Қызылорда қаласының білім бөлімі

А.Байтұрсынов атындағы №211 орта мектеп

ҒЫЛЫМИ ЖОБА

Күнтізбе эволюциясы

Секция: Этномәдениеттану

Орындаған : Серік Әлинұр А.Байтұрсынов атындағы №211 орта мектептің

3 «А»сынып оқушысы

Жетекшісі : Рыспанова Мереке А.Байтұрсынов атындағы №211 орта

мектептің бастауыш сынып мұғалімі

Ғылыми жетекшісі: Нұрсұлтанқызы Ж.

Қызылорда ашық университетінің деканы,

филология ғылымдарының кандидаты.

Қызылорда, 2024ж.

Мазмұны

Аңдатпа

1.Кіріспе ..................................................................................................... 3

2. Жұмыстың зерттеу бөлімі

2.1 Көне замандағы күнтізбелер.................................................................4-5

2.2 Ежелгі көшпенділердің күнтізбесі........................................................6-11

2.3 Қазіргі қазақ күнтізбесі..........................................................................11-13

3.Практикалық бөлім...............................................................................1

4.Қорытынды .............................................................................................18

5.Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................19

Андатпа

Бұл ғылыми жоба «Күнтізбе эволюциясы : ежелгі өркениеттен қазірге дейінгі даму жолы» тақырыбында жүзеге асырылады. Күнтізбе – адамзаттың уақытты жүйелеу мен ұйымдастырудағы маңызды құралы. Жобаның мақсаты – түрлі мәдениеттер мен өркениеттерде күнтізбенің қалыптасу тарихын, оның дамуын және қазіргі замандағы рөлін зерттеу.

Көне заманнан бастап, астрономиялық бақылаулар негізінде жасалған алғашқы күнтізбелерден бастап, қазіргі ғылыми-техникалық прогрестің әсерінен пайда болған әлемдік стандарттарға дейінгі өзгерістер қарастырылады. Әрбір кезеңнің өзіндік ерекшеліктері, адам өміріндегі маңызы мен күнтізбенің қоғамдағы рөлі талданады.

Жобаның нәтижесінде, күнтізбенің тек уақытты есептеу құралы ғана емес, сонымен қатар мәдениет, ғылым және әлеуметтік өмірдің маңызды бөлігін құрайтыны анықталды. Зерттеу барысында түрлі деректер мен әдебиеттер қолданылып, ғылыми анализ жасалады, бұл жобаның нәтижелері мәдениеттану, тарих және астрономия салаларына қосымша ақпарат береді.

Abstract
This scientific project is titled "The Calendar: From Ancient Times to the Present Day." The calendar is a vital tool for humanity in structuring and organizing time. The project's objective is to explore the history of calendar formation, its evolution, and its role in modern society across different cultures and civilizations.

The study covers the changes from the earliest calendars based on astronomical observations in ancient times to the modern global standards shaped by scientific and technological progress. Each period's unique characteristics, significance in human life, and the role of the calendar in society are analyzed.

As a result, it was established that the calendar is not merely a tool for measuring time but also an integral part of culture, science, and social life. Various sources and literature were utilized, and scientific analysis was conducted throughout the research, providing additional insights to the fields of cultural studies, history, and astronomу.

Кіріспе

Сәлеметсіздер ме! Мен,Серік Әлинұр 3 «А» сыныбында оқимын. Бүгін сіздерге “ Күнтізбе эволюциясы тақырыбында ғылыми жобамның кіріспесін баяндаймын.

Біз күнделікті күнтізбемен жұмыс істейміз. Оны пайдаланып, бүгінгі күнді, апта күнін, айды және жылды білеміз. Бірақ сіздер күнтізбе қалай пайда болғанын білесіздер ме?

Мен бұл жобада күнтізбе туралы көбірек білгім келді. Ол қалай пайда болды, неге оның түрлері көп және ол не үшін қажет деген сұрақтарға жауап іздегім келді.

Мен кітаптардан, интернеттен және ескі күнтізбелерден ақпарат жинақтап, осы сұрақтарға жауап іздеуге тырыстым.

