Аннотация

География пәнінде дидактикалық материалдарды қолдану

Жамбыл облысы, Тараз қ,

«Астана» көпсалалы колледжінің

география пәнінің оқытушысы

А.А.Узбекова.

География пәнін оқытуда дидактикалық материалдарды пайдаланудың тиімділігін арттыру мәселелеріне арналған. Зерттеудің мақсаты – дидактикалық материалдарды қолдану арқылы оқушылардың географиялық білімдерін тереңдетуге, қызығушылығын арттыруға, сыни ойлауын дамытуға және практикалық дағдыларын қалыптастыруға болатындығын дәлелдеу. Аннотацияда географиялық білім берудің дидактикалық аспектілері, оқу процесінде қолданылатын материалдардың түрлері және оларды тиімді пайдалану әдістері қарастырылады.

Негізгі мәселелер:

• География пәнінде дидактикалық материалдарды қолданудың теориялық негіздері (дидактикалық принциптер, оқыту әдістері).

• Географиялық білім беруде қолданылатын дидактикалық материалдардың түрлері (карталар, атластар, глобустар, схемалар, кестелер, суреттер, бейнематериалдар, электрондық ресурстар).

• Дидактикалық материалдарды таңдау және пайдалану критерийлері (жас ерекшеліктері, білім деңгейі, оқыту мақсаттары).

• Дидактикалық материалдарды қолдану арқылы оқушылардың географиялық білімдерін тереңдету, қызығушылығын арттыру, сыни ойлауын дамыту және практикалық дағдыларын қалыптастыру әдістері.

• География пәні мұғалімдерінің дидактикалық құзыреттілігін арттыру жолдары.

• Дидактикалық материалдарды әзірлеу және жетілдіру перспективалары.

Зерттеу әдістері:

• Теориялық әдістер (әдебиеттік шолу, ғылыми еңбектерді талдау, білім беру стандарттарын зерттеу).

• Эмпирикалық әдістер (сауалнама жүргізу, бақылау, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс).

• Статистикалық әдістер (алынған деректерді өңдеу және талдау).

Күтілетін нәтижелер:

• География пәнінде дидактикалық материалдарды қолданудың теориялық және практикалық негіздерін айқындау.

• Географиялық білім беруде қолданылатын дидактикалық материалдардың жіктелуін жасау.

• Дидактикалық материалдарды тиімді қолданудың әдістемелік ұсынымдарын әзірлеу.

• Оқушылардың географиялық білімдерін тереңдетуге, қызығушылығын арттыруға, сыни ойлауын дамытуға және практикалық дағдыларын қалыптастыруға бағытталған дидактикалық материалдардың үлгілерін жасау.

• География пәні мұғалімдерінің дидактикалық құзыреттілігін арттыруға арналған практикалық кеңестер беру.

Түйін сөздер: география, дидактика, дидактикалық материалдар, оқыту әдістері, географиялық білім, оқушылардың қызығушылығы, сыни ойлау, практикалық дағдылар.

География пәнінің мұғалімдері, әдіскерлер, білім беру саласының қызметкерлері, педагогикалық жоғары оқу орындарының студенттері және географиялық білім берудің мәселелеріне қызығушылық танытатын барлық адамдар.

География пәнінде дидактикалық материалдарды қолдану: Тиімділігі және мысалдар

Кіріспе

География пәнінде оқытудың маңызды элементтерінің бірі - дидактикалық материалдарды тиімді қолдану. Дидактикалық материалдар оқу процесін көрнекі және қызықты етуге, оқушылардың білімді меңгеруін жеңілдетуге, сыни ойлауын дамытуға және практикалық дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі. Бұл мақалада география пәнінде қолданылатын дидактикалық материалдардың түрлері, оларды қолданудың тиімділігі және нақты мысалдары қарастырылады.

