Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті

Реферат

«Дене мәдениеті және информатика» кафедрасы

Тақырыбы: Жүзу спорты

Орындаған: «Дене шынықтыру және спорт»

білім беру бағдарламасының

3 курс студенті

Зиннур Есқайыр Естайұлы

Тексерген: PhD, қауымдастырылған профессоры Мендигалиева А.С

Орал-2024 жыл

ЖОСПАР

I. Кіріспе............................................................................................................3

II.Негізгі бөлім

1. Жүзу спортының даму тарихы..............................................................4

2. Жүзу спортының түрлері........................................................................5

3. Жүзу спортының Қазақстандағы дамуы...........................................6

4. Жүзу спортының физиологиялық әсері.............................................8

5. Жайық самалы..................................................................................10

III.Қорытынды...................................................................................................12

Пайдаланылған әдебиеттер ...............................................................................13

КІРІСПЕ

Жүзу спорты – дене шынықтыру мен судағы қозғалысты үйлестіретін және адамды денсаулығын нығайтуға, шеберлікті арттыруға бағытталған спорт түрі. Жүзу – адамның табиғи қабілеттерін пайдаланып, су үстінде немесе су астында түрлі стильдермен қозғалу техникасына негізделеді. Бұл спорт түрі әлемде ең көне және ең кең таралған түрлердің бірі болып табылады. Ол олимпиада бағдарламасында да бар және халықаралық деңгейде көптеген жарыстар өткізіледі. Қазақстанда жүзу спорты дамып, еліміздің спорттық аренадағы маңызды салаларының біріне айналды. Ол тек кәсіби спортшылар ғана емес, сонымен қатар әуесқойлар арасында да танымал. Жүзу адам ағзасын барынша толық қамтитын спорт түрі ретінде дене шынықтыруға, шыдамдылықты арттыруға, тыныс алу жүйесін нығайтуға және жалпы денсаулықты жақсартуға оң әсер етеді. Қазақстанда жүзу спортын дамыту үшін мемлекет тарапынан инфрақұрылым құрылымдары, жаңа бассейндер салу және халықаралық аренада Қазақстан атлеттерінің табысты өнер көрсетуі бағытында түрлі шаралар қолға алынған. Жүзу спортын дамыту, оған қызығушылықты арттыру және жастарды осы салаға тарту үшін арнайы мектептер мен оқу орталықтары жұмыс істейді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Жүзудің даму тарихы

Жүзу спорт түрінің ең ежелгісі. Спорттық жүзу XV ғасырдың соңында пайда болды. 1515 жылы Венецияда жүзушілердің жарысы өткізілді, бұл жүзуден алғашқы жарыстардың бірі болатын. 1538 жылы дат азаматы П. Винманның бірінші нұсқаулығы жарыққа шықты. Жүзуден алғашқы мектептер XVIII тғасырдың екінші жартысында – XIX ғасырдың басында Германияда, Австрияда, Чехословакияда және  Францияда ашылған. XIX ғасырдың  ортасында  алғашқы жасанды бассейндер пайда болды, бұл XIX ғасырдың  соңында осы спорт түрінің кенеттен кеңінен танымал болуы еді.

