УДК 340.13

МРНТИ 10.01.11

Орындаған: Құқықтану мамандығы, 1 курс студенті Абдібек Нурай

Ғылыми жетекші: Ф.ғ.қ қауымдастырылған профессор Тулекова Гульжан Хажмуратовна

ҚҰҚЫҚТЫҚ КӘСІПТІҢ ЭТИКАСЫ. ЗАҢГЕРЛЕРДІҢ КӘСІБИ МӘДЕНИЕТІ.

ЭТИКА ЮРИДИЧЕСКОЙ ПРОФЕССИИ. ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КУЛЬТУРА ЮРИСТОВ.

ETHICS OF LEGAL PROFESSION. PROFESSIONAL CULTURE OF LAWYERS.

ЖАС ЗАҢГЕРЛЕРДІҢ КӘСІБИ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Аңдатпа

Бұл мақалада жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастырудың маңыздылығы мен оның құқықтық саладағы рөлі қарастырылады. Құқықтық жүйенің тұрақтылығы мен тиімділігі заңгерлердің кәсіби мәдениетіне тікелей байланысты болғандықтан, осы ұғымның теориялық және практикалық негіздері зерттеледі.Мақалада жас заңгерлердің кәсіби мәдениетінің қалыптасу факторлары, оның ішінде білім беру жүйесі, құқықтық этика, тәжірибелік дайындық және халықаралық тәжірибе талданады. Сонымен қатар, құқықтық мәдениеттің тарихи дамуы мен оның қазіргі құқықтық қатынастардағы орны қарастырылады.Зерттеу барысында индукция және дедукция әдістері қолданылып, кәсіби мәдениеттің құбылыс екендігі дәлелденеді. Демек, кәсіби мәдениет құқықтық жүйенің ажырамас бөлігі болып табылады және оны дамыту жас заңгерлердің құқықтық сана-сезімін арттырып, заңгерлік қызметтің сапасын жоғарылатуға ықпал етеді. Бұл мәселенің шешімі құқықтық білім беруді жетілдіру мен тәжірибелік оқытуды дамытуға бағытталған ұсыныстарды енгізуді қажет етеді.

Түйін сөздер: кәсіби мәдениет, жас заңгер, құқықтық этика, құқықтық сана, заңгерлік қызмет, нормативтік актілер, құқықтық білім.

ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ МОЛОДЫХ ЮРИСТОВ

Аннотация

В данной статье рассматривается значимость формирования профессиональной культуры молодых юристов и её роль в правовой сфере. Так как стабильность и эффективность правовой системы напрямую зависят от профессиональной культуры юристов, изучаются теоретические и практические основы данного понятия.В статье анализируются факторы формирования профессиональной культуры молодых юристов, включая систему образования, правовую этику, практическую подготовку и международный опыт. Таким образом, профессиональная культура является неотъемлемой частью правовой системы, и её развитие способствует повышению правосознания молодых юристов и улучшению качества юридической деятельности. Решение данной проблемы требует совершенствования правового образования и внедрения предложений по развитию практического обучения.

Ключевые слова: профессиональная культура, молодой юрист, правовая этика, правосознание, юридическая деятельность, нормативные акты, правовое образование.

FORMATION OF THE PROFESSIONAL CULTURE OF YOUNG LAWYERS

Abstract

This article examines the importance of forming the professional culture of young lawyers and its role in the legal field. Since the stability and efficiency of the legal system directly depend on

the professional culture of lawyers, the theoretical and practical foundations of this concept are explored.The article analyzes the factors influencing the development of young lawyers’ professional culture, including the education system, legal ethics, practical training, and international experience. Additionally, the historical development of legal culture and its place in modern legal relations are considered.To strengthen the professional culture of young lawyers, an analysis of normative legal acts, conference materials, and works of foreign scholars is conducted.Thus, professional culture is an integral part of the legal system, and its development contributes to increasing young lawyers’ legal awareness and improving the quality of legal practice. Addressing this issue requires enhancing legal education and introducing proposals for the development of practical training.

Keywords: professional culture, young lawyer, legal ethics, legal awareness, legal practice, normative acts, legal education.

