Жамбыл облысы әкімдігі білім басқармасы

Тараз қаласы білім бөлімі №9 орта мектебі КММ

Кожакова Гульжан Дилдабековна даярлық сыныбының тәрбиешісі

Әдістемелік нұсқаулықтың атауы:"Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін ойын арқылы дамыту "

АННОТАЦИЯ

«Мектеп жасына дейінгі бaлaлapдың тілін oйын apқылы дaмытy» атты әдістемелік нұсқаулық мектеп жасына дейінгі балалардың тілдік қабілетін дамытуда ойын технологияларын тиімді қолдануға арналған. Баланың тілін дамыту – оның ойлауын, қарым-қатынас жасау дағдысын және әлеуметтік белсенділігін қалыптастырудың негізгі шарты болып табылады. Осы орайда, ойын – бала үшін табиғи әрекет әрі танымдық қызметтің қуатты құралы. Нұсқаулықта тіл дамытуға бағытталған әртүрлі ойын түрлері (дидактикалық, рөлдік, қимылды, шығармашылық ойындар) мен оларды ұйымдастыру әдістері жүйелі түрде берілген.

Әдістемелік материалдар баланың жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып құрастырылған. Әрбір ұсынылған ойын тілі дамыту мақсатына, міндетіне және күтілетін нәтижелерге сәйкес іріктеліп алынған. Сонымен қатар, құралда педагогтар мен ата-аналарға арналған практикалық кеңестер, тілдік жаттығулар мен сабақ үлгілері ұсынылған.

Нұсқаулық мектепалды сынып тәрбиешілеріне, логопед мамандарға, педагог-психологтарға, мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының әдіскерлеріне және ата-аналарға арналған. Ол мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың сөздік қорын байытуға, байланыстырып сөйлеуін қалыптастыруға, дыбыстық мәдениетті дамытуға және сөйлеу белсенділігін арттыруға бағытталған тиімді құрал болып табылады.

Бұл еңбек мектеп жасына дейінгі білім беру үдерісінде ойын технологияларын шығармашылықпен қолдануға мүмкіндік береді және баланың тілдік дамуына сапалы қолдау көрсетуді мақсат етеді.

МАЗМҰНЫ

АНОТАЦИЯ.................................................................................................................1

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА.............................................................................................3-4

1. Ойын арқылы балалардың ой-өрісін дамыту....................................................5-7

2. Тіл дамытуда ойын технологиясының маңызы.................................................7-8

3. Ойын түрлері және олардың тіл дамытудағы рөлі...............................................9

4. Топ бойынша ойындарды қолдану әдістері...................................................10-11

5. Практикалық ойындар мен жаттығулар жинағы...........................................11-16

6. Тіл дамытуға бағытталған әртүрлі ойын түрлері..........................................17-21

7. Сюжеттік-рөлдік ойындардың түрлері мен көрнекіліктер..........................22-24

8. Ертегілер әлемі.................................................................................................25-41

ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................42

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................43

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА

«Мектеп жасына дейінгі бaлaлapдың тілін oйын apқылы дaмытy» атты әдістемелік нұсқаулық мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту мақсатында ойын технологияларын қолдануға бағытталған. Құрал мектепке дейінгі білім беру үдерісінде балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру, сөздік қорын байыту және қарым-қатынас жасау дағдыларын жетілдіру жұмыстарын жүйелі ұйымдастыруға көмектеседі. Бұл құрал мектеп жасына дейінгі балалардың тілін ойын технологияларын қолдану арқылы тиімді дамытудың теориялық негіздерін, әдістемелік ұсыныстарын және практикалық мысалдарын қамтиды.

Жаңалығы мен өзектілігі:

Қазіргі заманда мектеп жасына дейінгі балалардың тілдік дамуында кідірістер мен сөйлеу белсенділігінің төмендігі жиі кездеседі. Бұл – білім берудің, әсіресе тіл дамыту жұмыстарының жаңа тәсілдермен жүргізілуін талап етеді. Нұсқаулықтың жаңашылдығы – баланың сөйлеу қабілетін қалыптастыруда заманауи педагогикалық тәсілдер мен ойын элементтерін ұштастыра отырып, тілдік орта жасауға басымдық беруінде. Ойын – бала дамуының негізгі түрі болғандықтан, оны тіл үйрету құралы ретінде пайдалану – өте өзекті мәселе.

Педагогикалық мақсатқа лайықтылығы:

Нұсқаулық Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру стандарттарына, сонымен қатар баланың жас ерекшеліктері мен психологиялық даму деңгейіне сай әзірленген. Ол білім беру бағдарламаларына толық сәйкес келеді және тәжірибелік жұмыс барысында оңай бейімделеді.

Мақсаты:
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін ойын арқылы дамыту, сөйлеу белсенділігін арттыру және қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру.

Міндеттері:

1. Балалардың сөздік қорын байытуға бағытталған ойын түрлерін іріктеу және қолдану;

2. Байланыстырып сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға ықпал ету;

3. Тіл дыбыстарын дұрыс айтуға жаттықтыру;

4. Ойын арқылы балалардың шығармашылық қабілетін және қиялын дамыту;

5. Тәрбиешілер мен ата-аналарға балалар тілін дамытуда қолдануға болатын практикалық нұсқаулар беру.

Ерекшелігі:

* Баланың жас ерекшелігіне сай тілдік ойындар мен жаттығулар топтастырылған;

* Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар арқылы баланың барлық тілдік компоненттерін (лексика, фонетика, грамматика, байланыстырып сөйлеу) дамыту көзделген;

* Нұсқаулықта рөлдік, қимылды, үстел үсті және шығармашылық ойын түрлері кеңінен қамтылған;

* Тәрбиешілерге арналған әдістемелік кеңестер енгізілген;

* Ойын барысында сөйлеу белсенділігін арттыратын ынталандыру әдістері ұсынылған.

Күтілетін нәтижелер:

Бұл әдістемелік нұсқаулықты қолдану нәтижесінде тәрбиешілер мен ата-аналар мектеп жасына дейінгі балалардың тілін ойын арқылы дамытудың тиімді жолдарын меңгереді. Балалардың сөздік қоры артады, байланыстырып сөйлеу дағдылары жетіледі, тілдің грамматикалық құрылымын меңгеруі жақсарады және қарым-қатынас жасау қабілеттері артады. Бұл, өз кезегінде, балалардың мектепке табысты бейімделуіне және оқу үдерісінде жетістікке жетуіне ықпал етеді.

Нәтижелерді тексеру әдістері:

* Сөйлеу әрекетіне байланысты бақылау (педагогтің жүйелі бақылауы);

* Арнайы диагностикалық тапсырмалар (сурет бойынша әңгімелеу, ертегі құрау, сұрақтарға жауап беру);

* Баланың сөздік қорын анықтайтын тесттер мен жаттығулар;

* Портфолио (баланың сөйлеу дағдысының дамуын құжатпен бақылау);

* Ауызша сұхбат пен ойын кезінде алынған педагогикалық талдау.

«Мектеп жасына дейінгі бaлaлapдың тілін oйын apқылы дaмытy» атты әдістемелік нұсқаулық келесі негізгі бөлімдерді қамтиды:

* Ойын арқылы балалардың ой-өрісін дамыту.

* Тіл дамытуда ойын технологиясының маңызы.

* Мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту ерекшеліктері.

* Ойын түрлері және олардың тіл дамытудағы рөлі.

* Топ бойынша ойындарды қолдану әдістері.

* Практикалық ойындар мен жаттығулар жинағы.

