ЕРЕКШЕ БІЛІМДІ ҚАЖЕТ ЕТЕТІН БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛЕУ МҮМКІНДІКТЕРІНЕ ҚОҒАМНЫҢ ҚАТЫНАСЫ

Марат Гүлфира БМ-42-ҚБ топ 4 курс студенті кафедра «Бастауыш білім берудің педагогикасы мен әдістемесі»

Секенова Балкүміс Байжанқызы

Ж.Мусин атындағы Көкшетау жоғары қазақ педагогикалық колледжінің

Кәсіби біліктілікте тиімді психологиялық-педагогикалық, оның ішінде инклюзивті білім беру бағдарламасын меңгеру

жоғары санатты оқытушысы, педагог-зерттеуші, ПҒМ

Аңдатпа: Бұл мақалада ерекше білімді қажет ететін балаларды оқыту мен тәрбиелеу үдерісіне қоғамның көзқарасы мен қатынасы қарастырылады. Ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуына жағдай жасау – тек білім беру жүйесінің ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті екендігі айқындалады. Қоғам мүшелерінің бұл мәселеге деген көзқарасы, түсінігі мен қолдауы инклюзивті білім беру жүйесінің табысты жүзеге асуына тікелей әсер ететіні көрсетіледі.

Кілт сөздер: ерекше білімді қажет ететін балалар, инклюзивті білім, қоғамның қатынасы, қолдау, тәрбиелеу

Аннотация: В статье рассматривается отношение общества к обучению и воспитанию детей с особыми образовательными потребностями. Подчеркивается, что создание условий для обучения таких детей — это ответственность не только системы образования, но и всего общества. Понимание, принятие и поддержка со стороны общественности играют ключевую роль в успешной реализации инклюзивного образования.

Ключевые слова: дети с особыми образовательными потребностями, инклюзивное образование, отношение общества, поддержка, воспитание

Abstract: This article explores society’s attitude towards the education and upbringing of children with special educational needs. It emphasizes that creating an inclusive environment for such children is not solely the responsibility of the education system, but of the entire society. Public understanding, acceptance, and support are crucial for the successful implementation of inclusive education.

Keywords: children with special educational needs, inclusive education, societal attitude, support, upbringing

Кіріспе

Қазіргі қоғамда білім беру саласының дамуы адам құқықтарын құрметтеуге, тең мүмкіндіктер жасауға және әрбір баланың жеке қабілетін ескеруге бағытталған. Осы орайда ерекше білімді қажет ететін балалардың (ЕБҚБ) білім алуына жағдай жасау – заман талабына сай маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Ерекше қажеттіліктері бар балалар – бұл тек медициналық диагноз қойылғандар ғана емес, сонымен қатар физикалық, психологиялық, эмоционалдық немесе әлеуметтік себептерге байланысты оқу мен даму барысында қолдауды қажет ететін балалар. Олар үшін сапалы білім мен тәрбиенің қолжетімді болуы – толыққанды азамат ретінде қалыптасудың негізі.

Алайда инклюзивті білім беруді жүзеге асыру тек мектептердің, мұғалімдердің немесе ата-аналардың ғана жауапкершілігі емес. Бұл үдеріс қоғамның барлық мүшелерінің қатысуын, түсіністігін және қолдауын талап етеді. Қоғамның ерекше балаларға деген көзқарасы олардың әлеуметтенуіне, өзін-өзі тануына және қоғамда лайықты орнын табуына тікелей әсер етеді. Сондықтан бұл мақалада қоғамның ерекше білімді қажет ететін балаларды оқыту мен тәрбиелеу үдерісіне деген қатынасы жан-жақты қарастырылады.

Негізгі бөлім

1.Ерекше білімді қажет ететін балалар туралы түсінік

– Анықтамасы, топтары, ерекшеліктері

– Білім алудағы кедергілер мен қажеттіліктер

2. Инклюзивті білім беру ұғымы және оның маңызы

– Инклюзия принциптері

– Қазақстандағы инклюзивті білімнің дамуы

3. Қоғамның ерекше балаларға қатынасы: тарихи және қазіргі көзқарастар

– Кеңестік кезең мен қазіргі қоғам арасындағы айырмашылықтар

– Стереотиптер мен кемсітушілік мәселелері

4. Отбасы мен мектептің рөлі

– Ата-ананың қабылдауы мен қолдауы

– Мұғалімдердің даярлығы мен көзқарасы

5. Қоғамдық ұйымдар мен БАҚ-тың ықпалы

– ҮЕҰ рөлі, ақпараттық қолдау

– БАҚ-тағы бейнесі мен қоғамдық пікір

6. Жағымды өзгерістер мен болашағы

– Заңнамалық қолдау

– Қоғамның санасының өзгеруі

– Болашаққа ұсыныстар

Ерекше білімді қажет ететін балалар туралы түсінік

Ерекше білімді қажет ететін балалар (ЕБҚБ) – бұл оқу мен даму барысында арнайы педагогикалық тәсілдер мен қолдауды қажет ететін балалар тобы. Олардың қажеттіліктері физиологиялық, психологиялық, зияткерлік немесе әлеуметтік жағдайларға байланысты туындайды. Халықаралық және ұлттық деңгейде бұл топқа көру, есту, сөйлеу, қозғалыс, зияткерлік және эмоциялық-ерік саласында қиындықтары бар балалар, сондай-ақ аутизм спектрі, оқудағы ерекше қажеттіліктер немесе созылмалы аурулармен өмір сүріп жатқан балалар жатады. Бұл балалардың әлеуеті шектеулі емес, керісінше, оларды дамытудың, оқытудың және тәрбиелеудің дұрыс жолдарын табу – педагогтардың, ата-аналардың және жалпы қоғамның міндеті. Көп жағдайда олардың әлеуетін ашуға кедергі болатын – дұрыс ұйымдастырылмаған орта, жеткіліксіз қолдау және түсінбеушілік.