Кіріспе Құқықтық мемлекеттің қалыптасуы мен дамуы тікелей заңгерлердің кәсіби деңгейіне байланысты. Жас заңгерлердің кәсіби мәдениеті – олардың құқықтық сауаттылығының, этикалық қағидаларды ұстануының, кәсіби біліктілігінің және жауапкершілігінің көрсеткіші. Қазіргі таңда заңгерлердің тек заңдарды білуі жеткіліксіз, олар жоғары деңгейдегі құқықтық мәдениетке ие болып, әділдік пен заңдылық қағидаларын берік ұстануы қажет.

Заңгерлік қызметтің негізгі талаптарының бірі – заңнаманы терең меңгеру ғана емес, оны тәжірибеде сауатты қолдану, құқықтық нормалардың мәнін түсіну және оларды қоғамдық мүддеге сай іске асыру. Осы тұрғыдан алғанда, жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру мәселесі құқықтық білім беру жүйесінің, құқықтық тәжірибенің және құқықтық этика қағидаларының өзара байланысында қарастырылады.Қазіргі қоғамда заңгерлердің рөлі артып келе жатқандықтан, олардың кәсіби мәдениетін дамыту – құқықтық саланың маңызды міндеттерінің бірі. Бұл процесс заңгерлердің өз мамандығына деген жауапкершілігін арттырып қана қоймай, жалпы құқықтық жүйенің тиімділігін жоғарылатуға ықпал етеді [1].

Негізгі бөлім. Құқықтық мемлекеттің тұрақты дамуы мен әділетті қоғам құруда заңгерлердің кәсіби мәдениеті ерекше орын алады. Жас заңгерлердің кәсіби мәдениеті – олардың құқықтық сауаттылығының, этикалық қағидаларды ұстануының, кәсіби біліктілігінің және жауапкершілігінің жиынтығы. Бұл ұғым заңгердің заңдарды білуімен ғана шектелмей, оның қоғам алдындағы моральдық міндеттері мен құқықтық сана деңгейін де қамтиды. Кәсіби мәдениеті қалыптасқан заңгерлер әділеттілік пен заң үстемдігін сақтай отырып, құқықтық жүйенің сапасын арттыруға ықпал етеді.Жас заңгерлердің кәсіби мәдениеті бірнеше факторлардың әсерінен қалыптасады. Біріншіден, жоғары білім беру жүйесі болашақ заңгерлердің теориялық және практикалық білімін дамытып, құқықтық ойлау жүйесін қалыптастырады[2,3] . Екіншіден, құқықтық тәжірибе кәсіби шеберлікті жетілдіріп, заңнаманы қолданудағы практикалық дағдыларды нығайтады. Үшіншіден, кәсіби этика мен құқықтық сана заңгердің қоғам алдындағы жауапкершілігін арттырып, оның шешім қабылдау үдерісінде әділеттілікті басшылыққа алуына ықпал етеді. Сондай-ақ, халықаралық тәжірибені зерттеу арқылы жас заңгерлер құқықтық жүйелердің әртүрлі модельдерін талдап, өз елінің құқықтық саласына бейімдей алады.Заң ғылымында кәсіби мәдениеттің маңыздылығы туралы әртүрлі көзқарастар бар. Мысалы, Г.Ф. Шершеневич кәсіби мәдениетті құқықтық сана мен тәжірибенің үйлесімі ретінде қарастырса, Л.Д. Воеводин оны заңгерлік қызметтің этикалық негізі ретінде сипаттайды. Ал Р. Алексий құқықтық мәдениетті әділетті қоғам қалыптастырудың басты шарты деп санайды. Отандық зерттеушілердің ішінде Қ. Айтқожин кәсіби мәдениеттің негізін білім мен тәжірибенің байланысынан іздесе, С. Қасымбеков заңгерлердің құқықтық сана деңгейін арттырудың маңыздылығын ерекше атап көрсетеді[3] .

