"Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі" мемлекеттік мекемесінің

"Жаңашаруа орта мектебі" коммуналдық мемлекеттік мекемесі

"Жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету: әдіс-тәсілдер мен құралдар"

Әдістемелік құрал

Бегдилова Толғанай Серикқызы

2025 жыл

Құрастырушы автор: Бегдилова Толғанай Серикқызы– "Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі" мемлекеттік мекемесінің "Жаңашаруа орта мектебі" коммуналдық мемлекеттік мекемесі педагог-психологы

Пікір жазған:

Oрмaнoвa З.Қ – Aлмaты гумaнитaрлық экoнoмикa унивeрcитeті, «Пcихoлoгия жәнe пeдaгoгикa» кaфeдрacының oқытушыcы, "ZauSam"білім бeру oртaлығының дирeктoры.

"Жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету: әдіс-тәсілдер мен құралдар"/ Әдістемелік құрал 2025 ж

«Жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету: әдіс-тәсілдер мен құралдар» әдістемелік құралы — қазіргі білім беру мен психологиялық көмек көрсету жүйесінде аса маңызды және қажетті басылым. Әдістемелік құрал жасөспірімдермен жұмыс істейтін психологтар мен педагогтарға пайдалы әрі тиімді әдіс-тәсілдерді ұсынып, олардың кәсіби қызметінде қолдануға мүмкіндік береді.

Жасөспірімдер кезеңі — адам өміріндегі ең күрделі және маңызды кезеңдердің бірі. Бұл уақытта тұлғаның қалыптасуы мен әлеуметтік бейімделуі негізінен анықталады. Құралдың практикалық бағыты өте күшті, себебі әр әдіс пен құрал нақты мысалдармен және түсініктемелермен ұсынылған. Бұл жасөспірімдермен жұмыс істеуде қиындықтарға тап болатын психологтар мен педагогтарға үлкен көмек болады. Құрал жасөспірімдердің мінез-құлқындағы теріс өзгерістерді түзетуге, олардың эмоциялық жағдайын жақсартуға, өз-өзіне деген сенімділікті арттыруға бағытталған арнайы әдістерді қамтиды.

Жалпы, «Жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету: әдіс-тәсілдер мен құралдар» әдістемелік құралы жасөспірімдермен жұмыс істейтін мамандар үшін өте құнды және маңызды құрал. Ол психологиялық қолдау көрсетудің тиімді әдістерін ұсынумен қатар, жасөспірімдермен жұмыс істеудің практикалық аспектілерін түсіндіреді. Бұл басылым жастардың психоэмоционалды дамуын қолдап, олардың әлеуметтік ортаға бейімделуіне көмектесетін құнды ресурс болып табылады.

ТҮСІНІК ХАТ

Бағдарламаның өзектілігі: Жасөспірімдік кезең — психологиялық және әлеуметтік жағынан ең күрделі және өзгерістерге толы кезеңдердің бірі. Бұл жастағы балалардың тұлғалық қасиеттері қалыптасып, әлемді түсіну, әлеуметтік байланыстарды орнату және өзін-өзі тану үдерістері белсенді түрде жүреді. Жасөспірімдер психологиялық тұрғыдан үлкен өзгерістерге ұшырайды, олардың ішкі әлемі жиі күйзеліс пен дағдарыстарға толы болады. Сондықтан жасөспірімдермен жұмыс істеу барысында психологиялық қолдау көрсету аса маңызды.

Жасөспірімдер психологиялық дағдарыстар мен қиындықтарға жиі тап болады. Оларға мінез-құлықтық мәселелер, әлеуметтік бейімделу проблемалары, ата-аналармен немесе құрбыларымен қатынастардағы шиеленістер, депрессия, өзін-өзі бағалаудың төмендігі, мотивацияның болмауы сияқты мәселелер тән. Бұл кезеңде балалар өздерінің эмоцияларымен дұрыс жұмыс істей алмай, психологиялық қиындықтарға кезігеді. Мұндай қиындықтарды жеңуге бағытталған әдіс-тәсілдер мен құралдар қажет.

Жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету саласында мамандардың біліктілігі мен тәжірибесі әрдайым жеткілікті бола бермейді. Бұл құрал осы мамандарға жасөспірімдердің психологиялық мәселелерін тиімді шешуге көмектесетін арнайы әдістер мен техникаларды ұсынады. Ол педагогтар мен психологтар үшін практикалық нұсқаулар мен кеңестер береді, бұл олардың жұмысын жеңілдетеді.

Қазіргі уақытта жастар арасында стресс, депрессия, қарым-қатынастардағы қиындықтар, сондай-ақ өзіне деген сенімсіздік мәселелері айқын көрінуде. Әлеуметтік желілердің әсері, бәсекелестіктің артуы мен отбасындағы мәселелер жасөспірімдердің психоэмоционалдық жағдайына теріс әсер етеді. Сондықтан жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету мен олардың психологиялық сауаттылығын арттыру мәселесі бүгінгі таңда өте өзекті болып табылады.

Бұл әдістемелік құралда теориялық білім мен практикалық әдістердің ұштастырылуы, жасөспірімдермен жұмыс істеуде нақты ұсыныстар мен жаттығулардың берілуі әдістемелік құралдың өте маңызды екенін көрсетеді. Психологтар мен педагогтар, ата-аналар да бұл құралды оқып, балаларының психологиялық проблемаларын шешуде тиімді тәсілдерді қолдана алады.

«Жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету: әдіс-тәсілдер мен құралдар» әдістемелік құралы қазіргі уақытта жасөспірімдермен жұмыс істейтін мамандар үшін аса маңызды. Бұл құрал жасөспірімдердің психоэмоционалдық жағдайын жақсартуға, олардың жеке тұлға ретінде дамуына көмек көрсетуге бағытталған нақты және тиімді әдістерді ұсынады. Әдістемелік құралдың өзектілігі оның жасөспірімдердің әлеуметтік және психологиялық мәселелерін шешуде үлкен рөл атқаратынын дәлелдейді.

Мақсаты: жасөспірімдерге психологиялық қолдау көрсетуде тиімді әдістер мен құралдарды ұсыну арқылы олардың тұлғалық және әлеуметтік дамуына көмектесу. Құрал мамандарға жасөспірімдердің ішкі әлемін түсініп, олармен қарым-қатынас орнатуға, қиындықтарды жеңуге көмектесетін нақты әдіс-тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді.

Міндеттері:

- Топтың бірлігін нығайтып, өзара сенімділік қалыптастыру;

- «Мен» бейнесін дұрыс қалыптастыру;

- Тиімді қарым қатынас дағдыларын дамыту;

- Өзінің сезімін адекватты көрсете алу қабілітін және басқа адамдардың сезімдерін түсіну қабілетін дамыту;

- Сезімдерін білдіуге дағдыландыру;

- Өз бойындағы қасиеттерін көрсете алуға бағыттау;

- Келешекте қатысушылардың өзін-өзі дамуы үшін мотивация құру;

- Өмірлік жолын айқындауға дамыту.

Әдіс- тәсілдер:

- Ойындар;

- Топтық жаттығулар;

- Пікір алмасу;

- Әңгіме-сұхбат;

- Арттерапия элементтері.

Тренинг жұмысының формалары:

• Жекелей жұмыс;

• Жұппен;

• Топтық жұмыс.

Топтық жұмыс ережесі. Біртұтас жұмыс кеңістігін қалыптастыру.

- «қазір және мұнда» ережесі;

- шынайы болу ережесі;

- сөзді және әрекетті бағалауға болмайды;

- жауапкершілік ережесі;

- тыңдап ал, содан кейін айт ережесі;

- белсенді болу ережесі.

Кездесу уақыты: айына бір сабақ.

Сабақ ұзақтығы: 45-60 минут

МАЗМҰНЫ

Кіріспе................................................................................................................6

І-тарау. Теориялық бөлім.............................................................................8

1. Жасөспірімдер психологиясы....................................................................8

1.2 Жасөспірімдердің анатомиялық-физиологиялық ерекшелігі.................10

1.3 «Жасөспірімдердің тұлға аралық қарым-қатынас орнатуда көмек көрсету»..............................................................................................................12 1.4 Жасөпірімнің шақтың моральдік қалыптасуы мен    даму.....................13

1.5 Жасөспірімнің өзiн-өзi тәрбиелеудегі психологиялық мәселелері.......15

ІІ-тарау. Практикалық бөлім....................................................................18

2.1 «Топтағы бірлікті нығайту»...................................................................19

2.2 «МЕН бейнесін құра аласыңба?».........................................................22

2.3 «Менің өмірге құлшынысым»...............................................................24

2.4 «Өз-өзіңе сенімді бол!»..........................................................................26

2.5 «Мен өмірді сүйемін»............................................................................29

2.6 «Сып сандықты ашайық».......................................................................32

2.7 «Мектеп және Мен»...............................................................................34

2.8 «Мен кіммін?»........................................................................................36

2.9 «Сезім әлемі»..........................................................................................38

2.10 «Біз әрқашан біргеміз»..........................................................................40

ӘДІС-ТӘСІЛДЕР МЕН ҚҰРАЛДАР......................................................43

ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................55

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................................................................................56

КІРІСПЕ

ЖАСӨСПІРІМДЕР ПСИХОЛОГИЯСЫ – Жасөспірімдер дене бітімінің қалыптасуында кейбір айрықша байқалатын анатомиялық – физиологиялық ерекшеліктеріне қарай өтпе дәуірдің балалары деп те атауға болады. Бізде төртінші сыныптан бастап балаларға жалпы білімнің негіздері оқытыла бастайды. Енді бастауыш сыныптардағыдай сабақты бір мұғалім бермей, қатарынан бірнеше мұғалім оқытатын болады. Бұл айтылғандар балалардың оқу мотивтеріне әсер етіп, оларды жаңа жағдайға бейімдеуге мәжбүр етеді. Жасөспірімдік кезеңнің негізгі бір ерекшелігі – жыныс мүшелерінің жетілуі. Осыған қоса бала организмінің бұл кезеңдегі жеделдетіле өсуі оқушының жоғары жүйке қызметіне де тиісінше әсер етеді. Мәселен, өздеріне бұрынғыша бала деп қарағандарға осқырына қарайды, тез әсерленгіш, қозғыш, импульсивті келеді. Бұл отбасы мен мектептің оған жасайтын қарым-қатынасын қиындатады. Оқушы басында туындайтын кейбір көмескі ойлар да (жыныс мүшелерінің жетілуіне орай) бұған қосымша себеп болады. Жас жағынан алып қарағанда бұлар балалықтан ересектік дәуірге ауысудың аралық кезеңінде тұрады.

Жасөспірімдер енді біз бұрын санаса бермейтін кішкене бала емес, әйтсе де оның қоғамдағы жағдайына қарап, үлкендер оны әлі де бала санайды. Ал бала болса есей- гендігін айтып, өзін жеке адам ре- тінде көрсетуге тырысады, кейде өзімшілдікке салынып, дөрекілік мінез де көрсетіп қояды. Бұлардың «үлкен кісі» болып көрінуі кейде қате, жалған жолмен кетуі де мүмкін (мәселен, кейбір осындай балалардың шы- лым тартуы, үлкендермен қарсыласуы т.б.). Мектеп пен отбасында жасөспірімдерге тиянақты тәрбие берілуі тиіс. Олардың ересек болуға ұмтылуын ретті жерде қолдап, кейбір балалық эмоцияларын ар-намыс, абырой, борыш, ұят, жауапкершілік секілді жо ғары сезімдерге айналдырып отыру керек.

Жасөспірімдердің дербестілікке ұмтылуын да қолдап, мінез бен ерік сапаларының ұнамды бітістерін қалыптастыруға жәрдемдесіп, бұларды құр босқа қиқарлықтан, желөкпеліктен ажыратып отыру қажет. Әрбір мұғалім, әсіресе сынып жетек шілері жасөспірімдердің жеке ерекшеліктеріне тән бейімділіктеріне қарай оларды түрлі қоғам жұмыстарына тартып, қоғамдық пайдалы еңбекке қызу араластырып отырғаны мақұл. Бұл жастағы балалардың оқу әрекетін еңбекпен дұрыс ұштастыру арқылы ғана оларды еңбексүйгіштікке, тәртіп- тілікке, талапкерлікке, ұжымдыққа т.б. қасиеттерге тәрбиелеуге болады. Жасөспірімдердің аяқ-қолдарының тездетіле өсуі, бұлшық еттерінің қатаюы олардың дене еңбегіне құмартуларын тудырады, яғни бала жалпы еңбек энтузиазымының әсеріне оңай елігіп, ұжым арасында бар ықыласымен жұмыс істейді. Осы жастағылардан өз шамасын асыра бағалайтын, сондай-ақ әркез үлкендермен парапар әрекеттенуге тырысатын жайттарды жиі байқауға болады. М.Горький «Кісі есігінде» атты шығармасында бұл жөнінде былай деген еді: «Кейде жеткіншектер ақымақтықпен жігіттік көрсетем деп, ересек адамдардың күшін күндеп, өздерінің бұлшық еттері мен сүйектеріне тым ауыр келетін жүктерді көтеруге тырысады және көтереді де… Мен де осылардың бәрін өз мағынасында дене күшімен де, рухани да істедім. Сөйтіп тек қана кездейсоқ жағдайлар себепті өлімге соғатын шалдығудан сақ қалып, бүкіл өмір бойына мүгедек боп қалмадым». Жасөспірімдердің іс- әрекет үстінде тез қимылдаймын деп осылайша босқа шаршап қалатын- дықтарын ескеріп отырмаса болмайды. Ортаңғы сынып оқушыларының ара- сында көркем әдебиет, спорт, шахмат, техникамен шамадан тыс көп әуестенушілік кейде сабақ үлгірімін төмендетуге себепкер болады. Ұстаздар, осындай бір жақты шұғылданушылыққа жол бермей, оларға ақыл-ой және дене еңбегін қалайша тиімді етіп пайдалануға болатындығын, сондай-ақ қол бос уақытты дұрыс пайдалану керектігі жөнінде ақылға қонымды кеңестер айтып отыруы өте қажет жайт. Осы жастағы балалардың қызығуы мен әуестенушілігі де күшті болады. Әсіресе олар көркем әдебиетке, саяси-қоғамдық мәселелерге, саяхат, фантастикаға әуес келеді, шытырман оқи ғаға толы, қиыншылықты жеңуде өзін-өзі тәрбиелеуде түрткі болатын кітаптарды көп оқиды.

Жасөспірімдердің психикалық процестері дамып, күрделене түседі. Ойлауында заттардың себеп-салдарлық байланыстарын ажырататын көріністер, абстрактілі ұғымдар, еске сақтауында логикалық-мағыналық принципке негізделген әдістердің болуы, қиялының сан тарапқа шарықтап образдарға бай келуі осындай көп оқу, ізденудің, көп нәрсеге әуестенудің салдары болып табылады. Олардың сөйлеу ерекшеліктері мен зейінінде де, ерік сапаларында да сапалық өзге- рістер байқалады. Жасөспірімдердің ұжымның белсенді мүшесі екендігін сезіне бастауы, оның «нағыз өмірге» талаптанатындығы, өзін бағалай білушілігі, жұрт пікірімен санаса бастауы оның жеке басының едәуір жетіліп қалғанын көрсетеді. 14-15 жас балалардың арасында мамандық таңдау мәселесі жө нінде байсалды пікірлер айтылады. Бұл мәселенің күн тәртібіне қойылуы жасөспірімдердің өмірге дұрыс көзқарасы қалыптаса бастағанын аң- ғартады. Олар жалпы білім беретін орта мектепке оқуды жалғастырумен қатар арнаулы мамандық беретін оқу орнына не өндіріске баратындықта ры туралы көп ойласады, ақыл-кеңеске кұлақ түріп отырады. Әрине, бұл жерде ата-аналардың, мұғалімдердің жақсы кеңесі қажет-ақ.

1.1 Жасөспірімдер психологиясы

Жасөспірімдер психологиясы – жас мөлшері бойынша балалық шақ пен бозбала шақтың аралығынан табылатын 12-15 жастағы, орта буын және жоғары сынып оқушыларының психологиясы.

Жасөспірімдердің физиологиялық ерекшелігі - олардың дене бітімінің қалыптасуында болғандығы. Кейбір айрықша байқалатын анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне қарай бұл кезенді «өтпе дәуірдің балалары» деп те атайды.