1-сурет. Жүзу спорты түрлері:Еркін стиль,Брасс,Кроль,Шалқалап жүзу кроль

1890 жылы жүзуден Европаның алғашқы біріншілігі өткізілді.1896 жылы жүзу  Олимпияда ойындарының бағдарламасына кіргізілді. 1908 жылы Халықаралық жүзуден әуесқойлар федерациясы ФИНА ұйымдастырылды, ал 1973 жылы  бұл ұйым  96 ұлттық федерацияларды біріктірді. ХХ ғасырдың басында  жүзу Россияда  Европадағы сияқты  кеңінен таралмаған болатын.Осы кезеңде Россияда техникалық жағынан аса жетіле қоймаған жеті бассейн болды, соның өзінде жүзумен мың жарымдай адам айналысып жүрді. Бассейндердің  санының жетіспеушілігінен жаттығулар көбінесе жазғы уақытта ашық суларда өткізіліп отырған. Нәтижесі онша жоғары болмайтын. 1913 жылы  алғаш рет жүзуден Россияның біріншілігі өткізілді. 1918 жылы Москвада СССР-дің жүзу бойынша бірінші жарысы өткізілді. 1920 жылы В.Н. Песков ашық бассейні бар спорттық “Дельфин” жүзу қоғамын ұйымдастырды. 20-шы жылдары Москвада бірнеше жүзу мектептері ашылды. 1921 жылы Москва-өзенінде СССР-дің бірінші жарысы өтті. Жүзуден жарыстар 1928 жылдан СССР спартакиадасының бағдарламасына кірген. Содан бері  жүзуден жарыстар үнемі өткізіліп тұрады. Жүзу – бұл берілген қашықтыққа жүзе отырып, барыншатезірек жету қажет спорттық тәртіп. Осында су астында старттан кейін және борттан кейін серпілгенде (бассейнде қозғалыс бағытын ауыстырған кезде) 15 метрден  артық жүзуге рұқсат берілмейді. Сонымен қатар жүзу қазіргі уақыттағы бессайыстың (200 м жүзу),триатлонның (ашық судағы әртүрлі дистанциялар) және кейбір қолданбалы көпсайыстың  құрама бөлігі болып табылады. 28 шілдеден  10 тамызға дейін өткен 2012 жылғы жазғы Олимпияда ойындарында 34  награда жиынтығы (17 ерлерде және 17 әйелдерде)  ойнатылды, олардың ішінде 32 – бассейндегі жүзу және 2 – ашық суда жүзу үшін. Жарыстар өткізілетін жүзудің бірнеше түрлері бар:

• Еркін стиль

• Брасс

• Кроль

• Шалқалап жүзу кроль

Сонымен бірге спортшылар  қашықтықты бағындырғанда, оның кез-келген бөліктерінде жүзудің әртүрлі стильдерін пайдаланып, кешенді жүзуде, сонымен қатар аралас эстафета  орын алған. Спорттың осы түрі Олимпияда ойындарына кіреді.

Жүзуге арналған бассейн  – ФИНА -ныңережесіне сәйкес  бассейндер ұзындығы 50 метр («қысқа судағы» жарыстар үшін 25 метр) және көлденең 25 метр, тереңдігі — екі метрден кем болмау керек. Бассейн көлденең 2,5 метрден сегіз жолға бөлінуі керек. Судың температурасы 25 – 29 °C  болуы керек.

3. Жүзудің Қазақстанда дамуы

Қазақстандағы жүзу спортының дамуы соңғы бірнеше жылда айтарлықтай ілгеріледі, бірақ ол әлі де өз тарихында бірнеше кезеңдерден өтті. Жүзу спортының елімізде дамуының негізгі кезеңдері мен маңызды аспектілерін қарастырайық.

1.Бастапқы кезеңдер Қазақстанда жүзу спортының дамуы Кеңес Одағы кезеңіне дейін басталған. Одан кейінгі жылдары көптеген спорттық бассейндер мен жаттығу орталықтары салынды. Кеңес Одағы тұсында Қазақстандық жүзушілер үлкен халықаралық жарыстарда өнер көрсетті, бірақ 1991 жылы Тәуелсіздік алғаннан кейін бірқатар қиындықтар болды. Жүзу инфрақұрылымы мен спорттық жүйе қайта құрылды.

2. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезең (1991-2000) Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін жүзу спорты өз алдына жаңа деңгейге көтерілді. Осы кезеңде елімізде жаңа спорттық нысандар мен бассейндер салынды, ал жүзушілердің халықаралық деңгейдегі жетістіктері көбейді. Әрине, бұл кезеңде жүзу спортын дамытудағы басты қиындықтар қаржылық және материалдық жағынан еді, бірақ спортшылар мен бапкерлердің ұмтылысы маңызды рөл атқарды.

3. Қазіргі даму кезеңі (2000 жылдан бастап )2000 жылдардың ортасынан бастап, Қазақстанда жүзу спортының дамуына үлкен көңіл бөлінді. Халықаралық аренада табысты өнер көрсету мақсатында жоғары деңгейдегі бассейндер мен дайындық орталықтары ашылды. Алматы, Астана, Қарағанды секілді қалаларда әлемдік стандарттарға сай жаңа спорт кешендері бой көтерді

Халықаралық деңгейдегі жетістіктер:Қазақстанның жүзушілері халықаралық ареналарда үлкен жетістіктерге жетті. 2008 жылғы Бейжің Олимпиадасында 100 метрге еркін жүзуде Юрий Пригожий қола медаль иеленді. 2012 Лондон Олимпиадасында да Қазақстанның жүзушілері белсенді қатысып, белгілі бір нәтижелер көрсетті.