* Тіл дамытуға бағытталған әртүрлі ойын түрлерін (сюжеттік-рөлдік ойындар, дидактикалық ойындар, қимылдық ойындар, саусақ ойындары, сөздік ойындар және т.б.)

1. ОЙЫН АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ОЙ-ӨРІСІН ДАМЫТУ

      Ойын – балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыруды қажет етеді. Ал білімді бала қайдан алады? Оған бала ойын арқылы өзі үйренеді, үлкендер де үйретуге тиіс. Ойынның өз мақсаты, жоспары, арнайы заттары, т.б көптеген ерекшеліктері болады.

Ойын – балалардың негізгі іс-әрекетінің бір түрі. Ойын арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады, өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптасты-рады, яғни ойын арқылы бала білім алады. Бала зейіні қажет ететін, әдейілеп ұйымдастырылған ойындар оның ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін қалыптастырады. Аса ірі психологтардың айтуы бойынша, бала ойын үстінде қандай болса, өскенде еңбекте де сондай болады. Ойын – адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Жас сәбидің өмірі, қоршаған ортаны танып, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады. Балалар ойын барысында өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою) ерік арқылы байқалады. Түрлі психологиялық түсінікпен сезім әрекетіне сүңгиді. Ойын үстінде бала бейнебір өмірдің өзіндегідей қуаныш пен реніш сезімінде болады.

Балаға таңдалған білім баланың ақылына лайықтап, талабын шабыттандыра-тындай, ойын оятарлық іскерлігін дамытарлықтай, бастаған істің нәтижесіне жетуге тырысарлықтай нәрлі болуы керек. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін, әрі тәрбиелейтін де негізгі іс-әрекет – ойын. Ойын арқылы бала қоршаған ортамен, адаммен, олардың еңбегімен, қарым-қатынасымен танысады. Ойын арқылы олардың ой-өрісі дамиды. Ойын үстінде балалар әртүрлі рөльде жолдастарымен қарым-қатынас жасауға, ойын үстінде ойлана отырып жауап беруге, қиялдауға, елестетуге қабілеттері қалыптасады. Сөздік ойындары балалардың ойлау, есте сақтау қабілетін дамытады.

Арнайы ойын ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мазмұнына қарай танымдық, дамытушы ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес бағдарламалық міндетті меңгереді.

Ойындарды қарапайым  математикалық ұғымды қалыптастыру сабағында пайдалану балалардың алған білімін күнделікті өмірімен ұштастыруға қолайлы. Ойын сабақтың мазмұнын байыта балалардың қиялдарын қозғап, зейіндерін кеңейте түседі. Ойындарды үнемі пайдалану арқылы балалардың ауызша есептеуге жаттығуына логикалық ой-жүйелерін жетілдіруге, түсінуге толық мүмкіншілік бар. Олардың қатарына халық ойындарын жатқызуға болады. Атап айтқанда, “Қай қолымда?”, “Қанша тұяқ?”, “Неше жапырақ?” т.б.

Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді. Сонымен қатар, ойын-тынысы кең, ойдан-ойға жетелейтін қиялымен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы.

Ойын ұйымдастыруда балаларға жетекші бола отырып ойнай білуге, ережесін сақтауға, ойлануға бағыттау, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамыту және қозғау, белсенділігін арттыру болып саналады.

Балалардың ой-өрісін дамытатын “Санамақ” ойыны. Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан үйренеді, санға аты ұйқас заттарды танып біледі.

Бір дегенім – білеу,

Екі дегенім – егеу,

Үш дегенім – үкі,

Төрт дегенім – төсек. т.б.

Балалардың ой белсенділігін, саналы ойлана білуін дамыту, жетілдіру – тәрбиешінің негізгі міндеті. Ойын баланың ойлау қабілеті мен сөздік қорын дамытуға, дағды мен шеберлікті меңгеруге, қиындылықты жеңуге, төзімділікке баулиды.

Балалардың ойлау қабілеттерін дамытуға сөзжұмбақ, ребус, “Ұйқасын тап” ойындарының әсері мол. Мысалы, “Ұйқасын тап” ойыны арқылы балалардың білсем деген ұтымы артып, қызығып, белсенділігі танылады.

1.Өзінше  ноян,

Қорқақ кім? (қоян)

2.Тұмсығымен шымшып,

Құрт тереді… (шымшық)

3.Бата алмас түлкі,

Үсті тікен… (кірпі)

4.Өңеші кең таңдайын,

Дәнге тосты… (комбайн).

Қазақтың ұлттық ойындарын қолдану. Мысалы, “Сақина салу”, “Ақсүйек” т.б. Ребустар шешудің баланың ой ұшқырлығын дамытуға әсері мол. Баланы ұшқыр ойға, тапқырлыққа жетелейтін жұмбақтарды әр сабақ сайын жүйелі пайдалану керек. Сабақта балаларға жұмбақтарды жатқа айтқызудың өзі тілін жаттықтырады.

Ойын – балалар әрекетінің негізгі түрі, сондықтан ол бала өмірінде тәрбие мен білім берудің шешуші шарты болып табылады. Бала өзін қоршаған ортаны адамдар арасындағы қарым-қатынасты білуі мен сезінуі ойын негізінде жүзеге асады.

1.Ойынның мақсаты нақты қойылып, керекті көрнекіліктер мен материалдар күнілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек.

2.Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібі балаларға әбден түсіндірілгені жөн.

Ойынға топтағы балалардың түгел қатысуын қамтамасыз ету керек.

Ойынның барысында тәрбиеші балалардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар, олардың ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеуі керек.

Ойын түрлерінің ұйымдастырылған тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, балалардың сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арттырады.

Ғұлама ғалым ағартушы Ахмет Байтұрсынов: “Басқадан кем болмас үшін біз білімді, бай һам күшті болуымыз керек. Күшті болуға бірлік керек. Осы керектердің жолында жұмыс істеу керек” деген екен. Білім беру ісіндегі бүгінгі күннің өзекті мәселесі ел ертеңін ойлайтын білімді де, білікті зейінді де зерделі ұрпақ тәрбиелеу. Балаларды мейірімділікке, әділеттілікке, әдептілікке тәрбиелеу.

2. ТІЛ ДАМЫТУДА ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ МАҢЫЗЫ

Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуында тіл – тұлғаның қалыптасуы мен әлеуметтенуінің негізгі құралы болып табылады. Бұл жаста баланың сөйлеу қабілеті – оның танымдық әрекетімен, эмоциялық дамуымен және қоршаған ортамен байланыс орнатуымен тығыз байланысты. Сондықтан да тіл дамыту жұмысы мектепке дейінгі ұйымдарда басты назарда болуы тиіс.

Ойын – мектеп жасына дейінгі бала өмірінің негізгі әрекеті. Ол арқылы бала әлемді танып, өзі мен өзгені түсінуге, қарым-қатынас жасауға үйренеді. Ойын барысында балалар еркін сөйлеп, өз ойын жеткізе алады, жаңа сөздерді меңгереді, диалогқа түсіп, сөйлеу үлгілерін қолдануға машықтанады. Яғни, ойын – тіл дамытуда тек құрал емес, сондай-ақ оқу мен тәрбиелеудің пәрменді тәсілі ретінде қолданылады.

Ойын технологиясының тіл дамытудағы маңызы мынада:

* Бала ойын кезінде өз еркімен, белсенді түрде тілдік қатынасқа түседі;

* Сөздік қорды табиғи жолмен меңгереді;

* Тілдік жаттығуларды еріксіз, қызығушылықпен орындайды;

* Диалогтік және монологтік сөйлеуге үйренеді;

* Қарым-қатынас мәдениетін меңгереді;

* Өз ойын ретімен жеткізу, сөйлеу құрылымдарын дұрыс қолдану дағдыларын қалыптастырады.

