ӘОЖ 373(072)

КБЖ 74.26 Ж26

Елшибаева К.З., ж.б

Ж26 Жаһандық құзыреттер: Негізгі орта білім беру деңгейінің 6-сыныптарының мұға- лімдеріне арналған әдістемелік нұсқаулық./ К.З.Елшибаева, А.А.Қасымбек, Г.Т.Ка- жиева, Р.Д.Жаныбекова, Г.С.Смагулова. – Астана: «Arman-PV baspasy», 2024. – 60 бет.

ISBN 978-601-201-211-8

«Жаһандық құзыреттер» пәнінен 6-сыныбының мұғалімдеріне арналған әдістемелік нұсқау- лықта пән мазмұны бойынша ұсынылған тапсырмалар, тақырыптық жоспар үлгісі, қысқамер- зімді сабақ үлгілері мен әдістемелік ұсынымдар берілген.

ӘОЖ 373(072)

КБЖ 74.26

© Елшибаева К.З., Қасымбек А.А., Кажиева Г.Т., Жаныбекова Р.Д., Смагулова Г.С., 2024

ISBN 978-601-201-211-8 © «Arman-PV baspasy», 2024

Барлық құқығы қорғалған. Баспаның рұқсатынсыз көшіріп басуға болмайды.

АЛҒЫ СӨЗ

Қымбатты әріптес!

Бүгінгі оқушы – ертеңгі жаһан тұлғасы. «Жаһандық құзыреттер» – жаңа леп, заман тала- бынан туындаған пән.

Қоғам барған сайын қарқынды өзгерістермен дамуда. Жаһандану дәуірінде жаһандық құзыреттер табысты өмір мен мүдделі мақсаттың ажырамас бөлігіне айналады. Бұл оқулық теориялық біліммен қатар осы құзыреттерді тиімді игеру және қолдану бағдары болып, жа- һандық дағдылар әлеміне бастайтын меңгерілетін білім көзі болып табылады.

Біз мәдениеттердің әртүрлілігіне бейімделу, әлемнің әртүрлі бөліктеріндегі адамдармен тиімді қарым-қатынас жасау және жаһандық әсерді ескере отырып, күрделі мәселелерді ше- шу қабілеті табыстың негізгі факторларына айналатын дәуірде өмір сүріп жатырмыз. «Жа- һандық құзыреттер» оқулығы мәдениетаралық өзара әрекеттестіктен бастап, бизнес, ме- неджментке дейінгі тақырыптардың ауқымын қамтиды. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқы- тудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейін- гі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Рес- публикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық жә- не кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары- на сәйкес әзірленген бұл пәндік курс әдептілік нормаларын, құндылықтар мен коммуника- тивтік дағды-машықтарды дамытуды көздейді.

«Жаһандық құзыреттер» пәнінің мақсат-міндеттері Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығына 68-қосымшасында берілген

«Негізгі орта білім беру деңгейінің 5–9-сыныптарына арналған «Жаһандық құзыреттер оқу курсы бойынша үлгілік оқу бағдарламасында» айқын көрсетілген:

Мақсаты: бәсекеге қабілетті, мінез-құлық мәдениетінің стандартына сәйкес келетін және жаһандық құзыреттіліктерге ие тұлғаны қалыптастыру.

Міндеттері:

1. білім алушылардың азаматтық ұстанымын және өз елінің мүддесіне қызмет етуге дайын- дығын қалыптастыру;

2. білім алушылардың жеке қасиеттерін дамыту: адалдық, әдептілік, ізгі ниет, өз іс-әрекет- тері үшін жауапкершілік;

3. білім алушыларда медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық дағдыларын қалыптас- тыру;

4. салауатты өмір салты мәдениетін қалыптастыру;

5. экологиялық мәдениетті дамыту;

6. қоғам өміріндегі діннің рөлі туралы түсінік қалыптастыру.

Біз оқулық құрастыру барысында мақсат-міндеттерді жүзеге асыру мүддесін көздеп, ма- териалдар мен тапсырмаларды сұрыптап қана қоймай, оқушының жас ерекшелігіне сәйкес құрастырылуына басымдық бердік.

«Жаһандық құзыреттер» курсы бойынша оқу жүктемесінің көлемі: 6-сыныпта – аптасы- на 0,5 сағат, оқу жылында 17 сағат.

Ұсынылып отырған әдістемелік нұсқаулыққа 6-сыныпқа арналған пәнді оқыту бағытын- да мұғалімге бағдар болатын әдістемелік және дидактикалық материалдар енгізілген. Үлгі түрінде сабақ жоспарлары ұсынылған.

Нәтижелі табыстар мен шығармашылық серік болсын, әріптес!

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛЫҚ – МҰҒАЛІМ ІЗДЕНІСІНЕ ҚОЛДАУ

Біз оқулықты тек қолданыс құралы ғана емес, мұғалімнің тәжірибе алаңы әрі шеберлік- ті ұштау бағдары болса деген оймен жұмыс бағыттарын бірнеше айдарға бөлдік. Оқулық бір мезгілде жазылып отырғандықтан, үш сыныптағы жұмыс айдарларын бірізді байланыста қа- растырдық. Жұмыс айдарлары сабақты өткізудің түрлі әдіс-тәсілдерін, мұғалім шығармашы- лығы мен сабақты ерекше форматта қарастыруға бағдар болады деп, үш топқа бөлдік.

Біздің топшылауымызша, айдарлар ақпаратты меңгеру алгоритмі және жүйелі жұмыс ба- ғыттары болуы керек. Мысалы: «Кел, ойланайық!» сабақ тақырыбына кіріспе, мәселені тү- сінуге көпір болса, «Түйін сөз» – сабақ мазмұнына қатысты тоқсан ауыз сөздің тобықтай тү- йіні ретінде мәнді болып табылады.

«Жағдаяттық тапсырма» мен «Ойна да ойла» өз білімін қолдану, әрекеттегі белсенділік пен ойлау мен ізденіс көзі болмақ..

«Маңызды ақпарат» – тақырыпқа қатысты ұғымдар, мәліметтерді, деректерді пысықтау,

«Біліміңді тексер» – сабақ ортасындағы білімді меңгерту тапсырмаларынан кейінгі кері бай- ланыс болса, кей жағдайда сабақ соңындағы рефлексия.

«Қызықты ақпарат» – тақырыпқа қатысты қызықты қосымша мәліметтер. Бұл мәлімет- тер балаға ой салуы, жаһандық тәжірибе негізінде идея беріп, уәж болуы да мүмкін. Ол – біз- дің ойымызша, оқушының өз ісін жоспарлауына, алдына мақсат қою, ізденіс жұмыстарына қызықты тақырып болуы.

Аса мән беріп, мысал келтіре отырып тоқталып өтетін айдарлар – белсенді танымдық әрекеттер көзі болып табылатын көмек көзі, сабақтағы әрекет жүйелілігіне қызмет ететін ал- горитм. Айдарларды ерекшеліктері мен қызметіне қарай төмендегідей топтастырдық.

Білімді меңгеру дағдыларының топтамасы	Белсенді танымдық әрекеттер топта­ масы	Психологиялық құндылықтар топтамасы
«Меңгерілетін білім» – сабақ мақ- сатын анықтау. «Түйін сөздер» – тақырып мазмұ- нына қатысты ойларды түйіндейт- ін сөздер. «Маңызды ақпарат» – тақырыпқа қатысты ұғымдар, мәліметтер, де- ректермен танысу. «Біліміңді тексер!» – кері байла- ныс, сабақ соңында өзіне ұнаған маңызды ақпарат туралы ой бөлісу.	«Талда!» – тақырыпқа қатысты ой тұжы- рымдау, ұсынылған ақпаратты талдау, өз түсінігін айту (жазу). «Өзіндік жұмыс» – жеке, жұппен, топ- пен орындалатын ізденіс тапсырмалары. «Ойна да, ойла!» – рөлдік, танымдық, іскерлік және геймификациялық ойын- дар. «Жағдаяттық тапсырмалар» – түрлі жағ- даяттарда шешім қабылдап үйренуге ар- налған тапсырмалар	«Кел, ойланайық!» – сабақ та- қырыбын қозғау алдындағы ойтолғаныс, зейін бағыттау. «Қызықты ақпарат» – тақы- рыпқа қатысты қызығушылы- ғын арттыратын қосымша мә- ліметтер.

Бір сұрақ туындауы мүмкін: «Егер алгоритм болса, ол оқулықта берілген реттілігімен ға- на жүзеге асырылу керек шығар?» деген. Бұл орайда айтарымыз, шебер мұғалім үшін өзгер- мейтін әдіс пен амал жоқ. Яғни айдарларды өз қалауыңызша жарата аласыз: топтарға бөл- генде оқушының білім көзін меңгеруіне ықпал ететін айдарларды біріктіруге, болмаса топ- тарға бөліп бір мезгілде екі-үш айдарды тиімді үйлестіріп орындатуға, берілген материалды өзіңіз дұрыс деп тапқан материалмен алмастыруға қақыңыз бар. Өз оқушыларыңыздың қабі- леті мен ерекшеліктеріне қарай түрлендіре қолдану уақытты ұтымды пайдалануға, мақсаты- ңызға қол жеткізуге қызмет етері сөзсіз. Олай болса, сәттілік, әріптес!

«Кел, ойланайық» айдары – зейінді бағыттау мен тақырып мазмұнын ашуға бағдар

Оқушының зейінін сабаққа бағыттау басым бөлігі гаджеттермен жұмыс істеп, ойы сан тарапты шолып отыратын шәкіртті сабақ мазмұнына бейімдеуде зор проблема болып табы- латыны шындық. Олар негізгі тақырыпқа қатысты сұрақтарға жауап іздеу, берілген мысалды талқылау, пікір алмасу, пікір таластыру, сұхбаттасу т.б. форматта орындау арқылы тақырып- тың мазмұнын ашып, ойларын тұжырымдап, бүгінгі тақырып мазмұнына бағдар алып, бол- жам жасауы керек. Оқулық «білім алаңында» оқушының енжарлығы мен ойынға бейім жас ерекшелігіне байланысты кітап құндылығын аса мойындамайтын мінез-құлқымен бетпе-бет келуі мүмкін.

Бұл мұғалім үшін де, оқулық авторларының ұжымы үшін де – ойландыратын мәселе. Сондықтан оқулықты құрастыру барысында заманауи оқушы ерекшеліктеріне бейімдеу, аз уақытта берілетін ақпараттың мәнділігі, мұғалімнің қолындағы ақпараттарды таңдап, талғап қолдану мүмкіндігі т.б. мәселелер үнемі ескеріліп отырды.

«Кел, ойланайық!» айдары оқушыға психологиялық қолдау көрсету, қызықтыра отырып құлшынысын арттыру мақсатында ойластырылды. Ұсынылған сұрақтармен жұмысты мұға- лім өз қалауына қарай түрлі жұмыс формасында ұйымдастырғаны жөн. Мысалы: сәлемде- су әдебіне қатысты ойларды талдап, өз пікірлерін айтумен қатар, сәлемдесудің мәні мен ма- ңызын түсіну үшін оқушылардың барынша әрекет, қозғалыс, қызықты әрі жедел ұйымдасты- рылған (күтпеген кездесу, бейтаныс адаммен сәлемдесу, көпшілікке сәлем беру, үлкен кісіге сәлем беру т.т.) жағдаяттар арқылы жүзеге асыруы да өте маңызды. Біздің ойымызшы, бұл әр жағдайда оқушының өзін мәдениетті ұстай білуіне баулитын, есте қалатын әрекет болар еді.

Мәселен, алғашқы тақырып «құрдас» ұғымына қатысты. «Құрдас» сөзі қазақ халқының ең мәнді қолданыстарының бірі десек артық емес. Құрдасты, яғни өз қатарын құрметтеуге баулу – адамгершілік тәрбиесінің алтын арқауы. Бірін-бірімен жақындастыра түсетін, олар- дың бір жылдың төлі екенін, тіпті уақыт жағынан жақын болуы, яғни бір күнде дүниеге келу- леріне дейін байланыстырып, «түйдей құрдас» деп ерекшелеп атауы көзге көрінбейтін сезім мен мейірім жіптерімен матағандай тәрбиенің ерекше үлгісі болып табылары даусыз.

Алайда осы бағалы сөз бүгінгі қатар-құрбының сөздік қорынан табылмай бара жатқаны рас. Сол себепті бұл тақырып қазақтың қатарына қалжыңдамаса қатты сөз айтқызбайтын, қа- шанда қорғап, қамқорлық танытатын адамгершілік құндылығын көтеріп отыр. «Кел, ойла- найық!» айдары бұл тақырыпта төмендегідей сұрақтарды сұрыптап ұсынды.

• Құрдас деп кімді атайды?

• Сенің құрдастарың кім?

• Құрдас дос бола ала ма?

Алдыңғы сұрақ мағынаны тануға, келесі сұрақтар бұл сөздің қолданылу аясы туралы ой- лануға жетелейді. Бұл орайда оқушыға логикалық және сыни тұрғыдан ойлану үшін сөздер тізбегін не сәйкестендіру кестесін ұсынса болады. Немесе жасы әрқилы болғанмен, қатарлас кісілердің немесе өз сыныптастарының топтаса түскен суреттерін ұсынып, ойлануға бағдар беруге болады. Тіпті сұраққа жауапты теориялық мәтіннен өздері іздеп тапса тіпті жөн деп ойлаймыз.

Сұрақтардың жеңілден күрделіге қарай ойландыратын, оқушыны білім құпияларына же- телейтіндей ауқымды нұсқалары да бар.

Интернет деген не?

• Мүмкіндіктері қандай?

• Интернеттегі қарым-қатынас дегенді қалай түсінеміз?

• Цифрлық із деген не?

• Цифрлық іздердің элементтері қандай?

• Цифрлық іздер не үшін маңызды?

Оқушы өзі білетін интернет ұғымынан бастап, терминдерге тереңдей береді. Тіпті оны танып қана қоймай, өзін қызықтыратын қосымша ақпараттарға немесе өзін мазалап жүрген сұрақтардың жауабына жолығуы мүмкін. Тура осы тақырыпта оқушы қызығушылығының кілтіне айналатын «Түйін сөздер» айдары «Кел, ойланайық!» айдарымен үйлесімді жұмыс жұбы болады. Ондағы берілген сөздер (интернет, ақпарат, желі, нетикет, модератор, плагиат, авторлық құқық, жалған ақпарат, цифрлық із, дерек) оқушының тақырыпқа қызығушылығын еселей түсетіні сөзсіз.

«Кел, ойланайық» айдарының тағы бір қыры – өң сұрақтан ғана тұрмай, ой тастар сөй- лемдерді қамтитыны. Ондағы ой мазмұны мен мағынасына қарай өзге айдарлармен де бай- ланыста болып, еркін үйлесуі. Мысалы:

• Табиғатқа жауапкершілік болмау себептерін анықтаймыз.

• Жан-жануарларға мейіріммен қарап, қамқор болуды үйренеміз.

Сұрақтар ізденіске, сол сұраққа жауап беретін нысанға жетелесе, бұл сөйлемдер айтыла- тын ақпаратты теориялық мәтіннен өзге айдарлардан қарастыруға, ақпаратты толықтыруға мүмкіндік тудырады.

Айтпақ ойымыз, «Кел, ойланайық!» сұрақ қоя отырып ойландырумен қатар, оқушыға өз ойын айту үшін қолданатын ақпарат, мәлімет, деректі ұтымды әрі сауатты қолдануға бағдар беру айдары.

Бұл айдардың ерекшелігі – оны сабақ соңындағы рефлексия ретінде қолданып, ой қоры- туға, пікір тұжырымдауға да пайдалануға болады.

«Талда» – тақырыпқа қатысты ойды талқылау, ой тұжырымдау, ізденіске бағдар

Бұл айдармен жұмыс оқушының бірқатар қабілеттерінің, сыни ойлауы, шығармашылы- ғы мен белсенділігінің қалыптасуына ықпал етеді. Оқушы талдау барысында жауапкерші- лікпен қарау, тапсырманың маңыздылығын тану, проблеманы анықтау, көтерілген мәселенің шешімін табу мақсатында талдау ұйымдастыру және сындарлы шешімге келу қадамдарын меңгере бастайды. Бұл оқушылардың логикалық және сыни ойлау, шығармашылық қабілет- терін қалыптастыруға қызмет етеді. Алайда мұғалім бұл талаптарды оқушының жас ерекше- лігі мен оқушының жеке қабілет, мүмкіндік өрісіне қарай жүзеге асырады деп сенеміз.

«Талда» айдары бойынша тек сұрақтарға жауап іздеу, берілген мысалды талқылау, пікір алмасу, пікір таластыру, сұхбаттасумен шектелсе, онда бір сарынды жұмыс оқушыларды жа- лықтырып жіберуі мүмкін. Сол себепті ұсынылған тапсырманы мұғалім өз қалауына қарай түрлі формада ұйымдастырғаны немесе ерікті оқушыларға бергені орынды. Мысалы: «Мен және менің құрдастарым» тақырыбының ұлттық құндылық ұғымына негізделгені нақыл сөз- дер мен даналық тағылымынан шет қалмауын талап етеді. «Талда» айдарында құрдас, қатар- лас құрбы туралы мақалдар талдануы – оқушыны кейіпкерге айналдыру мүмкіндігі. Ғалым, педагог, тың сипаттағы ұлттық мектеп авторы А.Қыраубаеваның «Шәкірт сабақ кейіпкері бо- луы керек» деген тоқтамы осы тұста өте өзекті. Бұл сабақтың басты кейіпкері – оқушының өзі және оның сыныптастары. Ол өз әлемі мен құрдастарының әлемін зерттейді. Оның ерек- шелігін түсінеді.

1. Жақсы құрдас демейді, Жаман құрдас шенейді.

2. Құрдасы жақсының құлатар тауы бар.

3. Құрдас – жамандыққа мойын бұрмас.