Кәсіби мәдениеттің қоғамдағы практикалық мәні зор. Егер жас заңгерлер құқықтық біліммен қатар, кәсіби этиканы жоғары деңгейде меңгерсе, онда құқықтық жүйенің сенімділігі артып, халықтың заңгерлерге деген сенімі күшейеді. Кәсіби мәдениеті қалыптасқан заңгерлер заң үстемдігін сақтап қана қоймай, құқықтық реформаларды жүзеге асыруда да белсенді рөл атқарады. Сонымен қатар, мұндай заңгерлер жемқорлыққа қарсы тұрып, құқық қорғау саласының ашықтығы мен әділеттілігін қамтамасыз етуге ықпал етеді.Жас заңгерлердің кәсіби мәдениеті – құқықтық жүйенің маңызды құрамдас бөлігі. Ол құқықтық білім, құқықтық сана, кәсіби этика және тәжірибеден тұратын күрделі ұғым. Бұл мәдениетті дамыту құқықтық мемлекеттің тиімділігін арттырып қана қоймай, әділетті қоғам құруға да негіз болады. Осыған байланысты, кәсіби мәдениеттің теориялық негіздерін терең зерттеу жас заңгерлерді даярлау сапасын жақсартуға және олардың кәсіби қызметте жоғары деңгейге жетуіне ықпал етеді.Жас заңгерлердің кәсіби мәдениеті – құқықтық жүйенің тұрақтылығы мен тиімділігін қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі. Бұл мәселе қазіргі таңда құқықтық ғылымда жан-жақты зерттелуде. Ғалымдар кәсіби мәдениеттің қалыптасуын әртүрлі қырынан қарастырады: кейбіреулері оны заңгерлік білім беру жүйесімен байланыстырса, басқалары тәжірибенің маңыздылығына баса назар аударады. Сонымен қатар, кәсіби мәдениеттің дамуы әлі де зерттеуді қажет етеді немесе қазіргі деңгейі жеткілікті деген пікірталастар жалғасуда.Кәсіби мәдениеттің қалыптасуындағы басты факторлардың бірі – заңгерлік білім беру жүйесі[4] . Мысалы, Г.Ф. Шершеневич кәсіби мәдениеттің негізі университет қабырғасында қаланатынын атап өтеді. Оның пікірінше, заңгер тек құқықтық нормаларды білуі жеткіліксіз, сонымен қатар олардың қолдану ерекшеліктерін тәжірибе жүзінде меңгеруі тиіс. Л.Д. Воеводин кәсіби мәдениеттің қалыптасуын моральдық-этикалық қағидалармен байланыстырады және заңгерлердің кәсіби этикасы олардың қызметінің ажырамас бөлігі болуы керек деп санайды[5,6] .

