Түркістан облысы, Жетісай ауданының

білім бөліміне қарасты,

«№57 «Сарыарқа» жалпы білім беретін мектеп»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі,

Исаев Ербол Хакарбаевич,

математика пән мұғалімі,

Педагог-сарапшы

«Математик мұғалім – тәртіп пен талаптың үлгісі»

Қай дәуірде болмасын математик мұғалімнің қоғамдағы, мектептегі, оқушы санасындағы орны ерекше болған. Себебі математика – ғылымдардың патшасы, ал оны үйретуші – ақыл мен дәлдіктің иесі. Математика пәні тәртіптілікті, нақтылықты, ойлау жүйесінің қисынды болуын талап етеді. Мұғалім сол талаптарды оқушы бойына дарыта алса ғана, сапалы білім мен тәрбиенің нәтижесі көрінеді.

Математик мұғалім – жай ғана есеп шығаруды үйретуші емес. Ол – оқушыны ойлануға, дәлелдеуге, жүйелі шешім қабылдауға, уақытты тиімді пайдалануға, ұқыпты болуға баулитын тұлға. Оның әрбір сабағында логика, дәлдік, нақты талап пен әділ баға бар. Сондықтан математик мұғалім – тек білім көзі ғана емес, тәртіп пен талаптың үлгісі.

1. Математик мұғалімнің кәсіби бейнесі

Математик мұғалімнің кәсіби бейнесі – терең білім мен тәрбиені, жүйелілік пен сабырлылықты, талапшылдық пен әділдікті бойына сіңірген тұлға бейнесі. Бұл мамандық иесі оқушыға тек пәндік білім беріп қана қоймай, оны логикалық ойлауға, нақтылыққа, деректермен жұмыс істеуге және шешім қабылдауда сенімділік танытуға үйретеді.

1.1. Терең ғылыми-пәндік білім

Математик мұғалім ең алдымен өз пәнінің терең білгірі болуы шарт. Ол:

• Математиканың негізін ғана емес, оның дамуын, қолдану салаларын жақсы білуі тиіс.

• Қарапайым арифметикадан бастап жоғары деңгейдегі алгебра, геометрия, функциялар теориясы, ықтималдықтар және логика элементтеріне дейін толық меңгерген болуы қажет.

• Жаңа білім беру технологияларын, цифрлық құралдарды қолдана отырып, оқытуды заманауи талаптарға сай жүргізе білуі тиіс.

1.2. Әдістемелік шеберлік

Пәнді оқытуда әдістемелік шеберлік маңызды рөл атқарады. Математик мұғалім:

• Күрделі тақырыптарды оқушыға жеңіл, түсінікті тілмен жеткізу қабілетіне ие болуы керек;

• Әртүрлі деңгейдегі тапсырмаларды саралап, оқушы қабілетіне қарай бейімдеп беруі тиіс;

• Сабақта интерактивті әдістерді, жобалық, зерттеушілік, логикалық ойындарды қолдану арқылы оқушының қызығушылығын оята білуі қажет.

1.3. Жоғары ұйымдастырушылық қабілет

Математика сабағында уақытты тиімді пайдалану, тапсырмаларды ретімен орындау өте маңызды. Сондықтан мұғалім:

• Әр сабақты нақты мақсатпен ұйымдастырып, сабақ құрылымын жүйелі түрде жүргізе білуі керек;

• Сынып ішінде тәртіп орнатып, әр оқушының назарын сабаққа аударуға ықпал етуі тиіс.

1.4. Педагогикалық әдеп пен тәртіп үлгісі

Математик мұғалім – тәртіп пен талаптың үлгісі. Ол:

• Әділетті баға береді;

• Әр оқушыны сыйлайды, бірақ бірдей талап қояды;

• Өз сөзі мен әрекетінде ұқыпты, сабырлы және нақты.

1.5. Тұлғалық қасиеттері

Математик мұғалімнің бойында мынадай тұлғалық қасиеттер болуы қажет:

• Сабырлылық – оқушының қателігіне түсіністікпен қарап, оны түзетуге көмектесу;

• Жауапкершілік – берілген уақытты, тапсырманы, білім сапасын үнемі бақылауда ұстау;

• Талапшылдық пен әділдік – оқушылардың тәртібі мен үлгеріміне нақты баға беру;

• Ізденімпаздық – үнемі жаңашылдыққа ұмтылып, білімін толықтырып отыру;

• Коммуникативтік қабілет – ата-анамен, әріптестермен, оқушымен байланыс орната білу.