Жасөспірімдік кезеңнің негізгі бір ерекшелігі – жыныс мүшелерінің жетілуі. Осыған қоса бала организмінің бұл кезеңдегі жеделдетіле өсуі оқушының жоғары жүйке қызметіне де тиісінше әсер етеді. Мәселен, өздеріне бұрынғыша бала деп қарағандарға осқырына қарайды, тез әсерленгіш, қозғыш, импульсивті келеді.

Жасөспірімдердің аяқ-қолдарының тездетіле өсуі, бұлшық еттерінің қатаюы олардың дене еңбегіне құмартуларын тудырады, яғни бала жалпы еңбек энтузиазымының әсеріне оңай елігіп, ұжым арасында бар ықыласымен жұмыс істейді. Осы жастағылардан өз шамасын асыра бағалайтын, сондай-ақ әркез үлкендермен парапар әрекеттенуге тырысатын жайттарды жиі байқауға болады.

Қазақстанда және ТМД елдерінің оқыту жүйесінде бұл - төртінші сыныптан бастап балаларға жалпы білімнің негіздері оқытыла бастайды. Енді бастауыш сыныптардағыдай сабақты бір мұғалім бермей, қатарынан бірнеше мұғалім оқытатын болады. Бұл айтылғандар балалардың оқу мотивациясына әсер етіп, оларды жаңа жағдайға бейімдеуге мәжбүр етеді.

Жас жағынан алып қарағанда бұлар балалықтан ересектік дәуірге ауысудың аралық кезеңінде тұрады. Жасөспірімдер бұрын санаса бермейтін кішкене бала емес, әйтсе де оның қоғамдағы жағдайына қарап, үлкендер оны әлі де бала санайды. Ал бала болса есейгендігін айтып, өзін жеке адам ретінде көрсетуге тырысады, кейде өзімшілдікке салынып, дөрекілік мінез де көрсетіп қояды. Бұлардың «үлкен кісі» болып көрінуі кейде қате, жалған жолмен кетуі де мүмкін (мәселен, кейбір осындай балалардың шылым тартуы, үлкендермен қарсыласуы т.б.).

Оқушы басында туындайтын кейбір көмескі ойлар да (жыныс мүшелерінің жетілуіне орай) бұған қосымша себеп болады.

Олардың ересек болуға ұмтылуын ретті жерде қолдап кейбір балалық эмоцияларын, ар-намыс, абырой, борыш, ұят, жауапкершілік секілді жоғары сезімдерге айналдырып отыру керек. Жасөспірімдердің дербестілікке ұмтылуын да қолдап, мінез бен ерік сапаларының ұнамды бітістерін қалыптастыруға жәрдемдесіп, бұларды құр босқа қиқарлықтан, желөкпеліктен ажыратып отыру қажет.

Әрбір мұғалім, әсіресе сынып жетекшілері жасөспірімдердің жеке ерекшеліктеріне тән бейімділіктеріне қарай оларды түрлі қоғам жұмыстарына тартып, қоғамдық пайдалы еңбекке қызу араластырып отырғаны мақұл. Бұл жастағы балалардың оқу әрекетін еңбекпен дұрыс ұштастыру арқылы ғана оларды еңбексүйгіштікке, тәртіптілікке, ұжымдыққа т.б. қасиеттерге тәрбиелеуге болады.

Жасөспірімдердің іс-әрекет үстінде тез қимылдаймын деп осылайша босқа шаршап, қалатындықтарын ескеріп отырмаса болмайды. Ортаңғы сынып оқушыларының арасында көркем әдебиет, спорт, шахмат, техникамен шамадан тыс көп әуестенушілік кейде сабақ үлгерімін төмедетуге себепкер болады.

Осы жастағы балалардың қызығуы мен әуестенушілігі де күшті болады. Әсіресе олар көркем әдебиетке, саяси-қоғамдық мәселелерге, саяхат, фантастикаға әуес келеді, шытырман оқиғаға толы, қиыншылықты жеңуде өзін-өзі тәрбиелеуде түрткі болатын кітаптарды көп оқиды.

Жасөспірімдердің психикалық процестері дамып, күрделене түседі. Ойлауында заттардың себеп-салдарлық байланыстарын ажырататын көріністер, абстрактілі ұғымдар, еске сақтауында логикалық-мағыналық принципке негізделген әдістердің болуы, қиялының сан тарапқа шарықтап образдарға бай келуі осындай көп оқу, ізденудің, көп нәрсеге әуестенудің салдары болып табылады. Олардың сөйлеу ерекшеліктері мен зейінінде де, ерік сапаларында да сапалық өзгерістер байқалады.

Жасөспірімдердің ұжымның белсенді мүшесі екендігін сезіне бастауы, оның «нағыз өмірге» талаптанатындығы, өзін бағалай білушілігі, жұрт пікірімен санаса бастауы оның жеке басының едәуір жетіліп қалғанын көрсетеді. 14-15 жас балалардың арасында мамандық таңдау мәселесі жөнінде байсалды пікірлер айтылады. Бұл мәселенің күн тәртібіне қойылуы жасөспірімдердің өмірге дұрыс көзқарасы қалыптаса бастағанын аңғартады. Олар жалпы білім беретін орта мектепке оқуды жалғастырумен қатар арнаулы мамандық беретін оқу орнына не өндіріске баратындықтары туралы көп ойласады, ақыл-кеңеске құлақ түріп, отырады.

1.2 Жасөспірімдердің анатомиялық-физиологиялық ерекшелігі

Жасөспірім шақ баланың жыныстық толысуынан басталып, ересектік орын алғанға дейін созылатын, көптеген физиологиялык және әлеуметтік жагдайларга байланысты шектері анықталатын жас кезеңі. Бұл кезең 15-18 жас аралығында өтеді және көптеген өзіне тән ерекшеліктермен сипатталады.

Жыныстық даму жөнінен жігіттер мен қыздардың көбі бұл жаста пубертаттык кезеңде болады. Осы физиологиялык процеске байланысты ұл-қыздардың бip-бipiнe көз салып, жыныстық қызығушылығы орын ала бастайды. Жас өспірімдік кезең бала мен ересектің арасындағы аралық жагдайда болады. Балалар материалдык жагынан әлі ата-аналар карауында. Мектепте оган, екінің бірінде, сен ересексің, үлкенсің десе, екінші жағынан, одан үнемі үлкендердің айтканын сынамастан орындауды талап етеді. Бұл жагдай мектептен баска жерде де анык байкалады. Сонымен катар, жогары сынып окушылары болашақта некелесуге, өз отбасын құруга әзірлену кезеңінде. Сондықтан, психолог алдында тұрған үлкен міндеттердің бipi — жыныстык тәрбие, болашак отбасы өмipiнe даярлау, қарым-қатынас мәдениетін тәрбиелеу болып табылады.

Жасөспірімдік шақтың аса маңызды міндеттері - мамандық таңдау, еңбек пен қоғамдық-саяси қызметке даярлану және болашак мамандык алатын оку орнын аныктау. Бұл міндеттерді жүзеге асыру баладан ұзак уақыт максатты даярлыкты талап етсе, үлкендер жагынан баланың мұқтаждығын жақсы түciнiп оган кеңес бepiп, кол ұшын беруді кажет етед. Мамандык таңдау баланың жалпы дүниетанымдык ізденістері мен өмірлік жоспарларында орнығып, нақтыланады.

Жасөспірім есейген сайын таңдау қажеттігі күшейе түседі. Ойдағы, қиялдагы немесе абстрактілік көптеген мумкіндіктердің ішінен неғұрлым шындыққа жақынын, қабылдауға келетін варианттарды тандау керек болады. Сондықтан мамандыққа баулу, баланың мамандық тандау мотивациясын, қызығушылығын, денсаулығын және анатомо-физиологиялык мүмкіншілігін зерттеп кәсіби бағдар беру - психолог алдында тұрған екінші міндет болады.

Жасөспірімдік жас кезеңінде адам өзінің кандай екенін, қаншалық құнды, кабілетті екенін барынша толығырақ, түсініп білгіci келеді. өзін-өзі бағалаудың екі тәсілі бар. Оның бipiншісі -өз талаптарының деңгейін жеткен нәтижелермен салыстырып багалау, ал екіншісі — әлеуметтік жарыс, өзі туралы теңірегіндегілердің пікірлерін салыстыру. Осы тәсілдер аркылы құрылған баланың өз "менінің" бейнелері күрделі әpi бip мәндес болмайтыны белгілі.

Мұнда нақты "мен" (қазір қандаймын), динамикалык "мен" (қандай болгым келеді, мұраттың "мен" (өзімнің адамгершілік ұстанымдарыма байланысты сондай болуга тиістімін), қиялдагы "мен" (қолымнан бәpi келетін болса, сондай болар едім) т.с.с. көз алдына елестететін "мен" бейнелері бар. өзіне-өзі талдау нәтижесінде балалар өзіне объективті, төмен немесе асыра бағалауы мүмкін. Балалар психолог көмегімен "Мен" көpiнicтepiн аныктауға, оны зерттеуге мүмкіндіктері болуы керек. Сондыктан әр баланы өзін-өзі танып білуге үйрету психологиялык қызметтің келесі міндеті.

Осы шақта эгоцентризм, невротизм белгілері болуы әбден мүмкін. Сонымен қатар жасөспірімдік рефлексияның терендігі мен қанықтылыгына байланысты көптеген әлеуметтік (әлеуметтік тегі мен ортасы, білім денгейі), жеке типологиялык (интроверсия-экстроверсияның дәрежесі) және өмірбаяндык (отбасында тәрбиелену жагдайлары, құрдастарымен карым-катынасы, окыган кітаптары мен көрген кинофильмдерінің сипаты) факторларга байланысты. Психолог осы шактагы баланың ерекшеліктерін аныктап, әркайсысына кажетті көмек крсетуі керек. Бұл жас өспірімдepгe психологиялык кызмет көрсетудің келесі мідеті.

Жасөспірімдік шакта достыкты кажетсіну күрт өседі және бұл сезім өте тұракты да терең бола бастайды. Достык туралы жас өспірімдік ұғым мен оның накты дәрежесі әр балада әр түрлі болады. Қыз балаларда олардың ертерек толысатындыгымен байланысты интимдік достыкты кажетсіну ер балалардан ерте басталады. Егер жастары бip шамалас ер балалар мен кыз балалардыц достык мұраттарын салыстырса, кыз балалар ер балаларга қараганда достыкка неғұрлым жогары талаптар коятындыгы көрінеді. Есейген сайын бұл айырмашылықтар жогалады.

Достыкка деген көзкарастың жекелей айырмашылыктары да өте үлкен. Біреулеp жұп достыкты гана мойындап, нагыз дос бipey гана болу керек деп санайды. Ал екіншілерінде екі, үш және одан да көп достар болады. Тіптен барлык таныстарымен достасатындар да кездеседі. Бұл мәселе тәлім-тәрбие барысында кеңінен аударатын проблемаларының бipi болгандыктан психологиялык кызмет көрсету барысында оны талдап, шын достыктың мән-магынасын балаларга көрсету психолог міндеттеінің бipi болып саналады.

Жасөспірімдердің бipeyлepi оңашалыкты ұнатса, eкіншілері жалгыздыктан үрейлене коркады, аз уакытка да жалгыз кала алмайды. Кейде мазасыздану, фобия белгілері де орын алуы мумкін. Психолог осы шактагы баланың психологиялык дамуындагы ерекшеліктерін аныктап, оның нормадан ауыткуларына ерекше кеңіл бөліп, әркайсысына жеке-дара кажетті көмек көрсетуі керек. Бұл жас өспірімдеpгe психологиялык кызмет көрсетудің келесі міндеті.

Адамның күрделі интеллектілік оперецияларды мeңгepyi және уұғымдык аппаратының баюы, теориялык интеллектінің калыптасуы және көpiнic бepyi жас өспірімдік кезенде жетіледі. Әcipece арнайы кабілеттер шапшаң дамиды. Мүдделердің багытталуының барган сайын саралана түсумен косылып, мұның өзi жастардың акыл-ой кызметінің құрылымын кіші жастардагыга қараганда күрделі де дара сипат береді

Қaзipгi кезде жаңа тестік жүйсін колдану аркылы жогары сынып окушыларын мамандык тандауга даярлануы кажеттілігін ескере отырып, олардың шыгармашылык кабылетін, білім меңгеруднгі дербестік дәрежесін арттыруга аса маңыз беру кажет болып отыр. Арнайы кабылеттерден калыптасуы окытудың сипаты мен катар психологиялык түзету-дамыту жұмыстарымен де тыгыз байланысты. Сондыктан психологтың келесі міндеті - жогары сынып окушыларыныц интеллектуалдык дамуына ыкпал жасау.

Осы аталган, тагыда баланың жас ерекшеліктерше, өмip талабына байланысты туып отырган міндеттерді басшылыкка ала отырып, әр психолог жас өспірімдермен жүргізетін кызметінің мазмұнын аныктайды.

1.3 «Жасөспірімдердің тұлға аралық қарым-қатынас орнатуда көмек көрсету» Жасөспірімдікшақтағы қарым-қатынастың психологиялық сипаты.

Психология ғылымындағы негізгі ұғымдардың біреуі - қарым-қатынас. Қарым-қатынассыз жеке адамды түсіну, оның дамып-жетілуін талдау мүмкін емес. Қарым-қатынас адамның тіршілік әрекетінің маңызды негізі бола отырып, ертеден барлық ғалымдар үшін қызықты тақырыптардың бірі екені анық. Біздің назарымызды оқушылардың қарым-қатынасындағы ерекшеліктер толғандырып отыр. Себебі қарым-қатынас болашақ маман тұлғасының қалыптастырудың бір факторы екені белгілі. Ол оқушылардың  топтық іс-әрекеттерін реттеуші және адамгершілік, эстетикалық құндылықтарды, мінез-қүлықтың топтық нормаларын қалыптастыру құралы болып табылады. Сондықтан жан-жақтан келіп, жаңа әлеуметтік ортаға бейімделудегі оқушылардың оқыту-тәрбиелеу процесін тиімді ұйымдастыру үшін, олардың қарым-қатынас жасауындағы ерекшеліктерді анықтау өзекті мәселелердің бірі.

Қарым-қатынас айналадағылармен контактқа түсудің рухани қажеттілігі сияқты ілгері басады, сондай-ақ адамдар арасындағы қарым-қатынастың басқа адамдарға қоғамдық маңызын айқын көрсетеді.

Қазіргі таңда оқушылардың коммуникативтік икемділігін, бір-бірімен қатынаста тез әрі шапшаң тіл табысу қабілетін қальштастыру үшін педагогикалық теория және тәжірибе, диалогтік және пікір таластық әдістемелердің топтамасы қолданылып келеді. Бұндай әдістемелер жастардың қарым-қатынас барысында икемділігін көрсете білуін және өз көзқарастарын дәлелдеп, сұрақтарды нақты жеткізе білу қабілеттерін қалыптастырады. Қарым-қатынастың шынайы тұрғыдан әр түрлі жолдары бар. Шартты түрде қарым-қатынастағы қажеттіліктің негізгі екі формасын беруге болады:

1) қарым-қатынас іс-әрекетті ұйымдастырудың тәсілі ретінде;

2) қарым-қатынас   адамның   басқа   адамның   рухани    қажеттілігіне қанағаттануы ретінде;

Ол жастық аспектте де әр түрлі кезеңдерден өтеді және ол жүйелік тәсіл аймағында да өте қажет. Жастық аспектіні қарастыруда қарым-қатынас қажеттілігінің дамуы әсіресе тәсіл мен «көлем» оның тұлғаны қалыптастыруда қанағаттануы да маңызды.Өзін-өзі ашу, американдық психолог С.Джурардтың ойына сәйкес, бұл басқа адамдарға өзің жайлы мәлімет, ақпарат беру, айту. Ол адамдардың осы өзін-өзі ашудың көмегімен өздерін тануға мүмкіндік беретініне тоқталған.

Өзін-өзі көрсету - бұл өзіңді басқаларға таныту актісі десе де болады.

1.4 Жасөпірімнің шақтың моральдік қалыптасуы мен    даму

Баланың жас өспірімдік (14,5-17 жас) бұл күрделі кезеңнің басталуы ғана. Ал, оның негізгі ерекшеліктері қандай? Адамның дене дамуының аяқталатын кезеңі. Бойдың ұзаруы жеткіншек кезеңге қарағанда баяулайды. Қыздардың бойының толуы орта есеппен 16 мен 17-нің арасында болады (ауытқу плюс-минус 13 ай), жігіттерде 18 мен 19-дің арасы (ауытқу плюс-минус 10 ай). Салмағы артады, осының өзінде ер балалар қыздардан қалып келген есесін толтырады. Бұлшық ет күші өте тез өседі: 16 жаста ер бала 12 жастағысынан бұл тұрғыдан екі есе асып түседі. Бойы толысқаннан кейін шамамен бір жылдан кейін адам қалыпты ересектік бұлшық ет күшіне жетеді. Әрине, көп нәрсе дұрыс тамақтану режимі мен дене шынықтырумен шұғылдануға байланысты. Спорттың кейбір түрлерінде балаң жастық – ең көп жетістіктерге жететін кезең.