Берілген мақалдарды талдау барысында құрдастың мінезі, болмысы, жақсы қасиеттері, бағалылығы ашыла түспек. Тапсырманы түрлендіре ұстаздан, ата-анадан құрдас туралы сұх- бат алу немесе құрдастың достан айырмашылығын зерттеуге, құрдастар арасындағы әдемі көңілділер, тапқырлар ойыны ретінде ұсынуға болады.

«Талда» айдары осы тақырыпта «Қызықты ақпарат» айдарымен үйлесіп, толымды бо- ла түседі. Алайда бұл айдар ақпаратты талдау, білімді меңгеру тәсілі болғандықтан, өзге ай- дарлармен еш шектеусіз үйлесері анық. Өзге айдарлармен бір мезгілде орындатуға ыңғайлы. Ұтымды шешімді қабылдау, нақты байлам жасау, уақытпен санасу, оны бағалау қажет екенін бала жастан бойға сіңіру абзал. Бұл бағытта уақытты есептеу, әрекетті уақытпен үйле- сімде жүзеге асыру – оқушыға шынайы керек дағды. Мысалы: төменде берілген пікірлермен

жұмысты да түрлендіре ұйымдастыруға болады.

Арзан әңгімеге құмар адам, қымбат уақытын жоғалтады.

Джон Дэвисон Рокфеллер

Шешім қабылдау, ойлану, талдап-талғап шешім қабылдау уақытпен еншілес. Шығарма- шылықпен ойлауды жүзеге асыру мақсатында сабақта Уақытпен кездесуді «Ыстық орын- дық» әдісімен ұйымдастыру немесе «Уақыт машинасымен саяхат» түрінде өткізу өте қызық- ты. Олимпиада чемпиондарының жеңістері, уақыт айырмашылығы, аламан бәйгеден келген жүйріктердің минут айырмашылықтары туралы мысалдар келтіру және өздерінің уақытқа байланысты өкініштері мен қуаныштары туралы әңгімелерін тыңдау, ой тұжырымдау уақыт туралы өз пікірін қалыптастыруға мүмкіндік беретіні сөзсіз.

Буллинг – мектеп жасындағы баланың бетпе-бет келетін психологиялық қиындығы. Ол – мұғалімдер, ата-аналар үшін де өзекті мәселе. Оқушының қорғану, қорқынышты жеңе білу, қиындықтар сынағынан абыроймен өту дағдыларын меңгеруіне бағдар болатын әдіс-тәсіл- дер кеңінен қолданылуы керек. Төменде ұсынылған нұсқалар негізінде бала өз таңдауымен жұмыс жасай алады.

1. «Қорқыту – әлсіздің әрекеті» тақырыбын талдап, эссе жаз.

2. Қорқытудың жағымсыз әрекет екенін және оның салдарын талдап, нәтижесін презен- тация жасау арқылы көрсетіңдер.

3. Өлең мазмұнын талдап, эмоцияны басқару туралы пікірге негіздеңдер.

…Ерегесіп ұрыспа. Сенікі жөн болса да, Атың шықпас дұрысқа. Мінезі жаман адамға Енді қайтып жуыспа. Тәуір көрер кісіңмен Жалған айтып суыспа. Өлетұғын тай үшін, Көшетұғын сай үшін, Желке терің құрысып, Әркімменен ұрыспа.

Ашу дұспан, артынан Түсіп кетсең, қайтесің Түбі терең қуысқа!..

Асанқайғы

Бұл тапсырмаларда шешілуге тиіс психологиялық жағдаят, рөлдік ойын бар. Оқушының белсенділігін арттыруға, өз таңдауымен жұмыс істеуіне орайластырылған тапсырма үлгілері. Отанды сүюге, ұлтжандылыққа баулу – алдыңғы кезекте тұратын міндет. Ол сезімдер-

дің шымырлап бойға кіріп, тұлға құндылықтары мен берік ұстанымына айналуы әр сабақ- та орын алып отырады. Ал «Азаматтық және патриотизм» юнитіндегі үш сабақ тереңнен тартып, тұлға сезімі мен жауапкершілігін ұштай түсуі керек. Мысалы, төмендегі тапсырма- лар оқушы қызығушылығы мен көзқарасын қалыптастыру және өлке тарихы мен тұлғала- рын зерттеу, тарихи кезеңдер деректерімен жұмыс істеу, өз туған жері туралы тағылымды ақ- параттар жинақтау, оны өз өмірінде қолдана білу т.б. қарым-қабілеттерін толықтыра түседі.

1. топ. Аңыздың кейіпкерін суреттеңдер. Интернеттен Бейбарыс сұлтан туралы ақпаратты оқып, таныстырылым дайындаңдар.

2. топ. Бұл аңыз қандай тақырыпқа арналған? Бұл оқиғадан қандай сабақ алуға болады?

3. топ. Өз еліңнен алысқа кетсең (оқуға, жұмысқа немесе басқа себептермен), қандай естеліктер сені туған жерге оралуға жетелер еді?

Жусанда туған жердің иісі бар

Баяғы заманда қазақтың Бейбарыс деген ұлын соғысқан елдің адамдары ұстап алып, құлдыққа сатып жіберіпті. Бейбарыс бүкіл өмірін Мысыр елінде өткізіпті. Бұл жерге қайдан келгенін есіне түсіре алмапты. Бейбарыс уақыт өте келе өзінің мықтылығының арқасында әскербасы болып, кейін елді басқарған патша болыпты. Оның Бейбарыс деген

атына «сұлтан» деген атақ қосылған. Бір күні Бейбарыс сұлтан серуендеп жүріп, өсіп тұрған жусанға көзі түсіпті. Әлгі жусанды жұлып алып иіскейді. Жусанның иісі оның есіне туған жерін түсіріпті. Туған жерін сағынғанда патша сағынышын жусанды иіскеп басады екен. Содан бастап қазақта «Жусанда туған жердің иісі бар» деген сөз қалыпты.

Цифрлық сауаттылық та аса маңызды, қажеттілікпен меңгерілетін білім көзі. Қазір кез келген оқушының интернетке, әлеуметтік желіге кіру мүмкіндігі бар. Аккаунт ашу өз алды- на интернетке кіріп шығудың өзінен «цифрлық із» қалдыратынын да оқушы білуі керек. Біз оқулықта төмендегідей тапсырма ұсындық.

Мәтінді оқып, өздеріңнің цифрлық іздерің туралы ой бөлісіңдер. Интернеттегі қауіпсіз- дік пен құпиялылық шараларын қалай сақтайтындарың туралы пікір алмасыңдар.

Қадірлі оқушы! Цифрлық із қалдыру мынадай әрекеттерде қалуы мүмкін:

Іздеу тарихы: оқушы мектеп жобаларына немесе көңіл көтеруге арналған ақпаратты із- деген кезде іздеу жүйелерінде іздеу сұрауларының ізін қалдыруы мүмкін.

Әлеуметтік медиа профильдері: оқушының әлеуметтік медиа аккаунты болса (тіпті ол достарына кіруді шектесе де), олардың профилі, жазбалары және ұнатулары туралы ақпарат олардың цифрлық ізінің бөлігі болып табылады.

Қадірлі әріптес! Бала қиялы жүйрік, ойы ұшқыр. Сол себепті қызықтыру мақсатында елі- міздегі «Таңбалы тастар – алғашқы цифрлық іздер» тақырыбында қиялға ерік беру және нақ- ты аргументтермен жұмыс пікір алмасуын өткізсек, баланың логикалық ойлау мүмкіндікте- ріне негіз болары анық.

Қаржы жұмсау біліктілігін алдыңғы сыныпта өткен материалдар төңірегінде қарастыру, ірі сатылымдар мен отбасы бюджетіне қарай есептеу дағдысын жетілдіру маңызды. Мысал- ға алынып отырған тапсырма негізінде оқушы өз өміріндегі маңызды дағдыларды қалыптас- тыру мүмкіндігіне жол ашады.

Отбасылық бюджетті құру қаржылық сауаттылықтың маңызды бөлігі және оның не- гіздерін түсіну қаржыңды жауапкершілікпен басқаруға көмектеседі. Төмендегі сұрақтар бойынша пікір алмасыңдар:

• Отбасылық бюджетті есептеу керек пе және неліктен?

• Отбасылық бюджетті құруда қандай ережелерді басшылыққа алған дұрыс?

Мен келесі жазғы демалысымда, 10 айдан кейін саяхаттағым келеді, бірақ оған жететін қаражатым жоқ... Бұл шығынды отбасылық бюджетке қалай салып жоспарлай аламын?

Қолымдағы қаржы есебі
Отбасылық қаржы
Неден үнемдеу керек?
Тағы нені ескеремін?
Кімде қандай ұсыныс бар?
Сонымен қорыта айтқанда

Осылай талдау – шынайы тәжірибе. Әрине, оқушы бірден дағдыланып кетпейді, сондық- тан бұл бағытта ізденуіне, өзінің тәжірибесін жетілдіруіне жағдай тудыру керек.

Қауіпсіздік туралы ой қозғау бала пікірімен, бала ұсынысымен насихатталуы маңызды. Біз алдыңғы сыныпта қойылымдық көрініс немесе телестудиядағы сұхбат үзінділері түрінде болса деген ұсыныс айтсақ, бұл жолы зерттеу, сақтық шараларын ескеруіне басымдық бердік.

1. 3–4 адамнан тұратын топтарға бөлініңдер.

2. Күнделікті жүретін жолдарыңда мүмкін болатын қауіптерді атап, талқылаңдар және олардың тізімін жасаңдар.

3. Тізімнен ең ықтимал үш қауіпті таңдаңдар және бұл қауіптердің алдын алу жолдары ту- ралы жазыңдар.

QR-code-тағы бейнежазбаны көріп, не туралы айтылғанын баяндаңдар.

Төмендегі тапсырма талдау барысында сақтану, нені білу керектігіне негізделді.

«Күдікті заттар» деп біз оғаш, әдеттен тыс болып көрінетін немесе әдетте болмауы тиіс жерде орналасқан кез келген нәрсені түсінеміз. Мысалы, автобуста ұмытылып қалған сөмке немесе ойын алаңындағы иесі жоқ пакет т.б. Олардың ішінде жарылғыш немесе бас- қа да қауіпті заттар болуы мүмкін. Сондықтан оларға жақындамау керек.

1. Біздің еліміздегі құтқару қызметінің телефон нөмірі қандай?

2. Көшеде күдікті зат көрсең, қандай әрекет жасайсың?

3. Құтқару қызметі тағы қандай жағдайларда көмектесе алады?

Денсаулық – адам өміріндегі маңызды мәселе. Бұл жолы біз талдауды шығармашылық- пен байланыстырдық. Сурет салу, түрлі бояулардың да емдік қыры бар екені аян. Сурет те- рапиясы бұл күнде кеңінен қолданылады. Біз оны теориялық ұғыммен астастырып отырмыз.

1. Өлең мәтінін топпен, жұппен талдап, мазмұнына байланысты сурет (граффити – жазыл- ған «денсаулық» сөзінің ішіне салынатын сурет) салып, «Денсаулық» көрмесін ұйымдас- тырыңдар.

2. Көрме барысында өз әсерлеріңмен, ұсыныстарыңмен бөлісіңдер.

Экологиялық мәдениетті қалыптастыру – адам өміріндегі маңызды мәселе. Бұл бағыт- та тапсырманы орындауда барынша түрлендіру орынды. Берілген тапсырма ішінде Азиада ойыны кезінде құрылысшылар мен көрермендер көзайымы болған түлкі туралы, Іле-Балқаш резерваты туралы материалдар бар.

Ақпаратпен танысып, Интернеттен материалдар қарастырып, жолбарысты өлке бо- лашағы туралы өз ойларыңды айтыңдар.

«Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерваты Қазақстан Республикасы Алматы об- лысы Балқаш ауданында орналасқан заңды тұлға мәртебесі бар ерекше қорғалатын таби- ғи аумақ ҚР Үкіметінің 2018 жылғы 27 маусымдағы № 381 қаулысына сәйкес қалыптасты- рылды.

Қазақстанда Амур жолбарыстарын Іле атырауына және Балқаш көліне құятын бас- қа да өзендерге енгізу жобасын қолға алды. Қазақстанда 50 жылдан кейін жолбарыстар- дың санын 150–180 жыртқышқа жеткізу жобасы бар. Жетім қалған Амур жолбарысының шөнжіктерін әкелу жоспарлануда.

Қорықты құрудағы мақсат – жолбарыстарды Қазақстанға қайта жерсіндіру. Қазақ- станда жолбарыс 1948 жылы барлық жерде жойылып кетті. Қорықта жалпы ауданы 415 164,2 гектар жер бөлінді. Алайда ғалымдар табиғатта жабайы түрді толық қалпына кел- тірудің тамаша нұсқасы деп бір миллион гектарды айтады.

Шынында да жолбарысты жерсіндіру, аңызға айналған аңды қайта өсіру – ерлікпен тең болар еді. Балалар елімізде туристер тамашалайтын табиғи орын пайда болатынын сезініп, өздері де ынталы болар еді. Берілген тапсырманы түрлендіре өткізу, айдар мақсатын жүзеге

асыру және оқушының мүмкіндіктерін барынша арттыру – өз оқушыларының қабілетін арт- тырумен қатар, балаға ой тудырып, болашақта табиғат әлемін қорғайтын ел азаматын қалып- тастыру көзі. Коммуникативтік құзыреттілік дамуына қолайлы орта жасау: туындаған жағ- даяттарда тілдік қатынас құралдарын қолдану; көзқарасын этикет нормаларына сәйкес жет- кізу; топтағы шығармашылық пен іскерлікті дамыту болып табылады.

Сұрақ тудыратын мәселе – «Дөңгелек үстелге» бір сабақ тұтас кетеді деген түсінік. Мо- дельдеу арқылы оқушының, біріншіден, «Дөңгелек үстел» туралы түсінігі қалыптасатындай, екіншіден, жедел түрде (мобильділік) ұйымдастыру қабілетін дамытатындай ауқымды шара емес, он минутқа негізделген шағын формасын өткізуге болады. Пікірлерін рөлге ене оты- рып айту шығармашылығы дамиды. Оны шебер мұғалім еш қиындықсыз уақытқа үйлесті- ре өткізе алады. «Адам және табиғат» тақыбындағы «Дөңгелек үстелді» ұйымдастырғанда

«Қызықты ақпарат» немесе өзге айдарлармен байланыстыра орындауға болады.

Қаржы сауаттылығы – балалар үшін өте қызық білім көзі. Осы мәселені бала қызығушы- лығын жоғалтпай, жалықтырмай дамыту, білімді сіңіру де әдіс, техника, тәсілдер еншісінде.

Орны ауысып кеткен төлемдерді анықтап, өз ойларыңды дәлелдеңдер. Көпшіліктен көлікте,

Жалақысын алады. Еңбек еткен қашанда Тон ақысын алады.

Тон сататын сатушы Қол ақысын алады.

Көмектескен көп іске, Жол ақысын алады.

Адам өмірінің қауіпсіздігі – басты мәселе. Талдау барысында оқушылар қауіпсіздік тура- лы біліп қана қоймай, өзгелерге де қауіп төнген жағдайда көмектесу қадамдарын жақсы бі- луі керек. Сауатты түрде білгенін қолдану, өзгелерді хабардар ету де азаматтық парыз екенін түсінуі қажет.

....Біздің елімізде полицияны, өрт сөндірушілерді және медициналық көмекті шақыруға ар- налған жедел жәрдем нөмірлері бар. Қажет болған жағдайда жедел көмек алу үшін сіз тұр- ған елдегі жедел қызмет нөмірін білу маңызды. Қане, өз еліміздегі құтқару қызметтері нөмі- рін еске түсіріп, қандай жағдайда телефон хабарламасын алғандарыңды еске түсіріңдер.

Көптеген елдердегі сияқты Қазақстанда 112 нөмірінен басқа барлық шұғыл қызмет- тердің нөмірлері бар:

Өрт сөндіру қызметі – 101, Полиция – 102,

Жедел медициналық көмек – 103, Апаттық газ қызметі – 104.

Ақпаратты талдау – саналы шешім, таңдау, өңдеу, интерпретациялау біліктілігі; логика- лық операцияларды қолданып, ойын дәлелді, мағыналы жеткізу.

Тапсырманы түрлендіре өткізу, айдар мақсатын жүзеге асыру және оқушының мүмкін- діктерін барынша арттыру – өз оқушыларының қабілетін жақсы білетін мұғалімнің белсен- ділігі мен шеберлігінің көрінісі. Сонымен қатар ол коммуникативтік құзыреттілік дамуына қолайлы орта құру арқылы:

• нақты өмірлік жағдаяттарда тілдік қатынас құралдарын қолдану;

• сөйлеу стилі мен керекті жанрды таңдау, қолдана білу;

• өзінің көзқарасын этикет нормаларына сәйкес жеткізу;

• өнімді әрекет және қарым-қатынас диалогын құра білу, кез келген жағдаятта шешім та- уып жүзеге асыру;

• топтағы шығармашылық пен іскерлік, адамдармен топта қарым-қатынас орнату мүмкін- діктерін мен қабілеттерін арттырады.

Педагог сабақ мақсатын, жүргізілу жоспарын жасаған кезде оқушының жас ерекшелігін ескеріп, берілген материалды олардың мүмкіндігіне бейімдеуі керек. Ол өмірмен байланыс- ты, шынайы мысалдармен қамтылса тіпті тиімді. Құзыреттілік, таным мен тәжірибе, ой қо- рыту, шешім қабылдау – әр адам үшін өмірдегі маңызды дағдылар.

Тапсырмамен жұмыс, оны талдау шынайы тәжірибеге құрылғаны абзал. Оқулық – нұс- қаушы құрал. Ал сабақ құратын мұғалім шығармашылықпен ұйымдастыра біліп, тапсырма- ны шағын үлгіде, оқушының бейімділігін ескере отырып өткізсе, шынайы өмір сабағы, құн- дылық көзі болмақ. Талдау белсенділікті арттырып, тақырыпты жақсы меңгеруіне жағдай ту- ғызады. Оқушының танымын тереңдетіп, рухани және эстетикалық дамуына бағытталған іс- әрекеттер жүйесін құруға, зерттеушілік және іскерлік сияқты қабілеттерін арттыруға ықпал етеді.

