Мектеп

Ахмет Байтұрсынов ЖОМ ЖШС

Бөлім:

І бөлім: «Атадан қалған асыл сөз»

Педагогтің тегі, аты, әкесінің аты :

Далиева К

Күні:

02.09.2025ж

Сынып: 9 Ә

Қатысушылар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Ж. Баласағұн "Құтты білік". Тіл өнерінің қасиет-сипаты мен пайда-зияны

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары:

9.1.4.1 көркем шығармалардан алған үзінділерді шығармашылық жұмыстарда қолдану.

Сабақтың мақсаты

көркем шығармалардан алған үзінділерді шығармашылық жұмыстарда қолдана алады

Құндылықтарға баулу

• Тәуелсіздік және Отаншылдық

• Бірлік және Ынтымақ

• Еңбекқорлық және Кәсіби біліктілік

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі//

уақыты

Педагогтің әрекеті

Білім алушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басталуы

5 минут

Сабақтың ортасы

7 минут

5 минут

8 минут

7 минут

10 минут

Сабақтың аяқталуы

5 минут

1.Сәлемдесу

2. Психологиялық ахуал

«Әдемі ойлай және демала біл» жаттығуы
Оқушыларға сабақтың тақырыбы, мақсаты, бағалау критерийлері айтылады.

Тақырыптық ақпарат

1. Жүсіп Баласағұнның өміріне кішігірім тоқталу
    2. «Құтты білік» дастаны туралы
    3. «Құтты білік» дастанының сюжеттік-композициялық жүйесі

Жүсіп Баласағұни, Жүсіп Хас Хажиб Баласағұни (1020) – ақын, ойшыл, ғалым, мемлекет қайраткері.
    Өмірі туралы мәліметтер аз сақталған. Ол философия, математика, медицина, астрономия, астрология, өнертану, әдебиеттану, тіл білімі, тағы басқа ғылым салаларының дамуына зор үлес қосқан. Жүсіп Баласағұнидің есімі әлемдік әдебиет пен мәдениет тарихында "Құтадғу білік" ("Құтты білік") дастаны арқылы қалды. Жүсіп Баласағұни бұл дастанын хижра есебімен 462 жылы, қазіргі жыл санау бойынша 1070 жылда жазып бітірген. Дастанды "хандардың ханы" – Қарахандар әулеті мемлекетінің (942-1210) негізін салушы Сүлеймен Арслан ханға (908-955) тарту етеді. Сол үшін хан өз жарлығымен Жүсіп Баласағұниға "хас хажиб" – "бас уәзір" немесе "ұлы кеңесші" деген лауазым берген. Дастанның бізге жеткен үш нұсқасы бар. Біріншісі, Герат қаласындағы 1439 жылы көне ұйғыр жазуымен (қазір ол Вена қаласындағы Корольдік кітапханада сақтаулы), екіншісі, 14 ғасырдың 1-жартысында Египетте араб әрпімен (Каирдың Кедивен кітапханасы қорында) көшірілген. Ал Наманған қаласынан табылған үшінші нұсқасы 12 ғасырда араб әрпімен қағазға түсірілген. Бұл қолжазба Ташкенттегі Шығыстану институтының қорында сақтаулы тұр. Ғалымдар осы үш көшірме нұсқаның әрқайсысына тән өзіндік ерекшеліктерді жинақтай отырып, "Құтты білік" дастанының ғылымының негізделген толық мәтінін жасап шықты. Венгер ғалымы Герман Вамбери (1832-1913) "Құтты біліктің" бірнеше тарауын неміс тіліне аударып, 1870 жылы Инсбрук қаласында жеке кітап етіп бастырып шығарды. Бұл шығарма ғылымының мәтінін дайындау және аударма жасау ісімен орыс ғалымы В.В. Радлов (1837-1918) жиырма жыл бойы (1890-1910) айналысқан. Түркия ғалымдары 1942-43 жылдары "Құтты біліктің" үш нұсқасын да Стамбұлдан үш том кітап етіп шығарды. "Құтты білік" дастаны орта ғасырларда бүкіл түркі әлеміне түсінікті болған Карахан әулеті мемлекеті түріктерінің тілінде жазылған. Оны Каримов өзбек тіліне (1971), Н.Гребнев (1971) пен С.Иванов орыс тіліне (1983), А.Егеубаев қазақ тіліне (1986), бір топ аудармашылар ұйғыр тіліне (1984) тәржімалаған. 