Жыныстық даму жөнінен жігіттер мен қыздардың көбі бұл жаста постпубертаттық кезеңде болады. Көп тараған түсініктерге қарамастан, жыныстық толысудың мерзімі нәсілдік және ұлттық ерекшеліктерге, климатқа байланысты емес. Өзіндік сана күрделі психологиялық   құрылым,   ол   ерекше компонеттер ретінде өзіне. В.С. Мерлиннің осылай деп санайтынындай, біріншіден, өзінің теңдестігін ұғынуды, екіншіден, белсенді, іс-әрекетшіл негіз ретінде өз менің ұғынуды, үшіншіден, өзінің психикалық қасиеттері мен сапаларын ұғынуды, төртіншіден, өзін-өзі әлеуметтік-адамгершілік бағалаулардың белгілі бір жүйесін қамтиды. Бұл элементтердің бәрі бір-бірімен функциялық және генетикалық тұрғыдан байланысты. Бірақ олар бір мезгілде   қалыптаспайды.   «Адам тұлғасының даму үрдісі бүкіл өмір бойы тоқталмайды. Осыған сәйкес өзін-өзі бағалау дағдылары бүкіл өмір бойы қалыптасады және дамиды. Адамның басқа адамдармен қарым-қатынас тәжірибесі неғұрлым көп болса, ол тұлға ретінде өзі туралы соғүрлым көбірек ақпарат алады, практикада өзі туралы өз пікірлерін басқалардың пікірлерімен байланыстыруына тура келеді. Оның өз әрекетін, қылығын дұрыс қабылдау және бағалау қабілеті тезірек және белсендірек дами түседі. Сондай-ақ басқа да адамдардың түлғалық саналары дамиды».

Ерте жасөспiрiмдiлiкке өту жолында жоғары сынып оқушыларын оқытуда оларды» адамгершiлiк қабiлетi, сана сезiмдерi, анықтаулары қалыптаса бастайды. Яғни, бұл кезең адамгершiлiктi» жаңа деңгейiне өтудi бiлдiредi.

Егер төменгi сыныптағы шақта адамгершiлiк мәселелерiн шешуде – мұғалiмдер мен ата-ана болса, ал жасөспiрiмдер бұл сұрақтарды шешуде өзiнiң жора-жолдастары ұжымында және де ғылыми көркем публицистi әдебиеттi, өнер туындыларын, теледидар  т.б. жүгiнедi.

Т.В.Снегировты» зерттеуi бойынша өткен қазiргi және болашақ “мен”-мен қатынас жасауда жасөспiрiмдердi» жекелiк анықтауларының өзiндiк ерекшелiктерi кјрiнiс беретiн  “мен”-«менi» құнды-уақытша құрылымының 6 типiн көрсетедi.

Барлық үш “мен” бiр-бiрiмен байланысты тең дәрежеде идеал “менге” сәйкес келедi. Бұл адамның өзiне деген субъективтi гармониялық көзқарасы.

Нақты “мен” өткенге қарағанда жоғары деңгейде болашаққа тартып тұрады. Өткен “мен” жат болып көрiнедi және оған деген көзқарас өте сыншылдық болады. Ал нақты “мен” өзiн-өзi жеке тұлға ретiнде анықтауда жаңа басқыш болып саналады.

Болашақ “мен” қазiргiнiң үзiндiсi. Барлық “мен”-» өмiр сүру уақыты әртүрлi секiлдi. Бiрақ идеал “мен”-мен тек болашаққа  сай келедi.

Идеал “мен” болашаққа да, қазiргiге де қосылмаған, ол олардан бөлек және жеке тұлғаны» дамуына қатыспайды.

Ал, өткен және қазiргi “мен” бiр-бiрiмен байланысты болады. Олардан болашақ және идеал “мен” байланыстыратын жол қалыптасады. Ондай болмаған жағдайда кейбiр адамның өзiн-өзi бағалаулары төмен болып, өткен және қазiргi “мен”-дi идеал және болашақ “мен”-дi байланыстарға  болмайды.

Қазiргi “мен” даму процесiне тiптен қатыспайды. Ол өткеннен қол үзiп, болашақпен байланысы жоқ, ал идеал “мен”-ге сай келмейдi.

Жасөспірімдік шақ жыныстық толысудан басталып, ересектіктің басталуымен аяқталатын даму кезеңі.Бұл шақтың көптеген теориялары бар.Биологиялық теориялар нақ өсудің биологиялық процестері басқаларының бәрінен басым болады деген оймен жасөспірімдікті алдымен организм эвалюциясының белгілі бір кезеңі деп қарайды.Психологиялық теориялар психикалық эвалюцияның заңдылықтарына ішкі дүние мен өзін-өзі ұғынудың тән сипаттарына назар аударады.Жасөспірімнің социологиялық теориялары оны алдымен әлеуметтіктің белгілі бір кезеңіне  тәуелді балалықтан ересектіктің дербес те жауапты іс-әрекетіне көшуі деп қарайды.

Бірақ бұлар белгілі бір мезгілде қалыптаспайды.Өзінің психикалық қасиеттерін ұғыну мен өзін-өзі бағалау жеткіншектік және жасөспірімдік кезеңде неғұрлым көп маңыз алады.Бұл жас кезеңінде ол өзінің қандай екенін ,қаншалықты құнды,қабілетті екенін барынша толығырақ түсініп білгісі келеді.Өзін-өзі бағалаудың екі тәсілі бар.Оның біріншісі,өз талаптарының деңгейін жеткен нәтижелерімен салыстырып бағалау,ал екіншісі -әлеуметтік жарыс,өзі туралы төңірегіндегілердің  пікірлерін салыстыру.

Өзін анықтаудың күрделі проблемаларын жасөспірім жалғыз өзі шешпейді, әке-шешелерімен,құрбы-құрдастарымен,мұғалімдермен бірге ,олардың қолдауы жағдайында шешеді.

Жасөспiрiмдiк кезеңмен байланысты едәуiр аңғарылған құрылыстардың бiрi – бұл өзiн-өзi тәрбиелеуге өте күштi құштарлық. Өзiн-өзi тәрбиелеудiң белсендi процесi дәл осы жаста басталады және әдетте адамның кейiнгi өмiрiнiң iшiнде қандай да бiр формада жалғаса бередi. Жеткiншектiк кезеңдегi өзiн-өзi тәрбиелеудiң бастамасы деп, бiз баланың 12-13 жасқа келгенде ең алғаш рет интеллектуалды мүмкiншiлiктер мен жеке даралық өздiгiнен жетiле (самосовершенствование) туралы ойларының, пайда болу фактiсiн айтамыз. Яғни баланың осы мақсатқа жету үшiн саналы, және мақсатты бағытталған әрекет жасауын айтамыз.

1.5 Жасөспірімнің өзiн-өзi тәрбиелеудегі психологиялық мәселелері

Балаларды  оқыту,  тәрбиелеу  жетістіктері  және  білімді  нақты  меңгеруі, жеке бастық белгілі–бір әдіс тәсілдерін  саналы  меңгеруіне  байланысты. Баланың  жеке  басы  белсендіболғанымен оған белгілібір  бағыт  бағдар  беріп  отырмаса,  өздігінен  оқу ісінде  де,  қоғамдық  істе  де,  белсенді  араласып  кете  алмайды.  Мотивация  жетіспегендіктен  қабілеттілігі  артпайды,  жеке  интеллектуалдығы  жай  дамиды.  Мұндай  жағдайларда  баланың  жеке  басының  оқуға,  жаңа  білімге  талпынысын,  әсіресе  дұрыс  меңгеруге  деген  талпынысын  қамтамасыз  ету  тиіс.Баланы  оқыту  мен  тәрбиелеуде  көптеген  тәсілдер  бар,  бірақ  іс  жүзінде  мотивациялардың  жетіспеуінен  толық пайдаланылмау  себептері:

1шіден  әр  түрлі  жастағы  балалардың  ерекшеліктері,  жаңа  білімді,  дағдыны  саналы  меңгерудегі  қызығушылығы  ескерілмейді.

2шіден  біз  педагогикалық  қызметпен  айналысқаннан  кейін  ғана  балаларды  оқыту  әдісіне  көңіл  бөліп  ойлана  бастаймыз.  Бұл  кезде  өзіміз  балалық  шақтан  асып  өтіп  кеткендіктен,  сондықтан  балалардың  тәртібін,мінезқұлқын  тұспалдап  қана  елестетеміз.  Біздің  тұспалдығымыздың  дұрыстығына  да  көзіміз  жетпейді.  Мүмкін  біз  оларға  жоқ  нәрселерді  жорамалдайтын.

3шіден,  балалардың  арасында  басқа  балаларды  қызықтырмайтындай  жеке  ерекшеліктері  бар.

4шіден  қолданылып  жүрген  мотивациялардың  өзі  де  өзгермелі  болып  келеді.  Тұрақты  емес,  сондықтан  бұл  мотивация  түрлері  оқу – тәрбие  жұмыстарында  біріне  тиімді  болса,  екіншісіне  тиімсіз  болып  жатады.  Балаларды  оқытумен  тәрбиелеудің  негізгі  басты  міндеттерінің  бірі–осы  мотивацияның  4 түрін  іс–жүзінде  тиімді  етіп  пайдалануға  мүмкіншілік  жасау  керек.

Оқу-тәрбие  жұмыстарындағы  балалардың  қызығушылығын  арттыруға  әдістердің  қаншама  түрлерін  қарастырғанымызбен  соңында  мадақтау  және  жазалау  жүйесіне  келіп  тіреледі.

Сондықтан  балалардың  дұрыс  реакциясы  болуы  үшін  жақсы– жаман  түрткіні  ауыстырып  отырған  жөн.  Оқу–тәрбие  жұмыстарын  кешенді  комплект  түрде  жүргізіп  отырған  дұрыс.  Оқушыларды  қызықтырып,  олардың  қажеттілігін,  шығармашылығын  дамыту  жолында  әртүрлі  қозғаушы,  бағыттаушы  әдіс–тәсілдердің  комплекті  түрін  пайдаланып  отыру  керек.  Кешенді  комплексті  жүргізу  деген  сөз–бір  мезгілде  органикалық,  материалдық,  рухани,  жеке  және  әлеуметтік  сияқты  түрлі  жағдайларға  байланысты  пайдаланып,  балаларды  дұрыс  жолға  тәрбиелеп  отыруға  болады.  Органикалық  баланың  органикалық  қажетін  (ұнамды,  физикалық,  тәтті–дәмді  т. б.)  қанағаттандыру.

Материалдық  жағдайы баланың  өзіне  қажетті,  ұнайтын  заттарын  алуын,  оларды  пайдалануын  қамтамасыз  ету.

Моральдық  жағдайы баланың  рухани  қажетін,  өзінің  істеген  ісіне  деген  сүйіспеншілігін,  айналасына  деген  адамгершілік  тұрғыдағы  көзқарасын  қалыптастыру  мақсатын  жетілдіру. Әлеуметтік  жағдайы–балада  адамгершілік  қарым–қатынасты  қалыптастыру  адам  баласына  жоғары  дәрежеде  силастықпен  көңіл– аудару,  өмірде  өз  орнын  табуға  көмектесу  т. б. Жеке  жағдайы–адамның  жеке  басының  қалыптасуына,  яғни  оның  адам  үшін  не  қажет,  өзін  қызықтыратын  қажетті  жағдайдың  болуы. Оқу  тәрбие  ісінде  жеке  және  адамгершілік  қажеттіліктің  дамуына  педагогикалық  бағалау  үлкен  орын  алады.  Басқа  түрлі  қызметтерге  қолданылатын  әдістермен  салыстырғанда.  Бұдан,  жоғарыда  келтірілген  түсініктер  мен  пікірлердің  педагогикалық  бағалауға  жататынын  айтамыз.  Оқу – тәрбие  қызметінде  оның  жетісмтігін  анықтайтын  бірден – бір  спецификалық  жағдай  педагогикалық  бағалау  болып  табылады. 

Баға  баланың  жоғары  дамуына  мына    жағдайды  ескере  отырып  әсер  етеді:

1.Оқу  тәрбие  жұмыстарында  бааланың  жоғары  нәтижеге,  жетістікке  жетуіне  көптеген  әр  түрлі  жағдайлардың  қажеттілігінің  қолданылуы.

2.Әр  түрлі  жастағы  балаларға  олардың  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  білімін  бағалау.  Жеке  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  жаңалықтарды  меңгеруге  балалардың  іскерлігін  жеке  басының  саналылығын  ескере  отырып,  ситуациялық  жағдайларда  білім  беруді  бағалау.

Баланың  сөзін  мақұлдау  арқылы  қоғамдағы  рөлін  анықтайды.

Мақұлдау.  Бұл  баланың  жасаған  немесе  жасайтын  ойы  бар  әрекетін  айтады.  Мақұлдау  жайлы  айтқанда  негізінен  вербальды  және  вербальды  емес  позитивті  баға  беру  әрекетін  айтамыз.

1. Вербальды баға беру-баланың  сөз  арқылы  жеткізуін  және  де  сәйкес  баға  бере  алуымен  талқыланады.

2. Вербальды емес– ол  баланың  мимикасы,  пантамимикасы  және  де  аналогиялық  баға  беру  рөлін  айтамыз.  Адамның  мақұлдауы  көп  жағдайда  вербальды  және  вербальды  емес  әрекет  арқылы  көрінеді.

Эффективтік  педагогикалық  баға  ол  баламен  қарым – қатынастағы,  тәрбиеленудегі  стимулдық  рөлі.  Жеке  адамның  тәрбиесі, 

интеллекті  түпкісі  балада  ішкі  және  сыртқы  болып  көрінеді.  Сыртқы 

түрткі  балада  дамымаса  ол  баланың  қоғамдық  қарым – қатынастарымен  беделді  әрекетін,  қызығушылығын  төмендетеді. Ішкі   түрткі -баланы  оқыту  мен  тәрбиелеуде  негізінен  сыртқы  түрткіге  қарағанда 

эффективтік  педагогикада  ішкі  түрткі  зор  бағаланады.  Балада  сыртқы 

түрткіні  жетелейді,  және  көрсетеді ,  ішкі  түрткімен  сыртқы  түрткі  бір – бірімен  өте  тығыз  байланысты  екендігін  көруге  болады. Индивидуалдық  мінез  педагогикалық  баға  беруде  эффективтік  негізінен баланың  жеке  индивидуалдық  ерекшеліктеріне  және  де  актуалды  қажеттіліктеріне  байланысты.  Педагогикалық  баға  берудің  бір  түрі  балада 

қызығушылығын  оятса,  соған  қарай  зейін  аударылады.  Педагогикалық 

бағалауда  баланың  жағымды  өз  талдауы  болады.  Оның  жасына 

байланысты,  баланың  ерекше  қылықтары  оның  стимулдық  әрекетімен 

нәтижесінде  оның  дамуы  ерекшеленеді,  қызығушылығы  сапасы  артады.

ІІ-тарау. Практикалық бөлім

ОҚУ-ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ

Жұмыс формалары: жекелей жұмыс, жұппен, кіші топпен жұмыс.

Кездесу уақыты: аптасына бір сабақ.

Сабақ ұзақтығы: 45-60 минут.