«Ойна да, ойла» және «Жағдаяттық тапсырма» айдарлары

Оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, бұл айдарларда іскерлік, рөлдік жә- не жағдаяттық тапсырмаларды қарастырдық. Оқулықта ұсынылған (немесе мұғалім тарапы- нан берілген) тапсырмалар мұғалімнің сынып оқушыларының қызығушылығын арттыруы- на зор көмек. Ойын түрлері (рөлдік, іскерлік т.т.) оқушының еркін жұмыс істеуіне, ойын ар- қылы әрекетті жасап көру, тәжірибе жинақтауына бағдар болып табылады. Жалпы оқулықта ой-сана ойындары мен геймификациялық ойын түрлері қамтылды.

Оқулық мазмұны бойынша материалдарды меңгерту жаһандық деңгейдегі білім-ғылым, технологияны меңгеру сауаттылығы және жаһандық процестерге қатысу үшін қажетті цифр- лық дағдыларды қалыптастыруда оқушыларды ынталандыратын, пәнге қызығушылығын арттыратын әдіс-тәсілдерді таңдау мұғалімге жүктеледі.

Оқушыларды топқа бөлу арқылы, жаһандық мәселелерге байланысты тапсырмаларды орындатуда (мысалы, адами-әдептілік қасиеттер, қаржыны жұмсау, қауіпсіздікті сақтау, кли- маттың өзгеруі т.б.). бірлесе жұмыс істету, зерттеу және шешімдер қабылдату сияқты шара- ларды дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.

Виртуалды саяхат ойындары, квест-тестер, ойындар, жаһандық экономика қағидаттарын түсіну және қаржылық сауаттылық дағдыларын дамытуға бағытталған қызықты тапсырма- лар құрастыруды немесе оқулықта берілген тапсырмаларды АКТ мүмкіндіктерін тиімді пай- далану арқылы ұсынуға кеңес береміз.

Kahoot – мектеп және басқа да оқу орындарында қолданылатын ойын түріндегі оқыту платформасы мұғалім алдын ала әзірлеген сұрақтарға жауап беру, тест тапсырмаларын орын- дау үшін қолданылады.

Quizlet.com платформасы терминдерді жаттау, сондай-ақ ағылшын, қазақ және басқа шет тілдерінен жаңа сөздерді жаттау үшін қолданылады. Оқушыларға сілтемелер жіберіле оты- рып, сабақ үстінде кері байланыс орнатылады.

Google формамен жұмыс барысында төмендегідей платформалар қолжетімді:

• https://wordwall.net

• https://learningapps.org

• https://www.menti.com

• https://quizizz.com

https://forms.gle

• https://www.survio.com

• https://prezi.com

Алтыншы сынып оқушысының жас ерекшелігі қимыл-қозғалысты талап ететіні анық. Моторика мен ми белсенділігін арттыратын әрі ойлануға, жедел шешім қабылдауға ықпал етіп, белсенділігін ұштайды. Төменде мысал келтіріп өтсек:

«Жаңылма» – құрдастардың ұлттық ойыны. Ортаға шыққан бала түрлі қол қимылдарын (қоянның құлағын бейнелеу, оң көз, сол көз, екі көзін жабу ретін, мұрны мен құлағын оң жә- не сол қолдарымен ұстау ретін т.б.) жылдам көрсетіп, өзінен кейін қайталап отырған бала- ларды жаңылдыруға тырысады. Жаңылған балалар сұрақтарға жауап береді

Рөлдік ойын. Сендердің араларыңдағы ең жақын достарың физикалық (дене жарақаты) зорлық-зомбылыққа ұшырады делік. Мәселені шешу нұсқаларын рөлдік ойын түрінде көр- сетіңдер. Рөлдер: буллинг жасаушы, жәбірленуші, куәгерлер, мамандар т.т.

«Күйсандық сатып алу» рөлдік ойыны.

Ойынның мақсаты: ірі сатып алу контекстінде сауаттылық пен шешім қабылдау дағды- ларын дамыту.

Көрнекілік пен материалдар, төсбелгілер (тұтынушы, менеджер, музыка маманы т.б.), ойын ақшасы, музыкалық аспаптар каталогы, сауда чегі т.т.

«Азық­түлік дүкенінде» ойыны.

Өз отбасыңның жоспарланған шығыны аясында бір ай ішінде алынатын негізгі азық-тү- лікті анықта. Алудың қажеті жоқ тағамдарды анықта. Себебін түсіндір. Сонымен қатар ара- сында алып тұруға болатын тауарларды көрсетіп, сызбаны толтыр.

Ескерту. Сызбаны да, азық-түліктің тізімін де өзгертуге болады.

Сонымен қатар саналы ойлау әрекетіне баулитын ойындармен жұмыс та аса маңызды. Мы- салы: отбасындағы шешім қабылдауға қатысты «Иерархиялық шешім» тақырыбындағы рөлдік ойынды орындату. Бір қарағанда қозғалыс болуы қажеттей көрінгенмен, мұнда шешім қабыл- дау, ойлау басым. Иерархиялық шешім қабылдау – буындық басқару құрылымы кезеңдеріндегі әрекет. Маңызды шешімдер отбасындағы ұрпақтар буынының сараптауынан өтеді.

Бір апта ішінде эмоцияланы саналы түрде бақылайтын эксперимент жасау, оны жазу, өз сезімін бақылау да саналылық пен табандылықты талап етеді.

«Әріп таңдау» ойыны. Жүргізуші таратқан әріпті алған бала сұрақтарға тек сол әріптен басталатын сөздермен жауап беруі керек. Еліміздің жер атаулары міндетті түрде болсын.

Үлгі:

• Атың кім?

• Серік.

• Қайдан келдің?

• Семейден.

• Сүйікті сусыныңның атауы қандай?

• Сүт, …

Көріп отырғандай ойын түрлері сағат саны, тапсырманың шекті ауқымы мен оқулық талабына сай берілген. Жағдаяттық тапсырмалар ойын үлгілері түрімен астасып жатады, сы- ныптағы оқушылардың жас ерекшеліктерін, психологиялық ерекшеліктерін, белсенділігін қамтиды. Осындай тапсырмаларды жиі орындау оқушының даулы сұрақтарды шеше алатын көшбасшылық дағдыларын дамытып, шығармашылықпен жұмыс істейтін тұлға ретінде қа- лыптастырады. Ұсынылған тапсырмалар бойынша бір шолу жасап өтсек.

Айжанның іс-әрекетіне баға бер. Ол дұрыс жасады ма?

Мектепте Айжан деген қыздың достары болмады, ол өзін жалғыз сезінді. Бір күні сы- ныпқа Жансая есімді жаңа оқушы келді. Жансая бірге отыратын Айжанның өзгелермен ара- ласпайтынын байқады.....

«Жылдам шешім» ойыны

Берілген әр сұрақ бойынша тез шешім қабылдап, оны дауыстап айту керек. Әрқайсысы қандай шешім түрі екенін атап, дәлелде.

1. Досың сені қатты ренжітті. Сен қалай әрекет етер едің?

2. Демалыста болған кезде сен белгісіз жерде адасып қалдың. Сенің келесі қадамың қандай болады?

3. Мектепке бара жатып, аяқкиімің жыртылып қалса, сен не істер едің?

Оқиға желісін талдап, әйелдің балаларға не себепті ренжігенін түсіндіріңдер. Мейірімді- лік, қамқорлық, жанашырлықты насихаттайтын мазмұндағы суреттері бар буклеттер дайын- даңдар.

Көршінің иті ызалана тап-тап береді. Шарбақтың басында бір кішкентай мысық бүрі- сіп отыр. Иттен қорыққанынан арқасын күжірейтіп....

Мәтінді оқы. Айданаға қандай кеңес бересің? SWOT-талдау тәсілімен ой қорытып, 2-кес- тені толтыр.

Айдана интернетте бір қызбен танысты. Ол Айдананың аты-жөнін, мекенжайын, қай мектепте оқитынын сұрады. Айдананың не істегені жөн?

2-кесте. SWOT-талдау

Мәтінді оқы. Мұндай жағдайда не істеу керек?

Қаладан келген Заңғар әжесінің қазанға сүт құйып, оның астына отын салып, от жаққа- нын, атасының жаңқалаған отынды тұтатып, самаурын қайнатқанын бақылап, көріп отыр. Қалада бұл тірлікті....

Көріп отырғандай әр тапсырма – жағдаят және оны өмірдегі оқиғамен байланыстырып, тәжірибеге сүйеніп барып шешуге тура келеді. Оқушыға кітапқа, кино немесе өмірдегі оқи- ғаға байланысты пікір айтуға тура келуі мүмкін.

Тапсырмаларды рөлдік ойын түрінде де, жағдаяттық тапсырма ретінде де қарастыруға болады. Мұғалім оқушылар таңдауы мен қалауына қарай қызықты жұмыс үлгісін ұйымдас- тыра алады.

«Өзіндік жұмыс» – жеке, топпен, жұппен орындалатын жұмыстар.

«Өзіндік жұмыс» айдары оқушылардың өз бетімен іздену, зерттеу, топта жұмыс жасау дағдыларының қалыптасуына ықпал етеді. Оқулықта ұсынылған тапсырмаларды мұғалім оқушы мүмкіндіктеріне қарай өзгертіп, жеке тапсырма ретінде ұсынуына немесе топтарға бөліп, өзге айдарлармен үйлестіріп беруіне де болады. Оқулықты әзірлеушілер өзіндік жұ- мыс нұсқаларын түрлі форматта беруге көңіл бөлді. Төменде біраз үлгілерді көрсетіп өттік.

Мысалы, төмендегі екі «Ойды жалғастыр» тапсырмасында тапқырлық пен топтағы ізде- ністі дамытуға қызмет ететін тапсырманың екі нұсқасы берілген.

«Ойды жалғастыр» тәсілімен бір оқушы дос туралы мақал айтып, оның мағынасын тү- сіндіріп, келесі оқушыға дәл солай жалғастыруды ұсынады.

«Ойды жалғастыр» тәсілімен ой бөлісіңдер. Шеңбер бойымен жүре отырып, жүргізуші бастап, кезекпен барлығың да тақырып бойынша түйінді ойды қорытындылаңдар. Идея- лар қайталанбауы шарт.

Топтық жұмыс – шығармашылық ортада жұмыс істеу мүмкіндігі. Тапсырма мазмұнын иге- ріп, тақырыпты ашуда бірлесе, ынтамақтаса жұмыс істеу, біріншіден, нәтижелі жұмыс істеуге сеп болса, екіншіден, уақытты тиімді басқару, топта жүйелі жұмыс істеуге дағдылану. Мысалы: 1-топ. Димаш Құдайбергеновтен сұхбат алар болсаң, не туралы сұрар едің? Сұхбат сұрақ-

тарын дайындаңдар.

2-топ. «Менің өлкемнің даму болашағы» тақырыбында өзің тұратын жер туралы жоба дайындаңдар.

Мектептің ішіндегі оқушыларға төмендегі сұрақтар негізінде сауалнама жүргізіп, зерт- теңдер. Қорытындысын шығарыңдар.

1. Интернетті пайдаланудың қандай жағымды жақтарын білесің?

2. Интернетте байланысқанда қандай қауіп төнуі мүмкін?

3. Дербес деректер дегеніміз не және оны қорғау неліктен маңызды?

Өзіндік жұмыс зерттеу дағдыларын қалыптастырады. Осы бағытта төмендегідей тапсыр- ма нұсқалары берілген.

Нұсқаулар бойынша зерттеу жұмысын жүргіз. Нәтижесі бойынша таныстырылым жаса. Тапсырманың тақырыбы: «Еңбекақы деңгейіне әсер ететін факторлар».

Мақсаты: Жалақы неге байланысты екенін және оның мөлшеріне қандай факторлар әсер ететінін зерттеп, түсіну.

Нұсқаулар:

1. Зерттеу факторлары: еңбекақы деңгейіне әсер ететін қандай факторларды білесің? Тізі- мін жаса.

2. Факторларды сипатта: ол еңбекақы деңгейіне қалай әсер ететінін түсіндір.

3. Мысалдар келтір.

4. Өзіндік пікір: сен еңбекақы деңгейін анықтауда қандай факторлар маңызды болуы керек деп ойлайсың? Неге?

5. Қорытындыларды көрсету: таныстырылым жаса немесе есеп құр. Өз зерттеулеріңнің нә- тижелерін және еңбекақыны анықтауда қандай факторлар маңыздырақ екендігі туралы қорытынды ой ұсын.

Келесі тапсырма оқушының АКТ құзыреттілігі мен көпшілікпен араласып, іскерлік қабі- леттерін дамытуға бағдар.

1. Нұсқауларға сүйене отырып, отбасы мүшелерінен сұхбат ал. Соның нәтижесінде таныс- тырылым немесе есеп дайында.

Отбасылық сұхбат.

Мақсаты: отбасы мүшелерінен олардың шығындары мен кірістері туралы сұхбат алу.

Сұрақтар үлгісі:

1. Отбасы шығындарын қалай жоспарлайсыз?

2. Отбасында қандай шығыстар міндетті деп есептейсіз, қайсысы міндетті емес?

3. Ақшаны не үшін жұмсау туралы шешімді қалай қабылдайсыз?

Қаржы сауаттылығы бойынша берілген тапсырмалар да өмірге керек дағдыларға машық- тандырады.

Мәтінмен танысып, ірі сатып алулар жасау үшін қажетті нұсқаулық құрастырыңдар.

Ірі сатып алулар жасау – отбасы өміріндегі маңызды дағды. Қаржылық тұрақтылықты сақтау және отбасы бюджетін басқару үшін негізгі шығындарды жоспарлауды, зерттеуді жә- не ақылды шешімдер қабылдауды үйреніңдер.

Өзің күнделікті жүретін жолдың бойында қандай қауіптер болуы мүмкін? Анықта.

1. Үлкен қағазға мектептен үйге баратын жолдың картасын сыз.

2. Картада қауіптілік туындайтын орындарды, жерлерді қарастыр (мысалы, қиылыстар, бос жерлер, құрылыс алаңдары және т.б.).

3. Әрбір қауіпті белгіле.

4. Мектеп пен үйдің арасындағы жолға кететін уақытты есепте.

5. Жасаған картаңды ата-анаңмен талқыла.

Жұппен жұмыс. «Қауіпсіз мектеп» жобасын дайындаңдар.

Өз мектебіңде қауіпсіздік аудитін (кешенді түрдегі қауіпсіздік) жүргіз: өрт сөндіру құрал- дарының болуын және жұмысқа жарамдылығын, едендер мен баспалдақтардың жағдайын және т.б. тексеріңдер. Тексеру нәтижелері бойынша қауіпсіздік қағидаларына жасайтын ес- кертулер мен ұсыныстарыңды жазып, есеп құрастыр.

Қосымша ақпарат көздерінен мемлекеттік қорық пен ұлттық саябақтың айырмашылы- ғын біліңдер.

1. Саяхатшылар клубын құрып, өз өлкелеріңнің экосаяхат картасын жасаңдар. Сыныпта жасаған экологиялық саяхат картасын пайдаланып, мұғалім жетекшілігімен жақын ай- мақтарға саяхатқа шығыңдар. Саяхат барысы жайлы күнделік жазыңдар.

Қазақстан аумағында болған, бірақ жойылып кеткен жан-жануарлар туралы зерттеңдер.

Оларды басқа елдерден әкеліп жерсіндіру жобасын ұсыныңдар.

Байқасаңыздар, оқушының әрекеті мен қызығушылығына қолдау көрсету басым. Бұл ай- дарларды қолдану оқушының қызығушылығын арттыруға, барлық оқушылардың сабақ про- цесінен тыс қалмауына, проблеманы анықтап, жауапты шешім қабылдауға, бағалауға, білім сапасын арттыруға қызмет етеді.

Айдарларды сабақта ұтымды пайдалану барысында төмендегідей болжам жасадық:

• оқушылардың пәнге қызығушылығы артады;

• оқыту үдерісіне барлық оқушылар қамтылуына жол ашылады;

• оқушы дарыны мен шығармашылығын жетілдіруге мүмкіндік болып табылады;

• оқушылар бойында іскерлік дағдылары қалыптасады;

• түрлі жағдаяттағы проблеманы анықтап, жауапты шешім қабылдауға, өз шешімінің нәти- жесін бағалауға үйренеді;

• білім сапасы көтеріледі.

Оқушыны жаһандық өзгерістерге бейімдеу және оның құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру саласының өзекті мәселелерінің бірі. Оқушыға қойылатын мектептегі та- лап пен өмірлік талаптарды ұштастыру, проблеманың шешімін табу немесе өзін, эмоцияла- рын (өз әрекетіне мақсат қоя білу, оны жүзеге асыруға қажетті жағдайды анықтау, оқу үрді- сін жоспарлау және ұйымдастыруды) басқару құзыреттілігін, ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктерін дамытуына барынша жағдай тудыру маңызды мәселе болып табылады.

Қадірлі әріптес! Сіздердің белсенді әдіс-тәсілдермен жұмыс істеу мүмкіндіктеріңіздің өрісі кең: интернетте қаншама техника, технология үлгілері тұр. Алайда оны өз сыныбыңыз- да қолдану ерекшелігі бөлек. Ол тек Сіздің сыныпта, Сіздің белсенді әрекеттеріңіз бен оқу- шыларыңыздың қызығушылығына қарай, белсенді әрекеттерімен үйлесімде дамуы керек. Құзыреттілікті қалыптастыру, жаһандық талаптар деңгейінен үйрету – бүгінгі білім беру са- ласының өзекті мәселелерінің бірі. Ісіңіз іргелі, ізденісіңіз ірі, нәтижеңіз нағыз шеберлік ту- ындысы болсын, еңбегі ерен әріптес!