Сондай-ақ ойын технологиялары балада мотивация, қызығушылық пен шығармашылық қабілеттерді оятады, ол өз кезегінде тілдік дамуға оң әсер етеді. Мұғалім мен бала арасындағы жылы қарым-қатынас та көбінесе ойын арқылы қалыптасады, бұл тілдік орта үшін өте маңызды фактор.

Мысалы, дидактикалық ойындар баланың сөздік қорын байытуға, грамматикалық құрылымдарды меңгеруге көмектесе отырып, нақты сөйлеу әрекетін ұйымдастырады. Сюжеттік-рөлдік ойындар арқылы бала өмірдегі түрлі жағдайларды ойнап, рөлге ене отырып, сөйлеудің функционалды түрлерін меңгереді. Шығармашылық және қимылды ойындар балаға еркіндік береді, сөйлеу белсенділігін арттырады.

Қорыта келгенде, ойын технологиясы – мектепке дейінгі балалардың сөйлеу тілін дамытуда табиғи, тиімді әрі қолжетімді әдіс. Ол баланың тілдік қабілеттерін қалыптастырумен қатар, танымдық және әлеуметтік дағдыларын да дамытады. Сондықтан тәрбиеші ойын арқылы оқытуды жүйелі түрде ұйымдастырып, оны мақсатты, жоспарлы тілдік дамыту жұмысының негізгі құралына айналдыруы қажет.

Тіл дамыту процесіне әсер ететін аспектілер:

1. Мотивация мен қызығушылықты арттыру: Ойын – балалар үшін ең тартымды әрекет түрі. Ойын элементтерін пайдалану оқу процесін қызықты етеді, балалардың белсенділігін арттырады және тілдік тапсырмаларды орындауға деген ынтасын күшейтеді. Қызығушылық болған жерде, бала жаңа сөздерді, тілдік құрылымдарды жеңіл әрі тез меңгереді.

2. Коммуникативтік қажеттілікті тудыру: Көптеген ойындар балаларды өзара әрекеттесуге, пікір алмасуға, өз ойларын білдіруге итермелейді. Сюжеттік-рөлдік ойындарда балалар түрлі рөлдерді сомдап, сөйлеу арқылы қарым-қатынас жасайды. Дидактикалық ойындарда тапсырманы орындау үшін сұрақтар қою, жауап беру, түсіндіру қажет болады. Осылайша, ойын балалардың сөйлеуге деген табиғи қажеттілігін оятады.

3. Сөздік қорды байыту: Ойындар барысында балалар жаңа ұғымдармен, заттармен, құбылыстармен танысады. Тәрбиеші ойынды дұрыс ұйымдастыру арқылы балалардың сөздік қорын мақсатты түрде байыта алады. Мысалы, заттарды сипаттауға, олардың қасиеттерін атауға бағытталған ойындар балалардың белсенді сөздік қорын көбейтеді.

4. Байланыстырып сөйлеуді дамыту: Ойындар балаларға өз ойларын толық, дәйекті және түсінікті етіп жеткізуге мүмкіндік береді. Сюжеттік ойындарда оқиғаны баяндау, рөлдік диалогтар құру арқылы балалардың байланыстырып сөйлеу дағдылары қалыптасады. Дидактикалық ойындарда ережелерді түсіндіру, нәтижелерді талдау да байланыстырып сөйлеуді дамытуға ықпал етеді.

5. Тілдің грамматикалық құрылымын меңгеруді жеңілдету: Ойындар тілдің грамматикалық заңдылықтарын табиғи жағдайда меңгеруге көмектеседі. Мысалы, зат есімдердің көпше түрін, етістіктердің шақтарын ойын барысында қайталау арқылы балалар грамматикалық формаларды саналы түрде емес, интуитивті түрде қабылдайды.

6. Фонетикалық естуді және дұрыс дыбыстауды қалыптастыру: Дыбыстық ойындар, жаңылтпаштар, өлеңдер балалардың дыбыстарды ажырату қабілетін дамытады және сөздерді дұрыс дыбыстауға үйретеді. Ойын арқылы дыбыстарды қайталау балаларға қызықты әрі жеңіл болады.

7. Әлеуметтік-коммуникативтік дағдыларды дамыту: Ұжымдық ойындар балаларды бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, келісуге, өз пікірін білдіруге және басқалардың пікірін тыңдауға үйретеді. Бұл тілдік дамумен қатар әлеуметтік-коммуникативтік дағдылардың дамуына ықпал етеді.

педагогикалық мақсатта саналы түрде қолданудың маңыздылығын түсінуге көмектеседі.

3. ОЙЫН ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТІЛ ДАМЫТУДАҒЫ РӨЛІ

Ойын түрлері және олардың тіл дамытудағы рөлі — мектепке дейінгі және бастауыш жастағы балалардың сөйлеу қабілетін жетілдіруде маңызды орын алатын тақырып. Ойын – баланың дүниетанымын кеңейтіп, қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытатын негізгі құралдардың бірі.

Ойын түрлері:

1. Дидактикалық ойындар
Мақсаты: Білім беру мен үйрету
Мысалдар: "Қайда не бар?", "Сипаттама арқылы тап", "Санайық, атайық"
Тіл дамытудағы рөлі:

- сөздік қорын байытады;

- логикалық ойлауды дамытады;

- сөйлем құрау дағдысын қалыптастырады

2. Рөлдік ойындар
Мақсаты: Әлеуметтік рөлдерді меңгерту
Мысалдар: "Дәрігер мен науқас", "Сатушы мен сатып алушы", "Мұғалім мен оқушы"
Тіл дамытудағы рөлі:

- диалог құрауға үйретеді;

- эмоцияны жеткізу тәсілдерін меңгертеді;

- қарым-қатынас мәдениетін дамытады

3. Қимыл-қозғалыс ойындары
Мақсаты: Қимыл мен сөйлеуді ұштастыру
Мысалдар: "Қуаласпақ", "Қимылға қарай сөз табу"
Тіл дамытудағы рөлі:

- нұсқауларды түсініп, орындау қабілетін арттырады;

- сөз бен әрекет арасындағы байланысты күшейтеді

4. Шығармашылық ойындар
Мақсаты: Баланың қиялын, шығармашылығын дамыту
Мысалдар: "Ертегі құра", "Суретке қарап әңгімеле"
Тіл дамытудағы рөлі:

- әңгімелеу дағдысын дамытады;

- сөйлеу стилін қалыптастырады;

- қиял мен ойды тіл арқылы жеткізуге мүмкіндік береді

Ойын – баланың табиғи әрекеті болғандықтан, оны тіл дамыту процесінде тиімді пайдалану баланың сөйлеу дағдыларын жетілдіруде зор ықпал етеді.

4. ТОП БОЙЫНША ОЙЫНДАРДЫ ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕРІ

Топ бойынша ойындарды қолдану әдістері – балалардың тілін дамытуда ұжымдық қарым-қатынасқа түсу, бір-бірін тыңдау, жауап беру, пікір білдіру сияқты дағдыларын қалыптастыруда өте маңызды. Топтық ойындар әсіресе мектепке дейінгі және бастауыш жастағы балалар арасында тиімді қолданылады.

1. Топты жас ерекшелігі мен тілдік деңгейіне қарай бөлу

* Балаларды тілдік даму деңгейіне байланысты топтарға бөлу – әр балаға жеке қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.

* Аралас деңгейдегі топтарда белсенді балалар үлгі көрсетіп, тілдік қатынасты ынталандырады.