Енді сіздерге күнтізбе туралы қызықты фактілерді баяндай аламын және оның тарихы туралы айтып беремін.

Ғылыми жұмыстың мақсаты: Қазақ халқының күнтізбесінің шығу тарихына тоқталып, ұлттық күнтізбемізді дәріптеу, жас ұрпаққа күнтізбенің маңызы мен ерекшелігін дәлелдеу.

Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі: жұмысты мақсатқа сай іріктеу.

Жұмыстың зерттеу нысаны: Қазақ халқының күнтізбесі

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Қазақ халқының күнтізбесі оқушылар арасында алғаш арнайы зерттеліп, күнтізбенің ғылыми айналымға енуі қарастырылып отырған тақырыбымыздың негізгі ғылыми жаңалығын көрсетеді. Қазақ халқының егеменді елімізде ұлттық күнтізбесі наурыз айынан басталуы ұсынылып отыр.

Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Гиптоеза: Егерде мен болашақта тарихшы болсам, мен осы ісімді практика жүзінде жалғастырып, қателік кеткен жерлері болса түзер едім

2.1 Көне замандағы күнтізбелер

Ежелгі Египеттің күнтізбесі :

Ежелгі Египеттің күнтізбе жүйесі - бұл аспан денелерінің қозғалысына негізделген күрделі жүйе. Олар күнтізбесін құру үшін Күннің жылдық қозғалысын, яғни Сириус жұлдызының Күнге қатысты қозғалысын бақылаған. Сириус жұлдызының Күнге қатысты қозғалысы Ніл өзенінің тасу кезеңімен сәйкес келген.

Негізгі ерекшеліктері:

• Күнтізбе: Ежелгі Египеттің күнтізбесі 365 күннен тұратын  күнтізбе болатын.

• Жыл: 12 айға бөлінген, әр айы 30 күннен тұрады.

• Қосымша күн: Жылдың соңына қосымша 5 күн қосылады.

• Айдың күні: Күнтізбеде айдың күнін ескеру басты маңыздылығын жоғалтқан.

• Діни маңыздылығы: Ежелгі египеттіктер күнтізбеге діни мағына берген.

Маңызы:

• Агрономия: Егіншілікке қатысты жұмыстарды жоспарлау.

• Діни салт-дәстүрлер: Діни мерейтойларды белгілеу.

• Әлеуметтік өмір: Уақытты басқару және қоғамдық өмірді реттеу.

Вавилондық күнтізбе

Вавилондық күнтізбе – бұл Айдың Құдайы Син атымен аталатын айлық күнтізбе жүйесі. Олар Айдың фазаларын бақылап, әр айды белгілеп отырды. Вавилондықтартағы да Күннің қозғалысын бақылап, жыл ұзақтығын анықтады.

Негізгі ерекшеліктері:

• Айлық күнтізбе: Айдың фазаларын негіз ететін күнтізбе жүйесі.

• 12 ай: Әр айы 29-30күннен тұрады.

• Қосымша ай: Күн мен айдың қозғалысына сәйкестендіру үшін кейде қосымша ай қосылады.

• Жұлдызды күнтізбе: Жұлдыздардың қозғалысын пайдаланып, жыл ұзақтығын анықтаған.

Даму тарихы:

Вавилондық күнтізбе месопотамиялық цивилизацияда мыңдаған жылдар бойы қолданылып келді. Олар аспан денелерінің қозғалысын зерттеп, күнтізбесін жетілдіріп отырды.

Маңызы:

• Ауылшаруашылығы: Егін егу және жинау уақытын анықтау.

• Діни салт-дәстүрлер: Діни мерейтойларды белгілеу.

• Әлеуметтік өмір: Уақытты басқару және қоғамдық өмірді реттеу.

Майя тайпасының күнтізбесі

Майя тайпасының күнтізбе жүйесі – бұл ежелгі әлемдегі ең күрделі және дәл күнтізбелердің бірі. Олар бірнеше күнтізбе жүйесін қолданған.