Поэманы толық көлемінде неміс тіліне аударысымен және түпнұсқасымен 1891-1900 жылдары В. В. Радлов ғылым әлеміне паш етті. 1896 ж. К. Керимов өзбек тіліне аударды. 1971 жылы Н. Гребнев "Бақытты болу ғылымы" деген атпен еркін аударма жасады. 1983 жылы С. Н. Иванов "Благодатное знание" деген атпен орыс оқырмандарына ұсынды. Ал 1986 жылы бұл дастанды ақын А. Егеубаев қазақ тіліне аударды.
    А. Н. Романов пен С. Н. Иванов: "Жүсіп Баласағұнның "Құтты білік" поэмасы - ең алғаш, ең көне, әзірше жалғыз, мұсылман идеологиясының негізінде, осы идеологияны уағыздаушы ретінде “түркі тілінде жазылған шығарма",-деп баға береді. Кітапқа көшпенділер тұрмысы мен аңшылық өнерін көрсететін нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, тұрақты сөз тіркестері енген.

Ой түрткі

1. Ел басқарған әкім болу үшін адам бойында қандай қасиеттер болу қажет деп ойлайсыңдар?

1-топ: Әділ болу үшін не істеу керек?

2-топ: Ақылды, зерек адам елді жалғыз өзі басқара ала ма?

3-топ: Қандай адамдар билік жүргізе алмайды?

1-тапсырма:

Ж.Баласағұнның «ақыл, білім, білік, дағды» ұғымдарына қандай анықтамалар бергенін жалғастырыңдар:

2-тапсырма:

Жұптық жұмыс:

Оқиғаның басталуы _____________

Оқиғаның дамуы________________

Оқиғаның байланысуы __________

Оқиғаның шиеленісуі __________

Оқиғаның шарықтау шегі _______

Оқиғаның шешімі ____________

3-тапсырма:

Жеке жұмыс:

1.Жүсіп Баласағұн жайлы не білесіңдер?

2. «Құтты білік» шығармасының кейіпкерлері туралы не айтар едің?

3. Құтты білік» шығармасы кімге арналған?

4.Үзіндіде адамның қандай қасиеттері болады?

Үйге: 4 - тапсырма

Рефлексия

Психологиялық ахуал

«Әдемі ойлай және демала біл» жаттығуы
- Жүргізуші: «Толқыған кезде, асықпай дем алуға үйрен. Түзу отыр, қолдарыңды тізелеріңе салып, көздеріңді жұмыңдар, терең дем
алыңдар:
- Ойша: «Мен арыстанмын»,- деп деміңді ішке ал, сыртқа шығар;
- Дауыстап: «Мен құспын»,- деп деміңді ішке ал, сыртқа шығар;
- Дауыстап: «Мен гүлмін»,- деп деміңді ішке ал, сыртқа шығар;
- Дауыстап: «Мен сабырлымын»,- деп деміңді шығар. Сен сабырлысың, сенің қолыңнан бәрі келеді

Сызбаны толтырады. Ақын ойын талдап көрсетеді. Достықты сипаттап, ақыл-білім туралы ой айтады. шығарма сюжетіндегі тіл туралы ойды жазады.

Шығармаға сюжеттік-композициялық талдау жасайды

"Құтты білік" дастаны белгілі бір мағынада елдегі Ата заң (Конституция) қызметін атқарған. Дастанның басты идеясы төрт принципке негізделген. Біріншісі, мемлекетті дұрыс басқару үшін қара қылды қақ жаратындай әділ заңның болуы. Автор әділдіктің символдық бейнесі ретінде Күн туды патшаны көрсетеді. Екіншісі, бақ-дәулет, яғни елге кұт қонсын деген тілек. Бақ-дәулет мәселесі патшаның уәзірі Айтолды бейнесі арқылы жырға қосылған.

Оқиғаның басталуы Айтолды данышпанның Күнтуды патшаны іздеуі

Оқиғаның байланысуы

Күнтуды патшаның Айтолдыны сынауы

Оқиғаның дамуы

Айтолдының ауыр дертке шалдығып, ұлына өсет айтуы

Оқиғаның шиеленісуі Өгдүлміштің паша қызметкері болуы, көзге түсуі

Оқиғаның шарықтау шегі Өгдүлміштің Одғұрмышты іздеп табуы

Оқиғаның шешімі

Одғұрмыштың қызметтен бас тартуы, Одғұрмыштың

Ауыр дертке шалдығып қайтыс болуы

Сұрақтарға жауап береді.

Талқылау кезінде оқушылардың айтылған пікірлері мен көзқарастары ауызша

мадақтау арқылы бағаланып, сабақтың келесі кезеңінде белсенді қатысуына ынталандырады

Жарайсың!

Керемет шешім!
Ойлы шешім!

Мұндай ойлы пікірлерді ешқашан естімеппін!

Дескриптор

Білім алушы

-ақын ойын талдайды;

- достықты сипаттайды;

-ақыл-білім туралы ой айтады;

-шығарма сюжетіндегі тіл туралы ойды жазады.

Берілген тапсырмалар

дың барлығын

жетон арқылы бағалау

Оқулық

9-сынып

«Атамұра» баспасы

2019жыл

Қалыптастырушы бағалауға арналған

тапсырма

лар жинағы

9-сынып

Оқулық

9-сынып

«Атамұра» баспасы

2019жыл