2. Рөлдерді бөліп беру

* Әр балаға нақты рөл беру (мысалы: жүргізуші, сұраушы, жауап беруші, бақылаушы) – жауапкершілік сезімін қалыптастырады.

* Рөлдерге байланысты балалар сөйлеуге мәжбүр болады, сөйтіп тілдік белсенділігі артады.

3. Жетекші (тәрбиеші немесе мұғалім) тарапынан бағыттау

* Ойынның мақсаттары мен ережелерін түсінікті етіп жеткізу.

* Қажет жағдайда бағыттап, сөйлеуге көмектесу (модель беру).

4. Коммуникативтік жағдай туғызу

* Ойын барысында балалардың шынайы сөйлесуіне жағдай жасау (мысалы, затты табу, бір нәрсені сипаттау, пікір айту).

* Шынайы диалог пен сұрақ-жауап форматын қолдану.

5. Кері байланыс беру

* Ойын соңында балаларға олардың сөйлеу әрекеттеріне кері байланыс беру (мысалы: “Сен бүгін өте жақсы сипаттадың”, “Керемет сөйлем құрдың”).

Мысал ретінде қолдануға болатын топтық ойындар

Қолдану нәтижесі

* Балалар ұжыммен тілдік қарым-қатынас жасауға үйренеді.

* Өз ойын айтуға, басқаның пікірін тыңдауға дағдыланады.

* Сөйлеу дағдылары – тілдің барлық деңгейінде (фонетика, лексика, грамматика) дамиды.

* Ойын барысында тілдің қарым-қатынас құралы ретіндегі мәні артады.

5. ПРАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР МЕН ЖАТТЫҒУЛАР ЖИНАҒЫ

Практикалық, қызықты ойындар мен жаттығулар ойлау, қимыл, тіл дамыту және шығармашылық қабілеттерді арттыруға бағытталған.

? «Кім не жейді?» – Жануарлар мен азық-түліктерді сәйкестендіру

Мақсаты: Жануарлар мен олардың қоректенуін тану, есте сақтау қабілетін дамыту.

Құралдар: Жануарлар мен азық-түліктердің суреттері.

Қалай ойнайды: Балаларға жануарлар мен олардың қоректенуін сәйкестендіру тапсырмасы беріледі. Мысалы, қоян – сәбіз, мысық – балық.

«Бұл не екенін ойлап тап» – Геометриялық пішіндермен жұмыс

Мақсаты: Геометриялық пішіндерді тану, салыстыру және есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Құралдар: Геометриялық пішіндер мен олардың суреттері.

Қалай ойнайды: Балаларға геометриялық пішіндерден құралған суреттер беріледі. Олар осы пішіндерден белгілі бір затты (мысалы, үй, ағаш) құрастыруы керек.

? «Төрт түлікті таны» – Үй жануарларын сәйкестендіру

Мақсаты: Үй жануарларын тану, олардың дыбыстарын ажырату.

Құралдар: Үй жануарларының суреттері мен олардың дыбыстары жазылған карточкалар.

Қалай ойнайды: Балаларға үй жануарларының суреттері мен олардың дыбыстары жазылған карточкалар беріледі. Олар жануарлардың суреттерін көріп, сәйкес дыбыстарды табуы керек.

? «Сюжеттік-рөлдік ойындар» – Күнделікті өмірді сахналау

Мақсаты: Әлеуметтік дағдыларды дамыту, тіл байлығын арттыру.

Құралдар: Күнделікті тұрмыстық заттардың суреттері мен қуыршақтар.

Қалай ойнайды: Балаларға күнделікті тұрмыстық жағдайларды (мысалы, дүкенге бару, дәріханаға бару) сахналау тапсырмасы беріледі. Олар рөлдерге бөлініп, осы жағдайларды сахналайды.

«Не артық?» – Логикалық ойлау жаттығуы

Мақсаты: Логикалық ойлау қабілетін дамыту, заттарды топтастыру.

Құралдар: Әртүрлі заттардың суреттері.

Қалай ойнайды: Балаларға бірнеше заттың суреттері беріледі. Олардың ішінде бір зат басқа заттардан ерекшеленеді. Балалар осы ерекшелікті тауып, не себепті ол зат артық екенін түсіндіреді.

?‍ «Кім жылдам?» (Қимылды жаттығулар)

Мақсаты: Балалардың есту қабілетін дамыту, жылдамдық пен икемділікті арттыру.

Қажетті құралдар: Әр түрлі түсті картондар немесе қағаздар.

Ойынның ережесі: Балалар әр түсті картонды көргенде, сол түске сәйкес қимылдарды орындауы керек. Мысалы: қызыл картон – секіру, көк картон – жүгіру, жасыл картон – еңбектеу.

«Суретті жина» (Құрастыру ойыны)

Мақсаты: Балалардың зейінін дамыту, сөздік қорын байыту.

Қажетті құралдар: Үлкен сурет (мысалы, жануарлардың бейнесі), оны бірнеше бөлікке бөліп қиылған қағаздар.

Ойынның ережесі: Балалар қиылған бөліктерді тауып, дұрыс орналастырып, толық суретті құрастыруы керек. Әр бөлікке сәйкес келетін сөздерді айту қажет.

«Құпия сөз» (Сөздік ойын)

Мақсаты: Балалардың сөздік қорын байыту, логикалық ойлау қабілетін дамыту.

Қажетті құралдар: Әр түрлі заттардың бейнесі бар карточкалар.

Ойынның ережесі: Балалар карточкаларды алып, онда бейнеленген затты сипаттап айтуы керек. Басқа балалар сол затты табуға тырысады.

"Көңілді жануарлар"

Мақсаты: Жануарлардың дыбыстарын және қимылдарын қайталауға үйрету, сөздік қорды "жануарлар" тақырыбы бойынша байыту, еліктеу қабілетін дамыту.

Көрнекіліктер:

Сурет 1: Мысықтың суреті (мысық мияулайды, тырнақтарын жасырады).

Сурет 2: Иттің суреті (ит үреді, құйрығын бұлғайды).

Сурет 3: Қоянның суреті (қоян секіреді, құлақтарын қозғалтады).

Сурет 4: Аюдың суреті (аю баяу жүреді, басын шайқайды).

Тапсырмалар:

Мысық қалай дыбыстайды? Мысық сияқты қимылдаңдар.

Ит не дейді? Ит сияқты жүгіріңдер.

Қоян қалай секіреді? Қоян болып секіріп көріңдер.

Аю қалай жүреді? Аюдың жүрісін көрсетіңдер.

"Ұшамыз, жүземіз, жүгіреміз"

Мақсаты: Әртүрлі әрекеттерді білдіретін етістіктерді меңгерту (ұшу, жүзу, жүгіру, секіру), нұсқауларды түсіну және орындау дағдыларын дамыту.

Көрнекіліктер:

Құстың ұшып бара жатқан суреті.

Балықтың суда жүзіп жүрген суреті.

Баланың жүгіріп бара жатқан суреті.

Баланың секіріп тұрған суреті.

Тапсырмалар:

Құс не істейді? Қанаттарыңды қағып, құс сияқты ұшыңдар.

Балық қайда жүзеді? Қолдарыңмен жүзу қимылын жасаңдар.

Бала не істеп жатыр? Орныңнан тұрып жүгіріп кет.

Бала не істеді? Жоғары секіріңдер!

«Кім жылдам?»

Мақсаты : Сөздік қорды кеңейту.

Тапсырма : Балалар шеңбер болып тұрып, тәрбиеші бір сөз айтады (мысалы, «жануар»). Балалар кезек-кезек сол сөзге қатысты жануарлардың аттарын айтуы керек. Кім жауап бермесе, шетке шығады.

