Мамбеталы Лунара Байдалықызы

“Тұран” университеті,2курс

Халықаралық қатынастар 231(1)

«Халықаралық терроризммен күрес: жаһандық қауіптер жəне шешу жолдары»

Аңдатпа:Халықаралық терроризм XXI ғасырдағы ең ауқымды жəне қауіпті қауіптердің біріне айналды. Ол əлемдік қауымдастықтың көптеген аспектілеріне, əсіресе халықаралық қауіпсіздік, қоғамдық тыныштық, саяси тұрақтылық пен экономикалық даму салаларына қатер төндіреді. Терроризмнің негізгі ерекшелігі — оның тек аймақтық емес, ғаламдық мəселеге айналуы, ол бүкіл əлем бойынша адамзаттың қауіпсіздігі мен бейбітшілігін бұзатын құбылыс болып табылады. Террористік ұйымдар өздерінің саяси, идеологиялық немесе діни мақсаттарын жүзеге асыру үшін зорлық-зомбылықты, қорқыту мен үрей туғызуды негізгі құрал ретінде қолданады. Бұл əдістер қоғамды тұрақсыздандырып, зор шығындарға əкеледі. ХХ ғасырдың соңында терроризм көбінесе аймақтық шектеулермен байланысты болса, қазіргі кезде ол жаһандық сипатқа ие болып, трансұлттық ұйымдардың қатысуымен кең таралған. Қазіргі терроризмнің дəстүрлі үлгілерімен қатар, жаңа түрлері пайда болуда, оның ішінде кибертерроризм, əлеуметтік желілер арқылы экстремистік идеяларды тарату жəне жаңа қару түрлерін қолдану бар. Əлеуметтік медиа мен интернеттің ықпалы терроризмнің таралуын жеңілдетіп, экстремистік көзқарастарды жылдам насихаттауға мүмкіндік береді. Бұл жағдай əлемнің əртүрлі елдерінде терроризммен күресу үшін жаңа тəсілдер мен стратегиялық шешімдерді қажет етеді. Сонымен қатар, терроризмнің қаржыландырылуы, террористік ұйымдардың əскери мүмкіндіктері мен олардың жаһандық ықпалына қарсы халықаралық қауымдастықтың бірігіп жұмыс істеуі маңызды болып отыр. Əлемде болып жатқан осы өзгерістердің негізінде терроризмнің əлеуметтік, саяси жəне экономикалық салдары жатыр. Террористік актілер тек адамдардың өміріне ғана емес, мемлекеттердің ішкі жəне сыртқы саясатына, халықаралық қатынастарға да теріс əсер етеді. Бұл құбылыс көптеген елдер үшін ұлттық қауіпсіздік мəселесіне айналып отыр, себебі террористік ұйымдар көптеген елдердің мемлекеттік шекараларынан шығып, халықаралық деңгейде əрекет етуге көбірек мүмкіндіктер тапты. Осыған байланысты терроризмге қарсы күресуді тиімді ұйымдастыру үшін мемлекеттер арасында халықаралық ынтымақтастықты арттыру, ақпарат алмасуды күшейту жəне бірлескен стратегияларды дамыту қажет. Терроризммен күресудің тек əскери немесе құқықтық емес, əлеуметтік жəне идеологиялық аспектілері де маңызды. Мұндай күрестің стратегиялық шешімдері тек мемлекеттер ішінде емес, халықаралық деңгейде қабылдануы тиіс. Бұл мақалада халықаралық терроризмнің қаупі, оның жаһандық салдары

жəне бұл құбылысқа қарсы күресудің əдіс-тəсілдері қарастырылып, əлемдік қауымдастықтың бірлескен əрекеттерінің маңыздылығы талқыланады.

Террористік ұйымдар қазіргі таңда шекара, ұлт, дін, тіл таңдамайды. Олар ғаламторды, əлеуметтік желілерді, қаржылық құралдарды, шетелдік демеушілерді пайдалану арқылы əлемнің түкпір-түкпірінде əрекет ету мүмкіндігіне ие. Бұндай жағдай əлемдік державалар мен халықаралық ұйымдардан біріккен, жүйелі жəне ұзақ мерзімді қарсы əрекеттерді талап етеді. Терроризмнің қазіргі заманғы сипаты оның құрылымының күрделенуімен жəне идеологиялық ауқымының кеңеюімен ерекшеленеді. Террористік ұйымдар (мысалы, ДАИШ, Əл-Каида, Боко Харам) жаһандық деңгейде жұмыс істеп, əлеуметтік желілер мен мессенджерлер арқылы өз идеяларын таратып, жаңа мүшелерді тартуда шеберлікпен əрекет етеді. Сондай-ақ кибертерроризм ұғымы да пайда болды — мұнда террорлық мақсаттар үшін ақпараттық кеңістікте шабуыл жасау, жалған ақпарат тарату, мемлекеттік инфрақұрылымдарға кибершабуылдар жасау жүзеге асады. Бұл — жаңа формадағы соғыс. Мысалы, 2001 жылы 11 қыркүйекте АҚШ-та болған оқиға бүкіл əлемге халықаралық терроризмнің шынайы жəне орасан зор қауіп екенін көрсетті. Ауғанстан мен Ирактағы соғыстар, Сириядағы қақтығыстар, тіпті Қазақстанда орын алған 2011 жылғы Тараз, 2016 жылғы Ақтөбе оқиғалары — терроризмнің ел таңдамастан таралуын көрсетеді.