Кәсіби мәдениетті зерттеушілердің тағы бір тобы оның қалыптасуында тәжірибенің рөлін ерекше атап өтеді. Р. Алексий кәсіби мәдениет тек теориялық білімге негізделмеуі керек, ол нақты құқықтық тәжірибемен нығаюы қажет деген пікірде. Оның айтуынша, заңгерлер құқық қолдану барысында кәсіби этиканы сақтауға, заңнаманы әртүрлі құқықтық жағдайларда дұрыс пайдалануға үйренеді. Дж. Финис те бұл пікірді қолдап, заңгерлердің кәсіби дағдыларын жетілдіру үшін оларды сот тәжірибесіне ертерек тарту керек екенін айтады.Отандық зерттеушілер де кәсіби мәдениеттің дамуына ерекше көңіл бөледі. Қ. Айтқожин заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыруда теория мен тәжірибенің өзара байланысын күшейту қажет деп санайды. Ол кәсіби мәдениеттің дамуы үшін университеттер құқықтық тәжірибе орталықтарымен тығыз байланыста болуы тиіс деп көрсетеді. С. Қасымбеков заңгерлердің кәсіби мәдениетін арттыруда құқықтық сана мен құқықтық тәрбиенің маңызды рөл атқаратынын айтады.Сонымен қатар, ғалымдар арасында кәсіби мәдениеттің даму перспективасына қатысты пікірталастар бар. Кейбір зерттеушілер бұл ұғым әлі де терең зерттеуді қажет етеді деп есептейді. М. Вебер кәсіби мәдениет тек құқықтық білім мен тәжірибеден тұрмайды, ол заңгерлердің тұлғалық қасиеттерін де қамтуы керек деген пікірде [6] . Оның ойынша, болашақ заңгерлерді тәрбиелеу барысында олардың адамгершілік қасиеттері мен психологиялық дайындығына назар аудару қажет. П. Гудман да кәсіби мәдениеттің дамуы заңгерлердің психологиялық және әлеуметтік дағдыларымен тығыз байланысты екенін көрсетеді.Ал басқа зерттеушілер кәсіби мәдениет қазіргі таңда жеткілікті деңгейде қалыптасқан деп санайды. Мысалы, Г. Харт қазіргі құқықтық жүйе заңгерлердің кәсіби мәдениетін дамыту үшін толыққанды база ұсынады және оны қосымша зерттеудің қажеті жоқ деп есептейді. Оның пікірінше, заңгерлердің кәсіби мәдениеті тарихи тұрғыдан қалыптасқан және қазіргі құқықтық институттар бұл процесті қолдайды. Жалпы, жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру мәселесі бойынша ғалымдардың пікірлері әртүрлі. Бір тарап оны әлі де жан-жақты зерттеу қажет деп есептесе, екінші тарап кәсіби мәдениеттің негізгі қағидалары толық қалыптасқан деп санайды. Дегенмен, құқықтық саладағы өзгерістер мен технологиялық даму бұл мәселені әрі қарай зерттеу қажеттігін көрсетіп отыр[7] .

1-кесте. Әртүрлі зерттеушілердің кәсіби мәдениеттің қалыптасуы туралы пікірлері

Бұл кесте әр ғалымның кәсіби мәдениет туралы пікірлері мен зерттеулерін салыстырып, негізгі аспектілерді анықтайды. Сонымен қатар, әр зерттеушінің ұсынған қосымша түсініктері мен ұсыныстары кәсіби мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін негізгі факторларды көрсетеді[8] .

Жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру қазіргі құқықтық білім беру жүйесінде өзекті мәселе болып табылады. Кәсіби мәдениет тек заңнамалық біліммен шектелмей, моральдық-этикалық қағидалар, практикалық дағдылар және тұлғалық қасиеттердің үйлесімділігін қамтиды. Сондықтан жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін дамыту үшін тиімді әдістерді қолдану және оның болашақ даму бағыттарын айқындау маңызды.Тиімді әдістердің бірі – практикалық оқыту және кәсіби тағылымдамалар. Университет қабырғасында алынған теориялық білімді тәжірибемен ұштастыру жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін нығайтады [9] . Құқық қорғау органдары мен адвокаттық кеңселердегі тағылымдамалар заңгерлердің құқық қолдану дағдыларын жетілдіруге көмектеседі. Сонымен қатар, кәсіби этика мен моральдық тәрбие де маңызды рөл атқарады. Заңгердің кәсіби мәдениеті оның әділдігіне, адам құқықтарын қорғау қабілетіне және қоғам алдындағы жауапкершілігіне байланысты қалыптасады. Кәсіби этиканы дамыту үшін арнайы курстар мен тренингтер ұйымдастыру қажет.Кейстерді талдау және құқықтық шешім қабылдау әдістерін қолдану жас заңгерлердің кәсіби ойлау қабілетін дамытады. Бұл әдіс студенттерге нақты құқықтық жағдайларды зерттеп, логикалық тұрғыдан дәлелденген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, заңгердің психологиялық дайындығы да кәсіби мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады. Құқықтық саладағы күрделі моральдық дилеммалар мен қиын жағдайлармен жұмыс істеу үшін жас заңгерлердің психологиялық тұрақтылығы жоғары болуы тиіс. Осы мақсатта психологиялық тренингтер мен тұлғалық даму бағдарламаларын енгізу қажет [10] .

Жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастырудың болашағы цифрландыру, халықаралық тәжірибе және инновациялық құқықтық біліммен тығыз байланысты. Бүгінгі таңда заң саласына ақпараттық технологиялардың енуі қарқынды жүруде. Онлайн платформалар, жасанды интеллект жүйелері және автоматтандырылған құқықтық базалар жас заңгерлердің кәсіби даярлығын жақсартуға ықпал етеді. Сонымен қатар, халықаралық құқықтық тәжірибені меңгеру де маңызды. Жаһандану жағдайында заңгерлерге тек ұлттық құқық жүйесін ғана емес, халықаралық құқықтық нормаларды да білу қажет. Осыған байланысты жас заңгерлерге халықаралық тәжірибені зерттеу және қолдану мүмкіндігін беру керек.Құқықтық білім беру жүйесіндегі инновациялар да жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Заманауи білім беру технологияларын қолдану, интерактивті оқыту әдістерін енгізу және кәсіби симуляцияларды пайдалану заңгерлердің білімін тереңдетуге және олардың практикалық қабілеттерін жақсартуға мүмкіндік береді[11] . Сонымен қатар, кәсіби мәдениетті нығайту үшін заңгерлерге арналған кодекстер мен нормативтік актілердің талаптарын жетілдіру қажет. Жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру – құқықтық қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етудің маңызды бөлігі. Қазіргі уақытта тиімді әдістерді қолдану мен болашақтағы даму бағыттарын анықтау жас заңгерлердің біліктілігін арттырып, олардың құқықтық мәдениетінің деңгейін жоғарылатады. Осы бағыттағы жұмыстарды жүйелі түрде жүргізу арқылы біз әділеттілік пен заң үстемдігін қамтамасыз ететін жоғары кәсіби деңгейдегі заңгерлерді даярлай аламыз.

Қорытынды. Демек, жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін қалыптастыру – құқықтық жүйенің тұрақтылығы мен заң үстемдігін қамтамасыз етудің маңызды шарты. Кәсіби мәдениетті дамыту тек заңнамалық білім берумен шектелмей, этикалық құндылықтарды, тәжірибелік дағдыларды және тұлғалық қасиеттерді жетілдіруді талап етеді. Жас заңгерлердің кәсіби мәдениетін дамытуда тәжірибелік оқыту, кәсіби этикаға баулу, кейстерді талдау әдістерін қолдану және психологиялық дайындықты күшейту маңызды рөл атқарады.Болашақта құқықтық білім беру жүйесінде цифрландыру, халықаралық тәжірибені енгізу және инновациялық оқыту әдістерін пайдалану кәсіби мәдениеттің дамуын жаңа деңгейге көтереді. Сонымен қатар, заңгерлердің кәсіби жауапкершілігін арттыру үшін құқықтық нормаларды жетілдіру және этикалық стандарттарды күшейту қажет. Жалпы, кәсіби мәдениет – заңгердің кәсіби біліктілігінің ғана емес, оның құқықтық санасы мен адамгершілік ұстанымдарының көрсеткіші. Сондықтан заңгерлерді даярлау барысында олардың кәсіби мәдениетін кешенді түрде дамытуға баса назар аудару қажет. Бұл өз кезегінде құқықтық мемлекетті қалыптастыруға және қоғамда әділеттілікті нығайтуға ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. (1995). https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000_

2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім). (1994). https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K940001000_

3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. (2014). https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000226

4. Қазақстан Республикасының “Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы” заңы. (2018). https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1800000176

5. European Commission. (2021). The state of legal education in EU countries. https://europa.eu/legalstudy2021

6. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі. (2023). Қазақстандағы құқықтық мәдениетті арттыру туралы есеп. https://gov.kz/docs/report2023

7. . Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Harvard University Press.

8. Hart, H. L. A. (1961). The Concept of Law. Oxford University Press.

9. Бекмұхамедов, Қ. (2017). Құқықтық мәдениет негіздері. Алматы: Жеті Жарғы.

10. Смит, Д. (2019). Legal professionalism and ethics in modern law practice. Journal of Legal Studies, 25(4), 123-140. https://doi.org/xxxx

11. Қазақстан Республикасының “Тіл туралы” заңы. (1997). https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z970000151_