Жасанды интеллект – мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды жаңғыртудың құралы

XXI ғасыр – цифрлық технология мен ақылды жүйелердің ғасыры. Соңғы жылдары жасанды интеллект (ЖИ) адам өмірінің түрлі саласына еніп, оның ішінде білім беру жүйесінде, әсіресе мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында да кеңінен қолданыла бастады. Жас ерекшелігіне сай даму кезеңінде тұрған балалармен жұмыс істеу – аса үлкен жауапкершілік пен кәсібилікті талап ететін сала. Осы орайда, ЖИ технологиялары тәрбиешілердің жұмысын жеңілдетіп қана қоймай, балалардың қызығушылығын арттырып, дамуына оң ықпал етеді.

Мектепкедейінгікезең – баланыңжекетұлғалық, танымдықжәнеәлеуметтікдамуыүшінөтемаңызды. ЖИ технологияларыосыпроцестердіқолдауғабағытталғанзаманауиқұралдарғаайналуда:

1. Жекеоқытутраекториясы: ЖИ әрбаланыңдамудеңгейінсаралап, оғансәйкесбілімберумазмұнынавтоматтытүрдебейімдейалады. Мысалы, сөйлеуқабілетікешеуілдегенбалағаарналғанарнайытапсырмаларұсынып, оныңжетілуінежағдайжасайды.

2. Интерактивтіойындар: ЖИ-менжабдықталғанойындарбалалардыңестесақтау, логикалықойлау, зейін, қиялжәнетіліндамытады. Бұләдісбаланыңжасерекшелігінесайқызығушылығыноятып, оқупроцесінжеңілдетеді.

3. Индивидуалды оқу бағытын құру

Жасанды интеллект әр баланың танымдық, зияткерлік және эмоциялық даму деңгейін сараптай отырып, …

– тіл дамыту,

– логикалық ойлау,

– көркем өнер,

– қауіпсіздік ережелерін меңгеру секілді бағыттарда оқыту қызықты әрі тиімді өтеді.

- шығармашылық дамуы:ЖИ арқылы балалар сурет салып, ән айтып, ертегі ойлап табуда жаңа тәжірибелерге ие болады. Виртуалды және қосымша шындық (VR/AR) технологиялары олардың ой-өрісін кеңейтеді.

4. Көрнекілік және мультимедиялық құралдар

ЖИ-мен жабдықталған интерактивті экрандар мен смарт-құрылғылар арқылы балалар визуалды түрде оңай қабылдайды. Дауыспен басқару немесе танымдық ойындар арқылы білім беру қызықты әрі тиімді өтеді.

5. Ерекше білімді қажет ететін балалармен жұмыс

ЖИ технологиясы инклюзивті білім беруде таптырмас көмекші. Дамуында кешігуі бар немесе сөйлеу, есту қабілеті төмен балалар үшін арнайы қосымшалар, дыбыстық, визуалды сигналдар арқылы қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, сөйлеуді үйрететін аудиоқосымшалар, бейне-жаттығулар, суретпен жауап беру мүмкіндігі бар құрылғылар.

6. Психоэмоциялық бақылау

Кейбір ЖИ қосымшалары балалардың эмоциясын, көңіл-күйін тану арқылы тәрбиешінің назарын аударады. Бұл – баланың стрестік жағдайының алдын алуға, уақтылы қолдау көрсетуге көмектеседі.

7. Ата-анамен тиімді байланыс

ЖИ платформалары арқылы тәрбиеші ата-анаға күнделікті баланың жетістігін, көңіл-күйін, қатысу деңгейін жібере алады. Сондай-ақ, ата-ана баласының қай салада жетістікке жетіп, қай бағытта көмек қажет екенін нақты көре алады.