Жүзушілердің халықаралық деңгейдегі жетістіктері:Қазақстандық жүзушілер Азия чемпионаттары мен Әлем чемпионаттарында көптеген медальдар жеңіп алды. Қазіргі таңда, еліміздің ең үздік жүзушілерінің қатарында Евгений Зотов, Денис Коваленко, және басқа да танымал спортшылар бар.

4. Жастарға көңіл бөлу Қазіргі таңда жүзу спортының дамуына айтарлықтай көңіл бөлінуде. Жасөспірімдер мен балаларға арналған жүзу мектептері мен клубтары көбейіп, оларды халықаралық деңгейде дайындықпен қамтамасыз ету мақсатында түрлі бағдарламалар жасалып жатыр. Осы орайда, жүзу спортының мектептерде оқытылуы және бұқаралық спортқа кеңінен таралуы да маңызды орын алады.

5. Инфрақұрылым және мемлекеттік қолдау Қазақстанда жүзу спортын дамытуға бағытталған бірнеше мемлекеттік бағдарламалар мен бастамалар іске асырылды. Мысалы, 2011 жылы Алматыда өткен Универсиада кезінде жаңа олимпиадалық бассейндер салынды. Қазақстанның барлық аймақтарында жаңа спорт кешендері мен жүзу бассейндері салынды, бұл спорттың бұқаралық танымалдылығын арттырды.

6. Қазақстандағы жүзу федерациясы Қазақстандағы жүзу спортының дамуын Қазақстанның жүзу федерациясы қадағалап, түрлі жарыстар ұйымдастырып келеді. Федерацияның жұмысы жастарды жарыстарға тартуға, жоғары деңгейдегі бапкерлер мен мамандарды даярлауға бағытталған.

7. Қазақстандағы жүзу спортының келешегі Қазақстанның жүзу спортының болашағы өте үлкен. Жүзушілердің халықаралық аренада жетістіктерін арттыру мақсатында қазіргі таңда спорттық инфрақұрылымды дамыту, жастарға мүмкіндік беру, жоғары білікті жаттықтырушыларды даярлау ісі қолға алынуда. Сонымен қатар, жүзудің олимпиадалық деңгейде дамуына үлкен назар аударылып отыр. Қазақстанда жүзу спортының дамуы Алматыда Дене тәрбиесі институтының (қазіргі Қазақ мемлекеттік спорт және туризм академиясы) ашылуымен тікелей байланысты болды. Оның түлектері 1946 жылы Бүкілодақтық жоғары оқу орындары арасындағы жарысқа қатысты. 1947 жылы алғаш рет жүзуден республикалық біріншілік ұйымдастырылып (Тастақ тоғанында), оған Алматы, Атырау, Орал қалалары жүзгіштері қатысты. Сол жылы Қазақстан тұңғыш рет КСРО біріншілігінде бәсекеге түсті. 1948 жылы Алматыдағы Мәдениет және демалыс саябағында студенттердің күшімен 27 метрлік ашық бассейн жасалды, онда екінші республикалық біріншілік өтті. Ю.Кабин, В.Минаев, Б.Елқондиевтер бірнеше рет Қазақстанның чемпионы атанды. Құрамына қазақстандық Г.Николаев енген КСРО жүзгіштері 16-Олимпия ойындарында (Мельбурн, 1956) 4x200 метрлік эстафетада Кеңес Одағына алғашқы қола медальді әкелді. 1957 жылы Қарағандыда тұңғыш жабық бассейн іске қосылды. Тәуелсіз Қазақстан дербес қатысқан Барселонада өткен 25-Олимпия ойындарына (1992) 7 жүзгіш, ал Сиднейде өткен 27-Олимпияға (2000) 8 жүзгіш қосты. Олардың бәрі дерлік Азия құрлығының үздіктері аталды. Жүзу адам ағзасына тигізетін пайдалы әсері жағынан басқа спортқа қарағанда ерекше орын алады. Жүзумен тұрақты шұғылданған адамның бұлшық еті үйлесімді жетіледі, жүйке тамыры нығаяды, денедегі зат алмасу, тыныс алу мен қан айналу жүйесінің қызметі жақсарады.

