Мақала: "БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМІНЕ КӨМЕК КӨРСЕТУДІҢ НЕЙРОПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ"

БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМІНЕ КӨМЕК КӨРСЕТУДІҢ

НЕЙРОПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ

Қазіргі таңда мұғалімдер тек педагогикалық әдістемелермен ғана баланың оқудағы барлық мәселелерін шешуге болмайтынын түсінеді. Әрине, психологиялық ерекшеліктер мен әлеуметтік орта әрқашан өз әсерін тигізеді. Сонымен қатар, бала өмірінің алғашқы жылдарында мидың дамуымен байланысты процестер де бар. Нейропсихология ұстанушылары: нәрестеде жүгіру кезеңін өткізіп жібергендіктен. емлені сезінбеуі мүмкін, деген болжамды ұстанады. Балалар нейропсихологиясы өте жас, бірақ тез дамып келе жатқан ғылым, ол балалар мінез-құлқы мен қабылдау төңірегіндегі көптеген сұрақтарға жауап береді.

Нейропсихологияның негізін қалаушылардың бірі психолог және невропатолог-дәрігер Александр Лурия болды. Ұлы Отан соғысы кезінде дәрігерге тиісті диагностикалық құралдарсыз бас жарақатымен жұмыс істеуге тура келді. Ол іс жүзінде қандай жарақатпен жұмыс істейді деп ойлады. Көмекке әр түрлі тесттер келді. Бейбіт уақытта тесттер әдістемесі ғылыми ми құпияларын аша отырып, дамуды жалғастырды. 20-30 жыл бұрын ғылымның тармақтары - балалар нейропсихологиясы пайда болды.

Нейропсихология қалай жұмыс істейді? Миды жаңа жылдық гирлянд түрінде елестетеміз. Біз оны қораптан аламыз және кейбір шамдар жанбайды. Олар гирляндтың қажетті сияқты жарқырауы үшін бұрау керек. Онымен нейропсихологтар айналысады. Балалар нейропсихологиясының ерекшелігі -баланың миы 11 жасқа дейін өте иілгіш. Ерте кезеңде мәселені шешу оңайырақ, ал егер оларды «сол қалпында» қалдырса, онда олар тек қана түбірін ашып, бір-біріне көшетін болады.

Балаға нейропсихологтың көмегі қажет екенін қалай түсінуге болады?

Ми-адамның бүкіл өмірі сапасымен анықталатын құрал. Егер бала мінез-құлық ережелерін ұстай алмаса және емле ережелерін қолдана алмаса, бұл бірінші кезекте мидың белгілі бір бөлігіне жауап беретін ерік пен өзін-өзі бақылау күшінің жоқтығы туралы белгі береді. Математика пәнінен дарынды балалар кездеседі, қызықты шығармашылық жобалар жасайды, бірақ орыс тілі сабағында жиі «қателіктер» жасайды. Әлбетте, бұл жерде ақыл-ой дамыған жоқ емес.

Нейропсихологиялық проблемалардың белгілері:

• ақпаратты нашар есте сақтайды,

• шоғырлана алмайды,

• өзін нашар қадағалайды,

• баяу оқиды,

• қозғалыстағы ыңғайсыздық,

• энергиясы таусылған,

• нашар ұйықтайды,

• әріптерді айнала жазады,

• балада жабысқақ қозғалыстары бар,

• макро - немесе микро жазу бар,

• құлақаралық өзара іс-қимылдың қалыптаспауы бар.

Нашар оқығысы келетін балалар жоқ. Бірақ жақсы оқи алмайтын балалар бар. Бастауыш мектепте: сабақта немесе қосымша сабақтарда жаттығу немесе ойын тапсырмасы түрінде қарапайым жаттығулар кейбір мәселелерді шешуге көмектеседі. Ең бастысы, адам ағзасындағы бәрі өзара байланысты екенін және баланың жетістікке жетуі өзін қаншалықты жақсы басқара алатынына байланысты екенін түсіну. Айта кету керек, қазіргі заманғы ата – аналардың «ауруы» - олар барлық шешімдерді өзіне алады және баланың өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі қамтамасыз ету құқығынан айырады. Бірақ бұл қасиеттерсіз адам дами алмайды.

Мидың дамуы үшін жаттығулар мен ойындар түрлері

Тыныс алу жаттығулары

Ең қарапайым, ең үйреншікті процесс, оны басқару оңай. Көптеген тыныс алу жаттығулары бар (оларды ғаламторда оңай табуға болады), олар арқылы балалар шоғырлануға және өз дене мүшелерін басқаруға үйренеді.

Көзге арналған гимнастика

Көзге арналған жаттығулар тек көзді ғана сақтап, жақсартуға көмектеспейді. Олар мидың түрлі бөліктерін белсендіреді. Егер диктант алдында мұндай жаттығуларға бірнеше минут бөлсеңіз, оқушылар жұмысты әлдеқайда жақсы жазады.

Саусақ жаттығулары

Саусақ моторика жаттығулары -біздің барымыз (әсіресе, сөйлеу, жазу). Ұсақ моторикаға арналған тапсырмар нейропсихологиялық проблемалар диагностикасында белсенді қолданылады. Әр- түрлі саусақтардың комбинацияларындағы қанықпалар басы «шамды жағып» көмектеседі.