8. Тәрбиеші жұмысын оңтайландыру

Жасанды интеллект педагогтың қағазбастылығын азайтып, көптеген есеп, жоспар, күнделік жүргізуді автоматты түрде орындай алады. Бұл тәрбиешінің балалармен тікелей жұмысына көбірек уақыт бөлуіне мүмкіндік береді

9. Қауіпсіздік пен цифрлық гигиена

ЖИ құралдарынпайдаланубарысындабаланыңэкраналдындаотырууақытыменмазмұнқауіпсіздігімаңызды.Жасандыинтеллектарқылыбалаларғатекжастарынасай, танымдық, қауіпсізконтентұсынуғаболады.Соныменқатар, цифрлықгигиенадағдыларын (экраналдындаұзақотырмау, көзіменденеқалпынсақтау) балағаертежастанқалыптастыруқажет

10. Қазақтіліндебейімделген ЖИ қосымшалары

Қазіргітаңдакөптеген ЖИ қосымшаларыағылшыннеорыстіліндежасалған.Мектепкедейінгімекемелергеқазақтіліндесөйлейтін, ұлттықмазмұндағыбағдарламаларенгізу – тілдамытуменұлттыққұндылықтардықатартәрбиелеугежолашады.

11. Ұлттықтәрбие мен ЖИ байланысы

Жасандыинтеллектарқылыхалықертегілері, мақал-мәтелдер, салт-дәстүрлердіинтерактивті, анимациялықтүрдеберуарқылыұлттықсанаменрухани-адамгершіліктәрбиеберутиімдіжолғақойылады.

12. Болашақта ЖИ-менжұмысістейалатынбуындытәрбиелеу

Мектепкедейінгіжастанбастапбала ЖИ құралдарынтүсініп, орныменқолданудыүйренсе, олболашақтатехнологиялықсауатты, цифрлықәлемгебейімтұлғаболыпқалыптасады.

ЖИ-менжұмысістейтінбалабақшатәрбиешілерінеарналғаннұсқаулықтар, курстар, онлайн-платформаларжайлыдақысқашаақпаратқосуғаболады.

- Әлемдіктәжірибе (Финляндия, Жапоният.б.) мысалдарынкелтірудемақаланыңғылыми, практикалыққұнынарттырады.

Жасанды интеллект – мектепке дейінгі ұйымдағы тәрбие мен оқыту сапасын жаңа деңгейге көтеретін маңызды құрал. Ол баланың тұлғалық дамуына бағытталып, әрқайсысының жеке мүмкіндіктерін ескеруге жол ашады. Дегенмен ол тәрбиеші мен ата-ананың орнын баспайды, керісінше, олардың жұмысын жеңілдетіп, балалардың жан-жақты дамуына жағдай жасайды.

Алайда, ЖИ қолдану барысында баланың психикалық, физикалық саулығы және жастық ерекшелігі ескерілуі қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Әбдіғаппарова Ж.Ж. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде цифрлық технологиялардың рөлі // «Білім әлемі» журналы, №2, 2023.

2. ҚР БҒМ. Цифрлық білім беру ресурстарын дамыту тұжырымдамасы. Астана, 2022.

3. Омарова А.К. Жасанды интеллект және мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы тиімділігі // «Мектепке дейінгі педагогика» журналы, №1, 2024.

4. Құлмағанбетова Р.С. Балабақшада жаңа технологияларды қолдану әдістері. Алматы: «Білім», 2021.

5. UNESCO. AI and Education: Guidance for Policy-makers, 2021.

6. OECD. Artificial Intelligence in Education: Promises and Implications for Teaching and Learning, 2020.

7. Kaspersky. Digital Habits of Children in the 21st Century. Мәскеу, 2023.

8. Resnick M., Lifelong Kindergarten: Cultivating Creativity through Projects, Passion, Peers, and Play. MIT Press, 2017.

9. Muro M., Artificial Intelligence and Early Childhood Development. Brookings Institute Report, 2022.

10. OpenAI. AI Tools in Early Childhood Education: Capabilities and Limitations. 2024.