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Сәлемдесу. «Шаттық шеңбері» әдісі бойынша оқушыларға бір-бі- ріне жылы тілектер айтқызады. «Кел, ойланайық!» айдарына сәйкес сұрақтар қояды: Құрдас деп кімді атайды? – Сенің құрдасың қандай? Құрдас дос бола ала ма? Меңгерілетін білім көзімен таныстырып, түйін сөздер- мен жұмыс жүргізеді. Құрдас ұғымына қатысты түсінік. Арманы, ойы бір жандар. Құрдастар ортасы – еркін даму алаңы. Түйін сөздер: Құрдас, дос, жолдас, құрбы.	Бір-біріне жылы тілектер айта- ды. Сұрақтарға қатысты өз пікірле- рін білдіреді. Түйін сөздермен жұмыста осы сөз- дерге ортақ ұғымды анықтайды.	Ауызша кері байланыс беру: «Жақсы!», «Тама- ша!»
Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінмен жұмыс. Мәтін мазмұнын не- гізге алып, «4 сөйлем» тәсілімен жұмыс істеу талабын түсіндіреді.	Мәтін мазмұнын негізге алып, «4 сөйлем» тәсілімен пікір, дәлел, мысал, қорытынды жазады.	«Өзара бағалау» әдісі арқылы бағалау. Дескриптор: мәтін мұзмұнын түсі- неді	Флипчарт, маркер стикерлер.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	1­тапсырма «4 сөйлем» әдісі. Жұптық жұмыс 2­тапсырма. Жеке жұмыс. «Талда!» айдары бойын- ша мақалдарды қолдану дағдысы қалыптасуына ық- пал етеді. Р – құрдас А – 6-сынып оқушылары Ф – монолог Т – құрдас сыры 3­тапсырма «Қызықты ақпарат» айдарымен жұмыс жасату үшін «Екі жақты күнделік» әдісін қолданады. Ақпаратты меңгерте отырып, өз пікірлерін тұжырым- дауға бағыт береді.	Мақалдарды талдап, құрдастың атынан монолог жазады «Қызықты ақпарат» айдары- нан үзінді таңдап, оған қатысты өз пікірін түсіндіріп жазады. Қа- сындағы оқушымен жұмыста- рын алмасып, талқылайды.	мәтін бойынша пікір жазып, мысалдар ар- қылы дәлдей алады. Дескриптор: мақалдарды талдай- ды; монолог жазғанда қолданады. Дескриптор: өзіндік көзқарасын білдіре алады; досының пікіріне сы- ни пікір айта біледі.	Оқулық. Мақалдар жазы- лып, талдау үл- гілері берілген үлестірме парақ- шалар. «Екі жақты күнде- лік» кестесі.
Сабақтың соңы	«Ойды жалғастыр» тәсілімен кері байланыс жаса- тып, сабақты қорытындылайды.	«Ойды жалғастыр» тәсілі ар- қылы дос туралы мақал айтып, оның мағынасын түсіндіріп, са- бақ туралы пікірін айтады.	«Түстер» әдісі арқылы бағалау.	Түсті парақтар.

Қызықты ақпарат	Өз пікірім

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 2­сабақ

Бөлім
	Этика және әдеп
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	§2. Шешім қабылдаймыз. Уақытты бағалауды үйренеміз
Сабақтың мақсаты	Шешім қабылдау маңыздылығы мен жауапкершілігін ұғындыру; оқушыларды уақытты тиімді пайдалануға тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Сәлемдесу Бүгінгі сабақтың тақырыбын табуға ой тастау мақса- тымен құпия затты табу үшін жұмбақ жасырады. Мына сандықшаның ішінде жасырылған затты табу үшін маған бірнеше сұрақ қоя аласыңдар. Мен сұрақтарға тек «иә» немесе «жоқ» деп жауап беремін. Дұрыс-ақ, бұл – сағат. Қалай ойлайсыңдар, бүгінгі біз- дің сабағымыздың тақырыбы қандай болуы мүмкін?	Оқушы өз ойларын ортаға сала- ды. Жасырылған заттың сағат екенін анықтайды. Оқушы өз болжамдарын айтып, талқылау жүргізеді	«Түстер» әдісі арқылы бағалайды.	Оқулық Бағалау па- рақшасы Сиқырлы сандықша.
Сабақтың басы	«Кел, ойланайық!» айдары тапсырмасын орындау ба- рысында, сұрақтарға жауап беру арқылы шешім қабыл- дау мәні мен қажеттілігін түсінуге мүмкіндік туғызады.		Дескриптор: Шешім қабылдау қажеттілі- гін біледі; Шешім қабылдау мен уақыт- тың байланысын ұғынады; Дағды қалыптастыру үшін уақыттың маңыздылығын бағалайды.	Ұлестірме мәтіндер.
	Оқушы жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу. Са- бақтың мақсаттарымен таныстыру. Топтарға бөлу 1. «Уақыт» тобы. 2. «Шешім» тобы. Меңгерілетін білімге қатысты түйін сөздермен жұмыс жасатады. Түйін сөздерді сабақ тақырыбымен байланыстыра сөз өрбітеді.	Сұрақтарға жауап беріп, ой қо- рытады. Тақырыпты болжайды. Сабақ мақсатымен танысады. Топтарға бөлінеді 3. «Уақыт» тобы 4. «Шешім» тобы
Сабақтың ор- тасы	1­тапсырма Мәтінмен жұмыс «Джигсо» әдісі арқылы мәтінді екі топқа бөліп оқытып, топтардың алған мәліметін екін- ші топқа қонаққа бару арқылы (түсіндіруіне) түсінуіне жағдай тудырады.	Топтар өз мәтіндерін оқиды. Мәтіннен алған мәліметін екін- ші топқа қонаққа бару арқылы түсіндіреді.	Смайликтер арқылы бағалау. Дескриптор: топтар өз мәтіндерін оқиды. мәлімет жинайды. екінші топқа түсіндіреді.	Плакат.
	2­тапсырма «Талда» айдарымен жұмыс. Топтық жұмыс барысында тапсырма шарттарын түсі- ніп, жұмысты нәтижелі жасауға кеңес береді. «Уақыт» тобы М.Мақатаев өлеңі мен Джон Рокфеллердің «Сіздің әл- ауқатыңыз шешімдеріңізге байланысты» нақыл сөзіне сәйкес «Бағалай білсең уақытты...» тақырыбында өз ережеңді ұсынып жаз.	«Уақыт» тобы Топта кеңесе отырып, қанатты сөздерді қолданып, уақыт пен шешім қабылдауға қатысты пі- кір алмасады. Талдау нәтижесін- де «Бағалай білсең уақытты...» тақырыбында өздерінің ереже- лерін жазып, ұсынады.	Дескриптор: «Уақыт» тобы берілген пікірлер негізінде ой тұжырымдайды; уақытты бағалау ережесін жазады шешім қабылдау маңызды- лығын түсінеді.	Оқулық Интербел- сенді тақ- та.

Нақыл сөз, мақал	Сөздің коды
...(Арзан) әңгімеге құмар адам, қымбат уақытын жоғалтады. Джон Рокфеллер	1, 2, 3, 1, 4
...(Уақыт) – ақша. Бенджамин Франклин	5, 1, 6, 7, 8
. (Бос өткізу) өмірді Ақымаққа көңілді (мақал)	9, 10, 11 12, 8, 13, 14, 3, 5
...(Еңбек) етсең ерінбей. Тояды қарның тіленбей Абай	15, 16, 9, 15, 13

Нақыл сөз, мақал	Сөздің коды
... әңгімеге құмар адам, қымбат уа- қытын жоғалтады. (Дж.Рокфеллер)	1, 2, 3, 1, 4
... – ақша. (Б.Франклин)	5, 1, 6, 7, 8
... өмірді Ақымаққа көңіл- ді (мақал)	9, 10, 11 12, 8, 13, 14, 3, 5
... етсең ерінбей, Тояды қарның ті- ленбей (Абай)	15, 16, 9, 15, 13

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	«Шешім» тобы «РАФТ» әдісі. Формахат QR-мәтінді тыңдатып, Бауыржан Момышұлының қан- дай қасиеттерді ұстануды өсиет еткенін талдатады. Өз ойын хатқа түсіртеді. «Қызықты ақпарат» айдарымен және «Ойна да ой­ ла!» айдарымен жұмыс жасатады. Сансөз 5, 1, 6, 7, 8, 8, 7 9, 10, 11, 6, 1 12, 8, 13, 14, 3, 5 15, 16 1, 5, 7, 2 ш, 7, ғ, 7, 4 Сансөздің жауабы: Уақытты босқа өткізу ең ауыр шығын. Жорж-Луи Бюффон «Жағдаяттық тапсырма» айдары бойынша «Жыл- дам шешім» ойынын орындатып, нәтижені анықтату Ойын шарты: берілген әр сұрақ бойынша тез шешім қабылдап, оны дауыстап айту керек. Әрқайсысы қан- дай шешім түрі екенін атап, дәлелдеу.	«Шешім» тобы «РАФТ» әдісі. Форма-хат QR-мәтінді тыңдап, батыр ата- мыздың қандай қасиеттерді ұс- тануды өсиет еткенін талдайды. Батырдың үлгісімен 100 жылдан кейінгі ұрпаққа хат жазады. Қызықты ақпаратпен танысып, уақыт пен шешімнің өзара бай- ланысы туралы қызықты ой, тың идеялар айтады. Мақал мен на- қыл сөздердегі түсіп қалған сөз- дерді тауып, сансөзді шешкенде, тақырыпқа байланысты шығатын нақыл сөздің мағынасын ашады. Оқушылар берілген жағдаят- тық тапсырмаларға жылдам ше- шім қабылдай отырып жауап бе- ріп, шешім қабылдаудың қай тү- рі екенін айтады.	«Шешім» тобы QR-мәтінді түсініп тыңдайды; Б. Момышұлы айтқан қаси- еттерді өсиеттерді ұстану ке- ректігін топшылайды; кейінгі ұрпаққа хат жазады. Дескриптор: ақпаратты өңдеп, идея табуға дағдыланады; логикалық ойлау қадамдарын меңгереді. Смайликтермен бағалау Дескриптор: жағдаяттық тапсырмаларға жауап береді. Жапондық бағалау: О-о-о – тамаша, керемет! М-м-м – ойлану керек Басқа көзқарасым бар. Дұрыс, келісемін! Толықтырамын.	Интербел- сенді тақ- та. Оқулық.
				Ақпаратты өңдеу кес- тесі. Сөзжұмбақ кестесі. «Сансөз» сызбасы. Бағалау па- рақшала- ры, белгі- лері.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Сәлемдесу. «Мен өзімді...теңеймін» әдісімен сыныпта жағымды психологиялық орта қалыптастыру. Шартты түсіндіру: әр оқушы өзін айналасындағы зат- қа теңеп, себебін түсіндіруі керек. Мысалы: мен – шоқпын, себебі тез қызарып, ашуланамын т.б.	Әр оқушы өзін айналасындағы затқа теңеп, себебін түсіндіреді.	Мадақ сөздер: «Бәрекелді!», «Па, шіркін!», «Мың бол!», «Дегеніңе жет!, «Оттай лау- ла!» т.т.	Тақырып- қа қатысты иллюстра- циялар

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	«Кел, ойланайық!» айдарындағы сұрақтарға жауап беру арқылы сабақ тақырыбын болжатады, дұрыс жа- уапты мадақтайды. Топтарға бөлу «Сыйластық» тобы «Достық» тобы «Қамқорлық» тобы «Меңгерілетін білімді» пысықтап, «Түйін сөз» айда- рын қарастырады.	Сұрақтарға болжам жауаптарын айтады Оқушылар топқа бөлінеді. Берілген түйін сөздердің мағы- наларын анықтайды	Мадақтау сөздері: «Бәрекелді!», «Жарайсың!», «Бұдан да жақсы жауап беруге мүмкіндігің бар», «Мықтысың!» т.б.	Плакат, маркер, үлестірме қағаздар.
Сабақтың ортасы	Сабақтағы жұмыс тапсырмаларымен таныстырып, жұ- мыс уақыттарын бөледі. 1­тапсырма. Жеке жұмыс. «Маңызды ақпарат» айда- рымен жұмысты «Түртіп алу» әдісімен орындатады. Ке- рек деректерді жазып, есте сақтау ұсынылады. 2­тапсырма. Жұптық жұмыс. Теориялық мәтінмен жұмыс. Мәтінді оқу барысында сұрақтарға жауап бере отырып, ойларын бөлісуге жағдай тудырады Мәтін мазмұнын негізге алып, «4 сөйлем» тәсілімен пікір, дәлел, мысал, қорытынды жазуға бағдар береді. 3­тапсырма. «Топтық жұмыс» айдарын орындау шартымен таныстырады. «Талда» айдары төмендегідей бағытта орындалады. «Сыйластық» тобына «Қорқыту – әлсіздің әрекеті» тақырыбын талдап, эссе жазу тапсырмасын береді. «Достық» тобы қорқытудың жағымсыз әрекет екенін және оның салдарын талдап, нәтижесін пре- зентация жасау арқылы көрсету тапсырмасын бе- реді.	«Түртіп алу» әдісімен негізгі ақ- параттарды жазады Теориялық мәтінді оқып, «4 сөйлем» тәсілімен ойын жү- йелі жеткізеді. Оқушылар 3 топқа бөлініп, тап- сырмаларды орындайды. «Сыйластық» тобы «Қорқыту – әлсіздің әрекеті» тақырыбын талдап, эссе жа- зады. «Достық» тобы Қорқытудың жағымсыз әре- кет екенін және оның салда- рын талдап, нәтижесін пре- зентация жасау арқылы көр- сетеді.	Дескриптор: маңызды ақпаратты түсініп оқиды; негізгі ақпаратты анықтап жазады. Дескриптор: мәтінді түсініп оқиды; пікірін бір сөйлеммен жаза- ды; бір сөйлеммен дәлелдейді; өмірмен байланыстырады; қорытындылайды «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі арқылы бағалау. Дескриптор: «Қорқыту – әлсіздің әрекеті» тақырыбын талдайды; эссе жазады. Дескриптор: қорқытудың жағымсыз әре- кет екенін түсінеді; себептерін анықтап, салда- рымен күреседі.	Оқулық, энциклопе- дия. Тақырып- тық слайд, суреттер. Оқулық, үлестірме парақша- лар.

Бөлім	Азаматтық және патриотизм
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	§4. Мен үшін Отан деген не?
Сабақтың мақсаты	Отанның баға жетпес байлық екенін түсіндіріп, отансүйгіштікке баулу; Отанды қорғау, оған құрметпен қарау әр азаматтың па- рызы екенін ұғындыру.

Сабақтың барысы

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесу. Психологиялық жағымды атмосфера орнату. «Майшам» әдісі. Оқушыларға шеңбер бойлай тұрып, майшамды кезекпен біріне-бірі бере отырып, жағым- ды қасиеттерді айтқызу. Қызығушылықты ояту. «Сөздер тізбегі» әдісімен берілген тірек сөздерді «Отан» сөзімен байланысты- рып, сөйлем құрауды орындатады. Тірек сөздер: қазақ тілі, 9-орын, атамекен, туған жер, зайырлы, Қазақстан «Кел, ойланайық!» айдарымен жұмыс барысын- да оқушылардың жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа өтіп, меңгерілетін білімді түйін сөздермен негіздейді.	Оқушылар шеңбер бойында тұ- рып, майшамды кезекпен бір-бі- ріне бере отырып, жағымды қа- сиеттерін айтады. «Сөздер тізбегі» әдісімен беріл- ген тірек сөздерді «Отан» сөзі- мен байланыстырып, сөйлем құ- райды. Оқушылар өз ойларын орта- ға салады. Түйін сөздерге ортақ ұғымды табады.	Ауызша кері байланыс беру. «Жақсы!», «Тамаша!», «Бәре- келді!», «Уа, жарайсың!». Дескриптор: түйін сөздерге ортақ ұғым- ды анықтайды; өз ойын тұжырымдап жеткі- зеді.	Тақырып- тық сурет- тер. Интерак- тивті тақ- та. Оқулық.
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінмен жұмысты «Пазл» әдісімен орындатады. 1­тапсырма	Мәтін бөлшегіндегі тапсырма- ны оқып, тұтас мәтін мазмұны- мен байланыстырады, талдап, пі- кір айтады.	Дескриптор Отан ұғымын түсінеді; Отан алдындағы жауапкер- шілікті ұғынады.	Ақпарат- тық мәтін.
	«Пазл» әдісі «Мен үшін Отан деген не?» мәтінінің түйінді ойы қан- дай? Бөлшектен (шағын ойлардан) бүтін (тұжырым) жа- сайды. бөлшек: Отан отбасынан басталады. бөлшек: Отан – құнды қазына бөлшек: Отан – мақтаныш бөлшек: Мен үшін менің Отаным – бақыт мекені 2тапсырма. Топтық жұмыс «Атамекен» тобына QR-code арқылы аудиожазба- ны тыңдап, Қазақстанның жеті кереметімен таны- су, олар туралы мәліметтер жинақтауды; «Отан» тобына «Туады ерлер ел үшін» тақыры- бында ізденіп, қазақ жерін қорғаған батырлар тура- лы жоба қорғауды;	Өз көзқарасын ортаға салады. Тұжырымды пікірді айтады. Бөлшектен бүтін жасау, олардың байланысы туралы пікірін жеткі- зуге үйренеді. Әр топ мүшелері өздері орын- дайтын жұмыс түрлерін анық- тап, бөлінген уақытқа есептелген жұмыс бағыттарын орындау ал- горитмін құрады.	Дескриптор: Отан мен отбасының байла- нысын, өзінің қатысын ұғы- нады; ойын дәлелдей алады; Отанға құрмет сезімі қалып- тасады. Дескриптор: тапсырма шартын түсінеді; орындалу алгоритмін анық- тайды; топ мүшелеріне жеке тап- сырмалар береді; тапсырма орындау уақытын белгілейді;	Мәтін бөл- шектері.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі Сәлемдесу. «Мен елімнің ертеңімін. Себебі...» әді- сімен сыныпта жағымды психологиялық орта қалып- тастырады. «Кел, ойланайық!» айдары бойынша еркін пікір біл- діруге жағдай тудырып, сабақ тақырыбын анықтауға бағдар береді.	Оқушылар айтылған ойды мұқи- ят тыңдап, бір-біріне құрмет көр- сетіп, жұлдызша сыйлап қолдау көрсетеді. Сұрақтарға жауап береді, өз пі- кірлерін айтады.	Бағалау жұлдызшалары арқылы бағалау. Дескриптор: тұлғаның өмірлік ұстанымы мен мақсатын анықтайды; елге қызмет ету ұстанымын қалыптастырады.	Пікір айту шаршыла- ры.

