"КҮЙ ФЕНОМЕНІ - ӘБДІМОМЫН ЖЕЛДІБАЕВ"

Қазақтың сайын даласына көз жүгіртсеңіз, құлаққа домбыраның күмбірлеген сазды әуені естілгендей болады. Желмен жарыса көшкен бұл әуен сайын сахараның әр түкпірінде қалықтап, жүректі тербетіп, жанды тебірентеді. Күй – қазақтың жан дауысы, рухының айнасы, тарихының тілсіз шежіресі. Сол күйлердің ішінде Әбдімомын Желдібаев атамыздың шығармалары ерекше орын алады. Ол – дәстүр мен жаңашылдықты үндестірген, қазақ күй өнерінің көкжиегін кеңейткен дара тұлға. Оның пернеден төгілген әрбір әуені тек әуезді саз ғана емес, тағдырлы тарих, буырқанған мінез, сезімге толы сырлы әлем.

Он тоғыз перне мен қос ішектің құдіретінен туындаған күйлердің ғажайып әсерін сөзбен жеткізу мүмкін емес! Домбыраның шанағынан сыр шерткен әрбір сазды үн – бабалардың аманаты, Ұлы Даланың өшпес дауысы. Әбдімомын Желдібаевтың күйлері де дәл осы аманатты арқалаған, қазақ даласының мәңгілік рухын бейнелеген баға жетпес мұра. Күй – ұлы өнер. Ал Желдібаев – сол өнерді өз биігіне шығарған біртуар тұлға десем артық айтпағаным.

Күй – қазақтың жаны, даласының үні, тарихының аманаты. Ал сол ұлы өнердің биік шыңына көтерілген шығармалардың бірі – Әбдімомын Желдібаевтың «Ерке сылқымы». Бұл күйдің табиғаты ерекше: бірде жібектей есіліп, жүректі тербесе, енді бірде арындап, буырқанған сезімге жетелейді. Бірде сырлы мұңға салып, бірде шексіз шаттыққа бөлейтін сазды әуен адам жанының сан қырлы толқынын дөп басқандай. «Ерке сылқым» – шертпе мен төкпені шебер үйлестірген күй. Әуені – құбылмалы, үні – жүректі баурап алар сыршыл, ал ырғақтың иірімі – қазақ даласының мың құбылған табиғатындай әсерлі. Бұл күйді тыңдағанда сайын дала көз алдыңа келеді, көсіліп жатқан кең жазық, аққулы айдын, ерке самалмен тербелген боз жусан… Әр нотасы қазақтың байтақ даласындай асқақ та айбынды, сырлы да сиқырлы.

Күй – халықтың рухани емтиханы. Нағыз өнер иесі осы емтиханнан сүрінбей өтсе ғана жүректерге жол табады. «Ерке сылқым» сол сыннан мүдірмей өткен, қазақ даласының кең жүрегінен орын алған күй. Бүгінде бұл сазды әуенді білмейтін, жүрекке тоқымайтын қазақ кемде-кем. Еңбектеген баладан еңкейген қарияға дейін «Ерке сылқымды» тыңдағанда баурап алар бір ғажап сезімді бастан кешеді. Бұл – өнердің шексіз құдіреті, күй өнерінің ұлылығы. Әбдімомын Желдібаевтың «Ерке сылқымы» қазақ күй өнерінің алтын шынары, мәңгілік мұрасы. Ол күмбірлеген қос ішектің сырын түсінген жанға даланың үнімен, бабалардың аманатымен, жүрек толқытар терең сезіммен үндесіп тұрады.

