Көру қабілеті бұзылған балалардың ерте даму негіздері.

Көру қабілеті бұзылған балалардың ерте даму негіздері.

Көру кемістігі бар балаларды зерттеу - офтальмологтар, психологтар, педагогтар және әртүрлі мамандардың жан – жақты зерттеуін болжайды. Көру қабілеті бұзылған балалар соқыр және нашар көретін болып бөлінеді. Соқырлық пен көру қабілетінің төмендеуі – бұл көру қабілетінің шектелуінде немесе оның болмауында көрінетін, тұлғаның дамуының қалыптасу процесіне әсер ететін психофизикалық бұзылулар категориясы. Көру қабілеті бұзылған балаларда қарым –қатынас пен психофизикалық даму қызметінің ерекше ерекшеліктері бар.

Зағиптар - көру қабілетінен мүлдем айырылған тұлғалар немесе толықтай көру түйсігі мүлдем бұзылған тұлғалар. Бұлар бұзылу дәрежесіне қарай абсолюттік және практикалық соқыр болып бөлінеді. Абсолюттік соқырларды кей әдебиеттерде тотальдік деп атайды.Бұл екі көзі соқыр көрмейтін көру түйсігі мүлдем болмайтындар (түсті ажырату және жарықты түйсінуі болмайды).Ал практикалық соқыр бұлар жарықты және түсті аз да болса түйсініп қабылдай алады. Жарықты қараңғыдан айыру зат пішінін ажырату,оны қабылдай алу аз да болса саңылау болады.

Нашар көретіндер- көруі бұзылған балалар,бірақ көзілдіріктің көмегімен көре алатын балалар.

Зағиптардың психикалық дамуы көретін балалармен бірдей заңдылықтарға ие, бірақ визуалды бағдарлаудың болмауы мотор саласына, әлеуметтік тәжірибенің мазмұнына, эмоционалды-сауық саласына, мінезге және сенсорлық тәжірибеге әсер етеді.

Көру қабілеті нашар адамдарда құбылыстармен, заттармен танысу кезінде, сондай-ақ кеңістіктік бағдарлау кезінде және қозғалыс кезінде олардың көру қабілетін пайдалану мүмкіндігі бар. Көру жетекші анализатор болып қала береді, бірақ олардың көру қабілеті жартылай ғана сақталады. Олардың үш сипаттамасын атап өту керек:

1. Көрушілердің дамуымен салыстырғанда баланың дамуының жалпы артта қалуы, бұл қоршаған әлемді білудегі белсенділіктің төмендеуіне байланысты. Бұл физикалық және психикалық даму саласында да көрінеді.

2. Нашар көретін балалардың даму кезеңдері көрушілердің даму кезеңдерімен сәйкес келмейді. Нашар көретін бала көру қабілетінің бұзылуын өтеу тәсілдерін дамытқанға дейін, оның сыртқы әлемнен алған идеялары толық емес, үзінді болады және бала баяу дамиды.

3. Пропорционалдылық. Бұл көру қабілетінің бұзылуынан аз зардап шегетін адамның функциялары мен жақтары (сөйлеу, ойлау және т.б.) тезірек дамитындығында көрінеді, бірақ ерекше болса да, басқалары баяу дамиды (кеңістікті игеру, қозғалыс, моторика). Баланың дамуының мұндай біркелкі еместігі мектепке дейінгі жаста мектепке қарағанда анағұрлым айқын көрінеді.

Көру қабілеті бұзылған балалардың дамуында қарым-қатынас, қарым-қатынас және сөйлеу ерекше рөл атқарады. Тұлғааралық қарым-қатынастың сөйлеу құралдарында да кемшіліктер бар (мәдени ауызша сөйлеу, бетпе-бет қарым-қатынас, тегіс сөйлеу, сөйлеу және сөйлеу емес құралдар арасындағы байланысты).

Көру анализаторының бұзылуы қайталама ауытқуларды тудырады: қалыптың бұзылуы, иілу, жалпақ аяқтар, тыныс алу бұлшықеттерінің әлсіздігі, кеңістіктік кескіндердің бұзылуы, қозғалыстардың үйлестірілуі, тыныс алу аурулары, жүрек-тамыр жүйесі, невроздар, шаршау.

Мектепке дейінгі кезеңде білім мен идеяларды кеңейту процестерінің кідірісі (баяулауы) байқалады. Мұндай бала үшін жаңа жағдайларға бейімделу үшін көбірек уақыт қажет, объектімен егжей-тегжейлі танысу, балалармен қарым-қатынаста мұндай бала қабылдаудың полисенсорлық сипатын қолданады. Қарым – қатынас процесінде балаларда қарым-қатынастың сөйлеу емес құралдары қалыптасады, мұның себептері адамның қабылдау бейнесінің анық еместігі және қалыпты көретіндердің экспрессивті-мимикалық өрнектеріне еліктеудің қиындықтары болып табылады.

Білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. Педагогикалық процесс нашар көретін балалардың мүмкіндіктерін, арнайы педагогикалық және гигиеналық талаптарды сақтауды ескере отырып құрылады: сабақтарды ұтымды бөлу, жарықтандырудың тиісті деңгейін қамтамасыз ету, түзету және тифлотехникалық құралдарды қолдану, кеңістіктік көріністерді қалыптастыру және қоршаған әлемге бейімделу.

Мектепке дейінгі мекемедегі педагогикалық жұмыс баланың жеке жағдайда көру қабілетінің бұзылу деңгейін, сондай-ақ баланың психикалық және физикалық дамуын жасауға мүмкіндік беретін дәрежеде баланың үйлесімді дамуына бағытталған.

Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалар көру гигиенасының негізгі дағдыларын үйренеді, сондай-ақ көзілдірікті пайдаланады. Балалар визуалды қабылдаудың барлық элементтерін дамытады: жақын, қашықтықта көру, қозғалатын заттарды байқау, заттардың пішінін, бояуларын ажырата білу, суреттерді қарау, ғарышта жүру қабілеті. Көрнекі функциялардың дамуы есту мен жанасудың дамуымен толықтырылады.

Смайыл С.С