Негізгі ерекшеліктері:

• Күнтізбе: 365 күннен тұратын күнтізбе

• Циклдік: 260 күннен тұратын ритуалдық цикл.

• Ұзын санау: Жер мен аспан денелерінің қозғалысын есепке алатын цикл. Негіздері:

• Күн мен Айдың қозғалысын бақылау.

• Күн мен Айдың фазаларын есепке алу.

• Жұлдыздардың қозғалысын зерттеу.

Маңызы:

• Ауылшаруашылығы: Егін егу және жинау уақытын анықтау.

• Діни салт-дәстүрлер: Діни мерейтойларды белгілеу.

• Әлеуметтік өмір: Уақытты басқару және қоғамдық өмірді реттеу.

• Астрономиялық зерттеулер: Астрономиялық білімдерді дамыту.

Басқа көне күнтізбелер

• Қытай: Қытайлықтар Күнніңмен Айдың қозғалысына негізделген күнтізбе жүйесін қолданған. Олардың күнтізбесі 12 жануарлар циклімен байланысты және астрологиялық маңыздылыққа ие.

• Индия: Индияда әртүрлі күнтізбе жүйелері қолданылған. Көптеген күнтізбелер Айдың қозғалысына негізделген және діни маңыздылыққа ие.

• Греция: Грецияда күнтізбе жүйесі дәстүрлі түрде Ай мен Күннің қозғалысына негізделген. Алайда, олар күнтізбесін жетілдіру үшін астрономиялық білімдерін қолданды.

2.2 Ежелгі көшпенділердің күнтізбесі

Қазақтың дәстүрлі күнтізбесі, 12 жылдық жануарлар циклымен есептеледі. Қазақтың мүшел деген сөзін баршамыз білеміз. Ол тек қазақтарда ғана емес, Орталық және Оңтүстік-Шығыс Азияның кең аумағында тіршілік ететін халықтарда бар.Кейбір зерттеушілер 12 жылдық жануарлар циклінің аспан символикасы бар күнтізбені құру идеясын Шығыс Азия халықтары Орталық Азия көшпенділерінен қабылдады деп есептейді, олар Юпитердің Күннің айналасында шамамен 12 жыл ішінде толық төңкеріс жасағанын анықтады. Юпитердің жолын 12 тең бөлікке 30 градусқа бөліп, әр бөлікке белгілі бір жануардың атауын бере отырып, Азия халықтары 12 жылдық күнтізбелік цикл құрды.

Азияның әртүрлі елдерінде жануарлардың цикл атаулары әр түрлі. Қазақ атаулары жақшаның сыртында, ал жақша ішінде басқа халықтардың нұсқалары бар: тышқан (тышқан, егеуқұйрық); сиыр (сиыр, өгіз, Өгіз); барыс (Барыс, жолбарыс); қоян (қоян, мысық, қоян); ұлу (ұлу, айдаһар, қолтырауын); жылан (жылан); жылқы (жылқы); қой (қой, ешкі); мешін, маймыл (маймыл); тауық (тауық, қораз); ит (ит); доңыз (қабан, ит, шошқа).

Бұл ежелгі күнтізбеге бірнеше мың жыл болды. Күн, Ай, Жер қозғалысынан басқа, Юпитер – 12 жыл ішінде Күннің айналасында бір төңкеріс жасайтын алып ғаламшар. Күннің қатынасына байланысты Юпитер жерге қатты әсер етеді, климаттың өзгеруіне әкеледі, әр 12 жыл сайын әр түрлі нұсқалармен қайталанады.

Циклдағы 5 мүшел 60 жылдық шеңберді құрайды, ол үнемі қайталанып отырады. Уақыттың өзі қайталанғандай, оның оқиғалары, бақытсыз және бақытты жылдар, жұттар мен молшылық, соғыстар мен мерекелер үнемі қайталанап отырады. Бірақ бұл циклде "уақыттың аяқталуына" орын жоқ, сондықтан кейбір діни жүйелерде келтіргендей "әлемнің соңы" дегенге қарама – қайшы келтірілген. Мүшелдің уақытты беру, алу және беру, қайтару сияқты негізгі қағидасы-циклдік қайталау болып табылады. Адамдар туылады және өледі, және қайтыс болғандар туралы "қайтыс болғандар қайта оралады" дейді.Жаңа уақыт айналымымен қайтадан оралады деп сенеді.

