Ғажайып химия

Химия ғылымындағы «Ең...Ең...Ең...» сайыс сұрақтары:

1. Ең ертедегі құйма?

2. Ең қиын балқитын металл?

3. Ең қатты минерал?

4. Адамға ең алғашқы белгілі болған метал?

5. Жер бетіндегң ең көп таралған металл?

6. Адамзат баласы ең алғаш өндірген металл?

7. Ең жеңіл металл?

8. Ең ауыр металл?

9. Ең жеңіл балқитын металл?

10. Жер бетіндегі ең көп таралған қосылыс?

11. Ең қатты металл?

12. Ең ауыр газ?

13. Ең тұрақты химиялық элемент?

( Қола, вольфрам, алмас, алтын, алюминий, мыс, литий, осмии ,цезий, су, хром, радон, теллур)

ХИМИЯЛЫҚ ТЕРМИНДЕР МЕН ОМОНИМДЕР:

АЛЛОНЖ:1)Ретортаның не мұздатқыштың өңешін ұзартатын конус тәрізді труба.2)Мырыш алу кезінде конденсацияланбаған мырыш буын ұстайтын аспап.

3)Боксерлердің арасындағы арақашықтық;

БИСКВИТ:1)Химиялық ыдыстарды жасауда және сәулет өнерінде қолданылатын глазурланбаған күңгірт фарфор.2)Кондитерлік тағам;

БОР:1)Дат ғалым-физигі.2)Химиялық элемент.

3)Астық тұқымдасқа жататын өсімдік. 4)Қала (Горький облысында).5)Тіс емдеу техникасында қолданылатын болат бұрғы;

ДОНОР:1)Бос электрон жұбы бар атом.2)Қан беруші адам;

ЕРШ:1)Ыдыс жуатын щетке.2)Алабұға тәріздес балық;

МОЛЬ:1)Зат бірлігінің өлшемі.2)Ұсақ көбелек. 3)Музыкалық термин;

МУМИЯ:1)Fe₂O₃-нің сусыз минералды бояуы.2)Өлген денені бұзылудан сақтайтын әдіс;

РАДИКАЛ:1)Заттар арасындағы физикалық,химиялық өзгерістер.2)Ағзаның ішкі, сыртқы тітіркендіргіштерге әсері.3)Қоғамдық прогреске қарсы саяси пікір;

ТАНТАЛ:1)Алуы қиын болғандықтан осылай аталынатын химиялық элемент.2)Грек аңызындағы мәңгілік азап шегетін боп жазаланған Фригий (Лидия)патшасы;

ТИТАН:1)Химиялық элемент.2)Сатурн планетасының серігі.3) Ертедегі грек мофологиясындағы алып адам.4)Қызметі өте жоғары дәрежеде бағаланған адам;

УРАН:1)Химиялық элемент.2)Күн жүйесіндегі планета.3) Грек мифологиясындағы аспан құдайы;

ФЛЮС:1)Шлак алуға қажетті шихтаға қосылатын материал.

2)Таңдайда кездесетін ірің;

ЦИЛИНДР:1)Химиялық өлшегіш құрал.2)Геометриялық дене.

3 )машина тетігі.4)ер адамның бас киімі;

Химиялық элеметтер.

					6
		3	4
1	2			5

ҚАЗАҚСТАН

Сөзтізбек дұрыс шешілгенде бірінші қатарда еліміздің аты шығады.

1
2
3
4
5
6
7
8
9

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АТАУЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ҚОЙЫЛҒАН ЭЛЕМЕНТ АТТАРЫ:

АСПАН ДЕНЕЛЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ҚОЙЫЛҒАН ЭЛЕМЕНТ АТТАРЫ:

ҒАЛЫМДАР АТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ҚОЙЫЛҒАН ЭЛЕМЕНТТЕР:

ДӘРІХАНА ХИМИЯСЫ.

Химия ғылымының адамзат баласы үшін маңызы зор, себебі химиялық қосылыстар адамдарды түрлі ауру-сырқаудан емдейді. Медициналық химия ғылымы (ятрохимия,химиатрия)XVI-XVII ғасырлардан бері халықтың денсаулығына қызмет етіп келеді. Бұл ғылымның негізін қалаған-неміс химигі Парацельс.