Сабақ саны – 10

№	Сабақ тақырыбы	Сағат саны	Құрал- жабдықтар
1	«Топтағы бірлікті нығайту»	1 сағат	үлестірмелі қағаздар, түрлі-түсті фигуралар, маркерлер, қарындаштар, А4 формат, қалам т.б.
2	«МЕН бейнесін құра аласыңба?»	1 сағат	А4 формат, қалам.
3	«Менің өмірге құлшынысым»	1 сағат	карточкалар, үлестірмелі қағаздар, қалам.
4	«Өз-өзіңе сенімді бол!»	1 сағат	үлестірмелі қағаздар, маркерлер, қарындаштар, А4 формат,қалам.
5	«Мен өмірді сүйемін»	1 сағат	А4 формат, қалам, аудиожазба.
6	«Сып сандықты ашайық»	1 сағат	қағаз, қалам, ватман, түрлі-түсті бояулар, қарындаш.
7	«Мектеп және Мен»	1 сағат	плакат, қағаз, қалам.
8	«Мен кіммін?»	1 сағат	қағаз, қалам.
9	«Сезім әлемі»	1 сағат	қалам, фломастер, А4 формат
10	«Біз әрқашан біргеміз»	1 сағат	қағаз, қалам.
11	«Мен кіммін?»  (Мен не қалаймын? маған не керек?)	1 сағат	А4 формат, қалам.
	10 сағат

№1 сабақ

Тақырыбы: «Топтағы бірлікті нығайту» тренингі

Мақсаты: Ойынның көмегі арқылы, топтағы қарым-қатынасты жақсартып, бірлікті нығайту.

Қажетті құрал- жабдықтар:  үлестірмелі қағаздар, түрлі-түсті фигуралар, маркерлер, қарындаштар, А4 формат, қалам т.б. 

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

1.  «Танысу» жаттығуы

II.Негізгі бөлім

2.  «Айна» жаттығуы

3.  «Мен кіммін» жаттығуы

4.  «Соқыр дене түйісуі» қыздыру жаттығуы

5.  «Сөйлемді жалғастыр» пікірлерді жалғастыру

III. Қорытынды

6.  «Мен тілеймін...» жаттығуы

Шығу парағы

Тренингті бастамас бұрын барлығымыз ереже қабылдап аламыз!

- «қазір және мұнда» ережесі;

- шынайы болу ережесі;

- сөзді және әрекетті бағалауға болмайды;

- жауапкершілік ережесі;

- тыңдап ал, содан кейін айт ережесі;

- белсенді болу ережесі.

I. Кіріспе

1.«Танысу» жаттығуы

Уақыты: 7 минут

Мазмұны: Топ шеңбер бойымен тізіліп отырады. Таныстыру өзі қалаған оқушыдан басталып, сағат тілімен ары қарай жалғасады.

Танысу шарты төмендегідей:

Бүгінгі тренингте оқушылар өз есімдері мен өздерінің өмірлік ұстанымдарын қосып атайды.

II.Негізгі бөлім

2. «Айна» жаттығуы

Уақыты: 5минут

Мазмұны: «Қазір жұп құрып, белгілі бір қимылдар жасаймыз. Бір-біріңізге қарама-қарсы тұрыңыз (бір-біріңізге жүзіңізді қаратып). Тапсырманы кім бастайды, ал кім жалғастыратындығын келісіп алыңыздар. Қазір тапсырманы бастайтын адам бүкіл денесімен, қолымен, көзімен, аяғымен, саусақтарымен, қаспен, басымен әртүрлі қимылдар жасайды. Ал екінші қатысушы серігінің қимылдарын дәлдікпен қайталауы керек. Біршама уақыттан кейін менің белгім бойынша, серіктестер рөлдерін ауыстырады».

3.«Мен кіммін?» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты : Өз туралы, өз орны, құқығы мен міндеттері туралы ойын дамыту.

Мазмұны: Сендер: «Мен кіммін?» деген сұраққа 10 жауап жазыңыз. Оны жылдам, ойыңызға бірінші қандай жауап келсе, соны жазыңыз. Оны бірінші бағанға жаз. Екінші бағанға сол сұрраққа ата-анаңның пікірі сеніңше қалай, соны жаз. Үшінші бағанға сенің қасыңда отырған топтың мүшесі қалай жауап берер еді. Парақты жинап аламын да араластырамын, кезекпен дауыстап оқимын, ал топ кім туралы екендігін анықтау керек. Осы берілген мінездеме топтың қаншалықты келісетіні талқыланады.

4. Қыздыру жаттығуы «Соқыр дене түйісуі»

Уақыты: 15 минут.

Мақсаты: Эмоцианалды қыздыру. Тренинг қатысушылары арасында кері байланыс алу. Басқа адамдарды сезе білу дағдысын дамыту, қатысушылардың көңіл- күйін көтеру.

Мазмұны: Осы тренигке қатысушылардың арасынан өз еркімен бір-қатысушы ортаға шығып, көзі байланады. Сол адам қалған қатысушылардың кезекпен дене бөліктерін ұстап, өз сезімдерін сипаттап, кім екенін табуы қажет. Кейін қатысушылар орнын ауыстырып, арамыздағы таба алмағандарына топ болып анықтаған шарттарды орындайдын болады.

Жүргізуші үшін ескерту: Егер басында өз еркімен шығатындар табылмаса, жүргізуші өзі үлгі көрсетеді.

Қатысушылар сезімдерімен бөліседі.

Рефлексия сұрақтары:

1. Бұл жаттығуды орындауда қандай сезімде болдың?

2. Алдыңызға келген адамның кім екенін табу қиынға соқты ма?

3. Сенде қандай сезім басым болды?

5.«Сөйлемді жалғастыр» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: өз пікірлерін ашық айтуға шақыру.

Жүргізуші: қазір мен аяқталмаған сөйлемдерді оқимын, жалғасын сендер айтасыңдар.

Аяқталмаған сөйлемдер:

-Мен үшін оқушы болған...

-Маған мынадай адамдар ұнайды...

-Мен бүгін қуаныштымын, себебі...

-Мен ұмытпаймын, егер...

-Маған көңілсіз, егер...

-Егер, бүгін сабақ болмай қалса, мен...

-Маған осы пәндер ұнайды...

Қатысушылардың сезімдерімен бөлісу.

Рефлексия сұрағы:

Сөйлемді аяқтағанда сендер қандай сезімде болдыңдар?

III. Қорытынды

6. «Мен тілеймін...» жаттығуы

Уақыты: 8 минут

Жүргізуші: Қазір әр оқушы шығып топтағы оқушылар есімдері жазылған карточканы алады және сол оқушы таңдаған басқа оқушының есіміндегі бар әріптерден басталатын тілектерін жазады.

Ескерту: карточканы таңдаған оқушы өз есімі жазылған карточканы таңдамауы тиіс.

Шығу парағы толтырылады.

Әр оқушы бір-екі сөзбен бүгінгі тренинг жайлы өз ойларын білдіреді.

№2 сабақ

Тақырыбы: «МЕН бейнесін құра аласыңба?» тренингі

Мақсаты: өзіне деген сенімділікті жоғарлатып, мен бейнесін дұрыс қалыптастыру.

Қажетті құрал- жабдықтар:  А4 формат, қалам.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

1.  «Сәлемдесу» жаттығуы

II.Негізгі бөлім

2.  «Өзіндік қабылдау» жаттығуы

3.  «Ассоциация» жаттығуы

4.  «Өзіңді презентацияла» жаттығуы

III. Қорытынды

5.  «Мен саған сыйлаймын»жаттығуы

Шығу парағы

I. Кіріспе

1.«Сәлемдесу» жаттығуы.

Уақыты: 5 минут

Мақсаты: қатысушыларды алдағы тренингке эмоционалдық бағыттау.

Мазмұны: тренингімізді бастамас бұрын ең алдымен бір-бірімізбен амандасып алайық. Ол үшін жанымыздағы құрбымызбен жұп құрайық. Ең алдымен бір-бірімізге күлімсіреп қарап, қолмен амадмасайық, аяқпен, иықпен, шашпен, мұрынмен, көзбен, қаспен, шынтақпен, тіземен амандасайық.

II.Негізгі бөлім

2.«Өзіндік қабылдау» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: өз қасиетін тану.

Мазмұны: Қағазды екіге бөліп сызып, сол жағына «менің кемшіліктерім», оң жағына «менің кемшіліктерім» деп ойларын бүкпей ашық жаздыру. 5 минуттан соң 3-4 баланың өз жазғандарын топтап талдап, талқыға саламыз. Оған 10 минут уақыт беріледі. Мына ережені есте ұстаған жөн: бір-біріне сұрақ қоюға болады, бірақ «сын айтуға» болмайды.

Қорытынды: тренинг нәтижесі оқушының шыншылдығын, жауаптылығын, алғаш рет өзіне қорытынды жасауын, өзін түсініп, өзгеге сенуін көрсетеді.Тренинг барысында баяу музыка ойнап тұрады. Ол балалардың ашылуына, ойланып айту, әрі сөйлей білуіне әсерін тигізеді.

3. «Ассоциация» жаттығуы

Уақыты: 15 минут

Мақсаты: топ ішінде өзіне жан-жақты қарауына мүмкіндік беру, интуициясын дамыту.

Мазмұны: Қатысуышлардың біреуі жүргізуші болады. Жүргізушіні бөлмеден шығарады. Топта қалған қатысушылар бір баланы жасырады. Жүргізушінің тапсырмасы жасырынған қатысушыны ассоциативті сұрақтар арқылы кімнің жасырынғанын табу.

Осыдан кейін жүргізуші жасырынған қатысушының жақсы көретін заттарына байланысты сұрақтарын қояды, ал қатысушылар ассоциациялап жауап берулері керек.

Мысалы: Егер бұл адам кітап болғанда, ағаш, жиһаз, бірақ қандай?

4.«Өзіңді презентацияла» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: өзін презентациялау, сенімді мінез-құлықты қалыптастыру,«мен» бейнесін дұрыс қалыптастыру, серігін түсінуге деген қабілетін қалыптастыру.

Мазмұны:Әрбір қатысушыға «танысу» газетіне хабарлама жазу ұсыналады. Қатысушылардың хабарламасын шапканың ішіне жинап алады. Содан кейін жүргізуші кезекпен хабарламаларды оқиды. Жаттығудың соңында талдау жүрзіледі.

III. Қорытынды

5. «Мен саған сыйлаймын» жаттығуы

Уақыты:5 минут

Мақсаты: рефлекция, эмоциясын білдіру.

Мазмұны: Қатысушылар жанындағы көршісіне қарап осы жаттығуға қатысқаны үшін рахмет айтып, тілегін білдіреді. Осындай сыйлық жақсы комплемент те болуы мүмкін, бірі-бірінің қолдарын алып және құшақтасады. Сол адамның құрметіне тақпақ немесе өлең айтуға болады.

Шығу парағы толтырылады.

Рефлекция.

Тренингтан қандай әсер алдыңыздар?

Жаттығулар ұнады ма?

Жаттығуды орындау барысында қандай сезімде болдыңдар.

№3 сабақ

Тақырыбы: « Менің өмірге құлшынысым» тренингі

Мақсаты: ақпаратты жеткізіп және қабылдаудың жетістігіне әсер ететін факторларды дамыту.

Қажетті құрал- жабдықтар:  карточкалар, үлестірмелі қағаздар, қалам.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I.Кіріспе

1.  «Сәлемдесу» жаттығуы

II.Негізі бөлім

2.  «Мен жұлдыз» жаттығуы

III.Қорытынды

3.  «Өзіңді таны» жаттығуы

Шығу парағы

I.Кіріспе

1.«Сәлемдесу» жаттығуы.

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: қатысушыларды алдағы тренингке эмоционалдық бағыттау.

Мазмұны: тренингімізді бастамас бұрын ең алдымен бір-бірімізбен амандасып алайық. Ол үшін жанымыздағы құрбымызбен жұп құрайық. Ең алдымен бір-бірімізге күлімсіреп қарап, қолмен амадмасайық, аяқпен, иықпен, шашпен, мұрынмен, көзбен, қаспен, шынтақпен, тіземен амандасайық.

Рефлексия сұрақтары:

1. Жаттығу ұнады ма?

2. Жаттығуды орындау барысында қандай сезімде болдыңдар?

II.Негізі бөлім

2. «Мен жұлдыз» жаттығуы

Уақыты: 15 минут

Мақсаты: вербальды емес қарым-қытынасты дамыту.

Мазмұны: Топтағы барлық қатысушылар уақытша «эстрада жұлдызы» болады. Бұл жаттығуда алдын-ала дайындалған карточкалар қажет болады. Карточкалар қатысушыларға жетуі тиіс немесе карточка артық болуы керек. Карточкада топтағы қатысушылардың сүйікті орындаушылары жазылған. Әрбір қатысушы карточканы алып ондағы сөзді ішінен оқиды, ешкімге көрсетпеуі керек.

Қатысушылар топқа бір әншіні жасырады оның іс-әрекеттерін мимика, жест, пантомимика түрінде жеткізеді, әншіні дұрыс тапқан бала жүргізушінің орнына келеді де өзіне келген орындаушыны топқа жасырады. Осылай барлық балалар өзіне келген орындаушыны жасырып шығады.

III.Қорытынды

3. «Өзіңді таны» жаттығуы

Уақыты: 20 минут

Мақсаты: дұрыс сұрақ қоюды дамытып қалыптастыру, жауапты тыңдап, біркелкі бейне құруға үйрету.

Мазмұны: Жүргізуші қатысушылардың арқысына белгілі бір ертегідегі және осы өмірдегі атақты кейіпкерлердің атын қағазға жазып, жапсырып қояды. Сен өзіңнің кім екеніңді табуың керек. Жабық түрдегі 3 сұрақ қоюға рұқсат етіледі (бірақ «иә», «жоқ» деген жауап алыну керек). 3 сұрақты қойып, жауап алғаннан кейін келесі адамға сұрақ қояды (ойыншы өзінің кім екенін анықтауы керек).

Жасырылатын танымал кейіпкерлер: Бауырсақ, Роза Бағланова, Мақта қыз, Аяз ата т.б.

Жаттығу соңында мынадай сұрақтар қойылады:

1. Өзіңнің кім екеніңді табу қиын болды ма?

2. Сен өзіңнің кім екеніңді қалай білдің?

3. Сіз не түсіндіңіз?

4. Сіз осыдан өзіңізге пайдалы нәрсе ала алдыңыз ба?

Шығу параған толтыру.

Рефлекция.

Тренингтен алған әсерлерің?

№4 сабақ

Тақырыбы: «Өз - өзіңе сенімді бол!» тренингі

Мақсаты: Оқушылардың мінез-құлқындағы тепе -теңдігін, сенімділігін дамыту.

Қажетті құрал- жабдықтар:  үлестірмелі қағаздар, маркерлер, қарындаштар, А4 формат, қалам.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I.Кіріспе

1. «Танысу » жаттығуы

2. «Сиқырлы қол» жаттығуы

II.Негізі бөлім

3. «Кинофильмдерге саяхат » сергіту жаттығуы

4. «Жарнама ролигі» жаттығуы

5. «Даяшы, менің сорпамда шыбын жүр»жағдаяттан шығу жаттығуы

III.Қорытынды

6. «Тілек шамы» жаттығуы

Шығу парағы

I.Кіріспе

1.«Танысу » жаттығуы

Уақыты: 5 минут

Нұсқаулық: Топ мүшелері өз есімдерін атап, өмірлік ұстанымдарын айтады.

2.   «Сиқырлы қол» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мазмұны: Әр қатысушы ақ парақтың жоғарғы тұсына өз атын жазады да өзінің қолын парақтың бетіне қойып, қаламмен айналдыра сызып қол суретін салады. Әр саусаққа белгілі бір қасиетін жазып, бояуға да болады. Сонан кейін, «алақандар» шеңбермен басқаларға жалғастырылады да, басқа қатысушылар әрқайсысы осы алаққанның иесіне тән қасиетті жазады. Соңында кері келген парақтан өзі туралы мәлімет алады.

Талдау: өзің туралы қандай жаңалыққа ие болдың? Талдау барысында ерекше тоқталар мәселе: біздің өз өзімізді бағалауымыз бен өзгелердің бізді бағалауында белгілі бір шындыққа жанасатын тұстары бар екеніне мән беру.

II.Негізі бөлім

3.  «Кинофильмдерге саяхат » жаттығуы

Уақыты: 15 минут

Мазмұны: Тренингке қатысушылар екі топқа бөлінеді.Әр топтың бір мүшесі келіп, үстел үстіндегі карточкалардың біреуін таңдайды. Онда кинофильмдердің аты жазылған. Соны жест, мимика арқылы көрсетулері керек:1. Қыз Жібек, 2. Менің атым-Қожа, 3.Тақиялы періште, 4.Жаралы сезім.

4.  «Жарнама ролигі» жаттығуы.

Уақыты: 15 минут

Мазмұны: Біздің барлығымызға жарнама деген не екендігі белгілі. Күнбе- күн теледидар экранынан небір жарнама ролигін бақылаймыз да белгілі бір тауарды қалай ұсынатынын көремиз. Біз тұтынушы болғандықтан, жарнама жасаудың шебері болуымыз да мүмкін. Ал қазір біз жарнама маманы ретінде бір тауарды ұсыну үшін өзіміздің жарнамалық ролигімізді жасау үшін жиналып отырмыз деп елестетейікші. Біздің міндетіміз ұсынысымызды тартымды, қызықтыратындай етіп ұсыну.

