Пән/сынып

Мұғалімнің аты-жөні

Тарау немесе бөлім атауы,

ІVбөлім

Ұрпақ тәрбиесі

Сабақтың тақырыбы,

4-сабақ

Махамбеттің соңғы сөзі

Оқу мақсаты

7.2.3.1 әдеби эссе

7.4.4.5 шығарманы ұлттық құндылық тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу

Сабақ мақсаты

• туындыдағы ұлттық құндылықтың мәнін түсіу;

• «Махамбеттің соңғы сөзі» тақырыбына әдеби эссе жазу.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақта жоспарланған іс- әрекет

Ресурстар

Ұйымдастыру кезеңі

1 мин

Сабақтың тақырыбы және мақсатымен таныстыру

Қазақ әдебиеті

«Арман-ПВ» 2017

Кіріспе

Сұрақ- жауап

«Нарынқұм зауалы» поэмасының 1-бөлімі

«Махамбеттің соңғы сөзі немесе монологі»

не жайлы?

Жауабыңызды салыстырыңыз!

Нарынқұм зауалы

Ақынның «Нарынқұм зауалы» шығармасы Махамбеттің соңғы күндердегі өмірін суреттейді. Тарихтың ашшы шындығын жендет пен ұлы дарынның ара қатынасын философиялық толғамдар арқылы таныған ақын Махамбеттің манологінен көп нәрсені пайымдатады. Махамбеттің манологінде намыс, батырлық, ар ождан, туған елге деген шексіз махаббат жатыр. «Дулығаны қақ жарып гүл шыққанша, жер астынан қарап жатам мен саған» деген Махамбеттің соңғы сөзінен туған жердің ғажайып сырымен ақын тағдырының байланысын ашады. Ел үшін еңіреген ерлердің ешқашан өлмейтінін найзамен, жырымен қорғаған Атамекен мен қас батырлардың жаны бір екенін көрсетеді.

Жаңа сабақ

1-тапсырма: Туындыдағы ұлттық құндылықты ашып көрсететін бөлімін анықтап, мәнін түсіндіріңіз.

Дескриптор.

• Шығармадағы ұлттық құндылықты анықтайды.

• Қазақ наным- сеніміне тән түсініктерді тауып, мәнін ашып жазады

Жауабыңызды салыстырыңыз!

1. Махамбеттің түс көруі. Өзге түркі халықтары секілді қазақ халқының да түс жору салты бар. Кең төскейді жайлаған жұрт түсті тек жақсылыққа жорыған. Кісі қандай қорқынышты түс көргенде де, өмірден көргені бар, ойында тоқығаны бар жорушы оны жақсы болашақпен, келер күннің жайлы жақсылығымен сабақтастырған. Көрген жайсыз түсінен мазасы қашып, көңілі алаң болып, тіпті үрейленіп келген кісіге білікті жорушы: «жаман түс – түлкінің боғы», - деп басу айтып, шошытқан жайсыз түстің өзін жақсы нышанға жорыған. Бұл жерде түс жорушының парасаттылығының, имандылығының атқаратын қызметі айрықша жоғары.

2. Әке өнегесі. Балаға тәрбиесіне жауапкершілікпен қарау үлкен міндет. Бір ауыз сөздің өзі балаға әсер етеді, ал ісің мен сөзің сай болса, әрине үрпағың көргенін істейді. Үлкеннің алдында иіліп сөйлеу, Қарғысын емес, батасын алу үлкен бақыт.

3. Ұлттық қағиданы бұзбау. Дала заңынан аттамау, баба өсиетін орындау – асқан көрегендіктің, адалдықтың, қазақтың табиғи болмысының, уәдеге беріктігінің көрінісі.

Эссе деген не?

• Эссе - бұл адамның субъективті пікірі, көзқарасы мен ойы еркін түрде жазылатын әдеби жанрдың бір түрі.

• Эссенің басқа жанрлардан айырмашылығы- ой еркіндігі және көлемі жағынан қысқа болып келеді.

• Әдеби эссе эссе түрлерінің ішіндегі ең күрделісі

Ол жазылу мақсатыны қарай 6-ға бөлінеді

Әдеби- талдау эссе

Әдеби- сыни эссе

Әдеби- синтез эссе

Әдеби- дәлелдеме эссе

Әдеби- салыстырмалы эссе

Әдеби- шығармашылық эссе

Әдеби- талдау эссені белілі бір туындыны талдай отырып жазады.

2-тапсырма. «Махамбеттің соңғы сөзі» тақырыбына Махамбеттің бейнесін ашып, әдеби-талдау эссе жазыңыз.

Дескриптор.

• Эссе құрылымын сақтайды;

• Эссе жазады.

2-тапсырма. Шығармадағы Махамбет заманын бүгінгі күн мен салыстыра отырып баға беріп, пікір білдіріңіз

Дескриптор.

• Бүгінгі күн мен Махамбет заманын салыстырады.

• Оқушы өз пікірін білдіріеді.

Жауабыңызды салыстырыңыз!

Эссе

Мұхтар Шаханов «Нарынқұм зауалы» поэмасында Махамбет образын керемет аша білген. Сюжет желісі батырдың түс көруінен басталады. Махамбет өзінің өмірден өтер сағатын сезгендей, ішіндегі ақындық жүрек сырын ақтарады. Келешектің күдер үзбей, бата-тілек айтып, туған елмен қимай қоштасады.

Бұл поэма Махамбеттің күрескерлік айбынын, ұлттық болмысын, ақындық тереңдігін, азаматтық парасатын танытатын ілгері шығарма саналады.

Ақын Махамбеттiң монологі арқылы бүгiнгi күндi жырлап отыр. Махамбет сынды ұлы ақынның тегеурiнiн, қаһары мен ойлылығын бүгiнгi поэзия аспанына жiбек тордай жайып жiберуге ұмтылысы бар. Арман мен арман қосылады. Монолог үлгiсiнде көрiнiп отырған ақын сезiмi сенiмге айналып, сенiмi сезiмге ұласып, лирикалық толғаныс тамыры осылайша тармақты жатыр. Өлең шапшаңдық үдемелi жолмен өрiстейдi. "Менiң бассыз қалғандығым сенiң бассыз қалғандығың болмағай", деген сөз түйiнi толғаныс түрiнде ойлану, байыпты бағдарлау сипатын танытса, ең соңғы шумақтарға "Дулығаны қақ жарып гүл шыққанша, жер астынан қарап жатам мен саған" сөздерi арқылы ақын сезiмiнің асқақтығы көрінеді.

Әке мен бала монолгі арқылы сол замандағы халық болмысы байқалады. Әкеден мақтау есту үшін Ықыластың жасаған опасыз әрекеті жүрекке оқ тигендей жаралайды. Сондағы әкенің соңғы шешімі арқылы қазақтың адалдығы мен өр рухы анық сезіледі. Өр рухты қазақ даласында Махамбеттің бейнесі мәңгі сақталары сөзсіз.

Бүгінгі сабақта

- «Махамбеттің соңғы сөзі» тақырыбына әдеби эссе жаздыңыздар;

- Туындыдағы ұлттық құндылықты ашып көрсететін бөлімін анықтап, мәнін түсіндірдіңіздер.

Қосымша тапсырма:

Махамбет Өтемісұлы туралы тағы қай ақын-жазушылардың шығармаларында кездесетінін анықтап, дәптерге жазыңыздыр. Өздеріңіз бұрын естімеген дәстүрге, тыйымға байланысты 5 түрлі ақпарат жинаңыз.