Үй жағдайында көп кездесетін кейбір дәрі-дәрмектерге химиялық тұрғыдан түсінік беруге болады.

Іші кеуек адсорбент.Ағаш көмірін су буымен қатты қыздыру арқылы алынады. Қолданылатын жері: асқазан ауырғанда тазалау үшін және газ тұтқышта газдарды бөлу үшін қажет.

(грекше:анти-қарсы;септик-шіритін) микробтардың дамуын болдырмайтын,шіру процесін тоқтататын химиялық қосылыстар. Олар:йод,хлорамин,фенол,сірке қышқылы т.б қосылыстар.

(латынша «өлтіремін»деген мағынаны береді)-бактерияларды өлтіретін көптеген химиялық заттар. Олар:галогендер,азот оксидтері, хлор диоксиді, сутектің асқын тотығы, мыстың қосылыстары.

( хлортетрацеклин)-антибиотик. Сары, алтын түстес, кристалды ұнтақ, ащы дәмі бар, суда еритін зат. Вирустарға, туберкулез таяқшаларына қарсы қолданылады.

(сұйық парафин)-қатты парафинді көмірсутектер мен минералды майлардың қосындысы. Медицинада, косметикада қолданылады.

25-30%-дық метонолдың, изовалериан қышқылының ментол эфиріндегі ерітіндісі.Орталық нерв жүйесін тыныштандыру үшін невроз,жүрек аурулары кезінде пайдаланылады.

Түссіз,металдық дәмі бар сұйық зат.Сумен жақсы араласады. Іріңді жараларды асқын тотықпен өңдейді.

(НО-СН₂-СНОН-СН₂ОН) 3 атомды спирттердің өкілі. Өндірісте майлардан гидролиздеп алынады. Қасиеті-тұтқыр,түссіз сұйық зат,суда жақсы ертді,дәмі тәтті.

(С₆Н₁₂О₆;грекше глюкоза-тәтті)-моносахаридтер тобына жататын тәтті зат.Өсімдік шырындарында көп кездеседі.Адам әлсірегенде күш үшін укол арқылы глюкоза береді.

Ұйқы безі гормоны.Адам ағзасының көміртегі айналысын әрі қандағы қантты реттейді.Инсулин жай белоктар тобына жатады.

Химиялық элемент,галоген.Адам ағзасында йод жетіспесе көптеген ауруларға ұшырайды.

(NH₄OH)-аммиактың судағы ерітіндісі.Адамдар есінен танғанда ес жинайды

25%-дық диэтиламидтің никотин қышқылындағы, судағы ерітіндісі.Әлсіз сары түсті,өзіне тән иісі бар сұйықтық.Жоғары жүйке жүйесі,қан-тамыр жүйесі,жүрек ауырғанда пайдаланады.

Кофе дәнінде,кофе,шай жапырақтарында кездесетін алкалоид.Ақ түсті,қышқылтым дәмі бар,иіссіз зат.Шай,кофе құрамында кездеседі.Сондықтан да шай, кофе ішсе адам сергиді.

Ауруды басатын химиялық зат. Формуласы:

О

С₂Н₅

С-О-СН₂-СН₂-N-С₂Н₅

Антибиотик.Пенициллиум саңырауқұлағынан алынады.Бактерия өсуін тоқтатады.Өкпе ауруы,ангина,гангрена кезінде пайдаланады.

(С₁₂Н₂₂О₁₁)-дисахаридтер тобына жататын қантты зат.Қант қызщылшасынан алынады. Адам ағзасы үшін пайдалы.

Құрылысы күрделі,күшті әсері бар антибиотик. Саңырауқұлақтан алынады. Туберкулез, менингит, шешек ауруларына қарсы қолданылады.

«ХИМИЯ БІЗДІҢ АЙНАЛАМЫЗДА»

Химияның кереметтерін ақындар да әнге қосып суреттейді.Ғали Орманов химия кереметтерін былай суреттейді:

Ғажайып нәрсе химия, Өмірдің бірақ керегін

Тұңғиық сыры әр алуан. Осылар тауып берер ме?