2-сурет.Дмитрий Игоревич Баландин

Дмитрий Игоревич Баландин (1995 жылдың 4 сәуірінде Алматы қ. туған) — қазақстандық жүзуші, 200 метрлік брасс бойынша олимпиада чемпионы.2016 жылдың 5 — 21 тамыз күндері аралығанда Бразилияның Рио-де-Жанейро қаласында өткен Олимпиада ойындарында 200 метр браспен, Қазақстанға жүзуден тұңғыш алтын медальға қол жеткізген қазақ спортшысы.

3-сурет.Нұрдәулет Жұмағали

жазғы паралимпиада ойындарының қола жүлдегері

Нұрдәулет Жұмағали Максутұлы (1999 жылдың 28 – қантарында,Тараз қ. туған). Нұрдаулет 2021 жылдың 24 шілде - 5 қырқүйек күндері аралығында Токиода өтікен жазғы паралимпиада ойындарында қазақстандық 22 жастағы Нұрдәулет Жұмағали 100 метрге брасс әдісімен 1:05.20 есебімен (SB13 категориясы, көзі дұрыс көрмейтін спортшыларға берілетін классификация) жүзуде қола медаль алды.

4.Жүзу спортының физиологиялық әсері

Жүзу – бүкіл денеге әсер ететін әмбебап спорт түрі. Ол тек бұлшықеттерді ғана емес, сонымен қатар жүрек-қантамыр, тыныс алу, жүйке және иммундық жүйелерді де нығайтады. Жүзудің физиологиялық әсері төмендегі негізгі аспектілермен сипатталады:

1. Бұлшықет жүйесіне әсері

Жүзу кезінде дененің барлық бұлшықет топтары (қол, аяқ, арқа, іш) белсенді жұмыс істейді.

•Бұлшықеттер күшейіп, төзімділік артады.

•Жүзу буындарға түсетін салмақты азайтады, бұл артрит және басқа буын аурулары бар адамдар үшін пайдалы.

•Суда қозғалу икемділікті дамытады және бұлшықет балансының қалыптасуына ықпал етеді.

2. Жүрек-қантамыр жүйесіне әсері

•Жүзу – кардиожүктеменің тамаша түрі. Бұл жүрек жұмысын жақсартып, қан айналымын күшейтеді.

•Жүрекке түсетін қысым азайып, қан тамырларының серпімділігі артады.

•Үнемі жүзумен айналысу қан қысымын реттеуге көмектеседі және инфаркт, инсульт сияқты аурулардың алдын алады.

3. Тыныс алу жүйесіне әсері

•Жүзу кезінде тыныс алуды басқару қажет, бұл өкпенің көлемін ұлғайтады.

•Өкпе тінінің икемділігі жақсарып, тыныс алу жүйесінің жалпы төзімділігі артады.

•Астма және басқа да тыныс алу жүйесінің ауруларына оң әсер етеді.

4. Жүйке жүйесіне әсері

•Су адамның жүйке жүйесін тыныштандырады, стрессті азайтады.

•Жүзу релаксация әсерін береді, ол ұйқыны жақсартып, көңіл-күйді көтереді.

•Когнитивті қабілеттерді жақсартып, психикалық тұрақтылықты қалыптастырады.

5. Иммундық жүйеге әсері

•Суда жүзу кезінде дене шынығып, иммунитет күшейеді.

•Суық суда жүзу ағзаның төзімділігін арттырып, вирустық және жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілетін күшейтеді.

6. Энергия шығыны және салмақты реттеу

•Жүзу кезінде энергия шығыны жоғары болады, бұл артық салмақтан арылуға көмектеседі.

•Метаболизм үдерісін жылдамдатып, бұлшықет пен май ұлпаларының қатынасын реттейді.

5.Жайық Самалы

Жайық Самалы” бассейні – Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласындағы заманауи жабық спорттық-сауықтыру кешендерінің бірі. Бұл кешен тұрғындарға жүзу спортымен айналысуға, салауатты өмір салтын ұстануға, сондай-ақ демалуға мүмкіндік береді.“Жайық Самалы” бассейні – Орал қаласының маңызды спорттық нысандарының бірі. Ол тұрғындарға спортпен шұғылдануға, денсаулықты нығайтуға және отбасымен немесе достармен сапалы уақыт өткізуге қолайлы жағдай жасайды.

4-сурет.