6. ТІЛ ДАМЫТУҒА БАҒЫТТАЛҒАН ӘРТҮРЛІ ОЙЫН ТҮРЛЕРІ

"Не қайда тұрады?"

Мақсаты: Баланың сөздік қорын дамыту, ойлау мен есте сақтау қабілетін жетілдіру.
Қажетті материалдар: Жануарлардың, үй жиһаздарының, киімдердің суреттері.
Ойын шарты: Тәрбиеші әртүрлі заттарды көрсетіп, «Бұл не? Қайда тұрады?» деп сұрайды. Бала: «Бұл – сиыр. Ол қорада тұрады» деп жауап береді.
Тілдік мақсаты: Зат атауы мен оның орналасу орны жайлы сөйлем құрау.

"Сиқырлы қапшық"

Мақсаты: Сөйлеу барысында заттың қасиеттерін сипаттай білуге үйрету.
Қажетті материалдар: Түрлі ойыншықтар мен заттар салынған матадан тігілген қапшық.
Ойын шарты: Бала көзін жұмып, қапшықтан бір зат алып, сипап отырып, оны сипаттайды. (мысалы: "Бұл жұмсақ, домалақ, қызыл – бұл доп.")
Тілдік мақсаты: Сын есім, зат есім, сөйлем құрау дағдыларын дамыту.

"Сөйлемді аяқта"

Мақсаты: Байланыстырып сөйлеуге үйрету, логикалық ойлауын дамыту.
Ойын шарты: Тәрбиеші сөйлемнің басын айтады, бала жалғастырып аяқтайды.
Мысалдар:
– Қоян орманда... (секіріп жүр)
– Мысық сүт ішіп... (отыр)
– Ауа райы бүгін... (жылы, шуақты)

"Кім не істейді?" ойыны

Мақсаты: Етістіктерді меңгерту, сөйлем құрау дағдыларын дамыту.

Көрнекіліктер: Әртүрлі әрекеттерді бейнелейтін суреттер (мысалы, қыз секіріп жүр, бала кітап оқып отыр, мысық ұйықтап жатыр).

Жүргізілуі: Балаларға суреттер көрсетіледі. Олар суреттегі адамның немесе жануардың не істеп жатқанын айтады. Мысалы: "Қыз секіріп жүр", "Бала кітап оқып отыр".

"Дыбыстық пойыз" ойыны

Мақсаты: Сөздердегі дыбыстарды ажыратуға үйрету, дыбыстық талдау жасау дағдыларын дамыту.

Көрнекіліктер: Вагон суреттері салынған үлкен қағаз немесе тақта. Әр вагонда белгілі бір дыбыс бейнеленуі мүмкін (мысалы, "А" дыбысы бар сөздер, "С" дыбысы бар сөздер). Әртүрлі заттардың немесе суреттердің карточкалары.

Жүргізілуі: Балаларға карточкалар көрсетіледі. Олар сөздің басында, ортасында немесе соңында қандай дыбыс бар екенін анықтап, тиісті вагонға жапсырады.

"Жаңылтпаштар әлемі" ойыны

Мақсаты: Дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтыру, тілдің жылдамдығы мен икемділігін дамыту.

Көрнекіліктер: Жаңылтпаштар жазылған үлкен плакаттар немесе карточкалар. Әр жаңылтпаштың мағынасын бейнелейтін суреттер (қажет болса).

Жүргізілуі: Балаларға жаңылтпаштар оқылып беріледі. Олар жаңылтпаштарды қайталап айтуға тырысады. Қиындық тудырған жағдайда, жаңылтпаштың мағынасын түсіндіруге болады.

"Сөз ойлап тап" ойыны (буындармен жұмыс)

Мақсаты: Сөздерді буындарға бөлуге және буындардан сөз құрауға үйрету.

Көрнекіліктер: Буындар жазылған карточкалар (мысалы, "ба", "ла", "ма", "сы", "на"). Әртүрлі заттардың суреттері.

Жүргізілуі: Педагог бір буынды айтады, балалар осы буыннан басталатын сөз ойлап табуы керек. Немесе карточкалардағы буындарды біріктіріп сөз құрайды. Содан кейін құраған сөздеріне сәйкес суретті табады.

"Көңілді әңгімелер" ойыны (рөлдік ойындар)

Мақсаты: Диалогтық сөйлеу дағдыларын дамыту, әртүрлі әлеуметтік рөлдерді қабылдауға үйрету, сөздік қорын белгілі бір жағдайларға сай қолдана білу.

Көрнекіліктер: Әртүрлі рөлдік ойындарға қажетті атрибуттар (дәрігердің қалпағы, сатушының таразысы, аспаздың қасығы, т.б.).

Жүргізілуі: Балаларға әртүрлі рөлдер ұсынылады (дәрігер-науқас, сатушы-сатып алушы, аспаз-клиент). Олар осы рөлдерге кіріп, диалог құрады. Педагог қажет болған жағдайда көмектеседі, сөздер мен сөз тіркестерін ұсынады.

Саусақ ойындары: «Саусақтар сөйлейді»

Мақсаты: Баланың сөйлеу мүшелерін дамыту, дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету.

Қажетті құралдар: Саусақ ойындарына арналған тақпақтар мен өлеңдер.

Мысал:
– Бірінші саусақ: «Мен – анамның саусағымын».
– Екінші саусақ: «Мен – әкемнің саусағымын».
– Үшінші саусақ: «Мен – баланың саусағымын».
– Төртінші саусақ: «Мен – үйдің саусағымын».
– Бесінші саусақ: «Мен – бақтың саусағымын».

? 1. «Бес саусақ»

Мақсаты: Саусақ аттарын жаттау, сан үйрету
Өлеңі:

Бас бармақ – батыр екен,
Балан үйрек – ақыл екен.
Ортан терек – алып екен,
Шылдыр шүмек – шалым екен,
Кішкентай бөбек – бәрін біліп жүреді екен!

Қимылы: Әр шумақта сәйкес саусақ көрсетіледі.

✋ 2. «Алақаным – ашылды»

Мақсаты: Саусақтардың қозғалысын жетілдіру, назарды шоғырландыру
Тақпағы:

Алақаным – ашылды,
Саусақтарым – шашылды.
Жабыламын, ашыламын,
Қысып-қысып басамын!

Қимылы: Қолды ашып-жұмып, саусақтарды сермейді.

? 3. «Нан қайдан келеді?»

Мақсаты: Балаларға нан туралы түсінік беру
Тақпағы:

Бұл – диқан,
Бұл – жер жыртады.
Бұл – дән себеді,
Бұл – су құяды,
Ал бұл – бәрін жинайды,
Нанды бізге сыйлайды!

Қимылы: Әр саусақпен әрекет көрсетіледі.

? 4. «Бес кішкентай тышқан»

Мақсаты: Қимылмен қоса сөйлеу дағдыларын дамыту
Өлеңі:

Бір кішкентай тышқан дән іздеді,
Екі кішкентай тышқан ойын күткелі.
Үш кішкентай тышқан тығылды терекке,
Төрт кішкентай тышқан ұшты көкке.
Бесінші тышқан айтты: – Қашайық!
Міне, мысық келе жатыр! – деп бәрі қашты!

Қимылы: Саусақтарды біртіндеп көтеріп, соңында бүкеді.

? 5. «Тауық пен балапандар»

Мақсаты: Тәртіпке үйрету, дыбысқа еліктеу
Тақпағы:

Аппағым менің – тауық ана,
Шақырады: «Кел бері!» – деп сана.
Бір, екі, үш, төрт, бес балапан,
Жүгіріп келді бәрі қуанған!

Қимылы: Қолмен тауық пен балапандарды бейнелеу.

