Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық-зияткерлік қызметін жетілдіру үшін жағдай жасау

МКҚК «Алина» бөбекжай – бақшасы»

БАЯНДАМА

«Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық-зияткерлік қызметін жетілдіру үшін жағдай жасау»

Тәрбиеші: Баимбетова Алтынай Сейткуловна

Жоспар

КІРІСПЕ

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ТАНЫМДЫҚ-ЗИЯТКЕРЛІК ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

2. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ ЗИЯТККЕРЛІК ДАҒДЫНЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Бала туылғаннан бастап оны қоршаған әлемді ашушы, зерттеуші болып табылады. Ол үшін бәрі бірінші рет: күн мен қар, қуаныш пен қорқыныш. Мектепке дейінгі жас – бұл қиялшылардың уақыты, балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту кезеңі, сарқылмас мәселелер, ойын идеяларының әртүрлілігі, қиялдың толқуы. Балалардың танымдық белсенділігі өте жоғары: ересек адамның әр жауабы жаңа сұрақтар туғызады. Демек, осы жаста балалардың қоршаған әлемге және олардың қызметіне шығармашылық көзқарасын қалыптастыру өте маңызды.

Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық даму қарқыны өте қарқынды және динамикалық.

Баланың танымдық және зияткерлік дағдысы жаңа сапалық сипаттамаларға ие болады. Балалар заттар мен құбылыстардың сыртқы қасиеттерін ғана емес, сонымен бірге олардың ішкі қасиеттерін, байланыстары мен қатынастарын да біледі. Олар жалпылаудың, жүйелеудің және жіктеудің қарапайым әдістерін меңгереді. Сондықтан жалпы интеллектуалды қабілеттердің дамуына баса назар аудару керек.

Мектеп жасына дейінгі бала – бәрін білгісі келетін, бәрін түсінгісі келетін, бәрін түсінгісі келетін шаршамайтын зерттеуші. Оның айналасындағыларға деген ерекше, ерекше көзқарасы бар. Ол айналада болып жатқан оқиғаларға қуанышпен және таңданыспен қарайды және көптеген қызықты заттар мен заттар, оқиғалар мен құбылыстар, көптеген құпия және белгісіз керемет әлемді ашады!

Біздің міндетіміз – балалардың қызығушылығы мен танымдық белсенділігін қолдау және ынталандыру, шындықтың әртүрлі салаларына қызығушылықты ояту, білім қажеттілігін қанағаттандыру.

Тақырыптың өзектілігі:

Мақсатым:

• оқушылардың зейінін, ойлау, зерде үрдістерін дамыту, қиялдарын ұштау, тапқырлыққа жетелеу, қызықты ойындар мен тапсырмаларды орындауға қызығушылығын арттыру.

Міндеттер:

• балалардың танымдық әрекетін дамытуға ықпал ету;

• ұлттық құндылықтар арқылы білім, білік, дағдыларын қалыптастыру.

1. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ТАНЫМДЫҚ-ЗИЯТКЕРЛІК ДАҒДЫСЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық-зияткерлік қызметін жетілдіру үшін жағдай жасау МДБҰ - да балалардың танымдық-зияткерлік дағдыының дамуын қамтамасыз ету үшін мектеп жасына дейінгі балалардың неғұрлым белсенді және толыққанды дамуын қамтамасыз ететін дамытушы орта құрылды. Барлық жас топтарында балалардың танымдық-зияткерлік дағдыларын дамытуға бағытталған арнайы рәсімделген орталықтар ұйымдатырады. Барлық орталықтар эстетикалық безендіріліп, балалардың өмірі мен денсаулығын қорғау талаптарына, олардың жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі керек. Топтарда орталықтар барлық психикалық процестерді (логикалық ойлау, есте сақтау, зейін, кеңістіктік көріністер) дамытуға бағытталған дидактикалық және демонстрациялық материалдармен жабдықталуы қажет. Қосымша жобалар әзірленіп балалармен жұмысқа сәтті енгізіледі.

Танымдық-зияткерлік даму міндеттерін мектепке дейінгі білім беру мекемесіндегі кез-келген іс-әрекетке қосуға болады, бірақ мектеп жасына дейінгі балалар үшін танымдық іс-әрекеттің негізгі түрі ойын болып табылады. Бала неғұрлым үлкен болса, ойындар соғұрлым қиын және әр түрлі болуы мүмкін. Сонымен, 3-4 жастағы бала үшін танымдық даму конструктивті дағдыларды жетілдіру арқылы мүмкін болады: текшелермен ойнай отырып, бала оларды дұрыс ретпен орналастыруды, олардан әртүрлі мұнаралар мен басқа заттарды салуды, дұрыс дизайн материалдарын (текшелер, кірпіштер, плиталар және т.б.) атауды үйренеді. Конструктормен мектеп жасына дейінгі бала сюжет бойынша объектілерді біріктіруді үйренеді, мысалы, текшелерден үй, ал тақтайшалардан орындық пен кіреберіс жол сала алады. Баланы қоршап тұрған барлық заттар жарқын және тартымды, айқын пішінге, түске және мақсатқа ие болуы керек. Кіші мектеп жасына дейінгі балалар ересектердің тұрмыстық ортасын еске түсіретін заттармен ойнауға дайын: пластикалық ыдыс-аяқ, қуыршақ киімдері, миниатюралық тазалау құралдары және т.б. осылайша, балалар ересектерге, ең алдымен ата-аналарға еліктеуге тырысады және күнделікті өмір әлемін біртіндеп біледі.