Циклдік күнтізбе ғарыш өмірін, табиғат өмірін, адам өмірін оның экономикалық қызметімен біріктіреді, олардың маңызды байланысын анықтайды. Бұл күнтізбе көшпендінің ерекше өмірлік мінез-құлқын, оның жоғары адамгершілігін, жеке қарым-қатынас мәдениетін қалыптастырды. Бұл білім біздің ата – бабаларымыздың ерекше жауапкершілігін, шыдамдылық пен парасаттылықты қалыптастырды, іс-әрекеттер туралы ойлануды жөн көреді, ал орындалу жылдамдығы уақыттың өзі жоспардың орындалуына көмектесетін сәтті күтеді. Сол заңдарға сәйкес адамдар жақсы өмір сүреді. Қонақжайлылық, мейірімділік, бір – біріне көмектесу – ата-бабаларымыздың қасиетті қағидалары. Бұл күнтізбе уақытты өлшеу құралы ғана емес, сонымен қатар көшпелі мәдениеттің философиясы, этикасы мен эстетикасы, адамның табиғаты туралы ақпарат алып, шаруашылық, өмірлік, ғарыштық циклдердің ағымын біріктіріп, олардың өзара әрекеттесуін сипаттайды.

Адам өмірі 12 жастағы шыбындардың тізбегі сияқты белгілі бір жас кезеңін қамтиды. Бірінші мүшел (1-12 жас) – балалық шақ; екінші (13-24 жас) – жастық; үшінші және төртінші (25-36 жас, 37-48 жас) – жетілу; бесінші (49-63 жас) – кәрілік.

Мүшел жас адамның құндылық мәртебесін, оның әлеуметтік рөлін, мінез-құлық стилін, үлкендермен, кіші және тең адамдармен қарым-қатынас сипатын, әр түрлі жас топтарына қатысты міндеттерді анықтады.

Жас топтары арасындағы қарым-қатынастың негізгі нормалары келесідей:Кішкентайлар үлкендерге сөзсіз бағынады, құрмет пен құрмет көрсетеді. Бұл үлкендердің кішіге деген қамқорлығымен, жауапкершілігімен теңестіріледі. "Аға-кіші" жүйесі айқын құндылыққа ие. Жеке тұлғаны бағалау, ең алдымен, жас ерекшеліктеріне негізделген және олар қарым-қатынастың негізін құрайды. Белгілі бір ақсақалға деген құрметсіздік үлкендерге деген құрмет идеясын бұзатын нысандарда көрінбеуі керек. Жеке қарым-қатынас жалпыға әсер етпейтін нысандарда көрінуі керек.

Әрбір жас тобы әлеуметтік құрылымдағы белгілі бір орынмен, өмір салтымен, мінез-құлқымен, материалдық және рухани құндылықтар әлеміне деген көзқарасымен, оларды алу құқықтарымен, шектеулерімен және міндеттерімен сипатталады.

Балалық шақ-бұл адам әлі қоғамның толық мүшесі болып табылмайтын кезең; ол көңілді ойындар мен көңілді әлемде өсіп келеді, бірақ қазірдің өзінде отбасы ортасында әлеуметтендірілген мінез-құлықтың алғашқы дағдыларын алады, бала үлкендерге құрмет пен туыстарына деген сүйіспеншілікті белсенді түрде сіңіреді. Көшпелі рулық қауым өмірінің ерекшеліктеріне байланысты бала ересектер әлемінде болып жатқанның бәрін көреді және естиді, бірақ оның ересек өмірге қатысуына жол берілмейді.