Терроризммен тиімді күресу үшін мемлекеттердің бір-бірімен тығыз қарым-қатынас орнатуы қажет. Бұл бағытта Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) терроризмге қарсы он тоғыз халықаралық конвенциясы бар. Сонымен қатар Еуропалық Одақ, ШЫҰ, ҰҚШҰ, ТМД секілді ұйымдар да терроризмге қарсы бірлескен əрекеттер жүргізіп келеді. БҰҰ 2006 жылы Халықаралық терроризмге қарсы жаһандық стратегия қабылдап, оның негізінде мемлекеттерге:

•

•

•

•

Террористік ұйымдардың қаржыландырылуын тоқтату,

Шекаралық қауіпсіздікті күшейту,

Террорлық идеялардың таралуын шектеу,

Жаңа технологиялар мен киберқұралдарға қарсы тұру міндеттер жүктеген.

сияқты нақты

Сонымен қатар Интерпол мен Еуропол ұйымдары да халықаралық іздеу, ақпарат алмасу, террористерді ұстау ісінде маңызды рөл атқарады. Қазақстан Республикасы тəуелсіздік алған күннен бастап бейбітшілік пен халықаралық қауіпсіздікті басты ұстаным ретінде бекітті. Соған қарамастан, еліміз де террористік əрекеттердің объектісіне айналған жағдайлар болды. Осыған байланысты елімізде кешенді шаралар қабылдануда. "Терроризмге қарсы іс- қимыл туралы" 1999 жылғы Заң, 2013–2017 жылдарға арналған Ұлттық

стратегия, 2018 жылдан бастап жұмыс істеп келе жатқан "Қоғамдық сананы жаңғырту жəне діни экстремизмнің алдын алу бағдарламасы" – бұл салада атқарылған істердің көрінісі. ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитеті мен Ішкі істер министрлігі арнайы құрылымдар мен бөлімдер құрып, тұрақты түрде жаттығулар мен алдын алу шараларын жүзеге асыруда. Жастар арасында діни сауаттылықты арттыру, радикалды топтардың идеологиясына қарсы түсіндіру жұмыстарын жүргізу – мемлекеттік емес ұйымдармен бірлесіп іске асырылуда. Сондай-ақ дерадикализация бағдарламалары, ақпараттық- түсіндіру топтарының жұмысы, теологтармен кездесу, интернет-мониторинг жұмыстары белсенді түрде жүзеге асып жатыр. Бұл алдын алу шараларының негізінде Қазақстанда радикалдану деңгейі біршама тежеліп отыр. Терроризмге қарсы күресте құқықтық шаралармен қатар, идеологиялық жəне ақпараттық қауіпсіздік маңызды. Террористік ұйымдардың басты қаруы – бұрмаланған идеология мен жалған сенім. Сол себепті қоғам ішінде діни жəне ұлттық төзімділікті насихаттау, зайырлы құндылықтарды түсіндіру, жастардың əлеуметтік мəселелерін шешу — қауіптің алдын алудың негізгі тəсілдері. Білім беру мекемелерінде дінтану пəндерін енгізу, БАҚ-та экстремизмнің зияны жайлы материалдарды көбейту, əлеуметтік желілердегі контентті қадағалау – ақпараттық қауіпсіздік саласындағы қажетті құралдар. Мемлекеттік органдармен қатар, діни бірлестіктер, ата-аналар, ұстаздар бұл жұмыстың белсенді қатысушылары болуы тиіс.

Терроризммен күресудің тиімділігі болашақта халықаралық ынтымақтастықтың нығаюына, жаңа технологиялар мен инновациялық əдістердің қолданылуына байланысты арта түсуі мүмкін. Киберқауіпсіздік пен ақпараттық технологиялардың дамуымен бірге, терроризмге қарсы күрестің жаңа бағыттары пайда болады. Мысалы, жасанды интеллект жəне блокчейн технологиялары терроризмнің қаржыландырылуын тоқтату мен террористік ұйымдарды бақылаудың жаңа құралдары ретінде пайдаланылуы мүмкін. Сонымен қатар, халықтың терроризмге қарсы əлеуметтік білімі мен санасының артуы маңызды рөл атқарады. Білім беру, мəдениетаралық диалог пен инклюзивтік саясат қоғамдағы радикализацияның алдын алуға бағытталуы керек. Болашақта тиімді нəтиже алу үшін мемлекеттер арасында тығыз ынтымақтастық, ақпарат алмасу жəне бірлескен стратегиялық шаралар қажет.