Орта топта кеңістікті танымдық аймақтарға бөлу қажет: музыкалық, табиғат бұрышы, математикалық бұрыш, бірлескен ойын алаңы, кітаптармен аймақ және т.б. бұл мектеп жасына дейінгі балаларға қоршаған ортаны өз бетінше зерттеуге, мүмкіндігінше бірге жұмыс істеуге, бірақ бір-біріне кедергі жасамауға мүмкіндік береді. Режим сәттері кезінде сіз балаларды эксперименттермен қызықтыра аласыз: серуендеу кезінде құмға бір шелек су құйып, балаларға кірдің қалай болатынын түсіндіру оңай. Оқушылармен жаңбыр түрлерін салыстыруға болады: ашық күн шуақты ауа-райында жауатын" саңырауқұлақ " жаңбыры және бұлттардың көп жиналуы аясында жаңбыр. Бұл балалардың бос уақытын қызықты ғана емес, сонымен қатар пайдалы етеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өте әсерлі, олар ойлану үшін тамақ қажет. Олар неғұрлым үлкен болса, соғұрлым заттардың күрделі қасиеттері бар, содан кейін олар әлемнің құрылымымен таныса алады.

5-6 жастағы балалардың танымдық-зияткерлік дамуы үшін ережелермен рөлдік ойын маңызды болады. Дайындық тобының балалары үшін белсенділіктің бұл түрі де өзекті. Дәл осындай ойын арқылы балалар командалық жұмысты, ережелерді сақтауды, рөлдік модельді ұстануды үйренеді. Мысалы, дүкен ойыны балаларға келесі танымдық міндеттерді шешуге мүмкіндік береді: өз рөлдері аясында бір-бірімен өзара әрекеттесуді үйрену, санау дағдыларын жетілдіру, қиялды дамыту (балалар импровизацияланған материалдардан-жапырақтардан, түймелерден және т.б.). Тәрбиеші дидактикалық ойындарға ерекше назар аударуы керек. Оларда балалардың алдына шоғырлануды, табандылықты, ақыл-ой күш-жігерін, дәйекті әрекет ету қабілетін қажет ететін міндеттер қойылады. Олар балаларда командада ойнау, мойынсұну немесе керісінше табанды болу, мінез-құлқын өз бетінше реттеу, танымдық белсенділік пен бастаманы ынталандыру қабілетін дамытады.

2. МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ ЗИЯТКЕРЛІК ДАҒДЫНЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ

Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін, тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең түсінетін шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілерге шығу» делінген.

Қазақ елінің болашағы бүгінгі өсіп келе жатқан жас ұрпақ. Ендеше, ертеңгі қоғам мүддесіне лайықты, жан жақты жетілген, бойында ұлттық тәрбие, ұлттық сана қалыптасқан, білімді, парасатты азамат тәрбиелеп өсіру басты міндетіміз екенін үнемі назарда ұстап жүруіміз қажет. Бүгінгі таңда білім беру мазмұны жаңару үстінде. Сол жаңару жолындағы міндеттерді іске асырушы маңызды мекемелер балабақша, мектеп, жоғары оқу орындары.
Мектеп қабырғасынан бастап ұрпағымызды парасатты да білікті, мәдениетті де білімді етіп тәрбиелеп, олардың дүниетанымын жалпы адамзаттық деңгейде дамытамыз десек, бойында ұлттық және азаматтық намысы бар, ұрпақ өсіргіміз келсе, бүкіл қоғамдық өмірдің өзегін келешек ұрпақ тәрбиесіне, соның ішінде ұлттық құндылықтар негізінде тәрбиелеуге бағыттауымыз керек.

Адам бойына біткен алуан қасиет, дарын туған топырақтан дариды. Туған жерге деген сүйіспеншілік пен мейірім кейінгі ұрпаққа ана сүтімен, бесік жырымен сіңірілген.

Балалардың білім алуға деген қызығушылығын туғызудың жолдарының көзі қазақ халқының тәрбиелік және танымдық мәні бар, баға жетпес асыл қазынасы, тарихи – мәдени мұраларында жатыр. Соның бірі – Қазақтың ұлттық шежіресі.«Адам ата – анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, біліп оны ескерсе, дүниедегі алыс - жақын мен жақсы - жаманды білгені мен көргені көп болған адам білімді болады» - дейді Абай Құнанбаев.
Халықтық педагогиканың бір саласы – ұлттық ойындар. Қазақ халқының ұлттық ойын түрлерін өтетін тақырыпқа лайықтап пайдалану – тасада қалып келген дәстүрлерімізді қайта жандандырып, ұрпақтар бойына сіңіруге үлкен көмегін тигізеді. Сонымен бірге оқушылар халқымыздың өткен тарихына ойлы көз тастап, қарым - қатынасты, салт-дәстүрлерді саналы түрде сезінеді.