Ойын сабақтың соңында қолданса оқушылардың алған білімін тиянақтау ретінде де пайдаланады. Ойын элементтері сабақты түрлендіріп, мазмұнын кеңейте түседі. Көптеген ойын түрлері балалар денесін шынықтырып, жылдамдығын арттыруға, мергенділікке, қырағылыққа, тапқырлыққа, табиғатпен сырласуға шақырады. Икемділік, сергектілік, күш-қабілетін толықтыратын болса, мақал-мәтелдер, викториналық қызықты сұрақтар, ребустар шешу ой сергітіп, білімін байыта түсуге септігін тигізеді. Ең бастысы ойынды мазмұнды, қызықты ету ой – санаға лайықты ету ойыншының өз қолында.

Ойындар – балалардың танымдық қызығушылықтарын арттырумен қатар жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.  Ойын арқылы бала адамгершілік құндылықтар жөнінде тәжірибе жинақтайды .   Ойын арқылы балалар өздерінің құрбы – құрдастарымен қарым – қатынас жасауға үйренеді.

Ойындар сабақ мазмұнына сәйкес алынып, жеке және топтық жұмыстар жүргізуде алға қойған мақсатқа жеткізіп, нақты қорытынды алуға көмектеседі.

Географиялық ойындар-география сабақтарында кеңінен қолданылатын жаңа техналогиялардың бірі.

Географиялық ойындардың мақсаты:

Оқушылардың қызығушылығын арттырады.  Сонымен бірге оқушылардың ұғымдарын кеңейтеді,  және картамен жұмыс жасау дағдысын қалыптастырады. Географиялық номенклатураны меңгеруге , тапқырлыққа, шығармашылыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелейді.
Географиялық ойын сабақтарын оқушылармен өткізгенде төмендегі талаптарға көбірек көңіл аударамын.

Олар:
-Географиялық ойындар бағдарламаға сай келуі,
-Мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай болуы
-Уақыт мөлшері оқушыларды жалықтырмайтындай болып, алдын ала жасалған жоспар бойынша жүргізілуі,
-Ойын түрлері сабақ тақырыбының мазмұнын ашып іскерлік пен дағдылар қалыптастыруға көмектесетіндей болу
-Қажетті материалдар алдын-ала дайындалып, мүмкіндігінше картамен байланысты жүргізу.
Ойындар сынып оқушыларын 2-3топқа бөлу арқылы немесе екеуара, үшеу болып, шағын бір топ құру арқылы өткізіледі.

Ойындардың түрлері.

География сабағында ойынның төмендегі түрлерін қолданамын.

Ауызша, жазбаша орындалатын ойындар.

-Карта арқылы орындалатын ойындар және ойын түрінде өткізілетін сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстарда орындалатын ойын.

Мен өз сабақтарымда:

Блиц оқу ойындары

Блиц оқу орындары – қысқа мерзімді шағын ойындар, олар  оқушылардың  нақты біліктері мен дағдыларын дамытуға бағытталады. Блиц ойындарда оқушыларға  ойынның жалпы  нобайы мен тапсырмалары ғана беріліп, білім алушылар оларды өздігімен ойнап шығуы керек. Мұнда да ойыннан кейін кезеңі ерекше маңызды рөл атқарады, өйткені осы уақытта оқушылар  ойыннан алған әсерлерімен бөлісіп, ой-толғаныстарын жазбаша түрде келтіреді.

Блиц оқу ойынның ішіндегі «Шындық детекторы» ойынның мақсаты: «Шындық детекторы» (топ басшыларына сұрақ). Бір оқушыға  8-10 сұрақ қойылады. Белгілі бір оқушы  сұрақтардың барлығына да шынайы түрде жауап беріп, тек біреуіне ғана жалған жауап қатады. Қалған топтар жауаптардың қайсысы өтірік болғанын анықтап, өз ұстанымдарына дәлделеп келтірілуі керек. Ондағы оқушының  өзіне деген сенімділік пен өз ойын еркін жеткізе білуге дағдыландыру.

Ойынның нәтижесінде оқушының  дұрыс емес жауап табуда әр сұраққа жауапкершілікпен қарау және де осы пәнге деген көзқарасын, өзіне деген сенмілігін, өз ойын дұрыс жеткізуге дағдылануын көреміз.