Жастық шақ-құрдастарымен еркін қарым-қатынас, көңілді және ойын-сауық уақыты, қазірдің өзінде әлеуметтік безендірілген, салт-дәстүр мәртебесі бар уақыт. Одан әрі әлеуметтену жастардың үлкендерге деген көзқарасын ғана реттемейді. "Еркін" мінез – құлықтың өзіндік формалары, шекаралары мен шектері және ұлдар мен қыздар топтарының салттық қарама-қайшылығына негізделген тапсырма бар. Неғұрлым күрделі еңбек дағдыларын игерген жастар ру өміріне, түрлі жарыстарға белсенді қатысады, мерекелер мен рәсімдер кезінде үлкендерге қызмет етеді. Бұл жаста адам өміріндегі маңызды оқиға орын алады: ол үйленеді, бұл қыздар үшін жастықтың аяқталуын және келесі жас тобына ғана емес, сонымен бірге жаңа тұқымға ауысуды білдіреді. Үйлену тойында қыздар жастығымен қоштасады, ал жігіттер үшін бұл уақыт кейінірек, жастық шақтың соңында, 25 жасында келді.

Кемелдену екі мүшел кезеңін қамтиды, бірақ олардың арасындағы шекара – 37 жыл – әлі де қауіпті жас болып қала береді. Қарасақалдардың жасы-адамның ең үлкен әлеуметтік белсенділігінің уақыты. Ересек жастағы ер адамдар бүкіл халықтың қоғамдық өмірінің толыққанды қатысушылары болып табылады. Бұл жаста әйелдің өмірі дәстүрлі түрде отбасы, үй шаруашылығы және ата-ана тәрбиесімен шектеледі. Кемелдену – бұл қоғамның материалдық және рухани мәдениетін құру, үйлену тойлары, жерлеу рәсімдері, еске алу, соттар, түрлі жарыстар, әскери операциялар және т. б. атынан барлық ұлттық іс-шараларға қатысу жасы.

Бесінші мүшел және одан үлкен жас-адам өмірінің ерекше уақыты. Балалар мен туыстардың қамқорлығы мен назарынан тыс қалған ақсақал, қария өзінің өмірлік тәжірибесінің биіктігінен өмірді ерекше көріп, бағалайды. Өмірдің қиыншылықтарынан алынған даналық оны идеалды кеңесші етеді және оның әлеуметтік рөлі осындай. Кеңесші, басшы көмекшісі.

Балалық шақ-жастық-жетілу-кәрілік. Қазақ қоғамының әлеуметтік өмірін реттеген орасан зор өмірлік цикл. Өмір кезеңдерінен өту адамның өсіп келе жатқан әлеуметтенуімен, дәстүрлі өмірдің кең көкжиегін дамытуға қатысумен бірге жүреді.

Қазақ күнтізбесінің заңдарына сәйкес бәрі алма кезек.

2.3 Қазіргі қазақ күнтізбесі

Қазіргі қазақ күнтізбесі – көне дәстүрлер мен заманауи технологияларды біріктіретін инновациялық ойын-сауық. Қазақ халқының бай мәдени мұрасын бейнелейтін бұл күнтізбе уақытты жоспарлау мен бақылауға арналған сенімді және ыңғайлы құрал болып табылады.

Қазақ мәдениеті мен тұрмысының ерекшеліктерін ескере отырып әзірленген қазіргі қазақ күнтізбесі ай мен Күн жүйесіне негізделген. Ол қазақтың ұлттық мерекелері мен мемлекеттік мерекелерінің, сондай-ақ Қазақстанның тарихы мен мәдениетіне байланысты маңызды оқиғалардың күндерін дәл анықтауға мүмкіндік береді.

Күнтізбеде қазақ әдет-ғұрыптарының символикасы мен елдің аймақтық ерекшеліктері ерекше түрде біріктірілген. Ай сайын қазақтың жарқын дәстүрлерін, музыкасын, әндерін, билері мен ұлттық ойындарын бейнелейтін бірегей иллюстрациялар сүйемелденеді. Осының арқасында қазіргі заманғы қазақ күнтізбесі практикалық құрал ғана емес, сонымен қатар жыл бойы өз иесін шабыттандырып, сүйемелдей алатын нағыз өнер туындысына айналады.