Мектепке дейінгі ұйымдарда ұлттық құндылықты қалыптастыру тілді дамыту, математика, бейнелеу өнері, музыка жалпы барлық ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асырылады.

Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру жұмыстарына балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, олардың қабылдау мүмкіндіктеріне сәйкес лайықтыларын ғана пайдаланып, оларды тиімді қолдана білген жөн.

Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың танымдық-зияткерлік қабілеттерін дамытуда халық педагогикасы материалдарымен таныстыру, мақал-мәтелдерді, жаңылтпаштарды мәнерлеп айтуға үйрету мен сөздік қорларын байыту, сөздік шығармашылықтың бастапқы формаларын дамыту мен адами ізгілік қасиеттерді, психикалық процестерді жетілдіру жөніндегі жұмыс төмендегі жеке тұлғанының қалыптасу мүмкіндіктерін шешуге көмектеседі.

Күтілетін нәтижелер. Ұлттық құндылықтарымызды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жиі қолдану арқылы балалардың танымдық-зияткерлік қабілеттері дамиды.

Өз тәжірибемнен мектепке дейінгі балаларды оқыту және тәрбиелеу мақсатында ұлттық құндылықтарымызды пайдаланып, түрлі әдіс-тәсілдерді қолданамын. Мысалы, атап айтсам:

« Жебе» әдісі

Мақсаты: балаларды топқа бөлу, ұлттық құндылықтарымызды дәріптеу.

Шарты: Балалар жебені таңдау арқылы топқа бөлінеді.

«Асықтар» үстел ойыны әдісі

Мақсаты: балалардың ой өрісін, танымдық қабілеттерін дамыту, ұлттық құндылықтарымызды дәріптеу, түстерді ажырату.

Ш арты: Балалар ортаға түрлі-түсті асықтары бар текшені тастайды. Сәйкес түскен асықтың түстері бойынша шеңберлерді ашады. Берілген сурет бойынша сипаттама береді.

«Санамақ» ойыны

М ақсаты: балалардың танымдық қабілеттерін дамыту, 1-10 дейінгі сандарды тура және кері санауға үйрету.

Шарты: Балалар домбыраның тиктеріндегі сандарды тура және кері санайды.

«Көлеңкесін тап» ойыны

М ақсаты: балалардың ой өрісін, танымын, логикалық ойлауын, ұсақ қол моторикасы және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Шарты: Балалар ұлттық аспаптарды көлеңкелері арқылы тауып, орналастырады.

«Мозайка» әдісі

М ақсаты: балалардың ұсақ қол моторикасын және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Шарты: Балалар сурет қиындыларынан киіз үйдің толық бейнесін құрастырады.

«Пішіндер» ойыны

Мақсаты: заттардың пішіндерін анықтау, логикалық және танымдық қабілеттерін дамыту.

Ш арты: Балалар суретте берілген заттардың қай пішінге ұқсайтындықтарын анықтайды.

«Додакаэдр» әдісі

М ақсаты: жағымды көңіл-күй қалыптастыру, логикалық және танымдық қабілеттерін дамыту.

Шарты: Балалар суретте берілген ұлттық құндылықтарымызды сипаттап береді.

Қорытынды

Педагог жан - жақты жетілген, білімді, халықтық дәстүр, әдет - ғұрып пен салт - санаерекшеліктерінен сусындаған шәкірт тәрбиелеуі тиіс. Өйткені, білім мен ғылымды өз дәрежесінде меңгерген елдер ғана экономикалық дамуда әлемдік дамудың алдыңғы көшінде бола алады.Қазақ халқы ерте замандарда ғылым мен білімге еркін қолы жетпесе де өмірлік тәжірибеден оқып үйреніп талғай біліп, шеберліктің небір сан саласын асқан ұқыптылықпен сақтап, біздің дәуірімізге жеткізе білген.

Мектепке дейінгі ұйымдарда баланың ынтасын өсіру, ой-өрісін дамытуда халықтық педагогика элементтерін көбірек пайдаланып, жаңартып отырса, бала тәрбиесі өз жемісін берері анық.                                                                  

Сондықтан халқымыздың рухани құндылықтарын, салт-дәстүрлерімізді, тілімізді, дінімізді, мәдениетімізді жас буынға дәріптеу, оны ұрпақтан-ұрпаққа айтып жеткізіп отыру біздің басты міндетіміз.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Адамбаев Б. Халық даналығы. – Алматы: Мектеп, 1976. - 163 б.

2. Әлімбаев М. Халық – қапысыз тәрбиеші. – Алматы: Білім, 1977. -43 б.

3. Әлімбаев М. Халық – ғажап тәлімгер. – Алматы: Рауан, 1994. -144 б.

4. Сәрсенбаев Т. Ұлттық сана-сезім мен ұлттық қадір-қасиет. – Алматы: Наука, 1990. -122 

5. Нұрматов С. Ұлттық болмыс пен ұлттық сана. – Алматы: Ғылым, 1996.-131 б.