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың ортасы	«Түйін сөз» бен «Маңызды ақпарат» айдарларын не- гізге алып, тұлғалардың өмірлік ұстанымдары және адами қасиеттері (адамға құрмет, елге, жерге махаббат, ұлтын сүю т.т.) туралы түсіндіріп өтеді. Теориялық мәтінмен жұмыс тапсырмаларымен таныс- тырады. 1­тапсырма. «Ойлан. Тап» әдісі. Мәтін мазмұнын не- гізге алып, сұрақ құрап жаздыру. 2­тапсырма «9 алмаз» әдісі. Жұптық жұмыс Мәтіннен МАҢЫЗДЫ және ОНША МАҢЫЗДЫ ЕМЕС деп санаған мәселелерді анықтатып, өзара түсінді- ру жұмыстарын жүргізуге тапсырма беру (6 маңызды, 3 маңызды емес ақпаратты анықтайды). «Өзіндік жұмыс» айдарын оқушыларды екі топқа бө- ліп орындатады. Димаш Құдайбергеновпен сұхбат алар болсаң, не ту- ралы сұрар едің? Сұхбат сұрақтарын дайындаңдар. «Менің өлкемнің даму болашағы» тақырыбында өзің тұратын жер туралы жоба дайындаңдар.	Түйін сөздерге ортақ ұғымды та- бады. Оқушылар Бауыржан Момы- шұлы, Ахмет Байтұрсынұлы, Ди- маш Құдайбергеннің қазақ еліне сіңірген еңбегі туралы өздері бі- летін мәліметтермен бөліседі. Оқушы теориялық мәтінмен жұ- мыс жасайды Барлық оқушы құраған сұрағын кезекпен бір-біріне береді. Парақты алған оқушы сұрақ жа- уабын жазады. Жұптық жұмыс. Оқушылар 6 маңызды ақпарат, 3 маңызды емес ақпарат анықтайды. Топтан таңдалған спикер «Ыс- тық орындық» әдісімен жұмыс істейді. Сұрақтарымен немесе жоба жоспарымен таныстырады.	Дескриптор: мәтінді мұқият түсініп оқиды; мәтін мазмұнын негізге алады; мәтін мазмұны бойынша сұ- рақ құрап жазады. «Жұлдызша» әдісімен бағалайды. Дескриптор: мәтіннен маңызды ақпаратты анықтайды; жұбына түсіндіреді	Ұлы тұл- ғалардың, Алаш арыстары- ның пор- треттері Оқулық
Сабақтың соңы 5 мин	Кері байланыс. «Жетістік баспалдағы» әдісі. Баспалдақ тақтаға ілі- неді (ватманда, қағаз парағында), балалар өздері орын- даған жұмысты магниттермен немесе стикерлермен өздері қалаған баспалдаққа орналастырады. Не үшін ондай баға қойғандарын түсіндіреді.	Жетістік баспалдағын толты- рады. Өздеріне қойылған бағаға тоқ- талады.	«Гүл түрлері» әдісі Раушан гүлі (өте жақсы); Таушымылдық (жақсы) Тұңғиық (әлі де толықтыру ке- рек)	Ватман, қа- ғаз парағы гүл сурет- тері.

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 6­сабақ

Бөлім	Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Интернетте қарым-қатынас жасау ережесі. Менің цифрлық ізім
Сабақтың мақсаты	Интернеттегі қарым-қатынас мәдениетін түсіндіру; «Цифрлық із» туралы түсінік қалыптастыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі. Мұғалім дайындаған слайдта- рын тақтада көрсетеді. Интернет арқылы қарым-қаты- нас суреті көрсетіледі. Интернет арқылы қарым-қаты- нас жасау жолдарымен таныстырады. «Кел, ойланайық!» айдарында берілген сұрақтарды түйін сөздермен байланыстырып, өзара пікір алмасу- ға мүмкіндік тудырады.	«WhatsApp» желісінен басқа қан- дай құралдармен қарым-қатынас жасау керектігін анықтап алады. Түйін сөздермен танысып, сұ- рақтарға жауап беру арқылы са- бақ тақырыбын, сабақ мақсатын анықтайды.	Бағалау мадақтау сөздерімен ауызша жүргізіледі. «Тамаша жауап», «Жарай- сың!», «Бәрекелді», «Азамат!», «Мықтысың!» т.б.	Слайд №1
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінмен жұмысты топтар мен мәтін бө- лімдері бойынша тапсырмаларға негіздейді. «Мозаика» әдісімен 4 топқа бөледі. І топ: Facebook ІІ топ: Instagram ІІІ топ: ВКонтакте IV топ: WhatsApp 4 топқа «Интернет», «Нетикет», «Вирус», «Плагиат» та- қырыптарын таратып, тапсырма нұсқаулығымен таныс- тырады. Үлестірме карточкалардағы теориялық мәтінге қатыс- ты мәліметтерді «Ойлан. Бөліс. Талқыла» әдісімен орындатады. Тапсырманы орындамас бұрын «Маңызды ақпарат» айдарында берілген мәліметпен таныстырады.	Қағаз қиындыларын таңдау арқы- лы топқа бөлінеді. Әр топ өздеріне түскен тапсыр- ма бойынша оқулықта берілген мәліметтерді негізге алып, әлеу- меттік желіні пайдаланып, клас- тер құрайды. Цифрлық іздері туралы ой бө- лісіп, интернеттегі қауіпсіздік пен құпиялылық шараларын қалай сақтайтындары туралы пікір ал- масады.	«Бір ұсыныс, бір тілек» әдісі өзара бағалау. Дескриптор цифрлық іздері туралы біле- ді; интернеттегі қауіпсіздік пен құпиялылық шараларын меңгереді. «Бағдаршам» әдісі арқылы өзін-өзі бағалау.	Тақырып- тық сурет- тер. Ақпарат- тық мәтін. Слайд №2

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	«Талда!» айдарымен жұмысты өздерінің цифрлық із- дері туралы пікірлерімен мысал келтіріп айтуға бағыт- тайды. «Біліміңді тексер» айдары бойынша интернеттегі қа- рым-қатынас, цифрлық із туралы алған білімін қоры- тындылау үшін «Қосу-алу-қызықты» кестесін ұсыну. «Өзіндік жұмыс» айдары бойынша мектептің ішінде- гі оқушыларға жедел сауалнама жүргізіп, зерттеу қо- рытындысын шығарып келуге бағыт береді.	«Қосу-алу-қызықты» кестесін толтырады. Тақырыпқа қатысты не алдым? Қандай ақпарат қызық болмады? Қызық болған ақпарат. .	«Бағдаршам» әдісімен бағалайды. Тақырыпты толық меңгерген оқушы «Өте жақсы», қиындық туындаған оқушылар «Жақ- сы», «Орташа» смайликтерін көтереді.	Кесте, са- уалнама үлгісі.
Сабақтың соңы	Рефлексия. Смайликтер арқылы тақырыпты қорытын- дылату.		Өзін-өзі бағалау.	Смайлик- тер.
Ескерту: Осы сабақта «Ойна да ойла» айдары бойынша «Фирманың цифрлық ізі» тақырыбында ойын ойнатуды ұсынар едік. Алдын ала топтарға бөлініп, түрлі фирма атауын ойластырып алады. www.canva.com сайтында өздерінің фирмасының таныстырылымын жасап, жасалып болған таныстырылым сіл- темесін «бәсекелестеріне» топтарға жібереді. Сол таныстырылымға әр топ тарапынан бағалау жүргізіледі. Фирма мүшелері де өз таныстырылымына ба- ға қояды. Нәтижесінде жалпы ұпай бойынша көп ұпай жинаған фирма жеңімпаз атанады. Соңынан болашақ «кәсіпкерлер» «Сол фирманың жеңімпаз ата- нуына не ықпал етті?», «Цифрлық із туралы не білдік?» тақырыбында ойталқы ұйымдастырады.

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 7­сабақ

Бөлім	Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны-	Қатыспағандар саны-
Сабақтың тақырыбы	Еңбекақы төлеу неге байланысты?
Сабақтың мақсаты	Еңбекақы, еңбекақы түрлері туралы ақпаратты түсіндіру, еңбекке құрмет сезіміне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі. Тақырыпқа қатысты суретке қарап, ой қозғауға бағыт- тайды.	«Миға шабуыл» әдісімен сурет- тен не көргендерін баяндайды. Сабақ тақырыбын болжайды.	Өз ойын жүйелі жеткізген оқу- шыларға қалыптастырушы ба- ғалау ауызша жүргізіледі.	Слайд №1

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 8­сабақ

Бөлім	Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Отбасының міндетті және міндетті емес шығындары
Сабақтың мақсаты	Отбасы шығындары, міндетті, міндетті емес шығындар туралы білімдерін толықтыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі Сыныпта жағымды психологиялық орта қалыптасты- ру үшін слайдтағы суретті көрсетіп, суретке қатысты пікірін айтқызады. Үлгі: мұғалім ұсынған суреттерге қарап, сатылым зат- тарын көрдім. Бұл сурет сатып алуды жоспарлау неме- се сауда жасау туралы деп болжап отырмын.	Оқушы суретте берілген заттар- дың атауын атап, екі бағанға бө- леді. Не себепті «міндетті» және «міндетті емес» деп бөлінетінін болжайды.	Мадақтау сөздерімен ынталан- дыру. Дескриптор: болжап айту, сыни ойлау дағдыларын қолданады; сабақ тақырыбы мен мақса- тын анықтайды. Дескриптор: міндетті шығындарды біле- ді; міндетті емес (қосымша) шығындарды ажыратады.	Слайд №1.
	«Кел, ойланайық!», «Түйін сөздер» айдарларымен жұмыс жасатып, сабақ тақырыбы мен мақсатын анық- тауға ынталандырады.	«Кел, ойланайық!» айдарын- да берілген сұрақтар және түйін сөздер көмегімен сабақ тақыры- бын ашады.		Слайд су- реттер. Заттар жә- шігі.
Сабақтың ортасы	«Маңызды ақпарат» айдарында берілген мәліметпен таныстыра отырып, жұмыс тапсырмаларын ұсынады. 1­тапсырма. Оқыту түрі: Жұптық жұмыс. «Сөздер бан- кі» әдісі. Сөздер банкісінен міндетті және міндетті емес шығындарға жататын сөздерді анықтап жазғызады.	Жұптар теориялық мәтінмен жұ- мыс жасайды, «сөздер банкін» толықтырып, түсіндіреді. Келе- сі жұпқа ойын тапсырма ретінде ұсынады.	Дескриптор «Сөздер банкісіндегі» сөз- дермен танысады; «Пайда» ұғымын түсінеді; «Шығын» ұғымын түсінеді; келесі бағанға теріп жазады.	Көрнекі сурет, мар- керлер.
	2­тапсырма. «Талда» айдарымен байланыстыра орындатады. Жеке жұмыс. 1-сұраққа жауап «ПОПС» әдісімен берілуін талап етеді.	Оқушы міндетті және міндетті емес шығындарға жататын атау- ларды теріп жазады.	Дескриптор: Отбасы шығыны туралы біледі; Шығынды өтеу есебін үйренеді	Кесте.

Бөлім	Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Ірі сатып алуларды қалай жасауға болады?
Сабақтың мақсаты	Тауар сатып алу ережелері мен талаптары, ірі сатып алулар туралы түсінік беру; үнемділік пен жоспарлы әрекет ету дағды- ларын, іскерлік қасиеттерін қалыптастыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Сыныпта жағымды психологиялық орта қалыптас- ты- ру мақсатында дүкендегі жағдаяттар туралы су- реттер топтамасын ұсынады. Оқушылар жауабына сай «Кел, ойланайық!» және «Түйін сөз» айдарларымен байланыстыра отырып, сабақ мақсатын түсіндіреді. «Ма­ ңызды ақпарат!» айдарында берілген ақпаратпен өмірде маңызды түсініктерді ұғынуға ықпал етеді.	Оқушы өз ойларын ортаға сала- ды. Оқушы өз болжамдарын айтып, талқылау жүргізеді	Мадақтау сөздерімен ынталандыру,	Слайд: су- реттер топ- тамасы.
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінмен жұмысты тапсырмаларға бөліп ұсынады. 1­тапсырма Оқыту түрі: жұптық жұмыс «Сұрақ-жауап» әдісі Мәтін мазмұнымен мұқият танысып, 1-оқушы сұрақ құрап, 2-оқушы сол сұраққа жауап жазуды (керісінше де) ұсыну. 2­тапсырма Оқыту түрі: топтық жұмыс. 4 топқа бөлу. Төмендегі сұрақтар айналасында пікір алмасып, ойла- рын постерге түсіруге бағдар береді. Ірі сатып алулар дегеніміз не және оларды дұрыс жасауды үйрену неліктен маңызды? Ірі сатып алудың қандай түрлерін айта аласың? Олардың қайсысы ең маңызды деп ойлайсың? Неліктен ірі сатып алу жасау кезінде жоспарлау ма- ңызды? Сатып алуды дұрыс жоспарлау үшін қан- дай қадамдар жасау керек? Ірі сатып алу кезінде бюджет қандай рөл атқарады? Сатып алудан бұрын бюджетті анықтау неліктен маңызды? Жағдаяттық тапсырма мәтінімен таныстырып, ситу- ациядан шығу әрекетіне бағдар беру. «Өзіндік жұмыс» айдарымен танысып, ірі сатып алу- лар жасау үшін қажетті нұсқаулық құрастыруына ке- ңес, көмек береді.	Мәтін мазмұнын негізге алып, 1 сұрақ құрастырады. Жұбының сұрағына жауап жазады. Әр топ мүшелері өздеріне түс- кен сұраққа жауап іздеп, постер- ге түсіреді. Жағдаяттық тапсырмаға қатысты пікірлерін «Ақылды ағаш» маке- тіне іледі. Достарының пікірімен ағашты айнала жүріп, оқып та- нысады.	Дескриптор сатып алу немесе сату ту- ралы біледі; ірі сатып алулардың не еке- нін біледі. сұрақ құрайды; сұраққа жүйелі жауап жа- зады. Өзара бағалау. Әдісі: «Бағдаршам» Дескриптор сатып алу үдерісін түсінеді; ірі сатып алу түрлерін біле- ді; ірі сатып алу кезіндегі бюд- жет туралы ақпарат алады; Өзара бағалау. Әдісі: 2 маңызды ақпарат, 1 ұсыныс.	А4 фор- маттағы ақ қағаздар, маркерлер. «Flippity» платфор- масы. «Ақылды ағаш» ма- кеті.

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың отбасы мүше- лерімен түскен суреттерінен құрастырылған сурет- тер коллажын әнмен бере отырып, жағымды көңіл күй сыйлайды. «Кел, ойланайық!» айдары бойынша берілген сұрақ- тарға жауап іздетіп, ойларын ортаға салуды ұсынады. Түйін сөздермен таныстырады. «Маңызды ақпарат» айдарында берілген ақпараттан отбасылық бюджеттің не үшін қажет екенін түсіндіреді.	Оқушы әуенді коллажға қатысты өз ойларымен бөліседі. Түйін сөздер, сұрақтардың кө- мегімен бүгінгі сабақ тақыры- бын, мақсатын анықтайды. Отбасылық бюджеттің қажеттілі- гі туралы өз пікірлерін айтады.	Жарайсың», «Тамаша жауап», «Керемет» деген мадақтау сөз- дерімен ынталандыру.	«Отба- сым – Ота- ным!» та- қырыбын- дағы әуен- ді коллаж.

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінмен жұмыс жасатады. 1­тапсырма. Топтық жұмыс Стикерге бөлінген сандармен топқа бөлу. «Отбасы бюджеті» мәтінінің мазмұнын топта оқы- тып, талқылау жасатып, «Ойлан, бірік, бөліс» әдісі- мен түсіндіреді. Оқушылар ойына келген жауаптарды немесе идея- ларды барынша көп жазады (Ойлан). Одан кейін олар идеяларын біріктіреді (Бірік) және соңында мұғалім бүкіл сыныптың идеяларын талқылауды бастайды (Бө- ліс). Теориялық мәтінмен жұмыс барысында «Талда» ай- дарындағы сұрақтарды қамтиды. 2­тапсырма. «Ойна да ойла» айдарымен «Азық-түлік дүкенінде» ойынын ойнатады. Тапсырманы слайд тү- рінде береді. Кері байланыс. Берілген сауалдарға жауап беруге ық- пал етеді. Отбасылық бюджет дегеніміз не? Міндетті шығындар- ға нелер жатады? Қосымша шығындардың ерекшелі- гі неде?	Оқушылар теориялық мәтінді топта оқып, талқылауды үш қа- даммен орындайды. Идеялар мен пікірлерін жазып, жинайды; Ең қызықты идеялар мен пікір- лерді талқылап, ой бөліседі. Жанындағы достарымен қосып, бір ортаға топтастырады. «Тал- да» айдарындағы сұрақтарды қамтиды. Ойын ережесін басшылыққа алып, тапсырманы орындайды. Негізгі азық-түлікті, қажеті жоқ заттарды анықтап, себебін түсіндіреді; Сатып алынатын заттардың қа- жеттілігін анықтайды, өзгеріс енгізеді. Оқушылар орындалған әрекет негізінде кері байланыс береді	«Бір маңызды ақпарат, бір ұсы- ныс, бір тілек» әдісі бойынша өзара бағалайды. Дескриптор: отбасы бюджеті туралы біледі. отбасы бюджетін жоспарлай- ды Дескриптор: міндетті шығындарды анық- тай алады; қосымша шығындарды есеп- тей біледі.	Стикер Жұмыс па- рақшала- ры.
				Слайд
Сабақтың соңы	«Рефлексия пирамидасымен» жұмыс жасатады. Оқу- шылардың түсінбеген тұстарын анықтайды.	Пирамида бойынша бүгінгі иге- рілген білім туралы ақпарат бе- реді. Оқушылар бүгінгі сабақтан нені түйгенін жазады.		Стикер, «Рефлек- сия пира- мидасы» макеті.

