды біріктіретін, ынталандыратын және шабыттандыратын күш ретінде танымал. Ол адамдарға жеңіс қуанышы мен күрес құндылықтарын сезінуге мүмкіндік береді. Футбол – әлемнің ортақ тілі[8].

Қолданылған әдебиеттер

1. Дорохов А.А., «Футбол: теория и методика», Москва, 2015.[2]

2. УЕФА ресми сайтынан материалдар – www.uefa.com

3. Қазақстан футбол федерациясының материалдары – kff.kz

4. ФИФА ресми құжаттары мен мәліметтері – www.fifa.com

5. Роджерс К., «Футбол тарихы: алғашқы қадамдардан қазіргі заманға дейін», Лондон, 2010.[5]

6. Кесслер Д., «Тактика футбола», Берлин, 2018.[2]

7. Спорт журналдары мен мақалалары:

• «World Soccer» журналы, арнайы шығарылымдар.

• «Футбол және өмір» журналы, 2022.

8. Онлайн энциклопедиялар:

• Wikipedia.org – «Футбол тарихы» және «Футбол техникасы мен тактикасы» бөлімдері.[8]