Жоғалып бір зат зым-зия, Табалар ма ешкім керегін,

Жаңалап бірі жаралған. Телдірмей, сірә,тереңге?

Химяның кереметін ақын Құланбай Көпішев былай суреттейді:

Химия –ырыс бұлағы,

Шалқыған байлық, мол дәулет.

Аялап күтіп тұр алда

Болашағымыз-Нұр сәулет.

Аялдама,алға ұмтыл,

Құдіретті біздің ой!

Сенде байлық,сенде ырыс

Сенімен өмір сәнді ғой.

Химияның айналаңда екенін ақын ағамыз Мыңбай Рәшев былай жырлайды:

Қызыл думан - өміріміз ғаламат!

Қас қақанша жаңа қала, жаңа бақ!

Қыруар істің қайсысында болса да,

Құдіретті химия жүр аралап.

Химияның адам өмірін сақтауда да ерекше үлес қосып келе жатқанын Қосжан Мүсірепов ағамыз былай суреттейді:

Аһ,ұрумен іздеп өтті қанша адам,

Ауруларға арман болған қашаннан,

Аптекада алуан-алуан дәрі бар-

Химияның құдіретімен жасалған.

Ақын Шәміл Мұхамеджанов жас кезінде химияны оқуға мән бермей кейін өкінгенін жырлайды:

«Химия қиын,

Ашиды миың»

Деуші едік оқып жүргенде,

Жар бермей мойын,құрыстап,

Мұндайын оның білгенде

Оқитын едік дұрыстап,-деп келіп,

Мен білсем, іні бауырым,

Химия сенің қолайың

Жақсылап оқып жүріңдер,

Келтіріп бірде орайын»,-дейді.

О₃

• 

О₂ Н₂↑

ҚҰПИЯ СӨЗДІҢ ҚҰЛПЫН АШУ.

Жауабы: 4P+5O₂=2P₂O₅; P₂O₅+3H₂O=2H₃PO₄

Жауабы:2Na+2H₂O=2NaOH+H₂↑

Жауабы: Фтор-тор.

ТЕРМИНДЕРДІҢ МӘНІН ТАБЫҢДАР:

АНГИДРИД

АНГИДРИТ

СУЛЬФИД

СУЛЬФИТ

ХЛОРАТ

ХЛОРИТ

НИТРАТ

НИТРИТ

ЭКЗОТЕРМИЯ

ЭНДОТЕРМИЯ

КАЛОРИМЕТР

КОЛОРИМЕТР

ГЛИЦЕРИН

ГЛИЦЕРИД

САХАРОЗА

САХАРАЗА

АМИЛОЗА

АМИЛАЗА

МАЛЬТОЗА

МАЛЬТАЗА

« Қызықты викторина» сайыс сұрақтары.

1.Атауынан бір әріпті алып тастаса химиялық элемент алуға болатын жануар?

2.Көзге көрінбейтін,ұсақ тірі ағзалардың құрылысын, қасиеттерін, пайдасы мен зиянын зерттейтін ғылым?

3.Диззентерия ауруын тудыратын бір жасушалы ағза?

4.Ғарышқа ұшырылған бір жасушалы талшықсыз балдыр?

5.Адамның жүрегі неше бөлімнен тұрады?

6.Саваннаның құрғақ, ылғалды маусымдары мезгіл-мезгіл ауысуы кезінде жапырақтарын түсіретін өсімдік?

7.Бидай қандай тұқымдасқа жатады?

8. Адамның миы неше бөліктен тұрады?

9.Алғаш рет ғылымға «жасуша» терминін ұсынған кім?

10.Жасушаны зерттейтін ғылым?

11.Ұлпаларды зерттейтін ғылым?

12.Тимозин гормонын шығаратын без?

Кім тауып айта алады?

Жауабы: О₂↑

Жауабы:2Na+2H₂O=2NaOH+H₂↑

Жауабы: H₂↑