«Брейнг-ринг» ойыны

Топ (5) адамнан шағын топтарға бөлінеді: мұнда 6 (4) ойыншы және бір жүргізуші болады. Ойынға қатысушыларға нөмір жазылған жетондар таратылады. Әрбір топ жеке үстел басында отырады. Үстелдің үстінде – үстелдің сілтемесі және 6 (4) бөлікке бөлінген жаймалар; осы карталардың үстіне тапсырма жазылған карточкалар келесі ретпен қойылады: астында – бірінші деңгей сұрақтары, ең үстінде үшінші деңгейдің сұрақтары. Әр бөлікке бір сұрақтан 1-ші деңгей сұрақтарына дайындықсыз жауап жауап беріледі, 2-ші деңгей сұрақтарына жауап беруге 3-5 мин уақыт беріледі. 3-ші деңгей сұрақтарына жауап беруге 7-10 мин уақыт беріледі. Дұрыс жауаптарға фишкалар таратылады. Ойын қорытындысы бойынша көп фишка алған топ жеңімпаз болып саналады.

Осы «Брейн-ринг» ойының нәтижесі оқушылардың  білімдерін тереңдетуді, нығайтуды, пәнге деген қызығушылығын арттыруды, ойлау қабілетін жетілідіруді, өз бетімен жұмыс істеуге, іздену-зерттеу жұмыстарына үйретеді. Осылайша оқушы ойын еркін жеткізуге дағдыланады.

Кубизм стратегиясы ойыны

Шарты: кубикті айналдырып, түскен санына қарай интерактивті тақтада, қалташалардағы сұрақтарға жауап береміз.

Сандар сөйлейді

Шарты: Төменде берілген тапсырмаларды орындарын тауып, сандардың қасына орналастыру

510млн.км2 –

361млн.км2 –

149млн.км2 –

«Сен білесіңбе?» ойыны

Шарты: жасырылған ребустарды шешу.

Әйгілі орыс жазушысы А.С.Пушкин бейнесіндегі ел?

«Бәйге» ойыны

Шарты: Викториналық қызықты сұрақтар.

Географиялық картамен жұмыс Ойын “Ең, ең, ең ….”

Ең ұзын өзен? Ең терең көл? Ең ұзын тау? Ең суы мол өзен? Ең үлкен түбек? Ең биік шың? Ең ыстық материк? Ең ежелгі тау? Ең үлкен мұхит? Ең терең шұңғыма? Ең лас теңіз? Ең кіші материк?

«Пошта» ойыны.

Тақтаға материктің аты жазылған төрт «пошта жәшігі» қойылады. Әр топқа бір конверттен таратылады. Әр конвертте жарты шар материктеріне қатысы бар сөздер жазылған парақтар бар. Әр топ өзінің материгіне қатысты сөздерді пошта жәшігіне салады.

Пошта ашылып дұрыс салынған сөздер 1 ұпайдан беріледі және ішіндегі географиялық нысандарды картадан дұрыс көрсеткен оқушы тобына және 1 ұпайдан әкеледі.

«Зообақ» ойыны.

Әр топ қатысушысына жануарлар бейнеленген суреттер таратылады. Суреттегі жануарлардың атын дұрыс атап, қай материкте, қай табиғат зонасында мекендейтінің дұрыс айтқан оқушы өзінің тобына 1 ұпай әкеледі.

Қорыта келгенде географиялық сабақтарда ойын элементтерін қолданған кезде оқушылардың сабаққа деген белсенділігі  арттады, оқушылар арасында бәсекелестік пайда болады, оқушылар басқа қырынан  көрінеді, ең бастысы оқушылардың пәнге деген қызығушылығы арттарды. Білім беру –оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз үрдісі болса, қазіргі кездегі білім беру – оқушының пікірін бағалау, оқушыны тыңдай білу. Ұстаз бен шәкірттің бірлесе жасаған еңбегінің нәтижесі – сапалы білім болып табылады. Белгілі педагог В.А. Сухомлинский айтқандай: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, фонтазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды!». Ендеше, баланы ойынға қатыстырып үйрету арқылы ойыны қайсы, үйретуі қайсы екенін балалар айырмастай, сезбестей етіп сабақ өткізген ұтымды.