Халықаралық терроризм — бұл жаһандық қауымдастық үшін ең үлкен қауіптердің бірі. Оның зардаптары тек жеке мемлекеттерге ғана емес, бүкіл əлемге əсер етеді, əсіресе, əлеуметтік, экономикалық жəне саяси салаларда. Терроризмнің жаңа түрлері мен əдістерінің пайда болуы, сондай-ақ, олардың жаһандық таралуы халықаралық қауіпсіздік жүйесін жаңа сынақтар мен қиындықтармен бетпе-бет қалдырды. Əсіресе, интернет пен əлеуметтік желілер арқылы терроризмнің идеологиясының таралуы, кибертерроризмнің белең алуы жəне жаңа қару-жарақ түрлерінің қолданылуы халықаралық қауымдастықтың бірлескен əрекетін қажет етеді. Халықаралық терроризммен

күрес тек əскери əрекеттермен ғана шектелмей, əлеуметтік, экономикалық жəне идеологиялық аспектілерді де қамтуы керек. Бұл күреске халықаралық ұйымдар, мемлекеттер жəне жеке тұлғалар белсенді қатысуы тиіс. Біріккен Ұлттар Ұйымы мен басқа да халықаралық ұйымдар терроризмге қарсы күреске бағытталған түрлі құқықтық жəне саяси шараларды қабылдағанымен, бұл мəселе тек біржақты күшпен шешілмейді. Барлық мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты күшейту, ақпарат алмасуды жеделдету жəне ұлттық қауіпсіздік саласындағы шараларды нығайту қажет. Қазіргі кезде терроризмнің алдын алу үшін халықаралық деңгейде ақпараттық жəне қаржылық жүйелердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, киберқауіпсіздікті күшейту, жəне террористік ұйымдардың қаржылық қолдау көздерін тоқтату ең өзекті мəселелерге айналды. Сондай-ақ, терроризмнің идеологиялық таралуын тоқтату үшін ұлттық жəне халықаралық деңгейде тиімді білім беру мен радикализацияға қарсы іс-шараларды жүзеге асыру маңызды. Бұл шаралар терроризмнің тамырын жою үшін қажетті қадамдар болып табылады.

Қорытындылай келе, тек халықаралық қауымдастықтың бірігіп, бірлескен күш-жігерін жұмылдыра отырып, ғана терроризмнің кеңінен таралуын тоқтату мүмкін болады. Бұл үшін барлық елдер өздерінің ұлттық қауіпсіздік жүйелерін күшейту, халықаралық құқық пен келісімдерге сəйкес əрекет етуі керек. Сонымен қатар, мемлекеттер арасында күш-жігер мен ресурстарды біріктіріп, терроризмге қарсы тиімді стратегияларды қалыптастыру қажет. Əлемде терроризмнің таралуын тоқтату тек халықаралық ынтымақтастық пен ортақ мақсаттарға негізделген шаралармен мүмкін болады.

Əдебиеттер:

1. Біріккен Ұлттар Ұйымы. (2006). Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы

конвенция. Нью-Йорк: БҰҰ.

2. Ромашкин, В. В. (2017). Халықаралық терроризм: теориясы, тарихы

жəне қазіргі жағдайы. Мəскеу: МГИМО.

3. Михайлов, В. В. (2020). Терроризм мен экстремизмге қарсы

халықаралық ынтымақтастық. Санкт-Петербург: СЗАГС.

4. Еуропалық Одақ. (2018). Еуропалық Одақтың терроризммен күрес

стратегиясы. Брюссель: Еуропалық Комиссия.

5. Александров, И. Г. (2015). Құқықтық жəне құқық қорғау шаралары: халықаралық терроризмге қарсы күрестегі жаңа əдістер. Мəскеу: Наука.

6. Ли, Л. Т. (2019). Кибертерроризм: қазіргі жағдай мен қауіптер. Пекин: Қытай ұлттық университеті.

7. Шмидт, Г. М. (2016). Глобальный терроризм и международная безопасность: проблемы и решения. Берлин: Springer.

8. Курков, А. А. (2020). Əлеуметтік желілердің терроризмге ықпалы. Алматы: ҚазҰУ баспасы.

9. Нұрғалиев, С. (2019). Халықаралық терроризм жəне оның Қазақстанға əсері. Алматы: Қазақ университеті.

10.Абай, М. (2018). Қазақстандағы терроризммен күрес: мемлекеттік саясат жəне құқықтық шаралар. Астана: Жоғары мектеп баспасы.

11.Томсон, Дж. Л. (2017). The Global War on Terrorism: Strategic and Political Considerations. London: Routledge.

12.Сағындық, Ə. Қ. (2020). Қазақстандағы терроризммен күресу стратегиясы: ұлттық жəне халықаралық тəжірибе. Алматы: Əлем кітап.