ЕБҚБ-ның қажеттіліктері әртүрлі болғандықтан, олардың оқу бағдарламасы мен тәрбие тәсілдері де жекелендірілген түрде болуы тиіс. Арнайы педагогтар, логопедтер, дефектологтар мен психологтар бұл үдерісте маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, олардың оқу орталары қауіпсіз, қолжетімді және бейімделген болуы қажет. ЕБҚБ-ның дамуына кері әсер ететін кедергілердің бірі – қоғамда олардың әлеуетін төмен бағалау және кемсітушілік көзқарастардың болуы. Мұндай қатынас баланың өзін-өзі бағалауын, сенімін және мотивациясын төмендетеді. Керісінше, түсіністік пен қолдау көрсетілген жағдайда, ерекше қажеттіліктері бар бала өз ортасына жақсы бейімделіп, әлеуметке сәтті кіріге алады.

Инклюзивті білім беру ұғымы және оның маңызы

Инклюзивті білім беру – бұл ерекше білімді қажет ететін балаларды жалпы білім беру ортасына қосу, оларға тең мүмкіндіктер жасау, бірдей сапалы білім алуға жағдай туғызу идеологиясы мен практикасы. Бұл ұғым тек педагогикалық тәсіл емес, ол – адам құқықтары мен әлеуметтік әділеттілік принциптеріне негізделген жүйе. Инклюзивті білім берудің басты мақсаты – қоғамда әрбір баланың құндылығын тану, оның жеке қажеттіліктерін ескеріп, қолдау көрсету арқылы тұлға ретінде қалыптастыру.

Инклюзивті білім беру жүйесі БҰҰ-ның 2006 жылы қабылдаған «Мүгедектердің құқықтары туралы конвенциясында» бекітілген. Бұл құжатта мүгедектігі бар тұлғалардың да білімге толық әрі тең қол жеткізу құқықтары танылған. Конвенцияға сәйкес, мемлекеттер барлық деңгейдегі білім беру жүйесін инклюзивті негізде құруға міндетті. Қазақстан бұл Конвенцияны 2015 жылы ратификациялап, ұлттық заңнама мен білім беру саясатына сәйкес реформаларды бастады.

Қорытынды

Ерекше білімді қажет ететін балалардың оқыту және тәрбиелеу мүмкіндіктеріне қоғамның қатынасы – бүгінгі таңда аса өзекті, әрі терең ойлануды қажет ететін мәселе. Бұл тек білім беру саласына ғана емес, тұтас қоғамның даму деңгейіне, адамгершілік қағидаттарының жүзеге асуына тікелей қатысты. Өйткені әр баланың өмір сүруіне, білім алуына, дамуына тең жағдай жасау – өркениетті елдің негізгі көрсеткіші.

Мақалада қарастырылғандай, ерекше білімді қажет ететін балалардың дамуы мен әлеуметтенуіне қолайлы орта қалыптастыру – мемлекет, мектеп, отбасы және қоғам арасындағы үйлесімді әрекетті қажет етеді. Инклюзивті білім беру осы міндетті шешудің тетігі ретінде танылып отыр. Алайда оның тиімді жүзеге асуы – тек нормативтік актілер мен жобаларға ғана емес, сонымен қатар қоғам мүшелерінің түсінігі мен қатысуына байланысты. Қазіргі таңда Қазақстанда бұл бағытта оң өзгерістер байқалғанымен, проблемалар әлі де бар. Ең бастысы – қоғамда ерекше балаларға деген көзқарасты түбегейлі өзгерту, толеранттылықты, теңдікті, құрмет пен қолдауды күнделікті тәжірибеге айналдыру қажет. Бұл үшін кең көлемде ақпараттық-ағартушылық жұмыстар, педагог кадрларды даярлау, ата-аналармен жұмыс жүргізу және ерекше балалардың жетістіктерін көпшілікке көрсету өте маңызды.

Қорыта келе, ерекше балалар – қамқорлық пен қолдауды қажет ететін топ емес, олар – қоғамға өзіндік үлесін қоса алатын, құқықтары мен мүмкіндіктері тең азаматтар. Оларға жасалған мүмкіндік – бұл бүкіл қоғамның адамгершілік деңгейінің көрсеткіші.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – 2007 ж. (өзгерістер мен толықтырулармен).

2. Қазақстан Республикасының «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» Заңы. – 2002 ж.

3. Қазақстан Республикасында инклюзивті білім беруді дамытудың 2020–2025 жылдарға арналған жол картасы. ҚР Білім және ғылым министрлігі.

4. Мүтәлі Ж. «Инклюзивті білім беру негіздері». – Алматы: Қазақ университеті, 2018.

5. Сәрсенбаева А. «Ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларға арналған педагогикалық қолдау». – Астана: Фолиант, 2021.

6. UNESCO. Guidelines for Inclusion: Ensuring Access to Education for All. – Paris: UNESCO, 2005.

7. Slee, R. «Inclusive Education: From Policy to School Implementation». – New York: Routledge, 2011.

8. Florian, L. «The SAGE Handbook of Special Education». – London: SAGE Publications, 2014.

9. ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы. «Инклюзивті қоғам құру: халықаралық тәжірибе және қазақстандық модель» – Астана, 2020.