Қазіргі қазақ күнтізбесінің айрықша мақтанышы – атақты қазақ тұлғаларының өмірбаяндарымен танысу, елде өткен тарихи оқиғаларды байқау, сондай-ақ Қазақстанның әртүрлі өңірлеріндегі қазақ мәдениеті мен ұлттық дәстүрлері туралы білу мүмкіндігі. Күнтізбе сонымен қатар қоршаған ортаны қорғауға және халыққа экологиялық білім беруді насихаттауға баса назар аударады.

Қазіргі қазақ күнтізбесі-бұл уақытты бақылайтын құрал ғана емес, бұл қазақ мәдениетінің, ұлттық қазынасы мен тарихының жер қойнауы бойынша нағыз саяхат. Ол Қазақстанның таңғажайып әлемінде таптырмас көмекші және сенімді жолсерік болады, онда қазіргі заман бірегейлік пен шынайылықпен ұштасады.

Григориан күнтізбесі

Негіздері: Григориан күнтізбесі 1582 жылы папа Григорий XIII тарапынан енгізілген. Бұл күнтізбе Юлиан күнтізбесінің күн мен жылдың ауытқуын түзетуге бағытталған. Григориан күнтізбесі Күн жүйесіндегі Жердің Күнді айнала қозғалу уақытын негізге алады. Жыл 365 күн және 6 сағат, 9 минут және 9,54 секунд болады. Осы ауытқуды жою үшін 4 жылда бір рет қосымша күн қосылады.

Таралуы: Григориан күнтізбесі қазіргі замандағы ең кең таралған күнтізбе. Оны әлемнің көптеген елдері, соның ішінде Еуропа, Америка, Австралия және басқа да елдер қолданады.

Басқа күнтізбе жүйелері

Әлемде Григориан күнтізбесінен басқа күнтізбе жүйелері де қолданылады. Оларғамыналаржатады:

• Ислам күнтізбесі: Бұл күнтізбе Ислам дінінің негізгі күнтізбе жүйесі. Ислам күнтізбесі айлық күнтізбе, яғни айдың фазаларын негізге алады. Оның жылдары 354 күннен тұрады.

• Еврей күнтізбесі: Бұл күнтізбе Еврей дінінің негізгі күнтізбе жүйесі. Еврей күнтізбесі айлық күнтізбе, оның жылдары 353-355 күннен тұрады.

• Қытай күнтізбесі: Бұл күнтізбе Қытай мәдениетінің негізгі күнтізбе жүйесі. Қытай күнтізбесі айлық күнтізбе, оның жылдары 354-355 күннен тұрады.

Күнтізбелердің қазіргі заманғы өмірге әсері

Күнтізбелердің қазіргі заманғы өмірдегі рөлі өте маңызды. Олар келесі әсерлерді тигізеді:

• Уақытты өлшеу және басқару: Күнтізбе уақытты өлшеуге және басқаруға мүмкіндік береді. Бұл жағдай қоғамдық өмірді ұйымдастыруда және әртүрлі іс-шараларды жоспарлауда маңызды рөл атқарады.

• Мерекелер және дәстүрлер: Күнтізбе әртүрлі мемлекеттердегі мемлекеттік және діни мерекенің күндерін анықтайды. Бұл мерекенің сақталуына және халықтың дәстүрлерін сақтауына көмектеседі.

• Экономикалық қызмет: Күнтізбе экономикалық қызметте маңызды рөл атқарады. Кәсіпорындардың жұмыс кестесін жасау, сауда-саттық операцияларын жүргізу және басқа да экономикалық қызметтер күнтізбе жүйесіне байланысты жүзеге асырылады.

• Жыл мезгілдері: Күнтізбе жылмезгілдері мен ауа райының өзгерістерін бақылауға мүмкіндік береді. Бұл ауылшаруашылығы мен басқа да іс-шараларды жоспарлауда пайдалы.