Дидактикалық материалдардың маңызы:

Дидактикалық материалдар - оқыту мақсатына жетуге бағытталған және оқу процесінде қолданылатын құралдар мен ресурстар. География пәнінде дидактикалық материалдарды қолдану оқушылардың:

• Көрнекі қабылдауын жақсартады: Географиялық нысандар мен құбылыстарды көрнекі түрде көрсету оқушылардың оларды жақсы түсінуіне және есте сақтауына көмектеседі.

• Қызығушылығын арттырады: Қызықты және тартымды дидактикалық материалдар оқушылардың география пәніне деген қызығушылығын оятады.

• Белсенділігін арттырады: Дидактикалық материалдармен жұмыс істеу оқушыларды белсенді қатысуға ынталандырады.

• Сыни ойлауын дамытады: Дидактикалық материалдарды талдау, салыстыру және бағалау оқушылардың сыни ойлау қабілеттерін дамытады.

• Практикалық дағдыларын қалыптастырады: Дидактикалық материалдар картамен, глобуспен, статистикалық мәліметтермен және басқа да ресурстармен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастырады.

География пәнінде қолданылатын дидактикалық материалдардың түрлері:

1. Көрнекі құралдар:

   • Карталар: Физикалық карталар, саяси карталар, климаттық карталар, экономикалық карталар және тақырыптық карталар.

   • Глобустар: Жер шарының моделі.

   • Атластар: Карталардың жиынтығы.

   • Суреттер мен иллюстрациялар: Географиялық нысандар мен құбылыстардың суреттері.

   • Схемалар мен кестелер: Статистикалық мәліметтерді және географиялық процестерді көрнекі түрде көрсету.

   • Бейнематериалдар: Документалды фильмдер, анимациялық роликтер және географиялық нысандардың бейнелері.

   • Муляждар мен макеттер: Географиялық нысандардың көлемдік модельдері.

2. Үлестірмелі материалдар:

   • Тапсырмалар: Тесттер, сұрақтар, жаттығулар, есептер және шығармашылық тапсырмалар.

   • Кестелер мен сызбалар: Бос кестелерді толтыру және сызбаларды аяқтау.

   • Мәтіндер: Географиялық ақпаратты қамтитын үзінділер.

   • Дидактикалық ойындар: Картамен, глобуспен және географиялық ұғымдармен байланысты ойындар.

3. Электрондық ресурстар:

   • Интерактивті карталар: Географиялық ақпаратты іздеуге және талдауға мүмкіндік беретін электрондық карталар.

   • Оқыту бағдарламалары: Географиялық білімді тексеруге және бекітуге арналған электрондық бағдарламалар.

   • Онлайн ресурстар: Географиялық ақпаратты қамтитын веб-сайттар, блогтар және форумдар.

Дидактикалық материалдарды қолданудың тиімділігі:

• Білімді терең меңгеруге ықпал етеді: Көрнекі және практикалық материалдар оқушылардың географиялық ұғымдарды терең түсінуіне және есте сақтауына көмектеседі.

• Қызығушылықты арттырады: Қызықты және тартымды материалдар оқушылардың география пәніне деген қызығушылығын арттырады.

• Тәуелсіздікті дамытады: Дидактикалық материалдармен өздігінен жұмыс істеу оқушылардың тәуелсіздігін және жауапкершілігін дамытады.

• Әртүрлі қабілеттіліктегі оқушыларға бейімделеді: Дидактикалық материалдарды әртүрлі қабілеттіліктегі оқушыларға бейімдеуге болады.

География пәнінде дидактикалық материалдарды тиімді қолдану оқушылардың білім сапасын жақсартуға, қызығушылығын арттыруға, сыни ойлауын дамытуға және практикалық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Мұғалімдер әртүрлі дидактикалық материалдарды меңгеріп, оларды сабақтың мақсатына және оқушылардың ерекшеліктеріне сәйкес таңдауы қажет. Заманауи білім беру технологияларын пайдалану және оқу процесіне жаңашылдық енгізу арқылы география сабақтарын қызықты және пайдалы етуге болады.