Доппен ойын мұғалім сұрақ қойып, оқушыға доп лақтырады. Оқушы мұғалімге доп лақтырып, сұраққа жауап беруі керек. Осылайша, танымдық әсермен қатар үйлестіру дамиды.

«Ең жақсы» ойыны

Қатысушылар екі топқа бөлінеді. Әр топқа мынадай нұсқау беріледі. Берілген мінездеме қай мамандыққа сай екендігін айту қажет. Ең ақшалы, ең жасыл, ең тәтті, ең күлкілі, ең ұсқынсыз, ең қарым - қатынасы күшті, ең жауапты, ең салмақты

«Шапалақ» ойыны

Мұғалім сабақ алдында былай деп хабарлайды: «егер сабақта бір рет алақанымда соқсам, сендер де қайталау керексіңдер. Егер екі рет — аяқпен жер басу. Егер үш рет - «Алақай»деп айқайлаңыз. Бұл тапсырма оқушылардың назарын сабақ бойы сақтауға көмектеседі.

«Күн жүйесі» ойыны

Мұғалім ғаламшарларды сынып кеңістігіне шартты түрде бөледі: «мұнда бізде Марс, мұнда Юпитер бар...»және т.б. Оқушылар есте сақтау үшін бірнеше рет қайталайды. Одан әрі балалар көздерін жабады. Мұғалім командаларды ғаламшарға белгілі бір қолмен және саусақпен жабық көзбен көрсетеді. Мысалы:»сол қолдың атаусыз саусағымен Венераға және оң қолдың көрсеткіш саусағымен Меркурийге көрсетіңіз». Сол сияқты кеңістікте сабақтың тақырыбына байланысты кез келген ұғымдар мен бейнелерді бөлуге болады.

«Сұрақ -жауап» жаттығуы

Мұғалім ғылыми фактімен тұжырымдайды және оқушыларға тапсырма береді: «маған осы тұжырым бойынша «иә»,» жауап «мүмкін «(«жоқ», «ақпарат бекітуде жоқ») деген сұраққа жауап беріңіздер.

«Сөзді есті» ойыны

Оқушы кабинеттен шығады. Мұғалім қалған балалар арасында бірнеше сөзді бөледі (мысалы, бір қатар - бір сөз). Оқушылар оларды хормен айтуы керек. Екпін қою маңызды, себебі бәрі әр-түрлі айтады. Оқушы сыныпқа оралады. Оған сыныптастары хормен өз сөздерін айтады. Үш әрекет үшін ол мүмкіндігінше көп сөздерді естіп айтуы керек. Егер балада қабылдау қиын болса, әр қатар өз сөзін бөлек айтады.

«4 үшін 4» жаттығуы

Балалар тапсырма алады: 4 минут ішінде 4 сөйлемнен шағын шығарма жазу. Міндетті шарттар: 2 тақырыбындағы сөздер, шығарма басы мен соңы бар. Бұл шығармашылық тапсырма болғанымен, оқушылар әдетте қарапайым нәрсе жазады. Бірақ егер мұғалім ең әдемі шығармаларды дауыстап оқуды бастаса, онда мотивация күрт өседі және келесі жолы балалар тамаша көркем мәтіндерді береді.

«Алмастырушы онтогенез әдісі» жаттығуы

Осы дене жаттығуын орындау кезінде бала туғаннан бір жылға дейінгі барлық жолды шартты түрде қайталайды. Қозғалыстар:

туу, босану жолымен өту,

арқада жату, кеңістікті көру арқылы меңгереді,

бүйірінен -бүйіріне, ішіне бұрылады,

қолды көтереді, тіреледі,

басын көтереді, кеңістікті тігінен қамтиды,

отырғызылады,

төрттікке жүгіріп,

бірінші қолдың көмегімен тұрады,

содан кейін жүреді, алдымен көмекпен, содан кейін өз бетінше.

«Бұрын және қазір» педагогикалық ойыны

Мақсаты-балалардың өз өзгерістерін және есею кезеңдерін сезінуіне көмектесу.

Ереже: балаларға өздері толтыратын тақтайшалар таратылады, содан кейін тақтада жалпы жиынтық кесте толтырылады. Кесте толтырылғаннан кейін жүргізуші балаларға олардың өзгергенін көрулерін ұсынады. Талқылау нәтижесінде адам үнемі жақсы жаққа ауысатыны туралы қорытынды жасалады.

Әрине, әр проблеманы қарапайым ойын жеңе алмайды. Кейбір жағдайларда маман-нейропсихологқа жүгіну керек. Ата-аналарға қолдау көрсету, олардың мәселені түсінуі әрқашан маңызды. Және сабақта мақтауға себеп табу керек-бұл балаларды алға ұмтылдандырады.

Қолданылған әдебиет:

1. Лурия А.Р. Высшие корковые функции человека. - Cпб.: Питер, 2018. - 768 с.

2. Хомская Е.Д. Нейропсихология: 4-е издание. - Спб.: Питер, 2015. - 496 с.

3. Скворцов И.А., Адашинская Г.А., Нефедова И.В. Модифицированная методика нейропсихологической диагностики и коррекции при нарушении развития высших психических функций у детей. Учебно-методическое пособие. - М.: Тривола, 2000. – 50 с.

Семенович А.В. Нейропсихологическая диагностика и коррекция в детском возрасте