Қазіргі заманда әртүрлі күнтізбе жүйелері қолданылады, олардың ішінде Григориан күнтізбесі ең кең таралған. Күнтізбелер қазіргі заманғы өмірдің маңызды бөлігі болып табылады және уақытты өлшеу, мерекені сақтау, экономикалық қызметті жүргізу және басқа да маңызды іс-шараларды жоспарлау үшін қолданылады.

Практикалық бөлім

Сауалнамаға 20 оқушы қатысты.

Сұрақтар:

1. Күнтізбенің шығу тегі қандай?

2. Күнтізбенің дамуына қандай халықтар мен мәдениеттер айтарлықтай үлес қосты?

3. Көптеген күнтізбелер негізделетін негізгі принциптер қандай?

4. Ежелгі уақытта күнтізбелер қалай өзгерді?

5. Ежелгі және орта ғасырлардағы күнтізбелердің негізгі функциялары қандай болды?

6. Әр түрлі күнтізбелердің артықшылықтары мен кемшіліктері қандай?

7. Күнтізбелерді қалыптастыру мен қабылдаудағы діннің рөлі қандай?

8. Уақыт өте келе күнтізбелерде қандай өзгерістер болды және оларды не тудырды?

9. Қазіргі күнтізбелерді дамытудағы ғылымның рөлі қандай?

10. Қазіргі уақытта ең көп таралған күнтізбелер қандай және олар неге дәл осылай таңдалады?

«Күнтізбе: көне заманнан бүгінгі күнге дейін» тақырыбындағы ғылыми жобам үшін мен осы тақырып бойынша бастапқы ақпарат пен пікір алу үшін оқушылар арасында сауалнама жүргізуді шештім. Бұл мәтінде мен бірнеше мектептерде жүргізілген осы сауалнаманың нәтижелерін ұсынамын.

Мен келесі ашық сұрақтан бастаймын: "күнтізбе және оның ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі эволюциясы туралы не білесіз?" Оқушылардың жауаптары білім деңгейімен және оларға қызығушылық танытатын уақыт кезеңдерімен ерекшеленеді. Кейбір оқушылар күнтізбе күндер, апталар, айлар мен жылдар санына негізделген уақытты анықтау жүйесі екенін атап өтті. Басқа оқушылар ежелгі дәуірдегі әртүрлі мәдениеттер мен олардың күнтізбелеріне қатысты егжей-тегжейлі мәліметтерді ашты.

Кейбір мектеп оқушылары алғашқы күнтізбелер біздің дәуірімізге дейінгі 2000 жылы Ежелгі Месопотамияда пайда болғанын айтты. Алғашқы қолданылған күнтізбелердің бірі ай фазаларына негізделген ай күнтізбесі болды. Кейбіреулер кейінірек пайда болған күн күнтізбелері туралы да біледі.

Толығырақ, кейбір мектеп оқушылары Рим империясында Юлий Цезарь ұсынған Джулиан күнтізбесі және Юлиан күнтізбесінің дәлсіздіктерін түзету үшін XVI ғасырда Рим папасы Григорий XIII енгізген Григориан күнтізбесі сияқты күнтізбелер туралы білімдерін көрсетті.

Сонымен қатар, кейбір оқушылар Орталық Американың ежелгі өркениеттерінде қолданылған ежелгі грек, ежелгі Египет және мамыр күнтізбесі сияқты мәдени күнтізбелерді атап өтті.

Кейбір мектеп оқушылары сонымен қатар біз қолданатын Григориан күнтізбесі және смартфондар мен компьютерлерде электрондық күнтізбелерді пайдалану мүмкіндігі сияқты заманауи күнтізбе сорттарын әкелді.

Сауалнама нәтижесінде мен әртүрлі күнтізбелер және олардың эволюциясы туралы оқушылардың білімі туралы кең ақпарат алдым. Бұл маған зерттеу жұмысымды тереңірек зерттеуге және ғылыми жобама қызықты жаңа фактілерді енгізуге мүмкіндік берді.

Қорытынды

Жобаны жазу барысында күнтізбе туралы көптеген қызықты ақпараттарды білдім!