Тек бір ерекшелік: біздің ролигіміздің объектісі болып... мына айналамыздағы отырған нақты адамдар болады. Әрқайсымыз қатысып отырған адамның аты жазылған карточкалардың біреуін суырып, оның атын атамай, оны белгілі бір тауар немесе қызмет ретінде жарнамалауға тиіспіз. Кейбіріңе өз атыңыз түсуі мүмкін, ештеңе етпейді! Сіз өз - өзіңізді жарнамалауға тиіссіз. Сіздің таңдап алған адамыңыз адам кейпінде емес, тауар не қызмет көрсету мекемесі не тауар болса, қандай болар еді, мүмкін мұздатқыш па не үй ме? Ол қандай үй болар еді? Бұл жарнамаңызды кімге, қандай адамдар категориясына ұсынасыз, атаңыз. Жарнамалайтын нысанаңыздың ең маңыздысы және шынай қасиеті көрсетіліп, танылатын болуы тиіс. Жарнама бір минуттан аспауы керек. Содан кейін топ бұл жарнаманың топ мүшесінің қайсысына арналып, яғни кімді жарнамалап тұрғанын табуға тиісті. Қажет болса бөлмедегі құралдарды, заттарды пайдалануға не басқа дамдардың қатысуын өтінуге болады.

5. «Даяшы, менің сорпамда шыбын жүр» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мазмұны: Қатысушыларға бір қымбат мейрамханада болған келеңсіз жағдайға қатысуды ұйымдастыру. Әр қатысушыға төмендегі сценарийдің біреуін танысу мақсатында ұсыныңыз. Бұл жаттығу қарым - қатынастың белгілі бір аспектісін көрсететін рөлдік ойын түрінде өтетінін ескеріңіз. Екі - екі қатысушыдан барлығы оларды көре, ести алатындай болып тұруын өтініңіз де ойынды бастаңыз.

А. Рөлі: сіз шет елде саяхатта жүрсіз. Сіз бүгін бір қымбат мейрамханада ас ішіп отырып, сорпаңыздан насеком секілді бірдеңе көріп қалдыңыз. Даяшыға айтып едіңіз, ол бұл насеком емес, арнайы дәмдеуіш, шөп деп болмайды. Сіз оған келіспей, мейрамхана басшысымен сөйлеспек болдыңыз. Міне, басшы сіздің үстеліңізге жақындап келеді...

Б. Рөлі: Сіз ең жақсы мейрамхананың басшысыз. Мейрамханада баға қымбат, бірақ қызмет көрсету мен сапасы бұған лайық. Мейрамхананың беделі жоғары, шетелдік қонақтар көп келеді. Бүгін бір шетелдік қонақ келді, оған даяшыңыздың біреуі сорпа апарып еді, бір шу шықты да даяшы келіп, қонақ сізбен сөйлескісі келеді деді. Сөйтіп, сіз оның үстеліне жақындадыңыз. Рөліңізді ойнаңыз.

Талдау:

1. «А» шағымданды ма? Берген сұранысын кері қайтарып алды ма? Сорпаға қаша төлеуден бас тарттыма?

2. «Б» проблеманы ұғынды ма? Екі жақтың түсініспестігін шеше алды ма? Өкінішін шынайы білдіре алды ма? Ізеттілікпен кешірім сұрады ма?

3. Екі жақ та ойын түсіндіре алды ма? Екі жақ та ортақ шешімге келе алдыма?

4. «А» өз ойын анық, айқын жеткізді ме?

Рөлдік ойын адам тәртібінің мәдени деңгейін көрсетуге бағытталғаны дұрыс. Мысалы: жігіттер мен қыздар осындай жағдайға байланысты шағымданғанда қандай ерекшелік байқалады.

Аяқтау: Шетелдік қонақтармен қарым қатынаста болған жағдайды былай етіп шешу керек деген дайын әдісті ешкім бермейді. Дегенмен, бұл рөлдік ойын арқылы қатысушыларға үлкен мүмкіндіктердің бар екенін көрсетуге болады.

III.Қорытынды

6.«Тілек шамы» жаттығуы

Уақыты: 5 минут

Мақсаты: Тренинг туралы пікірлерін ортаға салу.

Мазмұны: «Міне, қоштасатын да сәт жетті. Біз сіздермен бүгінгі «Тілек шамы» жаттығуын бір-бірімізге тілек айта отырып жүргізейік. Бір-бірімізге мына шамды бере отырып бүгінгі кездесуден алған әсерлеріңізбен бөлісіп, тренинг барысында айта алмай қалған ойларыңыз болса барлығыңыз да осы жерде айтуларыңызды сұраймын.

Қатысушылардың тілектерімен бүгінгі жұмысты қорыту.

Шығу парағы толтырылады.

Рефлекция.

О сы тренингтен не алдыңыз?

№5 сабақ

Тақырыбы: «Мен өмірді сүйемін» тренингі

Мақсаты: өзіндік бағалауын көтеруге көмектесу, суицидтің алдын алу.

Қажетті құрал- жабдықтар:А4 формат, қалам. 

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I.Кіріспе

1. « Танысу» жаттығуы

2. « Өмір несімен қызықты!» жаттығуы

II. Негізгі бөлім

3. «Сыйқырлы тағам» жаттығуы

4. «Мені түсін» жаттығуы

5. «Мен гүл бейнесіндемін» жаттығуы

III. Қорытынды

6. «Релаксация» жаттығуы

Шығу парағы

I.Кіріспе

1.«Танысу» жаттығуы

Уақыты: 5минут

Мақсаты: қатысушылармен танысу, жағымды эмоционалдық атмосфера құру.

Мазмұны:Сәлеметсіңдерме! Тренингіміздің тақырыбы «Мен өмірді сүйемін» деп аталады. Ең алдымен барлылығымыз «шаттық шеңберінде» тұрып, есімімізді және өмірінде қатты қуанған сәттерімізді айтайықшы.

Рефлексия сұрақтары:

1. Қатты қуанған сәтті еске түсіру оңай болды ма?

2. Қатты қуанған сәттеріңді еске түсіргенде қандай сезімде болдыңдар?

2.«Өмір несімен қызықты?!» жаттығуы

Уақыты: 18 минут

Мақсаты: топтың өмір туралы пікірімен санасуға үйрету.

Мазмұны: мына жеребилерді таңдайық (жеребилерде «бақыт», «достық», «махаббат», «шаттық» деп жазылған). «Бақыт» деп шыққандар бір топ, «Достық» деп шыққандар бір топ, «Махаббат» деп шыққандар бір топ және «Шаттық» деп шыққандар бір топ болып бөлінейік. Енді әрбір топ «Өмір несімен қызықты» атты тақырыпта сурет салып,суреттің астына өмір туралы толғандырып жүрген бір сұрақты жазамыз.(суреттер қорғалып тақтаға ілінеді)

Рефлексия сұрақтары:

1. Өмірді сурет ретінде бейнелеу оңай болды ма?

2. Жаттығуды орындауда қандай қиындықтар болды?

II. Негізгі бөлім

3.«Сыйқырлы тағам» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: адам өміріндегі рухани құндылықтардың маңызын түсінулеріне көмектесу.

Нұсқау: Енді өз тобымыздың атын қорғау мақсатында «достық» тобы достық, «бақыт» тобы бақыт, «сүйіспеншілік тобы сүйіспеншілік, «шаттық» тобы шаттық атты тамақ әзірлейміз. Адамдар арасында достық болу үшін, сүйіспеншілік пайда болу үшін, адам бақытты болу үшін және үнемі шаттанып жүру үшін не қажет, соның барлығын тағамымызға қосамыз. (оқушыларға қазан бейнеленген парақ таратылады, қазанның ішінде әрбір топтың аты жазылған).

Рефлекция.

1. Тамақты әзірлеу барысында қандай сезімде болдыңдар?

2. Жаттығуды орындауда қандай қиындықтар болды?

4.«Түсін мені» жаттығуы

Уақыты:10 минут

Мақсаты: вербальды емес құралдар арқылы ақпарат беру мен түсіну іскерліктерін дамыту.

Нұсқау: адам қарым-қатынас жасау барысында тек сөз арқылы ғана емес, сонымен қатар вербальды емес (мимика, жест, пантомимика) құралдар арқылы да ақпарат алмасады. Сендер мына тұрған сөйлемдерді достарыңа қарым-қатынастың вербальды емес құралдары, яғни мимика, жест арқылы түсіндіріп көріңдер. (берілетін сөйлемдер: 1) Өмірге келудің өзі бақыт; 2) Менің көңіл-күйім өте жақсы; 3) Сабаққа кешіксем мұғалім ұрысады; 4) Достарымды киноға шақырғым келеді, бірақ ақшам жоқ; 5) 8 наурызда анама гүл сыйлағым келеді; 6) 1998 жылдың 12 желтоқсанында мен дүниеге келдім.)

Рефлексия сұрақтары:

1. Жаттығуды орындауда түсіндіру оңай болды ма, әлде түсіну оңай болды ма?

2. Жаттығуды орындауда қандай қиындықтар болды?

5.«Мен гүл бейнесіндемін» жаттығуы

Уақыты: 5 минут

Мақсаты: қатысушылардың өзіндік бағалауын көтеру

Нұсқау: Біз барлығымыз гүл сияқты әдеміміз, гүл сияқты айналамыздағыларға қуаныш сыйлаймыз. Сондықтан мына гүлдерге бойымыздағы жағымды қасиеттерімізді жазайық. Бұл гүлдерді барлығы көретіндей тақтаға іліп қояйық, жағымды қасиеттерімізбен мақтанып, жағымды қасиеттерімізбен елді қуантайық. Ал мынау арам шөптің жапырағы, бұл жапыраққа бойымыздағы жағымсыз қасиеттерді жазайық. Арам шөптің еш пайдасы жоқ, сол сияқты жағымсыз қасиеттер пайдасыз болғанымен қатар, жақсы өмір сүруімізге кедергі келтіреді. Сондықтан жағымсыз қасиетіміз жазылған арам шөптің жапырағын умаждап, қоқыс жәшігіне тастап, жағымсыз қасиеттерімізден айырылайық.

Рефлексия сұрақтары:

1. Жағымды қасеттерді жазу оңай болды ма, әлде жағымсыз қасиеттерді жазу оңай болды ма?

2. Жаттығуды орындауда қандай қиындықтар болды?

III. Қорытынды

6.«Релаксация» жаттығуы

Уақыты:2 минут

Мақсаты: шаршауды басу, босаңсыту.

Нұсқау: ыңғайланып отырып, көзімізді жұмып, мына аудиожазбада берілген нұсқаулықтарды орындайық (релаксациялық жаттығуы бар аудиожазба қосылады).

Рефлексия сұрақтары:

1. Қандай әсер алдыңдар?

2. Релаксациялық жаттығуды орындау ұнады ма?

Шығу парағы толтырылады.

Рефлекция.

Бүгінгі тренингіміз ұнады ма?

Қай жаттығу ерекше ұнады?

Қай жаттығу ұнамады?

Қандай тапсырмаларды орындау қиын болды?

Қандай әсер алдыңдар?

№6 сабақ

Тақырыбы: «Сыр сандықты ашайық!» тренингі

Мақсаты: өмірлік мақсаттарын дұрыс құру.

Қажетті құрал- жабдықтар: қағаз, қалам, ватман, түрлі-түсті бояулар, қарындаш. 

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

1. «Амандасу» жаттығуы

2. «Танысу» жаттығуы

II. Негізгі бөлім

3. «Менің жетістігім» жаттығуы

4. «Біз не үшін жақсы көреміз» жаттығуы

5. «Поезд» сергіту жаттығуы

6. «Ватмандағы саяхат» жаттығуы

III. Қорытынды

7. «Титаник» жаттығуы

Шығу парағы

I. Кіріспе

1. «Амандасу» жаттығуы

Уақыты: 2 минут

Мақсаты: Өзін-өзі жағымды қабылдау, көңіл-күйін көтеру.

Мазмұны: Барлық балалар бір-бірімен амандасып. Топтың жеке мүшесіне жағымды сөз, көңілін көтеретін сөз айту ұсынылады.

2.«Танысу» жаттығуы

Уақыты: 5 минут

Мақсаты: Қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру, бір-бірін жетік таныстыру.

Мазмұны: Қағаздан жасалған қатпар беріледі, ол 4 бөліктен тұрады. Оған есімін, нені білдіреді, кім қойды, өз есімімен нені атағысы келетіндігін жазады. Қасындағы көршісімен сұхбаттасады. Сұхбаттасқаннан кейін өз жұбын таныстырады.

II. Негізгі бөлім

3.«Менің жетістігім» әңгіме-сұхбат жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: Балалардың өмірлік мақсатарын саралау.

Мазмұны: Тренингке қатысушылар «Мен өмірде неге қол жеткізгім келеді?», «Менің өмірлік мақсатым» сұрақтарына ауызша жауап береді.

4.«Біз не үшін жақсы көреміз» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: бірлік қалыптастыру, өзгені тани білу, бір-біріне жылулық сезімдерді дамыту. Мазмұны: Қатысушыларға өзінің көріністері арқылы өте ұнайтын адамды топ ішінен таңдап алады. Сол адамда ерекше ұнайтын 5 асыл қасиетті таңдайды. Адамды көрсетпей сол қасиеттерді ауа-райға, жыл мезгілдеріне, қандай да бір затқа т.с.с теңеп, бейнелейді. Қатысушылар кезекпен мінездемені айтады, қалған қатысушылар осы мінездеме кімге лайық екенін анықтайды.

5.«Поезд» сергіту жаттығуы

Уақыты: 3 минут

Мақсаты: Психологиялық және физикалық қысымнан арылу, дұрыс пікір қалыптастыру.

Мазмұны: Ойын шеңберде өткізіледі. Алдымен бірінші, екінші деп саналу керек. Біріншілер – алақанмен шапалақтау, екі рет аяғымен тоқылдату. Екіншілер – екі шапалақ, бір тоқылдату. Қозғалыс кезекпен қайталанады: бірінші – екінші – бірінші – екінші жәнет.с.с шеңбер бойынша: пойыз доңғалақтарының шуылын салып көрсетеді. Ойын барысының өн бойында қарқын үнемі тездетіледі.

6.«Ватмандағы саяхат» жаттығуы

Уақыты: 15 минут

Мақсаты: еркін ойлауға дағдыландыру.

Мазмұны:Ойынға ватман мен бояулар керек. Бұл ойынды топпен немесе жеке балаңызбен ойнауға болады. Сіздің ұсынысыңыз: «Біз бүгін бірге ватманға саяхатқа шығамыз. әрқайсымыз кезекпен ватманға жақындап суреттер саламыз. Ойынның талабы қылқаламды немесе маркерді ватманнан үзбей сурет саламыз. Егер маркерді ватманнан үзсеңіз онда басқасы келіп, өз суретін сала бастайды. Әртүрлі сызықтарды салуға, түрлі-түсті бояуларды қолдануға рұқсат.»

III. Қорытынды

7.«Титаник» ойыны

Уақыты:10 минут

Мақсаты: өмірге деген жағымды көзқарас қалыптастыру.

Мазмұны: «Балалар, сендар жұпқа бөлініп, кім А ал кім Б болады екенін анықтаңдар. Барлық А-лар үстел басын жақындап алдарына қағаз қолдарына қарындаш алып тұрады. Барлық Б-лар маған жақындайды мен олардың құлақтарына кез келген бір кинонын атын айтамын. Олар А-лардың арқаларына сол киноның суретін салады, ал А-лар сол суреттерді қағазға салып қай кино екенін тауып алу керек. Егер А-лар киноның атын тауып алса, дауыстамай Б-лардың құлақтарына сыбырлай қояды. Содан кейін балалар орындарымен ауыстырылады.»

Шығу парағы толтырылады.

Рефлексия.

Бүгінгі тренингіміз ұнады ма?

Қай жаттығу ерекше ұнады?

Тренингтен алған әсерің қандай?

№7 сабақ

Тақырыбы: «Мектеп және Мен» тренингі

Мақсаты: балалардың шығармашылығын, өздерінің сезімдерін, білім алу қабілеттерін дамыту.

Қажетті құрал- жабдықтар: қағаз, қалам.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

Сәлемдесу.