«Жасырын затты тап»

Мақсаты: Баланың зейінін дамыту, сөздік қорын молайту.

Қажетті құралдар: Әр түрлі заттар салынған қапшық.

Ойынның ережесі: Балалар қапшықтан бір затты алып, оны сипап, сипаттап айтуы керек. Басқа балалар сол затты табуға тырысады.

Мысал:
– Бұл зат жұмсақ, дөңгелек, қызыл.
– Бұл – доп.

Көркем сөзді дамыту: «Жаңылтпаштар»

Мақсаты: Баланың дыбыстық есту қабілетін дамыту, тілін ширату.

Қажетті құралдар: Жаңылтпаштар жазылған карточкалар.

Мысал:
– Қызыл қорап, қорапта қырық қорап.
– Сары шапан, шапанда шапаншы.

? 1. Ж дыбысына:

Жұпар жусан жапырағы,
Жанға жайлы жұпары.

? 2. Ш дыбысына:

Шебер Шәрипа шапқылап,
Шаршы шапан шаптырып ап.

3. С дыбысына:

Сапар сапарға шықты,
Сөмкесін сайлап шықты.

4. Қ дыбысына:

Қамқа көйлек киген қыз,
Қалқып келіп билеп кетті.

? 5. Т дыбысына:

Түйе төбет теппесін,
Төрге таман жетпесін.

6. Қиын емес, күлкілі жаңылтпаш:

Тышқан тығып қойыпты,
Тымағын да, тығынды.

? 7. Нан туралы:

Нұрлан нанын наншаған,
Наншы Нұрлан нан жеген.

7. СЮЖЕТТІК-РӨЛДІК ОЙЫНДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН КӨРНЕКІЛІКТЕР

? «Дәрігер және пациент»

Мақсаты: Балаларға дәрігердің рөлін сомдау арқылы денсаулық сақтау саласы туралы түсінік беру, медициналық терминдерді үйрету.

Көрнекіліктер: Дәрігердің халаты, медициналық құралдар (стетоскоп, термометр, дәрі-дәрмек қораптары), пациенттің төсегі.

Ойын барысы: Балалар кезекпен дәрігер мен пациенттің рөлдерін ойнайды. Дәрігер пациентті тексеріп, диагноз қойып, ем тағайындайды. Пациент өз жағдайын сипаттап, дәрігердің сұрақтарына жауап береді.

? «Дүкен»

Мақсаты: Балаларға сауда-саттық процесін көрсету, тауарлардың атауларын үйрету, ақшамен есеп айырысу дағдыларын дамыту.

Көрнекіліктер: Дүкен сөрелері, әртүрлі тауарлар (жемістер, көкөністер, ойыншықтар), ақша (ойын ақшалары).

Ойын барысы: Балалар сатушы мен сатып алушының рөлдерін ойнайды. Сатып алушы қажетті тауарларды таңдап, сатушыға береді, сатушы тауардың бағасын айтып, ақшаны қабылдайды.

?️ «Мейрамхана»

Мақсаты: Балаларға мейрамхана қызметін көрсету, тағамдардың атауларын үйрету, тапсырыс беру және қызмет көрсету дағдыларын дамыту.

Көрнекіліктер: Мейрамхана үстелі, тағамдардың суреттері, мәзір, ыдыс-аяқтар.

Ойын барысы: Балалар келуші мен қызметкердің рөлдерін ойнайды. Келуші мәзірден тағам таңдап, тапсырыс береді, қызметкер тапсырысты қабылдап, дайындайды.

? «Өрт сөндірушілер»

Мақсаты: Балаларға өрт сөндірушілердің жұмысын көрсету, қауіпсіздік ережелерін үйрету, батылдық пен жауапкершілік сезімін дамыту.

Көрнекіліктер: Өрт сөндірушінің киімі, өрт сөндіру құралы (су бүріккіш), өрттің суреті.

Ойын барысы: Балалар өрт сөндірушілердің рөлін ойнайды. Олар өрт шыққан жерге жетіп, өртті сөндіреді. Ойын барысында өрт қауіпсіздігі ережелері туралы әңгімелеседі.

? «Отбасы»

Мақсаты: Балаларға отбасы мүшелерінің рөлдерін көрсету, отбасылық қарым-қатынасты түсіндіру, сыйластық пен қамқорлық сезімін дамыту.

Көрнекіліктер: Үй жиһаздары, отбасы мүшелерінің суреттері, күн тәртібі.

Ойын барысы: Балалар отбасы мүшелерінің рөлдерін ойнайды. Олар бірге тамақ ішіп, үй шаруашылығын атқарады, бір-біріне көмектеседі.

"Құрылысшылар"

• Мақсаты: Балалардың "құрылысшы" рөлінде әртүрлі құрылыс материалдарының атауларын меңгерту, әрекеттерді білдіретін сөздерді қолдануға үйрету (салу, қалау, әкелу, көтеру), бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

• Көрнекіліктер:

  • Сурет 9: Құрылыс алаңының суреті (кірпіштер, құм, цемент, күрек, арба).

  • Сурет 10: Құрылысшылардың бейнесі (балалар шлем киіп, құралдар ұстап тұр).

• Тапсырмалар:

  • Құрылысшылар не салып жатыр?

  • Олар қандай құрылыс материалдарын қолданып жатыр? Атаңдар.

  • Құрылысшылар бір-біріне не дейді? (Материалдарды сұрау, көмектесуді ұсыну).

  • Сіз не салғыңыз келеді? Оны қалай саласыз?

Бұл сюжеттік-рөлдік ойындар балалардың қызығушылығын арттырып, тілдік дамуын жан-жақты ынталандырады. Суреттер ойынның көрнекілігін қамтамасыз етіп, балалардың тапсырмаларды түсінуін жеңілдетеді. Педагог ойын барысында балаларға бағыт-бағдар беріп, жаңа сөздерді үйретіп, дұрыс сөйлеу үлгісін көрсетуі маңызды.

8. ЕРТЕГІЛЕР ӘЛЕМІ

? «Шалқан» ертегісіне арналған тапсырмалар топтамасы

1. Оқиға ретін анықта

Мақсаты: Ертегі мазмұнын есте сақтау, хронологиялық ойлау қабілетін дамыту.

Тапсырма:
Кейіпкерлердің суреттерін араластырып беріңіз (Ата, Әже, Қыз, Ит, Мысық, Тышқан).
Балалар оларды оқиға ретімен орналастырады.

? 2. «Кім болып ойнайсың?» — Рөлдік ойын

Мақсаты: Сөйлеу тілі мен қимыл дағдыларын дамыту.

Тапсырма:
Балаларды ертегі кейіпкерлеріне бөліп, қимылды сахналау ұйымдастырыңыз. Әр бала өз рөлін дауыстап айтып, кейіпкердің қимылын келтіреді.

? 3. Шалқанды боя!

Мақсаты: Шығармашылықты дамыту, түстермен жұмыс.

Тапсырма:
Балаларға шалқан мен кейіпкерлердің бояуға арналған контур суреттерін беріңіз. Өз қиялымен боясын.

? 4. Қай дыбыстан басталады?

Мақсаты: Дыбыстық талдау, фонематикалық есту.

Тапсырма:
Кейіпкерлердің есімдерін ата және қай дыбыстан басталатынын анықта:

Ата – [А]

Мысық – [М]

Тышқан – [Т]

✂️ 5. Қағазбен жұмыс – «Шалқан тартыс» қолжапсырмасы

Мақсаты: Ұсақ моториканы дамыту.

Тапсырма:
Балаларға қағаздан шалқан мен кейіпкерлерді қиып, шалқан тарту көрінісін аппликация түрінде жасау тапсырылады.