Нұрғиса Тілендиевтің ұлы көшін жалғап, күй өнерінің көгінде жарқыраған Әбдімомын Желдібаев – қазақ мәдениетінің асыл мұрасын жаңғыртып, ұлттық руханияттың өрісін кеңейткен дара тұлға. Халқымыз «Әкең өлсе де, әкеңнің көзін көрген өлмесін» дейді. Расында, күй – ұрпақтар сабақтастығының символы, бабадан-атаға, атадан-ұрпаққа жалғасқан аманат. Осы бір қасиетті өнердің тінін үзбей, қазақтың музыкалық қазынасына өлшеусіз үлес қосқан Желдібаевтың еңбегі орасан. Оның жүрек қылын шертіп, көңілдің көгінде тербелген «Ерке сылқым» күйі – махаббаттан туған сырлы саз, сағыныштан өрілген мұңлы әуен. Бұл – бозбаланың жүрегінен терең тамыр тартқан, сүйгеніне айта алмаған сөздің күйге айналған көрінісі. Жігіттің көңілі көрші ауылдың көрікті де қылықты қызына құлайды. Алайда, жүрек түкпіріндегі сезімді ашық айтуға батылы бармайды. Өмірдің өз заңы, тағдырдың өз бұйрығы бар. Ғашық жүрек қылаң ұрған сезімін жария етпей жүргенде, сұлу аруға құда түсіп, қыз жат жұртқа ұзатылмақ болады. Жігіттің жаны алай-дүлей, сезімі теңіздей толқып, санасын сан сауал торлайды. «Алып қашсам ба?» деп ойлайды, бірақ мұндай қадамға баруға жүрегі дауаламайды. Ақыры сүйгені қол бұлғап, өзге біреудің жары болып, қол жетпес сағынышқа айналып кете барады. Айтуға батпаған арман, жанға тұншыққан махаббат шер боп емес, күй болып, күмбірлеген әуенге айналып, домбыраның қос ішегінде қайта тірілді. Сол күй – «Ерке сылқым».

«Ерке сылқым» – бір ғана адамның сезімі емес, бұл – бүкіл қазақ даласының жан дүниесін тебірентер сырлы әуен. Оның әрбір пернесінен сағыныштың сазы, махаббаттың назы, баянсыз арманның мұңы есіп тұрады. Қазақ күй өнерінің алтын қорына енген бұл шығарма уақыт өткен сайын өз қадірін арттыра беретін мәңгілік музыка, шынайы сезімнің өлмес ескерткішіне айналды.

Қазақ музыкасының тарихына көз жүгіртсек, сан ғасырды көктей өткен, уақыттың толқынына жұтылмай, бүгінге жеткен күй өнерінің шұғылалы жұлдыздары аз емес. Сол жарық шоғырдың ішіндегі ең жарықтарының бірі – Әбдімомын Желдібаев. Ол – өз заманының күмбірлеген үнін, даланың сырлы сазын, ұлт рухының өршіл әуенін күй тілімен сөйлете білген дара тұлға. Әбдімомын Желдібаевтың күйлері жай ғана әуез емес, қазақтың тұтас болмысын бейнелейтін рухани құндылық. Ол күйді шерткенде, жүрек тебіренбей қалмайды, сезім сергелдеңге түсіп, тыңдаушыны бірде сағыныштың самалына, бірде арманның асқарына жетелейді. Күйші үшін музыка жай ғана саз емес, өмірдің өзі, жүрек лүпілі, тағдырдың үні. Оның өмірі күйге айналған ғұмыр, ал күйі өлмес мұраға айналған тағдыр ізі. Өнер уақытқа бағынбайтын құдірет. Күйші өмірден өтсе де, оның күмбірлі сазы қазақтың рухын асқақтатып, келер ұрпаққа мәңгілік мұра болып қала береді. Қазақ бар жерде домбыраның күмбірі өшпейді, ал күй үні өшпеген елдің рухы ешқашан солмайды. Осындай мәңгілік сарынға айналған Желдібаев күйлері де ұлт көгінде самғай бермек. Ол күй феномені, өнердің өшпес шамшырағы. Әбдімомын Желдібаевтың «Ерке сылқымы» – бір ғана адамның жүрек сырын емес, тұтас қазақ даласының жан тебіренісін жеткізетін ғажайып туынды. Бұл шынайы өнердің шыңы, күйдің биік асқары. Күй – өлмейді. Ол ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, сайын далаға сырын төгіп, тыңдаған жанның жүрегін тербетіп тұра бермек. Осындай ұлы мұраны бізге мирас еткен Әбдімомын Желдібаев есімі – қазақ күй өнерінің шежіресінде алтын әріппен жазылған тұлға. Оның өнері – ұлттық рухтың мәңгілік сарыны, ел жүрегінде күмбірлеп тұрған шежірелі әуен.