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 11­сабақ

Бөлім	Өмір сүру қауіпсіздігі
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Менің үйге қайтар жолым
Сабақтың мақсаты	Мектептен үйге қайтар жолдағы қауіпсіздік туралы, жолда жүру ережелері туралы білімдерін дамыту.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Ұйымдастыру кезеңі. Тақырыпқа қатысты бейне- фильм көрсету арқылы сыныпта жағымды орта қа- лыптастыру. «Кел, ойланайық!» айдарының сұрақтарымен жұмыс жасатады. «Түйін сөздер» айдарымен сабақ мақсатын межелейді.	Оқушы өз ойларын ортаға салады. Сұраққа Жауап бере отырып, жаңа тақы- рыпқа назар аударады.	Өз ойын жүйелі жеткізіп, тал- қылауға белсенділікпен қа- тысқан оқушыларға бағалау ауызша жүргізіледі. «Жарайсың», «Керемет», «Жақсы жауап»	https:// www. youtube. com/ watch?v= oCPp_ 7Rbrao.
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінге қатысты жұмыс тапсырмаларын ұсынады. 1­тапсырма. Жеке жұмыс. Әдісі: «Оң қол, сол қол». Мәтін мазмұны бойынша орындалатын тапсырма нұс- қаулығымен таныстырады. «Қалай ойлайсың?», «Неліктен?», «Не себепті? т.б. сұ- рақтар көмегімен 2 проблемалық сұрақ құрап жазу- ды ұсынады. Ереже: тапсырманы уақытынан бұрын орындап бол- ған оқушы оң қолын, көмек қажет оқушы сол қолын көтеріп белгі береді. 2­тапсырма. «Маңызды ақпарат» айдарымен жұптық жұмыс жасауға тапсырма береді. 3тапсырма. «Талда» айдарымен жұмысты топпен орындатады. «Өзіндік жұмыс» пен «Жағдаяттық тапсырманы» орын- датып, оқушылар пікіріне кері байланыс жасайды.	Оқушылар ақпараттық мәтінмен жұмыс жасайды Әр оқушы 2 сұрақтан құрап жа- зады. Күнделікті жол қаупі туралы жа- зады. QR-code-тағы бейнежазбаны кө- ріп, не туралы айтылғанын ба- яндайды.	Дескриптор: қауіпсіздік туралы ақпа- ратпен танысады; 2 проблемалық сұрақ құ- растыра алады. «Бағдаршам» әдісі бойынша өзін-өзі бағалау. «3 Қ» әдісі бойынша өзін-өзі бағалау. Дескриптор: жол қаупі туралы мәліметті меңгереді; өз білімін қолданып, ой тұ- жырымдайды.	Жағдаяттық тапсырма жазылған парақшалар.

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың соңы	Рефлексия билетін таратып, оқушылардың жазбасына жауап қайырады.	Рефлексия билетін толтырады.

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 12­сабақ

Бөлім:	Өмір сүру қауіпсіздігі
Педагогтің аты­жөні
Күні:
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Құтқару қызметі. Абайлаңыз, күдікті заттар!
Сабақтың мақсаты	Құтқару қызметі туралы ақпараттармен таныстыру; күдікті заттар және қауіптің алдын алу туралы түсінікті қалыптастыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Амандасып, «Өзіңізге де, өзгеге де бір тілек!» әдісімен ынтымақтастық атмосферасын қалыптастырады. «Кел, ойланайық» айдарында«Пікірің қажет» әдісі бойынша тақы- рып мазмұнын ашады, меңгерілетін біліммен таныстырады. Құтқару қызметі Құтқару қызметінің түрлері қандай? Күдікті заттарға нелер жатуы мүмкін? Құтқару қызметі қандай жағдай- ларда қажет болуы мүмкін? Түйін сөздермен жұмыс жүргізеді.	Оқушылар бір-біріне ізгі ті- лек тілейді. «Пікірің қажет» әдісі арқы- лы өз ойларын ортаға салады. Өз болжамдарын айтып, талқылау жүргізеді.	Мадақтау: Жарайсың! Өте керемет! Тамаша	Тақырып- тық сурет- тер
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінмен жұмыс жасау барысында «Құтқару қызметі» слай- дын көрсетіп, «Маңызды ақпарат» айдарын таныстырып өтеді. «БББ» парақшасымен жұмыс жасатады. Теориялық мәтінмен жұмыс Маңызды ақпарат айдарын «Үш қадам» әдісімен талдауды ұсынады. Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің қызметі, мәртебесі туралы ақпаратпен танысуға және білім көзін қалыптастыру- ға ықпал етеді.	Теориялық мәтінмен жұмыс. «БББ» парақшасының алдың- ғы екі бөлігін толтырады. «Маңызды ақпарат» айда- рымен танысып, пікір алма- сады, талдайды. Теориялық мәтінді топта оқып, талқылауды үш қа- даммен орындайды.	Мұғалім оқушылар жа- уабын тыңдап, кері бай- ланыс беріп отырады. Дескриптор: құзыретті орган тура- лы түсіндіре алады; түсінгенін мысалдар арқылы дәлелдей алады	«Құтқару қызметі» слайды «БББ» па- рақшасы Оқулық, Бейнема- териалдар суреттер.

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың соңы	«БББ» парақшасымен жұмыс. «Қауіптен сақтан!» тақырыбы бойынша талдау ұсынылады.	«Қауіптен сақтан!» тақырыбы бойынша не білетінін, не біл- гісі келетінін жазады.	Оқушылар бағалау кри- терийлерімен өз деңгей- лерін бағалайды.	Бағалау парағы. Кесте.

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 13­сабақ

Бөлім:	Өмір сүру қауіпсіздігі
Педагогтің аты­жөні
Күні:
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Денсаулық пен сұлулық құпиялары немесе гигиена не үшін қажет?
Сабақтың мақсаты	Жеке бас гигиенасын сақтау маңыздылығын түсіну; дәрумендердің пайдасын ескеру; денсаулық пен сұлулықты бағалауға баулу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Сәлемдесіп, психологиялық ахуал қалыптастыру үшін . «Мен бү­ гін...» тернингін жүргізеді. Тренинг шарты бойынша оқушы «Мен бүгін...» деп бастап, үш сөзбен бүгін алдына қойған мақсатын таныстыруы қажет екенін түсіндіреді.	Бүгінгі сабақтағы мақса- тын үш сөзбен айтады. Оқушы берілген сұрақтар- ға жауап беру арқылы өз ойларын ортаға салады. Жаңа тақырыпты бол- жайды.	«Достық қолы» әдісі арқылы жылы лебіз ай- тып, қол алысады. Дескриптор: мәтінге негіз болған түйін сөздерді жазады; денсаулық күтімі тура- лы біледі.	Тақырып- тық сурет- тер.
	«Кел, ойланайық!» және «Түйін сөздер» айдарларымен жұмыс жа- сатады.
	Түйін сөздермен жұмыс жүргізеді.
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінді меңгерту барысында маңызды ақпарат айдарымен де жұмыс жасатады.	Оқушы теориялық мә- тінмен жұмыс жасайды.	Дескриптор: ҚР Денсаулық сақтау министрлігі туралы ақпаратпен таныс; гигиена туралы бі- лімін толықтырған.	Ақпарат- тық мәтін.

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 14­сабақ

Бөлім:	Өмір сүру қауіпсіздігі
Педагогтің аты­жөні
Күні:
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Үй-жайлардағы қауіпсіз жүріс-тұрыс қағидалары
Сабақтың мақсаты	Оқушыларға үй-жайлардағы қауіпсіз жүріс-тұрыс қағидаларын түсіндіру; қауіпсіздік ережелерімен танысу; күнделікті өмірде қауіпсіздік ережелерін сақтау дағдыларын қалыптастыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасу, жағымды жағдай қалыптастырады. «Менің тілегім» шаттық шеңбері арқылы оқушылар тілек жолдайды. «Ой қозғау» Қауіпсіздік қағидалары туралы білімдерін тереңдетеді.	«Менің тілегім» шаттық шеңбе- рі арқылы оқушылар тілек жол- дайды.	Ауызшы бағалау: «Тамаша!», «Ке- ремет!».	Тақырып- тық сурет- тер.
	Қауіпті жағдайлар түрлерін ажыратады. «Кел, ойланайық!» және «Түйін сөздер» айдарларымен жұмыс ар- қылы сабақтың тақырыбына бағыт алады.	Оқушылар өз ой, болжамдарын айтып, талқылау арқылы сабақ тақырыбына көшеді. Әр топ мәтінмен танысып қана қой- май, өз «өнімін» яғни қауіпсіздікті сақтау жадынамасын ұсынады.	Дескриптор: мәтінді түсіне- ді; өз жадынама- ларын жасай- ды.	Мұғалім дайында- ған слайд (бейнема- териал). Ақпарат- тық кесте.
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінді меңгерту барысында екі топқа, мәтінді екі бө- лікке бөліп («Үй-жайдағы қауіпсіздік», «Химиялық қауіпсіздік») оқытуды ұсынады. Төмендегі ақпараттық кестені толықтыра отырып, қауіпсіздік жады- намасын жасау тапсырылады.	«Джигсо» әдісі арқылы мәтін- ді талдап, топтар өз ақпараттары- мен бөліседі. Оқушылар үй-жайлардағы қауіп- сіз жүріс- тұрыс қағидаларын бі- леді; Үй-жайлардағы қауіпсіз жүріс- тұрыс қағидаларын сипаттайды.	Дескриптор: теориялық мә- тін мазмұнын тү- сінеді; теориялық мәтін мазмұны бойын- ша пікір жазып, мысалдар арқылы дәлдейді;	А4 фор- маттағы ақ параққа жазылған конспект.

Сабақтың кезеңі/уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті			Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
				Сіріңкемен ойнамауды, электр құрылғыларын пайдалан- ғанда абай болу керектігін ескер- теді. Химиялық заттардан сақ болу мен зақымдалған электр құрыл- ғыларын пайдаланбау қажеттілі- гін талдайды. Ашық отты пайдаланбау; Газ пешін қосарда иіс шығып тұрмағанына көз жеткізу; Жыл- тыраған тайғақ беттерде жүгір- меу. Оқушылар «Ең ұшқыр жауап» әдісі талабына сай, жылдам, нақ- ты, ерекше, озық пікір айтуға дағдыланады. Оқушылар қызықты ақпа- рат мәліметтерімен танысады, «Ойымды жалғастыр» әдісімен пікір алмасады. Оқушылар белсенділік таныта- ды. Сайыс тапсырмаларын орындай- ды.		Үлестір- мелі қағаз- дар. Суреттер. Тірек сыз- балар. Кесте. QR-code- тағы бей- нежазба.
	1	2	3		электр және өрт қауіпсізді- гі ережелерін талдайды. дене жарақа- тын болдыр- мау әрекетін ескереді.
	Электр қауіпсіздігі. Электр энергиясы – ғажайып қуат, соны- мен бірге үлкен қа- уіп. Ашық сымдар- мен жанасудан аулақ бол және электр құ- рылғыларын дымқыл қолмен пайдаланба,	Дене жарақатын ал­ мау. Бөлмеде май не- месе су төгіліп тайға- нау болмауына назар аудар. Өзгелерге де қауіп- сіз болу үшін, еден- ге төгілген затты де- реу сүрт.	Химиялық қауіп­ сіздік. Көптеген тұр- мыстық химиялық заттар отқа тиіп кет- кен жағдайда қауіпті болуы мүмкін. Сынса зақым келтіретін қа- терлі заттарды жолға қойма.
	4	5	6		химиялық зат- тардың қауіпті екенін біледі. ас үйдегі қа- уіпсіздік шара- ларын біледі.
	Ас үйдегі қауіпсіз­ дік. Ас үй ыдыста- ры, әсіресе өткір пы- шақ абайлап пайда- лануды қажет етеді. Қосулы тұрған пешті қараусыз қалдырма.	Өрт қауіпсіздігі. Үй ішінде сіріңкемен, от- тықпен ойнама. Май- шам қолданғанда тез жанатын заттардың жоқтығына көз жеткіз	Қауіпсіздікті сақтау. Тазалау құралдарын пайдаланған кезде әр- қашан нұсқауларды мұқият оқып шығу және ережені орын- дау керек.
	«Талда» айдарымен жұмыс бағыттарын түсіндіруде «Ең ұшқыр жауап» әдісін қолдану ұсынылады. Топтарға бөлініп, сұрақтарға жауап бере отырып, қауіпсіздік туралы пікірлеседі.				Дескриптор: нақты, жылдам, жауап береді; сыни пікір ай- ту қабілетін таны- тады.
	Теориялық мәтінді меңгерту барысында қызықты ақпарат айда- рында берілген мәліметтерді «Ойымды жалғастыр» әдісін қолдану арқылы үйлестіріп, ерекше жауап беруге бағдар береді. QR-code-тағы бейнежазбаны талдайды. «Ойна да ойла» айдары «Үй-жайлардағы қауіпсіз жүріс-тұрыс қа- ғидалары» ойынын рөлдерге бөлу немесе топтарға бөліп, «Білімді- лер мен тәжірибелілер» жағдаяттық тапсырмалар сайысы түрінде ұйымдастырады.				Дескриптор: рөлге бөлініп жұмыс істеу тиімділігін ба- ғалайды; өз әрекетін жүйелі орын- дайды.

Сабақтың кезеңі/уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	«Өзіндік жұмыс» айдарында оқулықтағы мақалдардың мағынасын түсіндіру ұсынылады. «Сақтықта қорлық жоқ». Сақтықты сұңқардан үйрен. Сақ жүрсең, сау жүресің. Жұппен жұмыс. «Қауіпсіз мектеп» жобасын дайындау ұсынылады. Қауіпсіздік аудитін жүргізу мен тексеру нәтижесінде есеп жұмысын дайындау, ескерту мен ұсыныстар жасау ізденісі қалай жүзеге асы- рылатынын түсіндіреді. Кері байланысты «Біліміңді тексер» айдарымен жұмыс жүргізу арқылы жүзеге асырады.	Оқушылар қазақ халқының мақа- лын талдап, пікір алмасады. «Қауіпсіз мектеп» жобасын да- йындайды. Бәрінің жобасымен танысады. Жұмыстарды талдайды. Ең үздік жобаны анықтайды. Сұрақтарға жауап береді.	Дескриптор: мақалдың мағы- насын аша алады. Дескриптор: тексеру жадына- масын құрады; неге басты назар аудару керек еке- нін біледі; қауіпті /қауіпсіз жағдайларды жақ- сы біледі.
Сабақтың соңы	«Жетістік сатысы» қолданылады.	Бағалау критерийлерімен өз дең- гейлерін бағалайды	Дескриптор: «Өзін-өзі бағалау»

Қысқа мерзімді сабақ жоспары. 15­сабақ

Бөлім:	Экологиялық мәдениет
Педагогтің аты­жөні
Күні:
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Туған өлкенің сұлулығы. Адам табиғаттың бір бөлігі.
Сабақтың мақсаты	Туған өлкенің сұлулығы мен қайталанбас ерекшелігін бағалауға баулу; туған жердің табиғатын қорғау, гүлденуіне үлес қосу іскерлігі мен азаматтық көзқарасын қалыптастыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Жұмыс жасауға жағымды ахуал қалыптастыру мақса- тында «Табиғат аясында» ойынын ойнатады. Ойынның шартымен таныстырып, үстел үстіндегі аң- дар суреті мен өсімдіктерді таулы өлке, шөл дала және сулы өлке суреттері тұрған жерге орналастыру керек екенін түсіндіреді.	Оқушылар суреттермен жұмыс істеп, өз ойларын ортаға салады. Жауаптар мен ұсынылған сурет- терді салыстыра отырып, жаңа тақырыпты анықтайды.	«Достық лебіз» әдісімен ма- дақтай отырып, қол алыса- ды.	Тақырыптық суреттер.

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	Жарнама жасату үшін географиялық нақты мәлімет- терге бағдар беретін топтарға бөліп, жарнама мақса- ты мен ерекшеліктерін түсіндіреді. Оқушылардың на- зарын пәнаралық байланыс болып отырғанына ауда- рады. «Көмек аралына» Қазақстан облыстары туралы эн- циклопедия, түрлі ақпарат парақтары, бағдар мәлімет тер т.б. қою. Уақытты үнемдеу мүмкіндігін ойласты- рады. Өзіндік жұмыс айдары бойынша топтарға бөлініп, тапсырмаларды орындатады. Топтық тапсырмалар бойынша зерттеу жұмыстарын «Ашық микрофон» әдісімен қорғатады. Талаптармен таныстырады: тақырыпқа қатысты кез келген топтан сұрақ қойылады, тақырыппен жұмыс істеген топтан кез келген оқушы жауап беруі керек.	Туған жер, оның географиялық ерекшелігі, биоалуантүрлілігі ту- ралы білім көзін тереңдету ке- ректігін түсінеді. Оқушылар қызықты деректер, қажетті ақпараттарды тез табу, білетін мәліметтерді жинақтау дағдыларын қалыптастырады. Пікір алмасады, толықтырады, ортақ шешім жасайды. Топтық тапсырмалар бойынша зерттеу жұмыстарын «Ашық микрофон» әдісімен қорғайды, пікір алмасады, ой бөліседі. Мұғалім оқушылар ойын мұқи- ят тыңдайды, көңіл бөледі.	Дескриптор: Қазақстанның көрікті аймақ- тарымен танысады; географиялық нақты мәлі- меттерді талдайды. Дескриптор: өзіндік жұмыс мазмұнын түсінеді; ашық микрофон әдісімен мазмұн бойынша пікір жа- зып, мысалдар арқылы дәлдейді.	Суреттер. Тірек-сыз- балар.
Сабақтың соңы	Білімді тексер Табиғат пен үйлесімділік табу жолдары және бүгінгі сабақ туралы пікірлерін айтып, «Бір айналым ой» па- рақшасын толтырады.	Оқушылар «Бір айналым ой» парақшасын толтырады. Тақырып бойынша ойын қоры- тып, бір сөйлем жазып, келесі досына парақты тапсырады.	Дескриптор: Оқушылар бағалау критерий- лерімен өз деңгейлерін баға- лайды.	Ой парақша- сы.