? 6. Әуенмен қимыл – «Шалқанды тарт!» ойыны

Мақсаты: Қимыл, ырғақ, топпен жұмыс.

Тапсырма:
Балалар бірінің артына бірі тұрып, шалқан тарту көрінісін әуенмен ойнайды.
Ән айтқанда – тартады, ән тоқтағанда – қатып қалады.

? 7. Тест-сауалнама (ауызша)

Мақсаты: Ертегіні қаншалықты меңгергенін тексеру.

Сұрақтар:

Ертегіде не өсті?

Бірінші шалқанды кім тартты?

Соңында кім көмектесті?

Олар шалқанды шығара алды ма?

8. «Жоғалған сурет»

Мақсаты: Назар, есте сақтау.

Тапсырма:
Ертегі кейіпкерлерінің суреттері көрсетіледі, біреуі алынады.
– Қай кейіпкер жоғалды?

? «Бауырсақ» ертегісіне арналған тапсырмалар топтамасы

1. Ертегіні есте сақта!

Мақсаты: Есте сақтау, тізбектілік, оқиғаны қайталап айту.

Тапсырма:
Кейіпкерлердің аттарын еске түсір. Бауырсақ кімдерге кездесті және қандай ретпен?

Жауап үлгісі:
Қоян – Қасқыр – Аю – Түлкі

? 2. Рөлдік сахналау ойыны

Мақсаты: Сөйлеу, рөлге кіру, қимыл арқылы ойнау.

Тапсырма:
Балаларды кейіпкерлерге бөліңіз: Ата, Әже, Бауырсақ, Қоян, Қасқыр, Аю, Түлкі.
Әр бала өз рөлін орындап, диалог құруға тырысады.

? 3. Дыбыстық ойын: «Қай дыбыстан басталады?»

Мақсаты: Дыбысты есту, фонематикалық қабылдауды дамыту.

Тапсырма:

Қоян – [Қ]

Қасқыр – [Қ]

Аю – [А]

Түлкі – [Т]

Бауырсақ – [Б]

4. «Суретті ретімен орналастыр»

Мақсаты: Хронологиялық тәртіпті сақтау.

Тапсырма:
Сурет қиықтарын араластырып беріңіз. Балалар оларды ертегі бойынша дұрыс реттікпен орналастырады.

? 5. Із қалдыр! (Ұсақ моторика)

Мақсаты: Қимыл үйлесімділігі, қол бұлшықеттерін дамыту.

Тапсырма:
Аю – ірі іздер, Қоян – секіртпе іздер, Бауырсақ – домалаған із.
Бала саусақпен немесе бояумен қағазға әр аңның ізіне ұқсас белгі салады.

? 6. Бауырсақты боя!

Мақсаты: Шығармашылықты дамыту, түстермен жұмыс істеу.

Тапсырма:
Балаларға Бауырсақ пен басқа кейіпкерлердің суреттерін беріңіз.
Олар өз қалауларынша бояйды.

? 7. Тіл дамыту: "Сен Бауырсақ болсаң..."

Мақсаты: Сөйлем құрау, өз ойын айту.

Тапсырма:
– Егер сен Бауырсақ болсаң, Түлкіден қалай қашар едің?
– Қасқыр сені жесе не істер едің?

Баланың қиялын дамытып, жауап айтқызу.

8. Жіппен байланыстыр (Сәйкестендіру тапсырмасы)

Мақсаты: Сәйкестендіру, есте сақтау.

Тапсырма:
Кейіпкер мен оның айтқан сөзін немесе мінезін байланыстыру:

? «Қызыл телпек» ертегісіне арналған тапсырмалар топтамасы

1. Оқиғаны ретімен орналастыр

Мақсаты: Оқиға желісін есте сақтау.

Тапсырма:
Кейіпкерлер мен оқиғаларды араластырып беріңіз. Балалар оқиғаның қай ретпен болғанын анықтайды:

1. Анасы себет береді

2. Қызыл телпек орманға кетеді

3. Қасқырмен кездеседі

4. Әжесінің үйіне барады

5. Қасқыр алдайды

6. Аңшы көмектеседі

? 2. Сахналық көрініс: «Біз ертегі ойнаймыз»

Мақсаты: Диалог құру, рөлге кіру, сөйлеу қабілетін дамыту.

Тапсырма:
Балаларды рөлдерге бөліп, қарапайым диалогпен сахналық көрініс ұйымдастырыңыз.

? 3. Дыбыстық ойын: «Қай дыбыстан басталады?»

Мақсаты: Фонематикалық есту, дыбыстарды тану.

Тапсырма:
Кейіпкерлердің атын ата және басталатын дыбысты белгіле:

Қызыл телпек – [Қ]

Қасқыр – [Қ]

Әже – [Ә]

Аңшы – [А]

?️ 4. «Кейіпкерді боя!»

Мақсаты: Ұсақ моториканы және шығармашылықты дамыту.

Тапсырма:
Балаларға Қызыл телпек, Қасқыр, Әже, Аңшының контурлы суреттері беріледі.
Олар өз қалауынша бояп шығады.

? 5. «Себетке не саламыз?»

Мақсаты: Сәйкестендіру, есте сақтау.

Тапсырма:
– Қызыл телпек әжесіне не апарды?
Сурет арасынан себетке лайық заттарды таңда (пирог, тосап, сүт, т.б.).
Артық заттар: ойыншық, телефон, сағат.

? 6. Қасқырдың ізі (Логикалық тапсырма)

Мақсаты: Назарын шоғырландыру, логикалық ойлау.

Тапсырма:
Орманда әртүрлі жануарлардың іздері бейнеленген. Балалар соның ішінде Қасқырдың ізі қайсы екенін табуы керек.

? 7. Қимылды ойын: «Қасқырдан қаш!»

Мақсаты: Қимыл белсенділігін арттыру.

Тапсырма:
Балалар орманда жүріп келе жатқандай жүреді. Тәрбиеші «Қасқыр келе жатыр!» дегенде балалар орнынан қашады немесе қатып қалады.

? 8. Қиял ойыны: «Егер мен Қызыл телпек болсам...»

Мақсаты: Сөйлем құрау, қиялды дамыту.

Тапсырма:
– Егер сен Қызыл телпек болсаң, орманда не істер едің?
– Қасқырдан қалай құтылар едің?

? «Түлкі мен Қасқыр» ертегісіне арналған тапсырмалар топтамасы

1. «Оқиғаны ретте!»

Мақсаты: Хронологиялық ойлау, есте сақтау.

Тапсырма:
Балалар ертегіні тыңдағаннан кейін мына әрекеттерді дұрыс реттікпен орналастырады:

1. Түлкі мұздан балық аулайды

2. Қасқырға айламен ақыл айтады

3. Қасқыр мұзға құйрығын салады

4. Құйрығы қатып қалады

5. Адамдар қасқырды қуады

? 2. «Із қалдырайық» (Қимылмен)

Мақсаты: Қимыл-әрекет, шығармашылық ойын.

Тапсырма:
Балалар жерде жүргендей «Қасқыр» мен «Түлкінің» жүрісін салып, олар қалай жүретінін бейнелейді:
– Қасқыр – ауыр, байсалды
– Түлкі – жеңіл, айлакер

? 3. «Суретті боя»

Мақсаты: Шығармашылықты дамыту, түстермен жұмыс.

Тапсырма:
Суреттер: Қасқыр, Түлкі, мұз, балық — балаларға бояуға арналған қара-ақ суреттер беріледі.

? 4. Сахна қойылымы: «Түлкінің айласы»

Мақсаты: Диалогпен жұмыс, рөлге кіру.

