PISA халықаралық бағдарламасы аясында мәтін түрлерімен талдау жұмыстарын жүргізу

Талдау дегеніміз - жеке қасиет ерекшеліктерді арнайы карастырып, танып білу арқылы бүтінді айқын сезінуге себін тигізетін, соған қызмет ететін тәсіл. Мұғалім қызметіндегі оқушылардың оқу сауаттылығын дамытуда қарастыратын басты мақсаты- оқушыларды сөз өнерінің қыр-сырымен таныстыру, оқыған мәтіннен ғибрат ала отырып, оқиғаны шынайы өмірмен байланыстыра суреттеу, көркем шығармаларды оқуға деген ынталарын ояту, халықтың рухани байлығы- әдебиетін жан-жақты игерту, сол арқылы сауатты ұрпақ тұлғасына, адамгершілікке, парасаттылыққа, сұлулыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу. Оқушылардың функционалдық оқу сауаттылығын дамытуға қатысты талдау түрлерін жүзеге асыру үшін белгілі бір жүйе арқылы әдеби шығармаларды оқытып, талдатып, өзіндік дербес жұмыстарды жүргізіп, ұйымдастырып, машықтандыру іс-әрекеттерін дұрыс жүргізу керек.

Шығарманың мазмұнын, оқиға желісін оқушыларға түсіндіру
төмендегідей жүйеде іске асырылуы керек:

Мұғалімнің кіріспе әңгімесінен кейін, шығармадан үзінділер келтіре отырып, мазмұнымен таныстырып шығу.

• Әңгімені іштей оқу арқылы әр бөлімге ат қойғызу, оны талдау және жоспар құрғызу.

• Жоспар бойынша әңгімені мазмұндап айтқызу. Тірек сөздерді қолданып, оны жадында сақтай білуге дағдыландыру.

• Шығармадағы кейіпкерлердің іс-әрекеті арқылы мінездеме жасату.

• Шығарма оқиғасының бастауын, байланысын, өрбуін, дамуын, шарықтау шегін, шешімін айқындауға кірісу.

• Оқылған әңгіме оқиғасына байланысты жазба жұмыстар орындау.

Тұтас мәтінді талдаудың келесі сатысы- кейіпкер бейнесін талдау
Оқиғаның дамып, өрбуі тікелей кейіпкерлерге, олардың іс-қимыл, әрекеттеріне, өзара қарым-қатынасына байланысты. Нақтылап айтсақ, кейіпкер- оқиға желісінің арқауы.

Кейіпкерлер бейнесін таныту белгілері:

1. Жазушының кейіпкерге берген сипаттамасы және олардың портреттерін суреттеуі.

2. Кейіпкерлердің іс-әрекеті, сөз сөйлеу, ойлау ерекшеліктерін талдау.

3. Кейіпкерлер диалогы, кейіпкер мінезін ерекшелеп тұрған сөздерді, суреттемелерді табу.

4. Кейіпкерлердің өзара қарым-қатынасы, қақтығыс күресі, қоршаған ортаға қатысы.

5. Кейіпкерлердің адами ұнамды қасиеттерін анықтау, олардың оқушыларға әсері.