Қысқа мерзімді сабақ жоспары. 16­сабақ

Бөлім:	Экологиялық мәдениет
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Экологиялық саяхат
Сабақтың мақсаты	Табиғат пен қоршаған ортаға ұқыпты қарауды насихаттау; экологиялық саяхат туралы түсінік беру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасу, жағымды жағдай қалыптастырылады. «Туған өлкеге саяхат» жаттығуын орындадатады. Шарты: тақтаға санмен белгіленген ұяшықтар шығарылады. Әр ұяшық санын ашқанда Қазақстан облыстары бойынша сұрақ беріледі немесе бейнеүзік, сол өлке туралы ән үзіндісі т.т. жасырылады. Сол мәліметке қатысты жауап берілу керек. «Кел ойланайық!» айдарында тақырыпты ашатын сұрақтармен жұ- мыс жасатады. Мемлекеттік қорықтар мен ұлттық қорықтар деген не? Түрлі экосаяхаттарды ұйымдастыруды үйренеміз. «Түйін сөздерді» таныстыра отырып, бүгінгі сабақ тақырыбын болжатады. Экологиялық саяхат,экологиялық жүйе, туристік индустрия	«Туған өлкеге саяхат» жатты- ғуын орындайды. Оқушылардың көңіл күйін кө- теру, жағымды эмоция туғыза- ды. Оқушылар қойылған сұрақ- қа өз ойларын айтады.	Мадақтау: «Тамаша!», «Керемет!», «Жақсы!».	Тақырып- тық сурет- тер.
		Түйін сөздер көмегімен сабақ тақырыбын, мақсатын анық- тайды.	Дескриптор: мәтінге негіз болған түйін сөз- дерді жазады.
Сабақтың ортасы	Теориялық мәтінді меңгерту барысында маңызды ақпарат айдарымен жұ- мыс жасауда мемлекеттік қорықтар, ұлттық саябақтар туралы ақпараттар- ды еске түсіріледі. «Сұрақ­ жауап» әдісімен ой қозғайды. Экосаяхат – туризмнің қоршаған ортаға және жергілікті халыққа теріс әсе- рін азайтуға, сондай-ақ табиғатты қорғауға және биоәртүрлілікті сақтауға ықпал ететін табиғи орта мен тұрақтылыққа бағытталған туризм түрі. Эко- логиялық саяхаттар саяхатшыларға тұрақтылық принциптерін сақтай оты- рып, табиғат пен мәдениеттен ләззат алуға мүмкіндік береді.	«Маңызды ақпаратпен» таны- су барысында экосаяхаттың ма- ңыздылығы туралы ой тұжы- рымдалады. Экологиялық сая- хат, табиғат пен қоршаған ор- та туралы айтуға мүмкіндік ту- дырады.	Дескриптор: теориялық мә- тін мазмұнын тү- сінеді; мәтін мазмұны бойынша пікір жазып, мысалдар арқылы дәлдейді;	Тақырып- тық сурет- тер.
	«Талда» айдарымен жұмыс барысында тың идеяларға, қызықты оқиға- ларға толы туризм идеяларын ортаға салу ұйымдастырылады. Ақпаратпен танысып, Интернеттен материалдар қарастырып, жолба- рыстың болашағына қатысты өз ойларын айтады. «Ойна да ойла» айдары бойынша ұлылардың және халықтың нақыл сөздері негізінде (қиындық тудырған жағдайда мұғалімнің жетекшілігі- мен) салынған комикстер мазмұны бойынша көрме ұйымдастыруға бағ- дар береді. Мысалы: «Қасқырлы жердің елі айтақшыл» мақалына түнде ит айтақтаған адам, «Әр таудың түлкісін әдісін білген тазы алады» мақа- лына аңдысқан тазы мен түлкі, ағаш түбіне балта шабылған ағаш т.т.	Экологиялық туризм, ғылыми туризм, тарихи туризм, қызық оқиғалы туризм түрлерін топ- тастырады. Сыныпта Іле-Бал- қаш өңірі туралы энциклопе- диялық деректер, мәліметтерді топтастыра отырып, өз тұжы- рымдарын айтады. Оқушылар комикстерді реті- мен қойып, көрме жасап, түсін- діреді.		Газет мақа- лалары. Оқулық. Энцикло- педиялар.

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
	Қызықты ақпарат Айдар бойынша мәліметпен танысып, «Ойлан – жұптас – бөліс» әдісі- мен пікіралмасу ұйымдастырады. «Өзіндік жұмыс» бойынша қосымша ақпарат көздерінен мемлекет- тік қорық пен ұлттық саябақтың айырмашылығын зерделетіп, саяхат- шылар клубын құру, экосаяхат картасын жасау, күнделік жүргізу тура- лы ой тастайды. Кері байланыс тапсырмасы ретінде «Өз Отанымызды білеміз бе?» та- қырыбында «Ақпарат, дерек, мәлімет» әдісімен жұмыс жасатады. Кестені толтыртады.	Қызықты мәліметтермен таны- сады, ой бөліседі. Ізденіс тобын құрады Оқушылар өз пікірлерін айтады Оқушылар бес топқа (Батыс, Шығыс, Оңтүстік, Орталық, Солтүстік) бөлініп, Қазақстан- ның өңірлері туралы мәлімет- тер қорын жинақтайды. Әр топ өз өңірін таныстырады.	Дескриптор: топтар өз мәтін- дерін оқиды; мәлімет жинай- ды; екінші топқа тү- сіндіреді.	Бейнемате- риалдар қо- ры.
Сабақтың соңы	Сыныпта жасаған экологиялық саяхат картасын пайдаланып, мұғалім жетекшілігімен жақын аймақтарға саяхат ұйымдастыруды жоспарлай- ды. Саяхат ережесімен таныстырады. Бес өңірге қатысты мәліметтердің қандай пәндермен байланысты екеніне назар аудартады,	Оқушылар бүгінгі сабақтан түйген ойларын стикерге жа- зып, даналық ағашына іледі.	Оқушылар баға- лау критерийлері- мен өз деңгейле- рін бағалайды.	Стикерлер.

Өңір	Атақты тұлғалары	Тарихы	Өнеркәсібі мен шаруашылығы	Қосымша мәлімет
Батыс

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 17­сабақ

Бөлім:	Экологиялық мәдениет
Педагогтің аты­жөні
Күні
Сынып: 6	Қатысушылар саны:	Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы	Адам табиғатқа неліктен жауапсыз қарайды? Жануарларға мейіріммен қарау.
Сабақтың мақсаты	Табиғаттың адам өмірімен байланысын, маңыздылығын түсіндіру. Табиғатты аялау, жануарлар мен өсімдіктер әлеміне қамқорлық жасау, экомәдениет негіздерін қалыптастыру.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі/ уақыт	Мұғалімнің оқыту әрекеті	Оқушының оқу әрекеті	Бағалау	Ресурстар
Сабақтың басы	Оқушылармен амандасу, жағымды ахуал тудырып, айдарлар көмегімен сабақ мақсатын таныстырады.	Амандасады, көңіл күйлерін бaс бaрмaқ aрқылы білдіреді.	«Мадақтау «Ыстық алақаны» ар- қылы қол қысу
Сабақтың ортасы	Теориялық материалды таныстыру барысында «Табиғат кі- таптары» слайдын ұсынады. Оқулық материалын меңгерту үшін кенеттен сұрақтар қойып, оның жауабын кітаптан тап- қызады.	Оқушылар кенет қойылған сұ- рақтарға жауап беру үшін оқу- лық мәтініне жүгінеді. Әр кітап туралы ақпарат нақты берілуі, түсінік беру жұмыстары ұйымдастырылады.	Дескриптор: теориялық мәтін маз- мұнын түсінеді; мәтін мазмұны бо- йынша пікір жазып, мысалдар арқылы дәлелдейді.	Табиғат кі- таптары ту- ралы ерекше таныстыры- лым слайды.
	«Маңызды ақпарат» айдарымен жұмысты «Ойна да ойла» айдарымен байланыстыра орындатады. «Қызыл кітапқа» ен- ген аң, жануар, өсімдіктер қатарына пластик құрбандары су- реттерін қосады. «Талда» айдарымен жұмысты «Дөңгелек үстел» әдісімен ұйымдастырады. «Мейірімділік көрсеткен мейірім көреді» деген тақырыпта монолог құрастыруға тапсырма береді. «Өзіндік жұмыс» айдарын үш топқа бөліп орындатады. Мә- ліметтерді іздеуге көмек береді. .	Оқушылар пластикке қатысты суреттерді жануарлардың жоға- лып кету қаупімен байланысты- ра айтады. Топтар құтқарушы бала, теңіз жұлдызы, бейтаныс адам, эко- лог, Табиғат-ана, т.т. кейіпкерлер- ді дайындап, он минуттық дөң- гелек үстел өткізеді. Соңынан өз құрбыларына табиғатты қорғау туралы Үндеу жазады. Оқушылар оқулық мәліметтеріне сүйене отырып, жан-жануарлар, құстар, өсімдіктер туралы дерек- термен бөліседі.	Дескриптор: маңызды ақпаратты түсініп оқиды; негізгі ақпаратты анықтап жазады. Дескриптор: тақырыпқа қатысты проблеманы нақты біледі; өз пікірін дәлелді айта алады. Дескриптор: маңызды ақпаратты түсініп оқиды; негізгі ақпаратты анықтап жазады қоршаған ортаға қамқорлық жасау туралы түйіндеме жасайды.	«Қызыл кітап», суреттер. Үндеу хат
Сабақтың соңы	«Табиғат және адам» тақырыбында сурет салдырып, инфо- графика форматында пазл құрастыртады.	«Табиғат және адам» тақыры- бында сурет салады. Инфографи- калық пазл құрастырады	Оқушылар бағалау кри- терийлері бойынша өз деңгейлерін бағалайды.	Инфографи- ка (суреттер пазлы).

ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі

№399 бұйрығына 68-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5­9­сыныптарына арналған «Жаһандық құзырет­ тер» оқу курсы бойынша үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 68-қосымша жаңа редакцияда – ҚР Оқу-ағарту министрінің 21.11.2022 № 467 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. тарау. Жалпы ережелер

1. «Жаһандық құзыреттер» курсының оқу бағдарламасы «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы» Қа- зақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйры- ғымен бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпы- ға міндетті стандарттарына сәйкес әзірленген (Нормативтік құқықтық актілерді мемле- кеттік тіркеу тізілімінде № 29031 болып тіркелген).

2. «Жаһандық құзыреттер» курсы білім алушылардың құндылық бағдарларын, коммуни- кативтік дағдыларын, әдеп нормалары мен мінез-құлық ұстанымдарын қалыптастыруға ықпал етеді.

3. Курстың мақсаты: бәсекеге қабілетті, мінез-құлық мәдениетінің стандартына сәйкес ке- летін және жаһандық құзыреттерге ие тұлғаны қалыптастыру.

4. Курстың міндеттері:

   1. білім алушылардың азаматтық ұстанымын және өз елінің мүддесіне қызмет етуге да- йындығын қалыптастыру;

   2. білім алушылардың жеке қасиеттерін дамыту: адалдық, әдептілік, ізгі ниет, өз іс-әре- кеттері үшін жауапкершілік;

   3. білім алушыларда медиа сауаттылық және қаржылық сауаттылық дағдыларын қалып- тастыру;

   4. салауатты өмір салты мәдениетін қалыптастыру;

   5. экологиялық мәдениетті дамыту;

   6. қоғам өміріндегі діннің рөлі туралы түсінік қалыптастыру.

5. «Жаһандық құзыреттер» курсы бойынша оқу жүктемесінің көлемі: 5-сыныпта – аптасына 0,5 сағат, оқу жылында 17 сағат;

2. тарау. Оқу курсының базалық мазмұны

6. Курстың оқу бағдарламасы білім алушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып әзір- ленген алты бөлімнен (юниттер) тұрады.

«Этика және әдеп» бөлімі (юнит) білім алушылардың бойында адалдық, тәртіптілік, өз іс-әрекеттері үшін жауапкершілік, әдептілік, ізгі ниет, және ұжымда жұмыс істей алу сияқ- ты жеке қасиеттерін дамытуға, мінез-құлық мәдениетінің стандартын қалыптастыруға ық- пал етеді.

«Азаматтық және патриотизм» бөлімі (юнит) өзін ел азаматы ретінде сезінуге, өзінің Отанға қатыстылығын сезінуге және оның мүдделеріне қызмет етуге, азаматтық ұстанымын көрсетуге дайын болуға мүмкіндік беретін жеке қасиеттерді қалыптастыруға бағытталған.

«Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық» бөлімі (юнит) медиа кеңістіктің құрал- дарын талдауға, бағалауға және пайдалануға мүмкіндік беретін дағдыларды, сондай-ақ қар- жыны басқару және өзінің қаржылық әл-ауқатын қамтамасыз ету дағдыларын қалыптасты- руға бағытталған.

«Өмір сүру қауіпсіздігі» юниті қауіпсіз мінез-құлық, салауатты өмір салтын ұстану дағ- дыларын қалыптастыруға бағытталған.

«Экологиялық мәдениет» бөлімі (юнит) өз денсаулығына, табиғатқа ұқыпты қарайтын, қоршаған ортаға теріс әсердің салдарын түсінетін және белсенді табиғатты қорғау қызметін жүргізетін тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.

«Зайырлылық және дінтану негіздері» (9-сынып) бөлімі (юнит) зайырлы мемлекет, дін- нің қоғам өміріндегі орны, жалған діни және деструктивті діни ағымдардың әсер ету қаупі туралы идеяны қалыптастыруға бағытталған.

1. параграф. Білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

Білім алушыларда:

1. азаматтық ұстаным;

2. әлеуметтік жауапкершілік;

3. мінез-құлық мәдениеті;

4. басқаларға көмекке дайын және құрметпен қарайтын;

5. салауатты өмір салты және қауіпсіз мінез-құлық дағдылары;

6. сыни, креативті және шығармашылық ойлау дағдылары;

7. алған білімдерін өмірде қолдану дағдылары;

8. зерттеу, жобалау, волонтерлік жұмыс дағдылары.

Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5–9-сыныптары үшін «Жаһан- дық құзыреттер» курсының үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұзақ мерзімді жоспарға сәйкес іске асырылады.

2. параграф. Негізгі орта білім беру деңгейінің 5–9-сыныптарына арналған «Жаһандық құзыреттер» курсының үлгілік оқу бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұзақ мерзімді жос- пар.

Ұзақ мерзімді жоспарда тақырыптар, тақырыптарды игеруге жұмсалған сағаттар саны және күтілетін нәтижелер түрінде оқу мақсаттары көрсетілген.

Мұғалім тақырыптарды жоспарлау кезінде сағат санына сәйкес оқу тақырыптары мен мақсаттарын өзгерте алады, сынып ерекшеліктерін, жеке ерекшеліктерді және оқушылардың дайындық деңгейін ескере отырып, өзгерістер енгізе алады.

ҰЗАҚМЕРЗІМДІ ЖОСПАР

№	Тақырыбы	Сағат саны	Күтілетін нәтижелер (соңғы өнім)
Этика және әдеп
1	Мен және менің құрдастарым	3	Жоба Буклеттер дайындау Жағдаяттық есептер
2	Шешім қабылдаймыз
3	Уақытты бағалауды үйренеміз
4	Біз эмоциямызды басқара аламыз
5	Буллинг деген не?
Азаматтық пен патриотизм
1	Мен үшін Отан деген не?	2	Жоба «Менің кейіпкерім» сұхбаты Бейнероликтер дайындау
2	Туған жерге деген махаббат
3	Туған халқы мен Отанға деген адалдық
Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық
1	Интернетте қарым-қатынас жасау ережесі	5	Зерттеу жұмысы Ситуациялық есептерді шешу Рөлдік ойындар Схемаларды құру Нұсқаулықтарды әзірлеу Рөлдік ойындар
2	Менің цифрлық ізім
3	Еңбекақы төлеу неге байланысты?
4	Отбасының міндетті және міндетті емес шығындары
5	Ірі сатып алуларды қалай жасауға болады?
	Отбасы бюджеті дегеніміз не?
Өмір сүру қауіпсіздігі
1	Менің үйге қайтар жолым	4	Жоба Граффити/суреттер/сторибордтар жа- сау Жағдаяттық есептерді шешу Рөлдік ойындар
2	Құтқару қызметі
3	Абайлаңыз, күдікті заттар!
4	Денсаулық пен сұлулық құпиялары немесе гигиена не үшін қажет?
5	Үй-жайлардағы қауіпсіз жүріс-тұрыс қағидалары
Экологиялық мәдениет
1	Туған өлкенің сұлулығы	3	Туристік маршрутты жасау «Менің арманымның бағыты» жобасы Саяхатшылар клубын құру Комикс сайысы, аниме. Экологиялық рейд және рельеф карта- сын жасау. «Адам және табиғат» тақырыбына дөң- гелек үстел өткізу Табиғи материалдан қолөнер бұйымда- рын жасау
2	Адам – табиғаттың бір бөлігі
3	Экологиялық саяхат
4	Адам табиғатқа неліктен жауапсыз қарайды?
5	Жануарларға мейірімді қарау

САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ БӨЛІНІСІ 6-СЫНЫП

Тақырыптар саны	Тақырыбы	Сағат саны
5	Этика және әдеп	3
1	Мен және менің құрдастарым	3
2	Шешім қабылдаймыз
3	Уақытты бағалауды үйренеміз
4	Біз эмоциямызды басқара аламыз
5	Буллинг деген не?
3	Азаматтық және патриотизм	2
1	Мен үшін Отан деген не?	2
2	Туған жерге деген махаббат
3	Туған халқы мен Отанға деген адалдық
6	Медиасауаттылық және қаржылық сауаттылық	5
1	Интернетте қарым-қатынас жасау ережесі	5
2	Менің цифрлық ізім
3	Еңбекақы төлеу неге байланысты?
4	Отбасының міндетті және міндетті емес шығындары
5	Ірі сатып алуларды қалай жасауға болады?
6	Отбасы бюджеті дегеніміз не?
5	Өмір сүру қауіпсіздігі	4
1	Менің үйге қайтар жолым	4
2	Құтқару қызметі
3	Абайлаңыз, күдікті заттар!
4	Денсаулық пен сұлулық құпиялары немесе гигиена не үшін қажет?
5	Үй-жайлардағы қауіпсіз жүріс-тұрыс қағидалары
4	Экологиялық мәдениет	3
1	Туған өлкенің сұлулығы	3
2	Адам – табиғаттың бір бөлігі
3	Экологиялық саяхат
4	Адам табиғатқа неліктен жауапсыз қарайды?
23	БАРЛЫҒЫ	17

Өздеріңізге мәлім, 34 апта 17 сағат есептелген. Біз оқулықта 23 тақырыпты түгел қам- тып, 17 параграфқа жинақтап бердік. Оның ішінде пән мұғалімінің (сабақты өткізудегі 25% өзгерту құқығы) өз таңдауы, тақырыптарды қамту, оқушыларға өз материалы мен тапсырма- ларын ұсыну еркіндігі бар.