II.Негізгі бөлім

1.«Мектеп жолы» жаттығуы

2. «Мен үшін не маңызды» жаттығуы

III. Қорытынды

3. «Дұрыс бағыттағы қадам» ойыны 

Шығу парағы

I. Кіріспе

Уақыты: 5 мин

Қатысушылардың амандасуы.

Өткен сабаққа кері байланыс алу: қатысқушыларға не қызықты болды және не маңызды болғанын білу.

Берілген сабақтың мазмұны мен мақсатын айту. 

II.Негізгі бөлім

1.«Мектеп жолы» жаттығуы

Уақыты:10 минут

Мақсаты:ойын ашық айтуды үйрету.

Мазмұны: Тақтада немесе орташа шеңберде «Оқушының жолы» суреті бекітіледі. Онда 1-ші сыныптан 10-шы сыныпқа дейін мектеп жолын бейнелейтін тау суреттелген. Жүргізуші балалармен олардың өткен жолдары және алда не күтіп тұрғандығы туралы әңгіме өткізеді.

2.«Мен үшін не маңызды?» жаттығуы

Уақыты:15 минут

Мақсаты:топта жағымды атмосфера қалыптастыру, өзін-өзі дамыту.

Мазмұны: Балаларға өздерінің ата-аналарымен ұзақ уақытқа каникулға кететіндігін, демалыстарын елсіз аралда өткізетіндіктерін көз алдарына елестетулері қажет. Ата-аналары балаларға тек қана оларға ең маңызды үш затты жол сандығына салу керектігін айтады.

- Сендер нені таңдайсыңдар? Осы заттардың аталуын қағаз бетіне жазыңдар (5 минут).

Одан әрі балалар тізімді оқып, неліктен нақ осы заттарды таңдағандарын айтып берулері қажет.

Талқылау:

- Сен таңдағанды таңдаған біреу бар ма?

- Кімнің жазбалары сені таң қалдырды?

- Сендердің көпшілігіңде қызықты және маңызды заттар бар ма?

- Кім туралы жаңа нәрсе білдің ?

III. Қорытынды

3. «Дұрыс бағыттағы қадам» ойыны

Уақыты:15

Мақсаты: қиялды дамыту.

Мазмұны: Сендер менің 30 сұрағыма жауап беруге тиіссіңдер, егер сендер дұрыс жауап берсеңдер, онда мен бір қадам алға жасаймын, ал егер қате жауап берсеңдер онда бір қадам артқа шегінемін. Мен есік маңынан бастаймын. Бүкіл бөлмені өтіп, қайта орныма оралуға тиіспін. Мен сендердің қолдарыңдағы пешка ретінде боламын. Соңында көрейік қай жерге келеді екенмін. Сұрақтар пәндерге немесе арақатынастыққа байланысты алуға болады (не ұнайды, не ұнамайды, қандай қиялын бар т.б.).

Рефлексия.

1) Қай жаттығу ерекше ұнады?

2) Қандай тапсырмаларды орындау қиын болды?

3) Осы тренингтан не түйдіңіз?

Қоштасу сәті.

Қатысушылар шеңберге отырады да, бір-біріне жылы лебіздерін білдіреді.

Шығу парағы толтырылады.

№8 сабақ

Тақырыбы: «Мен кіммін?» тренингі

Мақсаты: Оқушылардың тұлғалық қалыптары мен қағидаларын, адамгершілік-рухани бағдарларын анықтау.

Қажетті құрал- жабдықтар: қағаз, қалам.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

1. «Мен кіммін? Мен қандаймын?» өзін-өзі талдау жаттығуы

II.Негізгі бөлім

2. «Тасбақалардың жүгірісі» жаттығуы

3. «Қолдағы хат» жаттығуы

III. Қорытынды

4. «Тыныштықты жақсы көретін патша» ойыны

Шығу парағы

I. Кіріспе

Сәлеметсіңдерме! Бүгінгі тренингіміздің тақырыбы: Мен кіммін?

1.«Мен кіммін? Мен қандаймын?» өзі-өзі талдау жаттығуы

Уақыты: 5 минут

Мақсаты: оқушылардың бойында өзін-өзі тану мотивациясын құру.

Мазмұны: Жазбаша түрде үщ сөйлемді жалғастыру қажет: Мен ойлаймын, мен ...; Басқалары мені .... деп есептейді; Менің .... болғым келеді.

Талқылау.

Тапсырманы орындау барысында қай сөйлемді аяқтау қиын болды?

II.Негізгі бөлім

2.«Тасбақалардың жүгірісі» жаттығуы

Уақыты:10 минут

Мақсаты: Қимыл қозғалысты реттей алу қабілетін дамыту.

Мазмұны: Бұл жүгірудің еркекшелігі, мәреге ең соңғы келген ойыншы жеңеді. Ойыншылар бөлменің бір жағына қатарлап тұрады, содан соң қарама-қарсы жаққа «жүгіреді». Бір орында тұруға болмайды. Барлығы қимыл-қозғалыста болуы қажет. Қимылдары баяу болады. Ең соңғы мәреге жеткен «тасбақа» жеңіске ие болады.

3.«Қолдағы хат» жаттығуы

Уақыты:15 минут

Мақсаты: Талдау іскерлігін дамыту.

Мазмұны: Әрқайсысы өзіне серігін таңдап, қарама-қарсы тұра қалады. Бойы ұзындау бала, көзін жұмып тұру керек. Егер бойлары бірдей болса, кімнің жасы үлкен (туған күні 1-2 айға ертерек) бала көзін жұмады. Көзін жұмып тұрған бала қолын алға созып тұрады. Көзі ашық бала соның алақанына хат жаза бастайды, жеке тұрған баспа әріптерді. «Соқыр» ойыншы сол әріптерді табуға тырысып, не оқығанын айтып беру керек. Бір әріпті жазғаннан кейін келесіні жазар алдында бұрын жазылған әріпті өшіріп тастап отыру керек.

III. Қорытынды

4.«Тыныштықты жақсы көретін патша» ойыны

Уақыты:15 минут

Мақсаты: Тұлғалық қасиеттерін дамыту.

Мазмұны: Патша шуды жек көреді, сондықтан ханзаданың көңіл-күйін бұзбау үшін барлығымыз шуламай тыныш қозғаламыз. Патша аяқтың ұшымен жүреді, оның жүрісі жеңіл, баяу. Бұл ролді бір бала атқарады.Жүргізуші келесі сөзді айтады: «Барлық балалар, патшадан басқа бөлменің әр жеріне тұра қалады. Патша саусағын ауызына тигізіп, «Ш-ш-ш, ханзада келе жатыр!» деп, бөлмені аралай бастайды. Барлығы «қатып» қалу керек, ал патша әрқайсысын айналып шығады. Кез келген баланың қасына келіп, саусағын баланың мұрнына тигізеді. Сол бала аяқтың ұшымен патшаның артынан жүре бастайды. Келесі балаға жақындаған патша саусағын баланың мұрнына тигізеді, ол бірінші баланың соңына тұрып, аяқтың ұшымен патшаның артынан жүре бастайды. Сол тәртіппен ойын жалғаса береді. Барлық балалар патшаның артына жиналғаннан кейін, патша кез келген артындағы балаға қарап, «Ш-ш-ш» дейді, сонда сол бала өз орнына тыныш, аяқ ұшымен оралады. Барлығы орнына тұрғаннан кейін ойын аяқталады.

Талдау. Тапсырманы орындау қиын болдыма? Егер қиын болса не себепті?

Шығу парағы толтырылады.

Рефлекция.

Сендерге жаттығулар ұнады ма?

Не қиындық келтірді?

№ 9 сабақ

Тақырыбы: «Сезім әлемі» тренингі

Мақсаты: Басқа адамдардың сезімін анықтауды үйрету; өзінің сезімдерін басқара алу қабілетін жаттықтыру.

Қажетті құрал- жабдықтар: Плакат, сезімдердің аталуы жазылған карточкалар, қалам, фломастер, А4 формат, қарындаштар.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

1. «Сен не істедің?» жаттығуы

II.Негізгі бөлім

2. «Сезіміңді анықта» ойыны

3. «Сезімдер фигурасы» жаттығуы

4. «Сезіміңді ата» ойыны

III. Қорытынды

5. «Сезіміңді бейнеле» жаттығуы

Шығу парағы

I. Кіріспе

1.«Сен не естідің?» жаттығуы

Уақыты:8 минут

Мақсаты:Сезімдерін ашық айтуға дағдыландыру.

Мазмұны: Жүргізуші шеңбер бойынша оқушыларға сұрақтар қояды, оқушылардың өмірлік жағдайлары және сезімдері талданады (олар тақтаға жазылады).

II.Негізгі бөлім

2.«Сезімді анықта» ойыны

Уақыты:10 минут

Мақсаты: Басқадай сезімнің туындау факторы туралы түсінікті талдау.

Мазмұны: Сезімдердің ықшамсызбалық көріністері берілген плакаттар ілінеді. Қатысушылар қандай сезімдер берілгендігін табады.

3. «Сезімдер фигурасы» жаттығуы

Уақыты:12 минут

Мақсаты: Өзінің меншікті көңіл-күй жағдайына басшылық ету дағдыларын дамыту.

Мазмұны: Балалар А4 парағында бес үлкен сурет салады. Содан кейін олардың төртеуінің аттарын жазады (ашу, қуаныш, ыза, қорқыныш), түрлі-түсті қарындаштармен бояап шығады. 5-ші фигураға ат қояды көңіл-күй жағдайына сәйкес келетіндігі бойынша бояайды.

4.«Сезіміңді ата» ойыны

Уақыты:7 минут

Мақсаты: өз сезімдерін анықтауға дағдыландыру.

Мазмұны: Допты шеңбер бойынша бере отыра, қатысушылар сезімдерін атайды. Содан кейін доп екінші жаққа беріледі және қарым-қатынас жасауға көмектесетіндері аталады.

III. Қорытынды

5.«Сезіміңді бейнеле» жаттығуы

Уақыты:13 минут

Мақсаты: топ алдында сезімін жеткізуді қалыптастыру.

Мазмұны: Өз сезіміңізді қимыл-қозғалыстардың көмегімен бейнелеңіз. Тренингтегі барлық қатысушылар орындарынан тұрып кезек-кезек көрсетеді.

Талқылау.

- Сіздің өміріңізде сезімдердің рөлі қандай?

- Сабақта сіз үшін не жаңа болды?

- Сізге не нәрсе белгілі болы?

Шығу парағы толтырылады.

Рефлекция. Қарым-қатынас жасаудың түрлі кезеңдерінде, сіз өз сезімдеріңізді билей ала аласыз ба?

№ 10 сабақ

Тақырыбы: «Біз әрқашан біргеміз» тренингі

Мақсаты: топ арасында ынтымақтастыққа, бірлікке баулу.

Қажетті құрал- жабдықтар: қалам, қағаз.

Тренингке қатысушылар: жасөспірімдер

Уақыты: 1 сағат

Тренинг бағдарламасы:

I. Кіріспе

1. «Топтық сәлемдесу» жаттығуы

II. Негізгі бөлім

2. «Жұбын табу» ойыны

3. «Өрмек» ойыны

III. Қорытынды

4. «Шеңбер бойынша белгі беру»жаттығуы

Шығу парағы

I. Кіріспе

1.«Топтық сәлемдесу» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: қарым-қатынас дағдыларын, топтық өзара әрекеттесу әдістерін дамыту, күйзелісті төмендету.

Нұсқау: Қыс, көктем, жаз, күз белгілеріне қарай 4 топқа бөлінейік. Әр топтың міндеті – мимика мен ишарат арқылы басқа топтарға сәлемдесу түрлерін ойлап, құрастыру.

Талдау:

Жаттығу сіздерге ұнады ма?

Сіздің топ бұл тапсырманы қалай орындады?

Сәлемдесу әдісі тез ойлап табылды ма?

Сәлемдесу әдісінің идеясын топтан кім ұсынды?

Қай сәлемдесу түрі сіздерге өте ұнады?

Бір-біріңе өзгеше сәлем берген кезде нені сезіндіңіз?

II. Негізгі бөлім

2.«Жұбын табу» ойыны.

Уақыты:10 минут

Мақсаты: Сөзсіз қарым-қатынас тілін пайдалану іскерлігін жаттықтыру.

Мазмұны: Қатысушылар жұпқа бөлінеді. Үнсіз қарасып, бір-бірін есте сақтаулары керек. Содан соң тарап кетеді. 1 жұптар көздерін жұмған кейіпте бөлме ішіндегі өз жұбын іздейді, ІІ жұптардың көзі ашық болады. Жүргізуші: «Бір сөзде айтпай жұптарыңды табыңдар». Қатысушылар бір-бірін ұстап көріп, өзінің жұбын табуға тырысады. Таптым деп ойласа көзін ашады. Содан кейін жұптарын ауыстырады және әрекетті қайталайды.

Талдау: Жұптарды табуда не көмектесті? Қалай сезілді?

3.«Өрмек» ойыны

Уақыты:15 минут

Мақсаты: Өзін-өзі реттеуін, өзін-өзі бақылау дағдысын арттыру.

Мазмұны: Жүргізуші жобаға қатысушылардан қайтадан шеңбер құрып жиналуларын сұрайды. Жүргізуші: Келесі ойында біз, өзара бізді байланыстырып тұратын үлкен бір өрмекті құрамыз. Осыдан басқа сендердің әрқайсыларың өздеріңнің сыныптастарыңа деген жақсы ой және сезімдеріңді білдіре аласыңдар.

Жүргізуші түрлі түсті жіптің ұшын өзінің алақанына орайды.Сендер менің не істегінімді көрдіңдер ме? мен өрмекте келесі кім болатындығын таңдаймын, оған мынадай сөздерді айтып: «Сен маған ұнайсың, себебі ...» (мүмкін таңертең сыпайы есік ашқан шығар немесе кеше алгебра пәні бойынша қиын есепті шығаруға көмектестін) жіптің шумағын беремін. Өзіңе айтылған сөзді тыңдап, ойыншы алақанына орап, осындай сөздерді айтып ойынға қатысушы басқа бір балаға айтады «Сен маған ұнайсың, себебі...». Жіптің шумағын бергенде сізге қандай сөз айтылды соны есте сақтауға тырысыңдар.Жіптің шумағын соңында кім алса, сол оны кері бағытта қайта шеше бастайды. Мұның өзінде сіздердің әрқайсыларың өздеріңе айтылған сөзді, сол сөзді айтқан кісіге қайталап айтуларың қажет.

III. Қорытынды

4.«Шеңбер бойынша белгі беру» жаттығуы

Уақыты: 10 минут

Мақсаты: сенімділікті арттыру.

Жүргізуші: - Өте сақ болыңыздар. Уақыт- бұл қозғалыс! Барлығымыз дайын болсақ, белгі беруді тосамыз. Барлық ойынға қатысушылар өздерінің оң қолдарын оң жақтағы көршісінің сол тізесіне қояды, сол қолын – сол жақтағы көршісінің оң тізесіне қояды. Кеме капитаны жүру белгісін береді- әріптесінің аяғын шапалақтап. Белгі шеңбер бойынша айналып, капитанға қайтып келеді. Міне біз Болашаққа түстік, енді Керемет тобымызды өзіміздің құрастыруымыз керек. Ол үшін, ең алдымен Болашақ машина капитаны сенімді болу керек, яғни сіздер бір-бірлеріңізге сенімді командасыздар.

Талдау.

Сендерге жаттығу ұнады ма?

Не қиындық келтірді?

Не сезіндіңдер?

Жаттығудан кейін қандай сезімдесіңдер?

Шығу парағы толтырылады.

Қоштасу сәті. Барлығы шеңбер құрып тұрады «Қайта кездескенше! Жақсы күн үшін рахмет! Жақсы сағаттар үшін рахмет!» деген сөздерді айтып, бір-бірлерінің қолдарын үш рет қысады.

ӘДІС-ТӘСІЛДЕР МЕН ҚҰРАЛДАР

Мінез – адам көрсеткіші

Мақсаты: оқушылардың мінез – құлық туралы түсініктерін кеңейту.

Міндеттері:

• Мінездегі жетістіктер мен міндерді ажырата білуге үйрету;

• Жақсы мінез қалыптастыруға ықпал ету;

• Адамгершілікке тәрбиелеу:

Шаттық шеңбері.

Әңгімелесу. Адам өмірі – іс – әрекеттер тізбегінен, басқалардың әрекеттерін қабылдаудан және оларға деген түрлі көзқарастардан тұрады. Кез келген әрекетті дұрыс түсініп, қабылдай білу әркімнің қолынан келмейді. Алайда, адамның өзін осы қабілетке баулып тәрбиелеуге мүмкіндік мол.