• Күнтізбе бізге уақытты бақылауға көмектеседі екен!

• Көне заманда адамдар күнтізбе жасау үшін күн мен айдың қозғалысын байқаған екен!

• Бүгінде әртүрлі күнтізбелер бар екен!

Менің жобамда көне күнтізбелер туралы білім беруге, қазіргі заманғы күнтізбелермен таныстыруға және күнтізбе арқылы уақытты есептеу әдістерін үйретуге тырыстым.

Ұсыныстар

• Жобаға күнтізбе туралы қосымша суреттер қосу қажет.

• Жобада көне күнтізбелер туралы қосымша аңыздар мен қиссаларды қосу жақсы болар еді.

• Жобаға қазіргі заманғы әртүрлі күнтізбелердің түрлері туралы ақпарат қосу .

Осы ұсыныстарды ескеру арқылы жобам түсінікті және қызықты болып қалады деп ойлаймын!

Осы ғылыми жобаның нәтижесінде бірнеше ұсыныс жасауға мүмкіндік туды:

Күнтізбелердің білім беру жүйесінде маңызы: Күнтізбелердің тарихын оқушыларға таныстыру үшін мектеп бағдарламасына арнайы курс енгізуді ұсынамыз. Бұл курс шеңберінде күнтізбенің тарихи маңызы, оның мәдениетіміз бен өміріміздегі рөлі қарастырылсын.

Заман өзгерістеріне жауап беретін күнтізбе: Біздің дәуіріміздегі күнтізбелердің тақырыбын зерттей отырып, технология мен ғылыми жетістіктерді ескере отырып, заманауи өзгерістерге бейім біртұтас күнтізбе жүйесін құру бағытында ғылыми-зерттеу жобаларын қолға алу ұсынылады.

Халықаралық күнтізбе күні: Әлем бойынша әртүрлі күнтізбелерді құрметтеу мақсатында «Халықаралық күнтізбе күні» мерекесін белгілеуді ұсынамыз. Бұл мереке шеңберінде түрлі мәдениет өкілдері өздерінің күнтізбелері мен олардың тарихы туралы ақпарат бөліссе, мәдени алмасу арта түседі.

Күнтізбелерді зерттеуге арналған ғылыми зерттеулер: Күнтізбелердің ғылыми тұрғыдан зерттелуін жандандыру үшін университеттер мен ғылыми ұйымдар арасында ынтымақтастыққа негізделген арнайы жобалар жасалуын ұсынамын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Володомонов Н.В. Календарь: прошлое, настоящее, будущее.

 Москва: Наука. – 1987. – 80 с. 

2. Климишин И.А. Календарь и хронология. – Москва: Наука. – 1990.  480 с. 

3. Рябов Ю.А. Движения небесных тел. – Москва: Наука. – 1988. – 240 с. 

4. Исқақов М.Ө. Халық календары. – Алматы: Қазақстан. – 1980. – 318 б. 

5. Молчанов Ю.Б. Четыре концепции времени в философии и физике. Москва: Наука. – 1977. – 192 с. 

6. West M.L. Early Greek philosophy and Orient. Oxford: 1971. – Р. 35. 

7. Маргулан А.Х. Казахская юрта и ее убранство.– Москва: Наука.–1964. –80 с. 

8. Маргулан А.Х. Мир казаха. – Алматы: Наука. – 1997. – 57 с. 

9. Сейдімбек А. Күңгір-күңгір күмбездер.– Алматы: Жалын. –1981.– 239 бет. 

ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ КҮНДЕЛІГІ

Зерттеу тақырыбы: Күнтізбе эволюциясы

Оқушы: Серік Әлинұр

Мектеп, сынып: А.Байтұрсынов атындағы № 211 орта мектептің 3 «А» сыныбы

Ғылыми жетекшісі: Рыспанова Мереке

Ғылыми Зерттеу Күнделігі

Зерттеу тақырыбы: Күнтізбе эволюциясы

Орындаған: Серік Әлинұр

Ғылыми жетекшісі: Рыспанова Мереке

Қызылорда, 2024 жыл