Жеңіл өнеркәсіп және сервис колледжі

Жүннен жасалған бұйымдар

Арнайы пәндер оқытушысы

Асабаева Гульназым Сембиевна

Киіз (ағыл. Felt, нем. Filz) (түрікше ajlyk – жамылғы, жапқыш) – қойдың күзем жүнінен басылған, үй тұрмысында пайдаланылатын бұйым. Көшпелі халық өмірінде киіздің алатын орны ерекше. Киіз қазақ жеріндегі көшпелі тайпаларда б.з.б. 1-мыңжылдықта белгілі болған. Киіз Басу– дәстүрлі қазақ қоғамында дамыған киіз жасау өнері. Оған жүн талшықтарының бір-бірімен ұйыса байланысатын қасиеті негізге алынған. Қазіргі заманғы шұға басу, байпақ жасау, фетр (қалпақтық биязы киіз) басу процестері де Киіз Басу дәстүрлі технологиясымен бірдей.

Жүн – ұйысуға бейім бірден-бір талшық. Ол ылғал мен темп-ра әсерінен және механиклық әрекет нәтижесінде ширайды да, жасалып жатқан бұйымның көлемі кішірейіп, тығыздығы артады: шұға 30 – 35%, киіз бен байпақ 80%-дай шуиды. Киіз Басудағы ең жоғары тығыздық 0,55 г/см3 (байпақтың табаны 0,42 г/см3), тығыздығын бұдан әрі арттырса, жүн талшықтары үзіліп, материал ыдырай бастайды.

Киіз Басу ісімен қазақ халқы өте ертеден таныс. Ғасырлар бойы көшпелі өмірге ыңғайлы тұрмыстық бұйымдардың бірқатарын киізден жасап келгендіктен, Киіз Басу технологиясын әбден меңгеріп, өнер дәрежесіне көтерген. Дәстүрлі қазақ қоғамында Киіз Басу ісі маусымдық сипатта болған. Ол қойды қырқудан басталады да (күзде), қырқылған күзем жүннің барлығын өңдеп болғанға дейін созылады. Жүні таза болу үшін, қойды қырқар алдында 3 – 4 рет ағынды суға тоғытады. Алдымен жүн жасалатын бұйымдарға ыңғайланып, ақ, қара түстерге бөлініп жиналады да, оны ешкі терісінен жасалған тулаққа салып, сабаумен сабайды.

Жүн сабалып болған соң, басылатын киіздің көлеміне қарай, шиді жаяды да, оның үстіне жүнді салып, шабақтайды. Дайын болған киізді арналған мақсатына қарай өре киіз, кесек киіз, текемет киіз, сырмақ киіз, талдырма, моншақ, сырға, бас киімдер болып бірнеше түрге бөлінеді.

Пайдалануға ыңғайлы.Сулы түрде басу бұл ежелгі киіз басу әдісі. Қазіргі таңда жүнді сабынды сумен ысқалау және илеу арқылы жүн талшықтарын біріктіру кең қолданысқа ие.1кезең жұмыс орнымызды дайындамыз. Су өтпейтін төсеме төсейміз.Жылы су мен сабынды дайындаймыз. Киімге үйлесетін түс жүндерден төсеме мата шала басылады,кепкен соң ұрғақ жүнді фильцтеу әдісі (арнайы инемен) кең танымал болып тұр.Себебі бұл тәсілмен үйде де сыныпта да ою қырқып алынады(суретте көрсетілгендей

Киім бетіне қырқып алынған оюды түзу орнын тауып, орналастырамыз.Киімге ою енгенше ұзақ уақыт сабынды сумен ысқалаймыз. 3 кезең ою енген кезде киімді қолымызбен күшімізді салып илейміз. Кейін киімді таза суға салып шаямыз. Бізде киімдегі ою дайын. Алда сиздерге қызықты да әдеми бұйымдар жасаймыз деп сенемін.

Көшпенділер коллекциясы

Жүннен жасалған бұйымдар