1.6. Рөлдік маңызы

Математик мұғалім мектеп ұжымындағы жетекші күш иесі бола отырып:

• Оқушыларға үлгі бола алады;

• Мектептің тәрбиелік, әдістемелік, ғылыми-әдістемелік жұмысында белсенді орын алады;

• Дарынды оқушылармен жұмыс жүргізіп, оларды олимпиадалар мен ғылыми жобаларға дайындайды.

2. Тәртіп – математика сабағының іргетасы

Математика — дәлдік пен логикаға негізделген ғылым. Ол нақты құрылымды, реттілікті, жүйелі ойлауды қажет етеді. Сондықтан да бұл пәнді тиімді меңгерудің басты шарты — тәртіп. Математика сабағында тәртіп сақталмаған жағдайда оқушылардың назарын шоғырландыру, логикалық байланыстарды түсіндіру және тапсырмаларды жүйелі орындау мүмкін болмайды.

2.1. Тәртіп – зейіннің негізі

Математика сабағы барысында формулаларды, ережелерді, дәлелдеулерді қабылдау мен қолдану үшін оқушы бар зейінін пәнге бағыттауы керек. Тәртіпсіздік — зейінді шашыратады, сабақта үнемі дыбыс, қозғалыс, т.б. кедергілер болса, оқушы есептің логикалық құрылымын түсінбей қалады. Сол себепті математик мұғалім үшін тәртіп — зейінді басқарудың, ал зейін — білімді игерудің құралы болып табылады.

2.2. Тәртіп – уақытты тиімді пайдаланудың кепілі

Математика сабағы – уақытқа нақты құрылған құрылым. Белгілі бір уақытта жаңа материал түсіндірілуі, бекітілуі, есептер шығару арқылы меңгерілуі қажет. Егер оқушы сабақта тәртіп сақтамаса, бұл процестердің бірізділігі бұзылады. Бір ғана оқушының тәртіпсіздігі – бүкіл сыныптың жұмыс ырғағына кері әсер етеді. Мұндай жағдайда мұғалім ережелер мен талаптарды орнатып, уақытты ұтымды ұйымдастыруы тиіс.

2.3. Тәртіп – әділ бағалаудың алғышарты

Математикада әр есептің нақты шешімі бар. Мұғалімнің оқушыға әділ баға беруі үшін оқушы тапсырманы өз бетімен орындауы керек. Тәртіп болса ғана әділеттілік пен жауапкершілік қалыптасады. Егер сыныпта көшіру, бірін-бірі алаңдату, тапсырмаларды орындамау сияқты келеңсіз жағдайлар орын алса, бағалау да шынайы болмайды.

2.4. Тәртіп – ойлау мәдениетін қалыптастырады

Математикалық ойлау — нақты, жүйелі, логикалық, тиянақты болуға үйретеді. Ал бұл қасиеттер — тек зейінді, тәртіпті оқушыларда ғана дамиды. Ойлау мәдениеті дегеніміз — мәселені дұрыс түсініп, дұрыс әдіспен шешіп, нәтижені нақты дәлелмен көрсету. Мұндай сапа тек тәртіпке бағынған ортада ғана қалыптасады.

2.5. Мұғалімнің рөлі

Математика мұғалімі — сыныптағы тәртіптің басты реттеушісі. Ол:

• Алдын ала сабақ құрылымын жүйелі жоспарлайды;

• Сабақ басында тәртіп ережелерін еске салады;

• Әр оқушының қатысуын қадағалайды;

• Тәртіп бұзған жағдайда әділ әрі байыппен әрекет етеді.

Сонымен қатар, мұғалімнің өз тәртібі де — оқушыға үлгі. Мұғалімнің киімі, сөйлеу мәнері, сабақ өткізу тәртібі, уақытқа ұқыптылығы – оқушылардың мінез-құлқына тікелей әсер етеді.

Тәртіп – жай ғана ереже емес, ол – математиканы меңгерудің, логикалық ойлауды дамытудың, өз-өзіне сенімді болудың және табысты оқытудың негізі. Математика сабағында тәртіп сақталған ортада ғана сапалы білім, нәтижелі оқыту жүзеге асады. Сондықтан математик мұғалім тәртіпті орнатушы ғана емес, оны өмірлік дағды ретінде оқушы бойына сіңіруші тұлға.

3. Талап – дамудың қозғаушы күші

Білім беру саласында талап — тұлғаның өзін-өзі жетілдіруге, білім мен дағдыны меңгеруге, тәртіп пен жауапкершілікке ұмтылысын білдіретін маңызды ұғым. Әсіресе, математика пәнінде талап қою — оқушының ой-өрісін дамытып, жүйелі түрде жұмыс істеуіне бағыт береді. Мұғалімнің талабымен бірге оқушының өзіне қоятын ішкі талабы — дамудың басты тетігі болып саналады.