Орналасуы мен жалпы сипаттама

“Жайық Самалы” бассейні Орал қаласында орналасқан, спорттық нысандардың арасында айрықша орын алады. Бассейннің басты ерекшелігі – заманауи технологиялармен жабдықталуы және келушілерге жоғары сапалы қызмет көрсетуі.

Бассейннің ерекшеліктері

1.Заманауи инфрақұрылым:

•Бассейннің ұзындығы мен тереңдігі халықаралық стандарттарға сай келеді, бұл кәсіби жүзу жаттығулары мен жарыстарды өткізуге мүмкіндік береді.

•Балаларға арналған бөлек шағын бассейн бар.

2.Қызмет түрлері:

•Жүзу сабақтары (балалар мен ересектер үшін).

•Спорттық жүзу мен фитнес жаттығулары.

•Суға секіру мен аквааэробика.

•Бассейн жанында бу бөлмелері мен сауна қызметтері ұсынылады.

3.Гигиена мен қауіпсіздік:

•Су арнайы тазарту жүйесі арқылы фильтрленеді.

•Нысан санитарлық талаптарға толық сай келеді.

Әлеуметтік маңызы

“Жайық Самалы” бассейні қала тұрғындары арасында салауатты өмір салтын насихаттауға және спорттық дағдыларды дамытуға бағытталған. Бұл жерде кәсіби спортшылар ғана емес, сондай-ақ жаңадан бастаушылар да жаттыға алады.

6. Қорытынды

Жүзу – денсаулыққа жан-жақты пайдасы бар әмбебап спорт түрі. Оның физиологиялық әсері адамның барлық негізгі жүйелеріне оң ықпал етеді: бұлшықеттерді нығайтып, жүрек-қантамыр және тыныс алу жүйелерін жақсартады, жүйке жүйесін тыныштандырып, иммунитетті күшейтеді. Сонымен қатар, жүзу артық салмақты азайтып, жалпы дене икемділігін арттырады. Бұл спорт түрімен кез келген жаста айналысуға болады, ол буындарға ауырлық түсірмейді және көптеген аурулардың алдын алады. Жүзу тек физикалық емес, психологиялық тұрғыдан да пайдалы, себебі стрессті азайтып, көңіл-күйді жақсартады.Сондықтан жүзумен жүйелі түрде шұғылдану – ұзақ, салауатты және белсенді өмір сүрудің кепілі. Жүзуді өмір салтына енгізу әр адамның денсаулығы мен жалпы әл-ауқатын арттыруға мүмкіндік береді. Қорытындылай келе, жүзу спорты – денсаулықты нығайтуға, дене төзімділігі мен күшін арттыруға, жалпы физикалық және психологиялық саулықты жақсартуға ықпал ететін әмбебап спорт түрі. Бұл спорт түрі тек жарыстар үшін ғана емес, сонымен қатар хобби, демалу және сауықтыру құралы ретінде де маңызды. Жүзумен айналысу әр жастағы адамдар үшін қолайлы және оның адам өміріндегі рөлі зор.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1.Шишигина, О. Жүзу спортының негіздері. – Алматы: «Білім», 2018search?q=нұрдаулет+жұмағали+биография&sca_esv=3addb3f1ad5146cd&udm=2&ei=Wt5VZ4CLLNyP1fIP3vy4Ak&oq=нұрдаулет+&gs_lp=EgNpbWciE9C90rHRgNC00LDRg9C70LXRgiAqAggCMgUMS4yLjIuMy4xoAe1Pw&sclient=img#vhid=6bV83NpnxaqLpM&vssid=mosaic

2.Қазақстанда спорттың дамуы: Жүзу. – Астана: Спорт баспасы, 2019oogle.com/search?sca_esv=3addb3f1ad5146cd&q=дмитрий+баландин&udm=2&fbs=AEQNm0DeRu8nq6zo5eFbBUZ1pIamNJRsMJHE9AHhH_07F561nHCD0LDgVSnSETEGYCkCWeiaUy61tJwzNMK_

3.Зотов, Е. Жүзу әдістемесі мен техникалары. – Алматы: Спортшылар кітапханасы, 2021.

4.Қазақстанның спорттық жетістіктері: тарихы мен бүгіні. – Алматы, 2020.

5.Тыныс алу және физикалық даму: жүзудің физиологиясы. – Мәскеу: Медициналық баспа, 2017