53

ТҮЙІН СӨЗДЕР ТҮСІНДІРМЕСІ

Құрдас – бір жылы туған адамдар. Кейде құрдас адамдардың туған жылы, айы, тіпті күні де сай келуі мүмкін. Оларды «түйдей құрдас» деп атайды.

Достық – адамдардың бір-біріне адал, қалтқысыз сеніп, бір мүдделі, ортақ көзқараста болатын қа- сиеті. Достық өзара жауапкершілік пен қамқорлықтың, рухани жақындықтың белгісі.

Жолдастық – белгілі бір ортақ мүдде, көзқарас және өзара сыйластық, мінез үйлесімділігі, т.б. негізінде қалыптасатын адамдар арасындағы қарым-қатынас түрі.

Құрбы – жас жағынан қатарлас, замандас адамдар. Құрбылардың бір айда не бір жылда туылып, түйдей жасты болуы шарт емес. Жас жағынан бір-екі кейде үш-төрт жас үлкен немесе кіші де болуы мүмкін. Құрбылар арасында әзіл-қалжың, сыйластық, пікірлестік жағы басым болады.

Тәуекел жүзеге асырмақ іс-шаралардың сәтсіз болып шығуының ықтимал қаупі, осындай қауіп- ке байланысты іс-шаралар.

Уақыт (ағылш. time) – өмірдегі түрлі оқиғалар болмысының жалғасымды тізбегін, ілгері-кейін ретін білдіретін қайтымсыз сабақтастығы, ол өткеннен келеді, қазірді басып өтеді, болашаққа бағыт- талады. Түрлі өлшемдердің құрамдас мөлшері ретінде уақыт оқиғалардың ретін, ұзақтығын, және олар арасындағы интервалдарды сипаттауға қолданылады.

Ашу – ыза, кейіс, реніш, араздық түрінде көрініс беретін адам мінезі мен көңіл-күйінің жағдайы.

Өзіне әсер еткен қолайсыз нәрселерге жауап ретінде ашулы, ызалы, кекті, қаһарлы түрде көрінеді.

Қорқыныш – индивидтің биологиялық не әлеуметтік тіршілігіне қатерлі жағдаяттарда туындай- тын қауіп, қолайсыз эмоция. Қорқыныш бір нәрседен жүрексініп сескенгенде, шошығанда пайда бо- латын сезім, қауіп-қатер, үрей.

Бақыт – адамның қарапайым сезімдік қанағаттанудан бастап, жоғары психикалық мәнді қуану- ға дейінгі позитивті әрі жағымды эмоцияларды білдіреді, ол әсіресе өмірге қанағаттану, ауқаттылы- ғы, субъективтілігі, гүлденуі, және эвдаймония күйін қамтиды. Бақыт ұғымы сондай-ақ өмір қызығы мен қуанышына қанағаттану дәрежесін танытатын этикалық ұғым ретінде де белгілі.

Қанағат – қазақы этномәдени ортада қоғам мүшелері арасындағы әлеуметтік қатынасты реттеу- де айырықша рөл атқаратын моральдық-этикалық категория.

Жек көру – тілімізде «жеккөрінішті», «жексұрын», «сүйкімсіз» дейтін атаулармен қолданыла бе- реді. Жек көру сүйкімсіз, мінез-құлқы мен іс-әрекеті жағымсыз адамға қатысты білдіретін көңіл-күйі. Қызғаныш адамның басқа тұлғаның әрекетіне, мүлкіне, көзқарасына қайшылық сезімінің ба-

сым болуы, қабілет-қарым, жетістік, бақытын көре алмауы.

Апатия (грек. аnatheia – бейтараптық) – немқұрайдылық күй. Қандайда бір іс-қимылға деген құлшыныстың жоқтығы. Енжарлық, селқостық, сылбырлық, көңілдің еш нәрсеге соқпай, ұнжырға- ның түсуі.

Жәбірленуші – қылмыстық процесте ол жөнінде оған тікелей жасалған қылмыспен моральдық, дене және мүліктік зиян келтірілді деп ұйғаруға негіз бар адам.[1]

Қорлау – біреудің ар-намысы мен қадір-қасиетін кемсіту. Қылмыстық заңда көпшілік алдында сөз сөйлегенде, көпшілікке таратылатын шығармада немесе бұқаралық ақпарат құралдарында қорлау түрі жеке тармақ ретінде тұжырымдалған.

Зорлық­зомбылық жеке тұлғаға қол сұқпаушылық (тәндік және рухани мағынада) туралы аза- маттардың құқын бұзатын бір адамның екінші адамға тәндік немесе психикалық ықпал етуі. Түрлі тәсілдермен ұрып-соғу, дене жарақатын салу, азаптау (азапқа салу және денсаулыққа зиян келтіру); адам психикасына (жүйкесінің тозуы немесе тіпті жынданып кетуін тудыруы мүмкін) қорқыту, тән- ге жарақат салу катері жолымен ыкпал ету және т.б. Зорлық-зомбылықты қолдану аркылы жасалған қылмыс, қылмыстық жауапкершілікті ауырлататын мән-жай болып табылады.

Атамекен – атадан балаға мұра болып қалып отыратын, «кіндік қаны тамған» жер. Әуелде жал- пы түркі қауымына ортақ «ата» сөзімен бірігіп «ата қоныс» ұғымында түсінілген. Кейін келе мағына- сы кеңейіп, «ата-бабалар мекен еткен, олардың өз ұрпақтарына мәңгілікке қалдырған ең асыл мұра- сы» деген ұғымды меңзейтін термин түрінде орныққан.

Туған жер – бірнеше ұғымдық мәні бар термин: 1. белгілі бір халықтың иелігіндегі тарихи аумақ;

2. Адамдар туған және әлеуметтану процесі жүзеге асырылған салыстырмалы жабық гео-саяси кеңіс- тік ретіндегі ел.

Ауыл – дәстүрлі қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан қауымдастық. Қазақ халқындағы «Ауыл түбі – бірлік, қауым түбі – тірлік» деген мақал ауылдың этникалық, экономикалық және рухани ма- ңыздылығын білдіреді. Иен даланы қоныс еткен көшпелілер үшін табиғатпен үйлесімді тіршілік ету жеткіліксіз еді.

Құндылық – белгілі бір заттың маңыздылығы, керектігі. Сырттай құндылық зат не құбылыстың қасиеті болып анықталады. Алайда оның маңыздылығы мен пайдалылығы табиғаттан, объекттің іш- кі құрылымының әсерінен емес, адам болмысына енген, адам оған құштар не қажеттілік сезетін нақ- ты қасиеттердің субъективті бағалануынан болады.

Қасиет – адамның не бір заттың өзіне тән сапалық болмысын, ерекшелігін айқындайтын ұғым.

1. адам бойындағы қасиет жағымды және жағымсыз болып жіктеледі. Жағымды қасиеттер (инабаттылық, ізеттілік, адамгершілік, ар-абырой, адалдық пен әділеттілік, т.б.)

Отаншылдық, отан сүйгіштік, патриотизм (грек, patris – Отан) – адамның Отанына, туған еліне, оның тіліне, салт-дәстүрі мен мәдениетіне деген сүйіспеншілік сезімі.

Биржа (лат. bursa – әмиян) – сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы негізінде тауарларды, құнды қағаздарды, сондай-ақ, жұмыс күшін көтерме бағамен сатуды ұйымдастыру түрі; қаржы-сауда мәмі- лелерін жасау үшін сатып алушылар мен сатушылардың жиналатын орны.

Гигиена – (грек. hygіeіnos – дені сау) денсаулықты сақтау, аурулардан алдын ала сақтану туралы ғылым; медицинаның бір саласы. Гигиена сөзі (грекше hygіeіnos) «дені сау» деген ұғымды білдіре- ді. Қоршаған ортаның адам ағзасына (денсаулығына, оның еңбек ету қабілеті мен өмірінің ұзақтығы- на) тигізетін әсерін зерттейді; елді мекендерді таза ұстау, мұндағы адамдардың тұрмысы мен қызмет жағдайын жақсарту жөнінде түрлі нормативтер мен ғылыми талаптар, санитарлық шаралар жүйесін жасайды.

Ресурстар (французша ressourse – құрал-жабдық, мүмкіндік) – табыс, ақшалай және басқа қара- жат, құндылықтар мен олардың көздері.

Табиғат ресурстары – жер, су, әуе байлықтары, пайдалы қазбалар, орман, өсімдіктер мен жану- арлар дүниесі түріндегі табиғи, экономикалық, өндірістік ресурстар;

Экологиялық туризм (фр. tourisme, фр. tour – сейілдеу, сапар) – туризмнің жаңа шыққан түрлері- нің бірі; сауықтырушылық, танымдық, қарым-қатынастық қажетсінулер ұштастырылатын, халықтың тынығуға қатысты сұранысын неғұрлым толық қанағаттандыруға мүмкіндік беретін туризм саласы.

Туристік индустрия – туристерді орналастыру құралдарының, көліктің, қоғамдық тамақтан- дыру объектілерінің, ойын-сауық объектілері мен құралдарының, танымдық, сауықтыру, іскерлік, спорттық және өзге де мақсаттағы нысандардың, туристік қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың, сондай-ақ экскурсиялық қызмет және гидтер (гид-аудармашылар) қызметін көрсететін ұйымдардың жиынтығы.

Табиғат – бізді қоршаған орта: жан-жануарлар мен өсімдіктер, Жер мен Ай, Күн мен алыстағы жұлдыздар – осылардың барлығы да «табиғат» деген ауқымды ұғымды білдіреді.

Адам – табиғаттың ажырамас бөлігі. Сондықтан халқымызда «Жер-Ана» деген егіз ұғым қалып- тасқан. Жерді өз анасындай қастерлеу ата қостаған салтымыз. «Жер шоқтығы – Көкшетау», «Жер жаннаты – Жетісу» деп, бабаларымыз туған жерге, табиғатқа деген ыстық махаббатын білдірген.

Мейірімділік – адамның өзге біреуге жылылығын, ізгі ниеті мен лебізін білдіру көрінісі. Мейі- рімділік адамдар арасындағы сыйластық, кеңпейілділік, жанашырлық, ізгі ниет секілді қасиеттерге негізделеді. Мейірімділік адамның жоғары адамгершілік белгісі ретінде оның бүкіл тыныс-тіршілі- гін, жан дүниесін жадырататын, шат-шадыман тіршілігі үшін қажетті аса маңызды қасиеттің бірі бо- лып саналады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стан- дарттарын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы.

2. Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің таңдау курстарының үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығы.

3. Негізгі орта білім беру деңгейінің 5–9-сыныптарына арналған «Жаһандық құзыреттер» оқу курсы бойынша үлгілік оқу бағдарламасы. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту ми- нистрлігінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығына 68-қосымша.

4. 5–11-сыныптарға арналған «Жаһандық құзыреттілік» курсын әзірлеу – Астана: Ы. Ал- тынсарин атындағы ҰБА, 2022. – 400 б.

5. «Жаһандық құзыреттер» курсы бойынша педагогтерге арналған нұсқаулық. – Астана: Ы.Алтынсарин ат. ҰБА, 2022 – 339 б.

6. Орта білім беру ұйымдарына арналған оқулықтардың және мектепке дейінгі ұйымдарға, орта білім беру ұйымдарына арналған оқу-әдістемелік кешендердің құрылымы мен маз- мұнына қойылатын талаптарды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғы- лым министрінің 2022 жылғы 5 сәуірдегі № 132 бұйрығы.

7. Ахтаева С.М., Қалдыбаев М.М., Алимжанова А.М. Жаһандану жағдайында Қазақстан дамуының басымдықтары: жаңа көкжиектер. – Семей: 2009, 123–126-бет.

8. Алтынбасов Б.О., Жангалиев Н. Жаһандану кезіндегі мемлекет пен құқықтың өзекті мә- селелері. – Алматы: 2013, 87–91-бет.

9. Андиржинова Г.А. Актуальное проблемы государство и права в эпоху глобализации – Алматы: 2013, 420–423 стр.

10. Альханов К.Б. Жаһандану кезеңіндегі мемлекет пен құқықтың өзекті мәселелері: халықа- ралық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары – Алматы: 2013, 234–238-бет.

11. Андиржанов Г.А., Ошағанова С. Жаһандану жағдайындағы мемлекет пен құқықтың өзек- ті мәселелері – Алматы: 2013, 420–423-бет.

12. Ақаев А.М. Жаһандану кезеңіндегі мемлекет пен құқықтың өзекті мәселелері – Алматы: 2014, 77–80-бет.

13. Айтхожин К.К. Суд биев как величайшая социально политическая ценность казахского народа – Алматы: 2014, 50–55-бет.

14. Қозыбаев М. «Ежелгі бірлікті аңсаған» // Қазақтың ата заңдары – Алматы: 2003, 254 бет.

15. Әбенбаев С.Ш. «Тәрбие теориясы мен әдістемесі» – Алматы: Дарын, 2004, – 152 бет.

16. Нүсіпоқасұлы А., Жапарұлы Ә. «Ағаш бесіктен жер бесікке дейін: Халықтық дәстүр тәр- биесі» – Алматы: «Өнер», 2011, – 140 б.

17. «Бастау Бизнес» жобасы аясында кәсіпкерлік негіздерін оқыту бойынша оқу құралы /

«Атамекен» ҰКП – Астана: «Шаңырақ-Медиа» ЖШС, 2018, – 250 б.

18. Мырзaхметов О.Б., Кaршaлов М.Б. Тіршілік қaуіпсіздік негіздері: дәрістер курсы. – Қостaнaй: ҚР ІІМ Ш.Қaбылбaев aтындaғы Қостaнaй aкaдемиясы, 2019, – 131 б.

МАЗМҰНЫ

Алғы сөз 5

Әдістемелік нұсқаулық – мұғалім ізденісіне қолдау 6

Қысқамерзімді жоспар үлгілері 19

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 1-сабақ 19

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 2-сабақ 20

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 3-сабақ 23

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 4-сабақ 25

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 5-сабақ 27

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 6-сабақ 29

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 7-сабақ 30

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 8-сабақ 32

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 9-сабақ 33

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 10-сабақ 35

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 11-сабақ 37

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 12-сабақ 38

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 13-сабақ 40

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 14-сабақ 42

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 15-сабақ 44

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 16- сабақ 46

Қысқамерзімді сабақ жоспары. 17-сабақ 48

Қосымша 50

Түйін сөздер түсіндірмесі 54

Пайдаланылған әдебиеттер 56

Оқу-әдістемелік құрал

Елшибаева Калима Закировна Қасымбек Айсұлу Асылханқызы Кажиева Гульнар Токаевна Жаныбекова Райхан Джунисовна Смагулова Гулнар Сматаевна

ЖАҺАНДЫҚ ҚҰЗЫРЕТТЕР

Мұғалімге арналған әдістемелік нұсқаулық

Негізгі орта білім беру деңгейінің 6-сынып мұғалімдеріне арналған нұсқаулық

Бас редакторы А.Бекболатова

Редакторы Ж.Кулдарова

Техникалық редакторы В.Бодарев

Арт­директоры О.Подопригора

Көркемдеуші редакторы Т. Давлетова

Беттегендер Г.Илишева, Л.Костина, Ж.Илахунова, Н.Нержанова

Біздің мекенжайларымыз:

Астана қ., 4-ы/а, 2-үй, 55-пәтер.

Тел.: +7 (7172) 92-50-50, 92-50-54. Е-mail: astana@arman-pv.kz Алматы қ., Ақсай-1А ы/а, 28Б үй.

Тел.: +7 (727) 973-83-83, 973-63-63. Е-mail: info@arman-pv.kz Павлодар қ., Академик Сәтбаев көшесі, 71-үй, 412-офис

«Arman-PV baspasy» кітап дүкені

Алматы қ., 8-ы/а, 87-үй, Тел.: +7 (727) 303-94-43

8

Теруге 25.10.23 берілді. Басуға 11.06.24 қол қойылды. Пішімі 60 х 90¹/ . Қағазы офсеттік.

Қаріп түрі «Times New Roman». Офсеттік басылыс. Шартты баспа табағы 7,5 . Таралымы 2900 дана.

«Print House GERONA» типографиясында басылған.

Алматы қ., Сәтбаев көшесі 30А/3, Х.Ерғалиев жағалауы көшесінің қиылысы, 124-офис. Тел.: (727) 250 47 40.

Артикул 806-011-002к-24