Жеке өмірді қорғау және дербес бостандық құқығы

Журналисттің жеке өмірін қорғау және дербес бостандық құқығы – демократиялық қоғамдағы ең маңызды құқықтардың бірі. Бұл құқықтар журналистің тек кәсіби қызметін ғана емес, сонымен бірге азаматтық абыройын, жеке басының еркіндігін, қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстанда да бұл мәселеге ерекше назар аударылып келеді.
Жеке өмір құқығы адамның өміріне, отбасына, тұрмысына, хат алмасуына, байланыс құралдарын пайдалануға қатысты барлық мәліметтердің құпиялығын қамтамасыз етуді көздейді. Журналист те кез келген азамат сияқты өзінің жеке өміріне бөгде араласудан қорғалу құқығына ие. Ол өзінің кәсіби қызметінде қоғам мүддесі үшін ақпарат жинай отырып, өзінің де жеке мүддесін сақтауға құқылы.
ҚР Конституциясының 18-бабы әр азаматтың жеке өміріне, жеке және отбасылық құпиясына қол сұғылмауына кепілдік береді. Сонымен бірге, "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" ҚР Заңы журналистердің дербес бостандығын қорғау тетіктерін де қарастырады. Бұл заңдарда журналистің жеке деректерін жария ету, оны заңсыз аңду, байланыстарын бақылау, рұқсатсыз видео немесе аудио жазбалар жүргізу сынды әрекеттерге тыйым салынған. Мұндай әрекеттер құқық бұзушылық болып саналады және заңмен жазаланады.
Журналистің дербес бостандығы – оның кәсіби тәуелсіздігінің негізі. Егер журналист өзін қауіпсіз сезінбесе немесе оның жеке басына қысым жасалса, онда ол еркін және шынайы ақпарат тарата алмайды. Сондықтан, бұл құқықты қорғау журналистік қызметтің сапасы мен адалдығына тікелей әсер етеді.
Қазіргі заманда ақпараттық технологиялардың дамуы жеке өмірге қол сұғу қатерін күшейтіп отыр. Әлеуметтік желілер, жасырын бақылау құралдары, дербес деректердің еркін айналымы – бұның бәрі журналистер үшін қосымша қауіп төндіреді. Осындай жағдайда мемлекет пен қоғам журналистің жеке өмірі мен дербес бостандығын қорғау үшін тиімді құқықтық және техникалық шаралар қолдануы тиіс.
Журналистің жеке өмірі мен дербес бостандығын қорғау – оның кәсіби қызметіне кедергісіз араласуына мүмкіндік беретін негіз. Бұл құқықтар журналистің қоғам алдындағы жауапкершілігімен ұштасып, оның кәсіби беделін, сенімділігін және өмір қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бұл қағида халықаралық құқықтық актілерде де кеңінен көрініс тапқан. Мысалы, БҰҰ-ның Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында (12-бап) «ешкімнің жеке өміріне, отбасына, тұрғын үйіне немесе хат алмасуына еріксіз араласуға болмайды» делінген. Бұл қағида әлемнің көптеген мемлекеттерінің ішкі заңдарына негіз ретінде енген. Қазақстан да бұл халықаралық міндеттемелерді өз заңнамасында ескеріп отыр.
Қорытындылай келе, журналистің жеке өмірін қорғау және дербес бостандық құқығы – ақпараттық еркіндік пен демократиялық қоғамның бір бөлшегі.

Орындаған:Төлеш Шынар Нұрмаханбетқызы

«11б» сынып оқушысы

Түркістан облысы, Арыс қаласы, С.Сейфуллин атындағы жалпы білім беретін мектебі