«Ойланайық, пікірлесейік».

• Неліктен «Мінез – адамның көрсеткіші болады» деп ойлайсыз?

• Адамның жақсы мінезіне нелер жатады?

• Мінезі жаман адамда жақсы қасиет бола ма?

• Жаман мінезді қалай түзетуге болады?

Мәтінмен жұмыс.

Абай Құнанбаевтың өлеңін оқу ұсынылады.

• Абай айтқан адам бойындағы міндердің бүгінгі көріністері қандай?

• Сіз өзіңіздің бойыңыздағы мініңіз туралы ойланып көрдіңіз бе?

Жаңа ақпарат.

Мінез – кісінің өзіндік бағдарының жан дүниесі ерекшеліктерінің бір сыдырғы тұрақталған, тұрлаулы белгісі. Мінез кісіні әр қырынан көрсетіп тұрады. Мінезде адамның сыртық ортамен қарым – қатынасының тарихы бейнеленеді. Мінез иманды, имансыз, тәрбиелі, тәрбиесіз, бірқалыпты, сабырлы болып түрлі салаларға бөлінеді.

Тәрбиелі мінез – көпшіл, ізетшіл, адамға қамқор, жолдастықты қадір тұту, жұртшылық пікірмен санаса білушілік, өзінің міндетін орындаудағы жауапкершілік пен адалдық қасиеттерден тұрады.

Толық мінез адам – рухани дүниесі бай, қажеттері мен қызығулары, талғамы мен ой – өрісі кең адамдар. Бірқалыпты мінезді адам құйындай ұйтқып тұрмайды, сөзі мен ісі бір емес.

Жақсы мінез, адал ниет, пейілінің кеңдігі мен ниеттің тазалығында екен.

Тапсырма: Өзіңнің қандай екеніңді білу үшін өзіңе сын көзқараспен қара. Мынадай сұрақтарға жауап бер дейді.

1. Мінезіңнің күшті жақтары қандай?

2. Мінезіңнің осал жақтары қандай?

3. Басқаларды сен қалай қабылдайсың? (жақсы ма, әлде жаман ба?)

4. Туған – туыс, достарыңмен қарым – қатынасың қандай?

Тест. Өзіңізге мінездеме.

Нұсқау: Сізге 6 әріпке (АБВГДЕ) топтастырылған сұрақтар жиынтығы ұсынылады. Әр жиынтықта 5 сұрақтан берілген. Сұрақтарға «Иә» немесе «Жоқ» деп жауап беріңіз. Қандай да бір жиынтықта «Иә» жауабы көп болса, онда сол жиынтықтың әрпін аласыз, ал «Жоқ» басым болса «О» әрпін аласыз.

1)Сіз қалжындаса білесіз бе?

2)Сенгішсіз және достарыңыздан ешнәрсе жасырмайсыз?

А 3) Бір сағаттан артық ешкіммен сөйлеспей отыра аласыз ба?

4)Өз заттарыңызды басқа біреуге оңай бере аласыз ба?

5)Сіздің достарыңыз көп пе?

1)Қонақтардың көңілін аулап еліктіре аласыз ба?

2)Нақтылық уақытымен жүру сіздің мінезіңізге тән бе?

Б 3) Сіз ақша жинақтайсыз ба?

4)Қатаң стильде киінгенді ұнатасыз ба?

5)Ішкі тәртіп ережелерін ұстануды қажет деп санайсыз ба?

1)Ішкі тәртіп ережелерін ұстануды қажет деп санайсыз ба?

2)Ұстамдысыз ба?

В 3) Ішкі қарама – қайшылықтарыңыз күшті ме?

4)Көпшілік ортада көпшіліктің назарын өзіңізге аудара алсыз ба?

5)Сізге басқа біреу еліктей ме?

1)Дөрекі сөздерді қолдана отырып, мұндайға таң қалатын адамдармен сөйлесе аласыз ба?

2)Емтихан алдында мен бәрін білем деп мақтана аласыз ба?

Г 3)Біреуге ескерту сізге тән қасиет пе?

4)Сіз достарыңызды таң қалдырғанды ұнатасыз ба?

5)Басқа адамдардың пікірін күлкі қылу ұнай ма?

1)Сіз үшін әртіс, тележүргізуші мамандықтары инженер, лаборант, библиограф мамандығына қарағанда ұнамдырақ па?

2)Танымайтын адамдардың ортасында өзіңізді еркін сезіне аласыз ба?

Д 3) Сіз үшін кешкісін спортпен айналысу үйде отырып кітап оқығаннан ұнамдырақ па?

4)Сіз сыр сақтай аласыз ба?

5)Мерекелік дастарханды ұнатасыз ба?

1)Демалыста көңіл көтеруге арнайы дайындаласыз ба?

2)Жазу жазғанда тыныс белгілерін ретімен қолданасыз ба?

Е 3) Сатып алған заттарыңыз бен шығындарыңызды есептейсіз бе?

4)Жинастырып, ретке келтіруді ұнатасыз ба?

5)Сізге сенімсіздік қасиет тән бе?

Кілті:

Сіз туралы басқа адамдардың ойы.

АОО – Сізді көбінесе сенімсіз адам деп санайды. Сіз көңілді әрі сөзшеңсіз. Сіз әрқашан да айтқандарыңыздың бәрін орындай бермейсіз. Достарыңыз сізді оңай көндіреді, сондықтан да сізді әсерге тез берілгіш деп санайды.

АОБ – Сіз ұяң емессіз, кейде адамдар сізді дөрекі деп ойлауы мүмкні. Сіз ерекше болуға ұмтыла отырып, басқаларға қайшы келесіз. Кейде кешегі айтқандарыңызды бүгін терістей отырып, өз – өзіңізге қайшы келетін кездеріңіз болады. Сіз ұқыпсыз, мұңсыз, жауапкершіліксіз адамсыз.

АБО – Сіз айналыңыздарға билік жүргізгенді ұнатасыз. Сіз ашықсыз, салмақтасызы, басқалардың пікірін сыйлайсыз, сізді адамдар ешқашан қиындыққа қалдырмайды деп ойлайды.

АБВ – сіз айналаңыздарға билік жүргізгенді ұнатасыз. Сондықтан да сізді дөрекі деп ойлайды, көпшілік адам сізден қашқақтайды.

ООО – сіз ұстамды, тұйықсыз. Сіздің не ойлап тұрғаныңызды ешкім білмейді. Сізді көп адамдар түсіну қиын деп есептейді.

ООВ – сіз әңгіме барысында екінші адамға сөйлеуге мұрсат бермейсіз. Сіз туралы «мінезі неткен жаман, ұстамсыз» деп ойлайды.

ОБО – Сіз сияқты адамдар мектеп қабырғасында үлгілі жақсы бағалар алады, мұғалімдер оларды сыйлайды, ал жолдастарыңыз мақтаншақ деп ойлайды.

ОБВ – Сіз ұсақ – түйекке бола ренжіп ұрсысып қаласыз. Сізді бәрі ренжітеді деп ойлауыңыз мүмкін. Сізді өкпелегіш, күдікшіл адам деп ойлайды.

Сіз шындығында қандайсыз?

ООО – Сіз жаңалыққа құштарсыз, қиялыңыз ұшқыр. Күнделікті күйбең сізді тез жалықтырады. Сіздің мінезіңіздің шынайы білетіндер өте аз. Сізді ұстамды, жуас, өміріне көңілі тоқ адам деп санауы мүмкін, ал шындығында сіз қызықты оқиғаларға толы өмірді қалайсыз.

ООЕ – Сіз ұялшақ адамсыз. Бұл таныс емес адамдармен қарым – қатынас кезінде анық байқалады. Сіз отбасы мен жақын достарыңыздың арасында ғана өзіңізді еркін сезінесіз. Бөтен адамдар қасында қысыласыз, бірақ мұны жасыруға тырысасыз. Сіз шыншыл және еңбекқорсыз. Сізде көптеген жақсы ойлар, идеялар бар. Өзіңіздің қарапайымдылығыңыздан көбінесе көлеңкеде қаласыз.

ОДО – сіз ашықсыз, адамдармен кездескенді ұнатасыз, оларды маңайыңызға жинайсыз. Жалғыздыққа жаныңыз қас. Бөлмеде жазу үшін де жалғыз қала алмайсыз. Сіз үнемі басқалар сияқты емес, өзгеше жасауға ұмтыласыз. Бірақ көбінесе өзіңізді ұстап қаласыз.

ОДЕ – Сіз ұстамдысыз, бірақ ұяң емессіз. Қарым – қатынаста өз орныңызды білесіз. Бәрімен сыпайы, кішіпейілсіз. Сіз жиі мақтау естіп үйренгенсіз. Қоғамсыз сіз өзіңізді жайсыз сезінесіз. Адамдарға жақсылық жасағанда ұнатасыз. Бірақ бос арманға берілгіштік бар.

ГОО – сіз біржақты ойлар айтып, оны қызбалықпен қорғауға дайынсыз. Сондықтан да қарсылықтарыңыз көп, тіпті достарыңыздың өзі сізді түсіне бермейді. Бірақ сіз бұған онша мән бермейсіз.

ГОЕ – Сіздің мінезіңіз қиын. Қалжынды да түсіне бермейсіз. Басқа адамдардың әрекеттерін сынап, өзіңіздің айтқаныңызбен жүргіңіз келеді. бағынбай, ашуыңыз келеді. Сондықтан да достарыңыз аз.

ГДО – сіз ерекше адамсыз және достарыңызды таң қалдырғанды ұнатасыз. Егер біреу кеңес берсе, сіз не болатынын көру үшін керісінше жасайсыз. Бұл сіз үшін қызық, ал басқаларды ашуландырады. Тек сіздің ең жақын достарыңыз өзімшіл емес екеніңізді біледі.

ГДЕ – Күш – қуатыңыз мол, кез келген жерде өзіңізді еркін ұстайсыз. Достарыңыздың арасында басты рөлде болғанды қалайсыз. Түрлі ойындар ұйымдастырғанды ұнатасыз. Айналыңыздағы адамдар беделіңізді мойындайды, себебі сізідң ойларыңызда салмақтылық пен шындық бар.

Тапсырма. Дәптердегі «Мінезімнің жақсы жақтары және мінезімнің міндері» деген кестені толтырыңыз. Мінезіміздегі міндеріміз шардығ ішіне үрлейміз де бойымыздан аластатамыз.

Қорытынды. Кері байланыс қағазын толтырамыз.

Темпераментті анықтау тесті

Берілген пікірлердің ішінен өзіңізге тән дегенін белгілеңіз.

1. а) Мазасыз, күйгелексіз.

б) Көңілді, ақжарқынсыз.

в) Сабырлы, байсалдысыз.

г) Ұялшақ, қысылып-қымтырыласыз.

2. а) Ұстамсыз, қызбасыз.

б) Белсенді, істе ширақсыз.

в) Ретті, нақтысыз.

г) Жаңа ортада ыңғайсызданасыз.

3. а) Шыдамсыз.

б) Бастаған беті аяқсыз қалдырасыз.

в) Сақ, парасаттысыз.

г) Жаңа адамдармен тіл табысу сізді қиналдырады.

4. а) Қарым-қатынаста бірбеткей, тік мінездісіз.

б) Өзіңізді асыра бағалайсыз.

в) Шыдамсыз.

г) Өз кушіңе сенбейсіз.

5. а) Батыл, белсендісіз.

б) Жаңашыл нәрсені тез қабылдайсыз.

в) Үндемейтін, көп сөйлегенді жек көресіз.

г) Жалғыздықты ұнатасыз.

6. а) Бірбеткейсіз.

б) Ықылас бейімділігіңіз тұрақсыз.

в) Аспай-саспай бір қалыпты сөйлейсіз.

г) Сәтсіз жағдайларда үнжырғаңыз түсіп, сасасыз.

7. а) Дау-дамайда тапқырсыз.

б) Сәтсіздік, көңілсіздікті тез жеңесіз.

в) Ұстамды, шыдамды.

г) Өз ойыңызбен отырғанды қалайсыз.

8. а) Тәуекелге бейімсіз.

б) Әр түрлі жағдайларға тез бейімделесіз.

в) Бастаған істі аяғына дейін бітіресіз.

г) Тез шаршап қаласыз.

9. а) Іске анда-санда ғана араласасыз.

б) Кез-келген жаңа іске қызығушылықпен кірісесіз.

в) Күшіңізді бекерге жұмсамайсыз.

г) Тым әлсіз сөйлейсіз, кейде тіпті естімей қалады.

10. а) Қайтымы жылдам, секемшілсіз.

б) Тартымсыз болса, көңіліңіз тез қалады.

в) Қойылған күн тәртібін ұстанасыз.

г) Еріксіз әңгімелесушінің мінез-құлқымен үйренесіз.

11. а) Шапшаң, әсерлі, бірақ жиі тоқтап сөйлейсіз.

б) Жаңа іске тез кірісесіз, басқа іске де араласып кетесіз.

в) Шапшаңдығыңызды басып отырасыз.

г) Істе шапшаңцық танытпайсыз.

Темпераментті анықтау тесттің кілті.

Әр нұсқаға «1» ұпай беріледі.

А) холерик — (ыстыққанды)

Б) сангвиник — (жеңілқанды)

В) флегматик — (суыққанды)

Г) меланхолик — (ауырқанды)

Қай нұсқаның балы көп болса, сол темперамент иесінің көрсеткіші.

Темперамент — жүйке саласының тума қасиеттерін туындайтын адамның жеке-дара өзгешелігі. Мәселен, қимыл-қозғалысы шапшаң, ұстамсыз, ылғи да күйіп пісуге дайын тұратын күйгелек адамдар болады. Мұндайлар істі бұрқыратып істейді, кейде қолын бір сілтеп сылқ түседі. Еті тірі, ойнақы, тынышсыз, шамданғыш, көңіл-күйі аумалы-төкпелі, жұртпен қарым-қатынаста тұрақсыз, пысық, бірақ бейқам келеді. Ғылымда бұлар холерик деп аталады.

Адамдардың енді бір тобы кісімен тез тіл табысады, өзін көңілді ұстайды, бұл ақкөңіл қызу істің адамдары. Қысылып-қымтырылмайды, кісіге қайырымды, еті тірі, бірақ істі бастап, кейін тастап кетеді. Мұндай адамдарды сангвиник темпераментінің өкілі дейді.

Енді біреулер сақ, байыпты, байсалды, ынтымақшыл келеді. Әр ісін ойлап істейді, тұрақты, бірқалыпты жүреді, орынсыз асып-саспайды. Бір істі бастаса, оны аяқсыз қалдырмайды. Мінезі ауыр, көрсеқызар емес, қимыл-қозғалыстары баяу. Бұл флегматик темпераментінің өкілі.

Меланхолик темпераиментіне жататындар сәл нәрсеге ренжитін, өкпелегіш, тұйық, көп сөзі жоқ, пессимист,өте баяу қозғалатын жайбасар адам. Ол жасқаншақ, сіркесі су көтермейді, өте ынжық кісі «мен» деп ешқашан ұмтылмайды, өте ұялшақ, тартыншақ, жұрттан аулақ жүргенді жаны сүйеді.

КРОКОДИЛ

(орыс тілді сыныптарға арналған)

ЦЕЛЬ: Изучение степени агрессивности

ЕСЛИ у вашего крокодила очень острые зубы, а рот открыт да еще тело покрыто острыми шипами (как на первом рисунке), значит, вы склонны к агрессии, легко впадаете в ярость, вам свойственно обижаться и бурно переживать обиду, обвинять в неудачах окружающих. Если хвост у крокодила опущен вниз и также покрыт шипами, то вы мстительны и вряд ли способны легко прощать обиды. Если у вашего крокодила зубы тупые, вам свойственна «беззубая злость»: злитесь, раздражаетесь, но не проявляете истинной агрессии.

ЕСЛИ зубы у крокодила острые, но рот плотно закрыт (как на втором рисунке), агрессия направлена на себя. В конфликтах вы, прежде всего ищете собственные ошибки. Если хвост крокодила при этом поджат, значит, вы часто думаете о том, что в прошлом сделали неправильно. Вам свойственно винить во всем себя и болезненно переживать чувство вины.