Тапсырма:
Балалар Қасқыр мен Түлкінің диалогын рөлге еніп ойнайды. Мұғалім ертегі мәтінін жеңілдетіп берсе де болады.

✂️ 5. «Құйрығын тауып бер!» — қиып-жапсыру ойыны

Мақсаты: Ұсақ моторика, логика.

Тапсырма:
Қасқырдың әртүрлі құйрық нұсқалары беріледі (ұзын, қысқа, түзу, қисық).
Балалар дұрыс құйрықты тауып, қасқырдың суретіне жапсырады.

? 6. Сөйлемді аяқта (Тіл дамыту)

Мақсаты: Ойды аяқтау, сөйлеу.

Тапсырма:

Егер мен Қасқыр болсам, мен...

Егер мен Түлкі болсам, мен...

Қасқыр не үшін алданып қалды?

? 7. «Кім үлкен?» — Салыстыру

Мақсаты: Салыстыру, логикалық ойлау.

Тапсырма:
Кейіпкерлерді салыстыр:
– Қасқыр мен Түлкі – кім үлкен?
– Қайсысы ақылдырақ?
Балалар өз ойларын дәлелдейді.

? 8. «Қай дыбыстан басталады?»

Мақсаты: Дыбыстық талдау.

Тапсырма:
– Түлкі – [Т]
– Қасқыр – [Қ]
– Мұз – [М]
– Балық – [Б]

? «Жеті лақ» ертегісіне арналған тапсырмалар топтамасы

1. «Кім бірінші?» (Оқиғаны реттеу)

Мақсаты: Ертегі мазмұнын есте сақтау, оқиғаларды тізбектеу.

Тапсырма:
Балалар ертегідегі оқиғаларды дұрыс ретімен орналастырады:

1. Ешкі балаларын үйде қалдырып кетеді

2. Қасқыр есік қағады

3. Лақтар дауысты танымайды

4. Қасқыр алдайды

5. Лақтарды жұтып қояды

6. Ешкі келіп, лақтарды іздейді

7. Қарын жарып, лақтарды құтқарады

? 2. Рөлдік ойын: «Қасқыр келді!»

Мақсаты: Сөйлеу, рөлге кіру, қимыл арқылы ойнау.

Тапсырма:
Балаларға рөлдер беріледі: Ешкі, Лақтар, Қасқыр.
Олар сахнада ертегіні ойнайды: қасқыр есік қағады, лақтар жауап береді т.б.

✂️ 3. Құрастыру ойыны: «Үйді сал!»

Мақсаты: Логика, пішіндерді тану, моторика.

Тапсырма:
Қағаздан үй бөліктерін қиып, лақтардың үйін құрастырады (терезе, есік, шатыр).

?️ 4. «Лақтарды боя!»

Мақсаты: Ұсақ моторика, шығармашылық.

Тапсырма:
Балаларға лақтар мен ешкінің қара-ақ суреттері беріледі.
Балалар оларды өз қалауларынша бояйды.

? 5. Дыбысты тап: «Қай әріптен басталады?»

Мақсаты: Фонематикалық есту, дыбыстық талдау.

Тапсырма:
– Лақ – [Л]
– Қасқыр – [Қ]
– Ешкі – [Е]
– Есік – [Е]

6. «Себетке не салады?»

Мақсаты: Сәйкестендіру, ойлау.

Тапсырма:
– Ешкі лақтарға не әкелуі мүмкін? (сүт, нан, гүл)
– Артық заттарды тап: доп, телефон, теледидар

? 7. «Есікті қақ!» – Қимылды ойын

Мақсаты: Дене белсенділігі, топпен әрекет.

Тапсырма:
Бір бала – Қасқыр, қалғандары – Лақтар.
Қасқыр есік қағып: «Лақтарым, ашыңдар!» дейді. Лақтар дауысынан таниды.
Дұрыс дауыс болса – ашады, қате дауыс болса – «Жоқ, бұл сен емес!» дейді.

? 8. «Егер мен лақ болсам...» – Қиял дамыту

Мақсаты: Өз ойын айту, қиялды кеңейту.

Тапсырма:
– Егер мен лақ болсам, не істер едім?
– Қасқырды қалай таныр едім?

ҚОРЫТЫНДЫ

Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда ойын баланың тілдік қабілетін қалыптастыру мен жетілдіруде ойын әрекеттері маңызды орын алады, себебі ол баланың жас ерекшелігіне сай, қызығушылығын оятатын және белсенділігін арттыратын құрал ретінде қызмет етеді.

Ойын арқылы балалар сөздік қорын молайтып, сөйлеу мәдениетін меңгеріп, өз ойын еркін жеткізе алуға машықтанады. Сонымен қатар, түрлі ойын түрлері арқылы балалардың қарым-қатынас жасау, тыңдау, сұрақ қою, жауап беру дағдылары қалыптасады. Бұл тілдік қатынасты жандандырып, баланың коммуникативтік құзыреттілігін арттыруға септігін тигізеді. Ойын – мектеп жасына дейінгі балалар үшін жетекші әрекет түрі болғандықтан, тіл дамыту процесін осы арнаға бұру олардың белсенділігін арттырып, білімге деген құштарлығын оятады.

Әдістемелік нұсқаулықта ұсынылған ойын түрлері мен жұмыс формалары тәрбиешілерге балалардың сөйлеу тілін дамытуда көмектесіп, оқу-тәрбие процесін нәтижелі ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Осы бағыттағы жүйелі әрі мақсатты жұмыс – баланың болашақтағы әлеуметтік және академиялық жетістігінің негізі болмақ. Бұл нұсқаулықта ұсынылған әрбір ойын мен жаттығу балалардың сөздік қорын байытуға, дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға, тілдің грамматикалық құрылымын меңгеруге және ең бастысы – өз ойларын еркін әрі түсінікті жеткізуге бағытталған. Осылайша әрбір педагог өз тобындағы балалардың жас ерекшеліктері мен қажеттіліктеріне сай келетін әдістерді таңдай алады.

Балалардың тіл дамуының маңызды аспектілерімен танысып қана қоймай, оларды ойын процесінде қалай тиімді қолдану керектігі баяндалған. Әрбір ойынның мақсаты, жүргізу әдісі және күтілетін нәтижесі нақты көрсетілген.

Бұл әдістемелік нұсқаулық тәрбиешілердің күнделікті жұмыстарында таптырмас көмекші құрал болады. Балалардың тілін ойын арқылы дамыту – тек қызықты ғана емес, сонымен қатар олардың болашақтағы табыстарының негізін қалайтын маңызды процесс. Тәрбиешілердің кәсіби шеберліктері мен шығармашылық ізденістері арқылы балалар сауатты, ой-өрісі дамыған және өз ойларын еркін жеткізе алатын тұлғалар болып өсетіні сөзсіз.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Әуелбекова Ш. «Мектепке дейінгі педагогика». – Алматы: Дарын, 2015.

2. Сәтімбекова Г. «Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту». – Алматы: Білім, 2017.

3. Сүлейменова Р. «Тіл дамыту әдістемесі». – Алматы: Қазақ университеті, 2019.

4. Мұқанова Г. «Мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тілін дамыту». – Астана: Фолиант, 2020.

5. Жұмабекова Ф. «Балабақшада ойын арқылы оқыту». – Шымкент: Парасат, 2018.

6. Выготский Л.С. «Ойын және оның баланың дамуындағы рөлі» // Психология развития. – Москва, 2001.

7. Назарбаева С.А., Құлжанова М. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» – Алматы: Рауан, 2021.

8. Мусина Р.М. «Ойын арқылы тіл дамыту жолдары» // Мектепке дейінгі білім, №3, 2021.