Тақырыбы: Жастардың құндылықтары және олардың өзгеруі

Негізгі сөздер: жастар, құндылықтар, жаһандану, ұлттық білім, Ыбырай Алтынсарин, тұтас білім беру, рухани құндылықтар, цифрлық дәуір.

Кіріспе

Қазіргі қоғамдағы жаһандану, цифрландыру және мәдениаралық ықпалдастық жастардың құндылық жүйесіне айтарлықтай ықпал етуде. Құндылықтардың өзгруі әрбір ұрпақта орын алатын құбылыс болғанымен, бүгінгі заманның қарқынды өзгерістері бұл үдерісті күрделендіріп отыр. Осы мақалада жастар арасындағы құндылықтардың өзгеруінің негізгі факторлары, проблемалары және оны реттеуде Ыбырай Алтынсариннің тәрбие ұстанымдары мен біртұтас тәрбие идеясының маңыздылығы қарастырылады.

Жаһандану үдерісі мен цифрлық дәуірдің дамуы жастардың өмірлік көзқара– сына тікелей әсер етуде. Әлеуметтік желілер, интернет және ақпаратқа шексіз қолжетімділік жаңа буынның құндылықтар жүйесіне ықпал етіп, кейде ұлттық және рухани құндылықтарды екінші орынға ысырып қоюға мәжбүрлейді. Жастардың кӛпшілігі материалдық құндылықтарға кӛбірек мән беріп, рухани және мәдени құндылықтарды ұмытып жатады.

Отбасы – тәрбие мен құндылықтарды қалыптастырудың негізгі институты. Алайда қазіргі таңда отбасының рөлі біршама әлсірегенін байқауға болады. Жасөспірімдерге ата–анасының назары мен қолдауы жетіспейтін жағдайларда, олардың құндылықтық бағдарлары бұрмаланып, теріс ықпалдарға бейімделуі мүмкін.

Жаһандану жастардың батыстық құндылықтарға бейімделуіне алып келеді. Көп жағдайда жастар шетелдік мәдениеттің сән үлгілері мен өмір сүру стилін қабылдай отырып, өздерінің ұлттық ерекшеліктерін елемейді. Бұл үрдіс ұлттық құндылықтардың сақталуына қауіп тӛндіруде.

Ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин қазақ халқының рухани және мәдени дамуына ӛлшеусіз үлес қосқан тұлға. Оның еңбектерінде білім беру мен тәрбиенің ажырамас байланысы ерекше кӛрсетілген. Алтынсарин жастарды білім мен еңбекке, адалдық пен адамгершілікке шақырған. Ол «Кел, балалар, оқылық» өлеңінде жастарға білім алудың маңыздылығын түсіндіріп қана қоймай, оны адамдық және рухани жетілудің негізі ретінде ұсынды.

Ыбырай Алтынсариннің тәрбиелік ұстанымдарын қазіргі білім беру жүйесіне енгізу – жастар арасындағы құндылықтардың өзгерісін реттеудің маңызды жолы. Ол жастарды тәрбиелеуде мына құндылықтарды басты орынға қойды:

1. Адамгершілік – шыншылдық, әділеттілік, адалдық.

2. Еңбекқорлық – жеке жетістіктер мен қоғам игілігі үшін еңбектену.

3. Білімнің құндылығы – білімді тек жеке пайда үшін емес, елге қызмет ету үшін пайдалану.

Негізгі бөлім

Біртұтас тәрбие – баланың жан–жақты дамуын қамтамасыз ететін тәрбиелік ұстаным. Бұл жүйеде тәрбие тек білім берумен шектелмейді, ол адамның моральдық, әлеуметтік және рухани қасиеттерін дамытуға бағытталады. Жастар арасындағы құндылықтардың өзгерісін реттеу үшін біртұтас тәрбие жүйесінің қағидаларын іске асыру аса маңызды.

Біртұтас тәрбие идеясының негізгі бағыттары:

1. Рухани тәрбие

Жастарға ұлттық және мәдени құндылықтарды насихаттау, ұлттық кодты сақтауға үйрету. Қазақ халқының салт–дәстүрлері мен тарихын үйрену арқылы олардың өз тамырларына деген құрметін арттыру.

2. Адамгершілік тәрбие

Балаларды адалдыққа, әділеттілікке, мейірімділікке баулу. Адамгершілік тәрбиесі құндылықтардың берік негізін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

3. Еңбек тәрбиесі

Жастардың еңбекке деген оң кӛзқарасын қалыптастыру, олардың жеке дамуы мен қоғам игілігі үшін белсенділігін арттыру.

4. Отбасылық тәрбие

Отбасындағы тәрбие құндылықтарды қалыптастырудың бастапқы негізі болғандықтан, ата–аналар мен педагогтардың бірлескен жұмысын нығайту қажет.

Жастар арасындағы құндылықтардың ӛзгеруі белгілі бір проблемаларды туындатады:

• материалдық құндылықтардың басым болуы. Жастар арасында байлық, сән–салтанатқа ұмтылыс рухани құндылықтарды елемеуге алып келуде.

• жағымсыз ақпараттық ықпал. Интернет пен әлеуметтік желілер арқылы жастарға теріс ықпал ететін мазмұндар таралуда.

• ұлттық құндылықтардың әлсіреуі. Жастардың шетелдік мәдениетке еліктеуі ұлттық ерекшеліктерден алыстауына ықпал етуде.

Шешу жолдары:

1. Білім беру мазмұнын жаңарту

Білім беру бағдарламасына ұлттық және рухани құндылықтарды насихат– тайтын пәндерді енгізу қажет. Қазақ әдебиеті, тарихы, ӛнері арқылы жастардың ұлттық мақтанышын арттыруға болады.