3.1. Талап – мұғалім мен оқушы арасындағы сенімді қарым-қатынас негізі

Талап қою – бұл жазалау немесе шектеу емес, керісінше оқушыға деген сенімнің белгісі. Мұғалім оқушыға белгілі бір тапсырма берген кезде, ол соған лайықты нәтиже көрсетеді деп сенеді. Ал оқушы мұғалімнің талабын орындауға ұмтылады. Бұл өзара құрметке және оқу процесінің тиімділігіне жол ашады.

3.2. Талап – мақсатқа жетелейтін күш

Оқушы алдына нақты мақсат қойғанда және оған жету жолында талап қойылғанда ғана нәтиже береді. Математика сабағында бұл талап:

• Уақытты тиімді пайдалану,

• Есептерді дәл, қатесіз орындау,

• Өз бетімен іздену,

• Логикалық ойлау дағдыларын дамыту,

• Шығармашылықпен жұмыс істеу түрінде көрінеді.

Талапсыз білім процесі жай ғана жаттауға, қызығушылықсыз қатысуға айналады. Ал талап бар жерде белсенділік, нәтиже және даму болады.

3.3. Талап – жауапкершілікке тәрбиелейді

Оқушыға жүйелі түрде талап қойылып отырса, ол өзінің әрбір әрекеті үшін жауапты екенін түсінеді. Математикада әрбір есеп нақты шешім мен дәлелді қажет етеді. Мұндай сипаттағы пәнде талап қою — жауапкершілікті дамытудың ең тиімді жолы.

Мысалы, оқушыны күнделікті есеп шығару дағдысына, тапсырмаларды уақытында орындауға үйрету — талап арқылы жүзеге асады. Бұл дағды кейіннен оқушының өмірінде де жүйелі әрі тәртіпті болуына көмектеседі.

3.4. Талап – мұғалімнің кәсіби мәдениетінің көрсеткіші

Мұғалім талап қою арқылы оқушыларға тек білім беріп қана қоймай, оларды еңбекке, табандылыққа, төзімділікке баулиды. Бірақ талап әділетті, жүйелі әрі оқушының жас ерекшелігіне сай болуы қажет. Дұрыс қойылған талап:

• Оқушының ішкі мотивациясын оятады;

• Қиындықтарды жеңуге итермелейді;

• Өз-өзін жетілдіруге жетелейді.

Математика пәні мұғалімінің талап қоя білу мәдениеті – оның кәсібилігінің, педагогикалық тактінің, тәрбиешіл қасиетінің бір бөлігі.

Талап – оқушыны дамуға, шыңдалуға жетелейтін күш. Математика сабағында талап қою – жай ғана міндет жүктеу емес, ол оқушының тұлғалық өсуінің, ойлау қабілетінің, еңбек дағдысының және жауапкершілігінің негізін қалайды. Сондықтан талап – дамудың қозғаушы күші бола отырып, білім мен тәрбие процесінің ажырамас бөлігіне айналады.

Математик мұғалім – тек пән иесі емес, ол – тәрбиеші, бағыттаушы, талап қоюшы, тәртіптілікке үйретуші. Оның тұлғасы – ұстаздықтың биік үлгісі. Бүгінгі білім алушы – ертеңгі ел азаматы. Егер сол оқушы математика сабағында жүйелі жұмыс істеуге, тәртіпке бағынуға, талапты орындауға дағдыланса, болашақта ол жауапкершілігі жоғары, ұқыпты, мақсатқа ұмтылған азамат болып қалыптасары сөзсіз.

Сондықтан математик мұғалімнің тұлғасы мен сабағындағы тәртіп пен талап – оқушының рухани, интеллектуалдық дамуының берік іргетасы болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ахметов, М. К. (2018). Педагогика негіздері. Алматы: Қазақ университеті баспасы.

2. Әбілов, Т. Ж. (2020). Математика пәнін оқытудың әдістемесі. Нұр-Сұлтан: Білім баспасы.

3. Биболатова, А. А. (2019). Оқушы тәртібін қалыптастыру және оқыту үрдісіндегі педагогикалық талаптар. Алматы: Мектеп.

4. Жақсыбаев, С. Ж. (2021). Математика сабағында логикалық ойлауды дамыту әдістері. Түркістан: Түркістан университеті.

5. Сейдахметова, Л. К. (2020). Математика пәнін оқытудың инновациялық әдістері. Алматы: Қазақ гуманитарлық академиясы.

6. Шалабаев, М. С. (2022). Мұғалімнің кәсіби бейнесі және оқыту шеберлігі. Түркістан: Түркістан баспасы.