ЕСЛИ рот крокодила закрыт и линия рта сильно прочерчена (как на третьем рисунке), возможно, вы склонны к «вербальной агрессии» – к словесным оскорблениям. Если глаза полностью и сильно заштрихованы, значит, вы испытываете тревогу и напряжение при общении с людьми. Вам трудно раскрыться, вы ожидаете не слишком доброжелательного отношения к себе. ВОЗМОЖНО, крокодил нарисован так, что больше похож на резиновую игрушку, чем на живого хищника (как на четвертом рисунке). У него нет ни зубов, ни когтей, и вообще он само очарование. В таком случае – вы человек мягкий. Вы совсем неагрессивны. Может быть, потому, что слишком сильны и благополучны, чтобы проявлять агрессию к окружающим. Которые большей частью слабее вас.

ВСПЫШКИ агрессии чаще всего бывают в тех ситуациях, когда человек не видит выхода из тупика, оказывается меж двух огней, чувствует, что не прав.

Проявляя агрессивность, вы сразу вызовете у людей более проницательных подозрений в вашем благополучии, а то и полноценности. Ведь за агрессивностью обычно скрываются внутренние недостатки.

1 Жаттығу. Өзіне ұнамайтын адамның суретін салу. Умаждап қалдық шелегіне лақтыру.

2 Жаттығу. Релаксациялық жаттығу. Құммен ойнау.

3 жаттығу. «Мен ашуланғанда не істеймін», «Қуанғанда не істеймін», «Менің бақытты кезімде қандаймын» тақырыптарына сурет салу.

ГРАФИЧЕСКАЯ МЕТОДИКА «КАКТУС»

Графическая методика «Кактус» предназначена для работы с детьми старше трех лет.

Цель методики: проследить состояние эмоциональной сферы малыша, отметить наличие агрессивности, ее направление, интенсивность.

При проведении диагностики испытуемому выдают лист белой бумаги А4 и простой карандаш. Возможен вариант с использованием карандашей 8 «люшеровских» цветов.

Инструкция: на листе белой бумаги нарисуй кактус такой каким ты его представляешь. Вопросы и дополнительные объяснения не допускаются.

При обработке результатов принимаются во внимание данные, свойственные всем графическим методам: пространственное расположение и размер рисунка, характеристики линий, нажим карандаша. Кроме того, учитываются показатели, специфические именно для этой методики: характеристика «образа кактуса» (дикий, домашний, примитивный, детально прорисованный и др.), характеристика иголок (размер, расположение, количество).

В рисунке могут проявиться следующие качества испытуемых:

Агрессия – наличие иголок. Сильно торчащие, длинные, близко расположенные друг от друга иголки, показывают высокую степень агрессивности.

Импульсивность – отрывистость линий, сильный нажим.

Эгоцентризм, стремление к лидерству – крупный рисунок, центр листа.

Неуверенность в себе, зависимость – маленький рисунок, расположение внизу листа.

Демонстративность, открытость – наличие выступающих отростков в кактусе, вычурность форм.

Скрытость осторожность – расположение зигзагов по контуру или внутри кактуса.

Оптимизм – использование ярких цветов, «радостные» кактусы.

Тревога – использование темных цветов (вариант с цветными карандашами), преобладание внутренней штриховки прерывистыми линиями.

Женственность –наличие украшений, цветов, мягких линий и форм.

Экстравертированность – наличие на рисунке других кактусов или цветов.

Интровертированность – на рисунке изображен один кактус.

Стремление к домашней защите, наличие чувства семейной общности –наличие на рисунке цветочного горшка , изображение комнатного растения.

Отсутствие стремления к домашней защите, наличие чувства одиночества – дикорастущие, «пустынные».

После завершения рисунка ребенку в качестве дополнения можно задать вопро­сы, ответы на которые помогут уточнить интерпретацию:

1. Этот кактус домашний или дикий?

2. Этот кактус сильно колется? Его можно потрогать?

3. Кактусу нравится, когда за ним ухаживают, поливают, удобряют?

4. Кактус растет один или с каким-то растением по соседству? Если растет с соседом, то что это за растение?

5. Когда кактус подрастет, то как он изменится (иголки, объем, отростки)?

Следует обратить внимание на осторожность в выводах после обработки теста. Ведь кроме учета изобразительных навыков, детских стереотипов, возрастных особенностей, на образ рисунка может повлиять ситуация, например, наличие дома кактуса определенной формы, недавно прочитанная книга о кактусах пустыни и прочее. Не забывайте, что этот тест, как и прочие графические методики, эффективен только в комплексе с основными, классическими методами.

«Мазасыздық шкаласы»  әдістемесі

Нұсқау: Сендерге    өмірде жиі кездесетін бірнеше  жағдаяттар беріледі. Олардың кейбіреулері сендерге  ұнамсыз болып келеді, қобалжушылық, қорқыныш  сезімдерін  тудырады. Берілген  тапсырмаларды  мұқият  оқып
1) егер осындай  жағдай саған мүлдем ұнамсыз  болып көрінбесе – 0 санымен бағалайсыз;
2) егер жағдаят сені азғантай ғана қобалжытса – 2 санымен бағалайсыз;
3) егер жағдаят өте ұнамсыз,  сені қатты мазасыздандырса – 3 санымен бағалайсыз

Сауалнама

1. Сен сабақты тақтаға шығып айтқанда.

2. Сені үлкен адамдар (әке шешен) ұрса.

3. Сыныптас достарынмен кездескенде.

4. Бөтен адамдарға  қонаққа барғанда.

5. Үйде жалғыз  қалғанда.

6. Мұғалімге  өзін жақындап әңгімелесу керек  болғанда.

7. Сабақта берген тапсырманын  орындай алмаған  жағдайда.

8. Өзінді басқа  балалармен  салыстырғанда.

9. Өз жұмыстарын  туралы  ойлағанда.

10. Саған кішкентай сәбиге сияқты  қарағанда.

11. Сен жиі жылайсың ба? (егер иә болса 3 балл, кейде -2 балл, жоқ -0 балл)

12. Мұғалім сабақ үстінде күтпеген жерден сұрақ қойса.

13. Сен сабақ үстінде барлық  тапсырма дұрыс және әдемі орындаған уақытта, саған ешкім көңіл бөлмей қойса.

14. Саған қарсы шығып, дауласқанда.

15. Аулада өзінен үлкен  балалармен кездесіп қалған жағдайда.

16. Сен ойнап немесе тапсырма орындағанда, саған ешкім көңіл аудармай  қойса.

17. Сен қорқынышты түстер көресіңбе?

18. Мұғалім қиын тапсырма берген  жағдайда.

19. Ойын кезінде  басты  роль бергенде.

20. Сенің жұмысынды үйде  бағалағанда.

21. Мұғалімнің  түсіндіргенің  түсінбеген  жағдайда.

22. Сен  сабақ айтып тұрғанда, басқа  балалар күлсе.

23. Теледидардан қорқынышты фильмдерді көргенде, немесе  қорқынышты  әңгімелер айтқан кезде.

24. Үлкен өскенде  қалай болатыны  туралы ойлаған кезде.

25. Саған үлкендер  ренжіген кезде.

26. Мұғалім сенің істеген  жұмысынды  бағалағанда.

27. Сен жұмыспен  айналысқн  кезде саған қарап, бақыласа.

28. Ісін онбаса.

29. Балалар сенімен ойнамай, достаспай  қойса.

30. Мұғалім сабақ кезінде саған ескерту жасаса.

Кілт

Оқу  мазасыздығы – 1,6,7,12,13,18,21,22,26,30

Өз-өзін бағалау мазасыздығы – 5,8,9,11,17,19,20,23,24,28

Қарым-қатынас мазасыздығы- 2,3,4,10,14,15,16,25,27,29

Стандарттар (әр түріне жеке есептелінеді)

мазасыздық деңгейі төмен – 10 баллдан аз болса

нормаға сай деңгей – 10 мен 20  аралығында  болса

мазасыздық деңгейі  жоғары -20 баллдан көп болса

ЖАСЫРЫН ӘЛЕУМЕТТІК СҰРАУ

Құрметті оқушылар!

Сіздердің назарларыңызға кәмелетке толмағандардың арасындағы нашақорлықтың алдын алу және қарсы әрекеттер жасау мәселелерін зерттеу бойынша сауалнама ұсынамыз.

Әрбір сұрақты мұқият оқыңыз. Жауап нұсқаларымен танысып болған соң, қажеттісін таңдап , оның астын сызыңыз. Егер ұсынылған жауап нұсқаларының бір де бір сізді қанағаттандырмаған жағдайда өз жауабыңызды жазыңыз. Сіздің жеке көзқарасыңыздың жасырын қалуы (конфиденциальды) қамтамасыз етіледі.

	1. Нашақорлық – бұл жастар үшін қиын мәселе деп есептейсіз бе?
	А - өте қиын
	Б – жеткілікті түрде қиын (маңызды)
	В – жоқтан гөрі қиынырақ
	Г – қиынға қарағанда, онша қиынырақ емес
	Д – мүлдем қиын емес
	Е – жауап беруге қиналамын
	2. Нашақорлықтың зияны туралы ақпаратты сіз қай көздерден аласыз?
	А – БАҚ (бұқаралық ақпарат құралдары)
	Б – мектептегі сабақтардан
	В – ата – аналарымнан
	Г – достарымнан
	Д – медициналық жұмыскерлерінен
	3. Достарыңыздың және таныс тұлғаларыңыздың арасында есірткіні қолданатындар бар ма?
	А – иә
	Б – жоқ
	4. Егер сен басқа адамдардың есірткіні пайдалануымен қақтығысып қалсаңыз, онда бұл не деп ойлайсыз?
	А – химиялық заттарымен демалу
	Б – дәрілерді қолдану
	В – шөп шегу
	Г – егу
	Д – ұнтақ иіскеу
	5. Сіздің өміріңізде есірткіге итермелеген немесе соған көндірген жағдайлар болды ма?
	А – иә
	Б – жоқ
	В – жақындарым мен таныстарымды итермелеген
	6. Сіздің өміріңізде есірткіні қолданып көру жағдайы болды ма?
	А – иә
	Б – жоқ
	7. Есірткі мәселеден құтылуға көмектеседі деп ойлайсыз ба?
	А – иә
	Б – жоқ
	8. Есірткіні қолдануға не себеп болады деп ойлайсыз?
	А – қызығушылық
	Б – жалғыздық
	В – жеке бас мәселелері
	Г – көпшіліктен бөлініп көру
	Д – ләззат алу
	Е – басқа
	9. Сіз есірткіні таба аласыз ба?
	А – иә
	Б – жоқ
	10. Есірткілер қай жерлерде көп таратылады?
	А – аулада
	Б – түнгі клубтарда
	В – би кешінде
	Г – оқу орындарында
	11. Есірткіні қолданудан бас тартуға сіздің күшіңіз жететініне сенімдісіз бе?
	А – иә
	Б – жоқ
	В – жауап беруге қиналамын
	12. Нашақорлықпен күресті күшейту барысында сіздің көзқарасыңыз бойынша ең тиімді әдісті көрсетіңіз?
	А – Оқу орындарында СӨС насихаттау
	Б – БАҚ – тағы ақпараттық компания
	В – Психологиялық қызмет анағұрлым қол жетімді етеді
	Г – Бос уақыт әрекетін жетілдіру
	Д – Алкоголь мен темекі шегудің жолына шек қою
	Е – Есірткі таратушыларды жазалау шараларын күшейту
	Ж – Халықтың жағдайын жақсарту арттыру
	З – Кедендік бақылауды күшейту
	И – Алдын алу және емдеудің анағұрлым іске асыру әдістерін жасау
	13. Есірткіні қолдану мәселесімен және ЖҚТБ – ның таралу жолын білесіз бе?
	А – иә
	Б – жоқ
	В – жауап беруге қиналамын
	14. ЖҚТБ мәселесі бойынша анонимді тексеруден қай жерде өтуге болатынын білесіз бе?
	А – иә
	Б – жоқ
	В – жауап беруге қиналамын
	15. Сіздің мектебіңізде нашақорлықтың алдын алу бойынша тиімді жұмыстар жүргізілді ме?
	А – иә
	Б – жоқ
	В – білмеймін
	16. Жынысыңызды көрсетіңіз
	А – қыз
	Б – ұл
	17. Жасыңызды көрсетіңіз

Егер қойылған сұрақтарға тағы бірдеңе қосқыңыз келсе, жазыңыз.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Естеріңізге саламын, сұрау жасырын, ол туралы сіздердің ата – аналарыңыз, ұстаздар, директордың алдын алу бойынша орынбасарлары, директорлар, сонымен қатар жолдастарыңыз білмейді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Бұл әдістемелік құрал жасөспірімдермен жұмыс істейтін психологтар, педагогтар, әлеуметтік қызметкерлер және ата-аналар үшін маңызды ресурстарды ұсынады. Жасөспірімдік кезең — адамның өміріндегі ең күрделі және динамикалық кезеңдердің бірі, ол көптеген психоэмоционалдық өзгерістер мен дағдарыстарды қамтиды. Бұл кезеңде жасөспірімдер өздерінің ішкі әлемін, өмірлік мақсаттарын және әлеуметтік орнын іздеуде, сондықтан психологиялық қолдау өте маңызды.

Құралда ұсынылған әдіс-тәсілдер мен психологиялық құралдар жасөспірімдердің эмоционалдық және психологиялық мәселелерін шешуде нәтижелі болып табылады. Когнитивті мінез-құлықтық терапия, арт-терапия, ойын терапиясы, эмоциялық интеллектті дамыту сияқты әдістер жасөспірімдердің жеке және әлеуметтік дамуында маңызды рөл атқарады.

Құралда жасөспірімдердің психоэмоционалдық жағдайын жақсарту, стресс пен күйзелістерді жеңу, өз-өзіне деген сенімділікті арттыруға бағытталған тиімді әдістер көрсетілген. Әрбір жасөспірімнің ішкі әлемін дұрыс түсіну және оған қолдау көрсету — олардың тұлғалық қалыптасуына және әлеуметтік бейімделуіне үлкен әсер етеді.

Әдістемелік құрал педагогтар мен ата-аналарға арналған кеңестер мен нұсқауларды да қамтиды. Жасөспірімдермен тиімді жұмыс жасау үшін ата-аналар мен мектеп арасындағы ынтымақтастықты нығайту, дұрыс қарым-қатынас орнату өте маңызды. Құрал ата-аналарға өз балаларының психоэмоционалдық жағдайын түсінуге және оларды дұрыс қолдауға мүмкіндік береді.

Құралда ұсынылған әдіс-тәсілдер мен жаттығулар тек теориялық біліммен шектелмей, практикалық тұрғыдан да жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл әдістер жасөспірімдерге нақты өмірлік дағдыларды дамытуға және психологиялық мәселелермен тиімді күресуге көмектеседі.

Қорытындылай келе, бұл әдістемелік құрал жасөспірімдерге психологиялық қолдау көрсету процесін жеңілдететін және тиімді ететін маңызды ресурс болып табылады. Ол жасөспірімдердің тұлғалық және әлеуметтік дамуында туындайтын қиындықтарды жеңуге көмектеседі, сондай-ақ педагогтар мен ата-аналарға балаларының психоэмоционалдық денсаулығын қорғау үшін қажетті дағдылар мен білім береді. Бұл құрал жасөспірімдермен жұмыс істейтін барлық мамандар үшін психологиялық көмек көрсету сапасын арттыруға септігін тигізеді.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1.Абрамова Г.С. Введение в практическую психологию. - Брест,2010.

2.Большаков В.Ю. Психотренинг: социодинамика. Упражнения. Игры. Спб., 2010.

3.Вачков И.В. Основы технологии группового тренинга. Психотехники. - О., 2015.

4.Деркач А.А., Ситников А.П. Формирование и развитие профессионального мастерства руководящих кадров: социально-психологический тренинг и прикладные психотехнологии. Вып. 1-2. - М., 2013.

5.Марасанов Г.И. Социально-психологический тренинг. - М.: Изд-во «Совершенство», 2010.

6.Морозов, А.В. Социальная психология: учебник /А.В. Морозов. - М.: Академический проект; Трикста, 2015. - 334 с.

7.Козлов Н.И. Лучшие психологические игры и упражнения. – М., 2007.

8.Козлов Н.И. Как относиться к себе и людям. – М., 2003.

9.Мольц М.А. Я-это Я или стать счастливым. – М., 2002.

10.Петрусинский В.В. Игры обучение, тренинг, досуг. – М., 2004.

11.Прутченков А.С. Видеть человека в другом. – М., 2002.

12.Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг межличностного общения. – М., 2001.

13.Фопель К. Технология ведения тренинга. Теория и практика. Пер. с нем.- 2-е изд. - М.: Генезис, 2004. - 267с.