2. Цифрлық ортада тәрбие

Әлеуметтік желілер мен интернет платформаларын тәрбиелік мақсатта қолдану. Отандық контент өндірушілер арқылы жастарды дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету.

3. Ыбырай Алтынсарин идеяларын насихаттау

Алтынсариннің еңбектерін қазіргі заманға бейімдеп, жастарға түсінікті әрі қызықты форматта жеткізу.

4. Отбасы мен мектептің ынтымақтастығы

Ата–аналармен бірге тәрбие процесін жоспарлау, олардың белсенді қатысуын қамтамасыз ету. Отбасы мен мектептің құндылықтық тәрбие саласындағы жауапкер– шілігін арттыру.

Жастар арасындағы құндылықтардың өзгеруі – бүгінгі қоғамның басты мәселе– лерінің бірі. Бұл өзгерістерге қарсы тұру үшін ұлттық тәрбие мен рухани құндылық– тарды жаңғырту, Ыбырай Алтынсарин идеялары мен біртұтас тәрбие қағидаларын қолдану қажет. Жастарды ұлттық, рухани және адамгершілік құндылықтарға баулу – болашақ ұрпақтың жарқын әрі тұрақты дамуының кепілі. Жас мұғалімдер бұл үрдістің алдыңғы қатарында бола отырып, қоғамды құндылықтық негізде тәрбиелеудің маңызды рӛлін атқаруы тиіс.

Жастар арасындағы күнделікті өмірдің өзгеруі соңғы жылдары айтарлықтай әсер етті. Әсіресе, технологияның дамуымен, әлеуметтік желілердің кеңінен қолданылуы және ақпараттық кеңістіктің кеңеюімен байланысты көптеген факторлар жастардың өмір салтын өзгертіп отыр. Бұл өзгерістердің экономикалық, әлеуметтік және мәдени аспектілерінде байқалатын ерекшеліктерге қарап, бүгінгі жас ұрпақтың қандай қиындықтармен және мүмкіндіктермен бетпе–бет келетінін көруге болады.

Қорытынды

Бірінші кезекте, технологияның қарқынды дамуы жастардың ӛміріне үлкен ықпал етіп отыр. Смартфондар мен әлеуметтік желілердің кеңінен қолданысы, интернеттің жылдамдығы мен ақпаратқа қолжетімділіктің артуы жастарды жаңа әдістермен білім алуға, қарым–қатынас жасауға және өз пікірлерін білдіруге мүмкіндік берді. Алайда, бұл технологиялық байланыстардың артында тұлға аралық қарым– қатынастың әлсіреуі, әлеуметтік оқшаулану және психологиялық мәселелер туындап жатқаны да шындық.

Сонымен қатар, жастардың жұмысқа орналасу мәселелері де бүгінгі таңда өзекті. Экономикалық дағдарыстар мен жұмыс нарығындағы өзгерістер кӛптеген жас мамандар үшін қиындықтар туғызуда. Қазіргі уақытта көптеген жастар жұмыс табуға және кәсіби мансап құруға тырысып жатқанымен, көбінесе тәжірибе мен білімнің жеткіліксіздігі себепті қиындықтарға кездесуде. Сонымен қатар, кәсіпкерлікке қызығушылық танытатын жастардың саны да артып келеді, бұл жаңа мүмкіндіктер мен инновациялық идеяларды жүзеге асыруға әкелуде.

Мәдениет тұрғысынан жастар арасында өздерінің ұлттық дәстүрлерін сақтап қалу мен жаһандық мәдениеттің әсерінен пайда болған жаңа трендтер арасындағы теңгерімді табу мәселесі маңызды. Жастар жаңа ақпараттарды қабылдауда өте жылдам, бірақ сонымен қатар олар өздерінің мәдени мұраларына құрметпен қарауға тырысады. Бұл жағдайда мәдениетаралық диалог пен түсіністік жастар арасында кеңінен таралуда.

Әлеуметтік желілер мен медиа платформалардың әсері қоғамдағы құндылықтар мен трендтерді қалыптастыруда басты рӛл атқаруда. Бұл құбылыс әсіресе жастарға өте әсер етеді, себебі олар жаңа ақпараттарды осы платформалар арқылы алады. Кӛптеген жастар өз пікірлерін білдіру, қоғамға ықпал ету және әртүрлі мәселелерді кӛтеру арқылы қоғамдық ӛмірге белсене қатысады.

Қорытындылай, келе жастардың күнделікті өміріндегі өзгерістер тек қана технологиялық даму мен ақпараттық кеңістіктің артуымен ғана байланысты емес. Олар сондай–ақ экономикалық, әлеуметтік және мәдени факторлармен де тығыз байланысты. Әрбір өзгеріс жас ұрпақтың болашаққа деген кӛзқарасы мен өмірге деген қарым–қатынасын айқындайды. Бұл өзгерістердің өзектілігі мен маңыздылығы қазіргі жастардың жаңа қоғамдағы рөлін анықтап беретіндігін көрсетеді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Алтынсарин Ы. «Таңдалған шығармалар». – Алматы: Мектеп, 2019.

2. Мұқашев, Н. «Жаһандану дәуіріндегі жастарды тәрбиелеу». – Алматы: Гылым, 2020.

3. Тәжин, М. Жжаһандану жағдайындағы ұлттық құндылықтар». – Астана, 2019.

4. Сластенин, В. А. «Педагогика: құндылықтар және тәрбие». – Мәскеу: Академия, 2008.